Opsada Bijeljine 1876.

Bijeljinska buna
Deo Prvi srpsko-turski rat Bitka na Drini (1876)
Vreme 1876. Mesto Bijeljina, Semberija, Majevica Ishod Poraz pobunjenih Srba
Sukobljene strane
Srpski pobunjenici Kneževina Srbija	Osmansko carstvo Lokalni bašibozuk
Komandanti i vođe
Ranko Alimpić Đoka Vlajković	Mehmed Ali-paša Mušir
U buni su, na srpskoj strani, učestvovali i italijanski garibaldinaci

Opsada Bijeljine ili Bijeljinska buna 1876. godine događaj je iz srpsko-turskog rata, u kome su srpski ustanici uz pomoć odreda vojske Kneževine Srbije i italijanskih garibaldinaca tokom jula i avgusta 1876. godine opsjedali Bijeljinu. Srpske trupe pod komandom Ranka Alimpića opkolile su grad, ali zbog snažne osmanlijske odbrane i nedostatka potrebne podrške, srpske snage nisu uspjele da ga osvoje. Opsada se završila povlačenjem srpskih trupa.

Ogorčene borbe vodile su se širom Semberije i Majevice (spaljene su škole u Trnovi, Zabrđu, Dragaljevcu, Brodcu, Crnjelovu...) pa čak i u samom gradu Bijeljini.

Upadi dobrovoljaca 1875.

Spomen tabla na manastirskoj crkvi, postavljena 30. oktobra 1932. godine postavljena u pomen događajima.

Manastir Tavna

Pobuna hrišćanskog stanovništva protiv osmanske vlasti 1875. godine, koja je započela u Bosni i Hercegovini i naročito eskalirala u istočnom dijelu Hercegovine, nije imala značajniji odjek u Semberiji. Nisu bile organizovane veće pobune ili značajnije akcije lokalnog srpskog seoskog stanovništva. Kao dio svojih nastojanja da proširi ustanak na Semberiju, srpske vlasti su 3. septembra 1875. godine, tajno, preko rijeke Drine, kod mjesta Glavičice, prebacile 310 dobrovoljaca.

Dobrovoljci, pod komandom Jovana Panića, su odmah nakon prelaska na teritoriju Bosne napali osmansku pograničnu karaulu i spalili čardak. Nakon napada smjestili su se u manastiru Tavna.

Međutim, osmanska vlast u ovom dijelu Bosne bila je dobro organizovana, sa regularnim osmanskim trupama u Bijeljini i Zvorniku, koje su brojale oko 12.000 vojnika. Po saznanju da su dobrovoljci prešli iz Srbije, osmanske snage su brzo reagovale. Mustafa Grabčanović u knjizi „Bijeljina i Bijeljinci“ navodi da su, čim je stigla vijest o prelasku dobrovoljaca, iz Bijeljine krenule dvije pješadijske čete i dva eskadrona konjice, a ubrzo su im se priključili i bašibozuci iz okolnih sela. Manastir Tavna bio je opkoljen od strane osmanskih trupa i bašibozuka. Dobrovoljci su pružili žestok otpor, ali su, nakon što su tokom dana uspjeli da se izvuku iz manastira, prešli na planinu Majevicu ili se vratili u Srbiju. Manastir i škola kod manastira su opljačkani i spaljeni, a iguman manastira Josif Jovanović, prema natpisu na spomen tabli u manastiru (postavljena 1932. godine), "živa na vatri pekoše".

Nekolicina dobrovoljaca, među kojima su bili ranjeni, ostala je u manastiru i kasnije su zarobljeni. Osmanlije su ih odvele u Bijeljinu, gdje im je suđeno i gdje su pogubljeni. Potraga za preostalim dobrovoljcima na Majevici ubrzo je dovela do njihove likvidacije. U borbama oko manastira i na planini Majevici poginulo je više od stotinu dobrovoljaca, a među njima je bilo i nekoliko civila.

Turske vlasti su pokrenule sudski proces u Tuzli protiv potonjeg igumana Aleksandra Simića, dvojice kaluđera i učitelja koji su bili optuženi za saradnju sa Srbijancima. Iguman je bio osuđen na petnaest godina robije, koju je delimično izdržao u Vidinu, a kaluđeri i učitelj su bili zadržani u zatvoru do 1877. godine.

Godine 1875/1876, glavni agitatori i predvodnici u organizaciji buduće oružane pobune bili su lokalni pravoslavni sveštenici Srpske pravoslavne crkve. Na primer, pop Nikola Jovanović-Đaković, pravoslavni namesnik oraško-gradačačke nahije, u proleće 1876. godine bio je prvi koji je organizovao i sprovodio tajno slanje dobrovoljaca iz Bosne u Srbiju. Oni su preko Šapca, uz posredovanje tamošnjeg trgovca Jovana Škorića, odlazili na front kao vojnici.

Đorđe Vlajković Đoka

Ranko Alimpić

Kada je Srbija objavila rat Osmanskom carstvu u junu 1876. godine, general Ranko Alimpić je uputio proglas, „Ratnu proklamaciju“ upućenu „braći našoj u Bosni“, u kojoj je pozvao „pravoslavne, katolike i muhamedance“ da ustanu protiv Osmanlija i stave se pod barjak kneza Milana IV Obrenovića.

Područje naseljeno Srbima, uz reke Drinu i Savu, u Semberiji, kao i u oblasti oko Majevice, Trebave, Vučijaka i planine Ozren, polako je tonulo u atmosferu iščekivanja ustanka. Dolazak jedinica srpske vojske na Drinu uznemirio je i Srbe i muslimansko stanovništvo u Semberiji, što je dodatno podstaklo rastuću napetost u ovom regionu.

Početak ustanka

Nakon proglasa generala Alimpića, u Semberiji dolazi do otvorene pobune lokalnog srpskog stanovništva i oružanih napada protiv muslimanskog stanovništva. Na čelo srpskih pobunjenika stavili su se sveštenici Petar Mihailović iz Crnjelova i Cvijetin Mićić, paroh vršanski „iz Stupnja“, a inače rodom iz Donje Čađavice. Na zboru u Crnjelovu ispred kuće sveštenika Petra Mihailovića, semberski ustanici su odlučili da krenu u borbena dejstva, iako srpska vojska još nije prešla Drinu i nisu svi bili ozbiljnije naoružani. Ustanici su odmah nakon toga popalili nekoliko begovskih čardaka u semberskim selima.

Do žešćih borbi došlo je u Semberiji između 20. i 22. juna 1876. godine (po jul. kalend.). Delegacija semberskih Srba, predvođena pomenutim sveštenicima i bijeljinskim trgovcem Mićom Nikolićem zvanim „Čavka“, uhvatila je vezu sa generalom Rankom Alimpićem, i to preko kapetana Đoke Vlajkovića, koji je tada bio lociran u mačvanskom selu Badovincima, sa srpskom vojskom i dobrovoljcima, među kojima je bila i četa dobrovoljaca iz Italije zvanih „Garibaldinci“.

Po njegovom naređenju, pop Petar Mihailović je proglašen vođom „bosanskih dobrovoljaca“, odnosno zapovednikom semberskih četa, koje su, u krajnjoj liniji, odgovarale komandnim strukturama vojske knjaževine Srbije. Srpskim pobunjenicima je odmah preko Drine dopremljeno 800 pušaka belginki, baruta i olovnih metaka. Puške „belgine“ ili „belginke“ su, u suštini, bile puške ostraguše belgijske proizvodnje.

Srpska vojska pod komandom Đoke Vlajkovića napala je Bijeljinu 21. juna 1876. godine (po jul. kalend.). Kako navodi srpski istoričar Milorad Ekmečić, plan generala Ranka Alimpića bio je da se preko Semberije i Posavine spoji sa ustanicima u Bosanskoj Krajini. Na osnovu lošeg iskustva dobrovoljaca iz 1875. godine, general Ranko Alimpić se nije usudio da preduzme napad na grad sa južne strane, nego je naredio pukovniku Đoki Vlajkoviću da redovna srpska vojska i dobrovoljci pređu Drinu između sela Popova i Amajlija, pa da preko sela Kovanluka udare na grad.

Osmanska odbrana

U Bijeljini je tada bio smešten veoma jak osmanski garnizon, a grad je bio dobro branjen. Oko gradske jezgre, Bijeljina je imala svoju fortifikacijsku utvrdu od nabijene zemlje i hrastovih debala – palisadu, koju su Turci zvali „palanka“, a koju je okruživao širok i dubok jarak ispunjen vodom riječice Janjice – šaranpov. Ova gradska utvrda je, inače, temeljno obnovljena 1838. godine i bila je dobro utvrđena i naoružana sa nekoliko „čarka“ i „čakalos“ topova. U vreme odbrane grada 1876. godine, ova utvrda je imala i više modernih topova nemačke proizvodnje marke „Krup“, kao i nekoliko starih turskih bronzanih topova sa đuladama. Sličan šaranpov imala je i varošica Janja.

Osim gradske utvrde sa palisadom i šaranpovom, koja se nalazila u samom današnjem centru grada, Osmanlije su, radi efikasnije odbrane Bijeljine, podigle niz manjih fortifikacijskih utvrda i bunkera na prilazima gradu. Ove fortifikacije su bile postavljene na istočnom i južnom prilazu Bijeljini. Jedna je bila na raskršću puteva za Amajlije i Popove, druga u blizini Pučila i pravoslavnog groblja, a treća na Golom Brdu. Pored ovih fortifikacija, iskopano je i više tranšeja sa bunkerima između Novog Sela i Dvorova. U glavnom velikom gradskom zemljano–palisadnom utvrđenju–šaranpovu, nalazila se glavnina osmanske vojske–nizama, koja je branila grad zajedno sa naoružanim muslimanima dobrovoljcima iz samog grada.

Mehmed Ali-paša Mušir

Komandant osmanskih trupa u Bijeljini bio je Mehmed Ali-paša Mušir, pruski konvertit u islam, rođen kao Ludwig Karl Friedrich Detroit, koji je bio prepoznatljiv i po svojim vojnim sposobnostima. U njegovom zapovjedništvu, grad su branili i musl. dobrovoljci (bašibozuk), među kojima su se isticali lokalni vođe poput Mustajbega Zaimovića, Omer-bega Salihbegovića, Avdi-beg Salihbegović, Salih-beg Salihbegović, Ali-beg Pašić, Mehmed-beg Fidahić, Muharem-beg Osmanbegović, Rifat-beg Rifatbegović, Muhamed-beg Preljubović, Ahmet-aga Abdulahagić i Sulejman-aga Grabčanović.

Napadi

Ratne operacije su otpočele upravo 3. jula (po gregorijanskom kalendaru). forsiranjem Drine na Bujuklića adi kod Popova. Dakle, prvu ratnu jedinicu koja je tada otpočela oružana dejstva predvodio je Mićo Nikolić Čavka.

Glavnina srpske vojske, koja se kretala od Kovanluka ka gradu, prvo je napala na forticu koja se nalazila na raskršću puteva za Amajlije i Popove. Tu su Srbi bili zaustavljeni i razbijeni, pa se veoma mali broj njih probio ka gradu. Zahvaljujući odbrani, grad nije pao u srpske ruke. Napad je bio neuspešan i odbijen uz ogromne gubitke. Napad redovne srpske vojske i ustanika bio je praktično zaustavljen još na spoljnim forticama, tako da je veoma mali broj napadača uspeo da dođe do gradskog šarampova i grada. Zapisa i podataka o neposrednom napadu srpskih trupa na gradski šaranpov i o njegovom intenzitetu nema, ali postoje nepobitni dokazi da se taj napad zaista dogodio.

Naime, negde početkom šezdesetih godina 20. veka kopana je septička jama u dvorištu osnovne škole „Fadil Jahić –Španac“ koja se tada nalazila u samom centru grada, preko puta opštinske zgrade. Na mestu gde je kopana ta jama nekada je prolazio jarak bijeljinskog šarampova sa vodom. U iskopanoj jami pronađeni su posmrtni ostaci nekoliko srpskih vojnika sa delovima odeće na kojoj su se mogle uočiti vojničke oznake vojske Obrenovićke Knjaževine Srbije. Pored toga, u toj jami je pronađeno i nekoliko pušaka „belginki“ kojima je ta vojska bila naoružana. Ovi vojnici verovatno su bili ubijeni prilikom pokušaja da pređu preko šarampova i uđu u grad. Mrtvi su pali u jarak sa vodom i potonuli u duboko blato gde su i ostali njihovi posmrtni ostaci i njihovo naoružanje.

Srpski napad na Bijeljinu ponovljen je 23. juna (po jul. kalend.), a u tom napadu aktivno su učestvovali svi pobunjeni semberski Srbi pod komandom četovođe popa Petra Mihailovića. Pobunjeničke čete su napadale Bijeljinu iz pravca Velike Obarske. Redovna srpska vojska sa dobrovoljcima napala je iz pravca Bukreša i Galca.

Pored Petra Mihailovića, vođe pobunjenih Srba, isticali su se i: Mićo Nikolić-Čavka, trgovac iz Bijeljine, Simo Katić iz Broca, Jovo Škorić, trgovac iz Bijeljine, a rodom iz Balatuna, Lazar Jevremović-Novaković, trgovac iz Bijeljine, zatim Jovan Mijatović i Jovan Davidović iz Bosanske Krajine, zapravo iz okoline Bosanskog Novog, zatim Jovo Džinić iz Bijeljine, pisar mitropolita Dionisija II, a iz Velike Obarske su bili četovođe: Cvijetin Šović, zvani Ćućo, knez Stevo Ivanović, Vaso Lombić i Vaso Rogozinović.

I ovaj napad na grad završio se neslavno, pa su napadači doživeli poraz. Srpska vojska nakon poraza povukla se ka Popovima i reci Drini, ostavivši dobrovoljce. Toga dana su osmanskim trupama u Bijeljini stigla pojačanja iz Brčkog i Tuzle, pa su osmanske snage postale superiornije nad napadačima.

Osmanska vojska i branioci grada su izašli iz utvrđenja i napali preostale dobrovoljce. Glavna bitka između osmanskih i srpskih snaga odigrala se na području današnjeg Galca, u blizini fortice na Golom Brdu. U toj bici pobijen je najveći deo "dobrovoljaca" iz Srbije i svi "garibaldinci", italijanski dobrovoljci koji su se borili na strani Srbije.

Nakon poraza pod Bijeljinom, većina pobunjenih semberskih Srba bacila je oružje i vratila se svojim selima. Ostala je organizovana i naoružana samo jedna mala grupa pobunjenika predvođena svojim verskim vođama. Oni su se povukli i utvrdili u dva šanca u ataru Velike Obarske, tačnije "u šancu od šljivika Cvijetina Šovića do ćuprije u blizini srpske škole".

Osmanske trupe i bašibozuk iz grada su veoma brzo pristigli u ovaj region i opkolili ga sa svih strana. Pobunjenici su pozvani da polože oružje i predaju se "na veru" osmanskim trupama. Sa pobunjenicima pregovore je vodio Muharem-beg Osmanbegović iz Bijeljine, ali oni nisu urodili plodom. Pošto su ustanici odbili turski ultimatum, usledio je napad osmanskih trupa i dobrovoljaca iz Bijeljine na njih. Bitka kod Velike Obarske desila se 23. juna 1876. godine (po jul. kalend.).

Od viđenijih ustanika poginuli su: Đoko Laketić iz Broca, Savo Rogozinović, Stevo Ivanović, Vaso Lombić i Vaso Rogozinović iz Velike Obarske, te obor-knez iz Velike Obarske Stevo Ivanović, koji je bio teško ranjen u leđa i ležao skoro nepokretan na bojnom polju. Subaša Omer-bega Salihbegovića, Bajro Đivić i mladi beg Glibanović iz Čelića prišli su da mu pomognu i da ga podignu ili da ga mu odsijeku glavu, ali je on na njih zapucao iz puške i obojicu ranio. Od rana koje su tom prilikom zadobili obojica su nešto kasnije preminuli.

Kako se ranjeni knez Stevo nije želio predati a nije želi da mu se pomogne, osmanski vojnici su ga streljali. Glavni turski napad na srpsku liniju pripremili su topovi, što je uticalo da ustanici krenu u povlačenje. Tada je poginuo i vođa pobunjenika, trgovac iz Bijeljine Mićo Nikolić zvani Čavka. Odsječena glava Miće Nikolića –Čavke je kasnije bila nabijena na kolac i javno izložena na glavnoj Janjica-kapiji koja je vodila preko šarampova u bijeljinsku palanku. Pored njegove glave na tabiji Janjica-kapije je bilo izloženo još desetak glava ostalih pobunjeničkih vođa. Janjica-kapija se nalazila tačno preko puta ulaza u današnju bijeljinsku Zelenu pijacu.

Deo osmanskih trupa pod komandom majora Hivzi-bega Đumišića, kao i deo lokalnog bašibozuka, bili su poslati u Raču da preuzmu vojni materijal i hranu za vojsku, koji su parobrodom stigli rekom Savom u račansku luku. Ustanici su propustili Hivzi-bega i njegovu pratnju, a zatim su ih napali dok su se vraćali. Napad iz zasede na jedinicu pod komandom majora Hivzi-bega Đumišića odigrao se 24. juna 1876. godine (po jul. kalend.) u Balatunu kod vode Sušice. U boju protiv Hivzi-bega učestvovali su ostaci razbijenih srpskih trupa koje su se povlačile, kao i srpski ustanici iz Međaša i Trnjaka. Hivzi-beg je izgubio kontrolu nad svojim vojnicima, posebno bašibozukom, koji je pred nadmoćnim neprijateljem pobegao prema selima Dazdarevo i Triješnica. Na kraju je, nakon krvave bitke, i sam Hivzi-beg je poginuo.

Muslimani Bijeljine kao i njegova porodica iz Banjaluke posle okupacije 1879. godine podigli su mu turbe u selu Trnjacima, na mestu gde je i poginuo. Kasnije, 1961. godine, ovo turbe je uklonjeno.

U borbama protiv pobunjenih Srba-četnika u severoistočnoj Bosni, naročito Semberiji, vidno mesto zauzima i boj kod Dragaljevca (na 16. kilometru od Bijeljine prema Brčkom), tačnije – kod kuće seljaka Zarije Višnjevčevića. Tu je brojniju, dobro obučenu i bolje naoružanu tursku vojsku sa svojim odredom u zasedi sačakao pop Cvijetin Mićić. U kraćoj ali krvavoj bici koja se odigrala 3. jula 1876. godine (po jul. kalend.), pobunjenici su doživeli katastrofalan poraz. Pop Cvijetin je u toj bici i sam poginuo. Njegova odsečena glava je posle bitke bila tri dana izložena u Brčkom, dok je nije otkupio austrijski konzul, Srbin iz Like, Nikola Omčikus. Glava popa Cvijetina Mićića je kasnije sahranjena na groblju u Brčkom, a telo na mestu njegove pogibije. Posmrtni ostaci popa Mićića su kasnije, na inicijativu Nikole Škorića, paroha vršanskog, preneseni i sahranjeni kod vršanske crkve.

Takođe je osmanska vojska vodila veliku bitku sa redovnom srpskom vojskom koja je probila u Bosnu i utvrdila se u blizini Rače.

U drugoj polovini 1876. godine, Semberija je zapamtila mnoge bojeve koji su se odigrali između turske redovne vojske i bašibozuka, na jednoj strani, i srpskih pobunjenika-ustanika.

Osim navedenih većih bitki, odigralo se i nekoliko manjih: kod Vrela u Batkoviću, na Dašnici, u Poloju u Crnjelovu, na Poljani u Crnjelovu, u Batkoviću kod kuća Birčakovića, kod Tomaćeva i u Svinjarevcu – današnjem Ostojićevu. Pobunjenim semberskim Srbima pomagali su i odredi iz Srbije.

U sačuvanom turskom izvještaju vlastima u Tuzli od 13. avgusta 1876. godine Osmanlije navode, prema saznanjima mule Šakira-age iz Koraja da se ustanici ("eškije") do tada nisu pojavili u Koraju ili susjednim selima, ali da je srpska vojska došla do Korenite, Zabrđa i Bogutovog Sela i tamo popunjavala jedinice stanovništvom. Na brdu Nijemac (dominantno brdo iznad sadašnjeg naselja Ugljevik) su formirali "tri tabora" od lokalnog stanovništva. Na Nijemcu su se sukobili sa osmanskom rezervnom vojskom koja je došla iz pravca Koraja, kao i sa jednim taborom travničkih rezervista iz pravca Bijeljine i drugim iz pravca Janjara. Izvještaj navodi da je u bici koja je trajala 4 sata eškija "dar-mar uništena" (oko 150 osoba poginulo sa srpske strane), a sa strane Osmanske vojske tek dva šehida i tri ranjenika. Nakon boja ustanici su gonjeni od strane travničkih rezervista do Crnjelova.

U izvještaju 19. avgusta 1876. godine navodi se da su ustanici stigli u selo Zabrđe i da su ranili jednog rezervistu u Tutnjevcu, te zahtjevaju dodatne snage za branjenje položaja u Loparama (postojećoj grupi od dvadeset dodati još trideset vojnika).

Kraj pobune

Kada je došlo do poraza glavnine vojske knjaževine Srbije na bojištu u dolini Morave, kod mesta Đunisa u jesen 1876. godine, dobrovoljci i redovna srpska vojska povukli su se iz Bosne preko Drine u Srbiju.

Ratne operacije na semberskom dijelu fronta okončane su 14. septembra 1876. godine, povlačenjem preko Drine. Tom prilikom turska armija je samo za dan pobila oko 300 nedužnih srpskih mještana u 6 sela od Amajlija do Rače.

Zbog turske osvete, srpsko stanovništvo Semberije je nakon ovog rata bilo primorano da se delom iseli u Srbiju i u Srem. Izbeglice su se na svoja ognjišta vratili tek posle austrougarske okupacije Bosne i Hercegovine 1878. godine.

Vidi još

• Bitka na Drini (1876)