Pali inkvizitor (novela)
„Pali inkvizitor“ (podnaslovljena: gotska novela) je antiutopijska i postmodernistička novela sa elementima hrišćanske fantastike koju je napisao Aleksa Đukanović (1998), a izdata je u Biblioteci OPUS izdavačke kuće Presing 2021. godine.[1]
Radnja
[uredi | uredi izvor]Radnja novele smeštena je u ne tako dalekoj budućnosti, u Rimu, u Apostolskoj palati, u Vatikanu – gde grupa najeminentnijih vatikanskih egzorcista vrši obred isterivanja nečastivog iz zaposednutog pape Silvestera VIII. Đavoimani papa pritom umire, vatikanska politička mašinerija sve čini da sakrije i zataška zastrašujući događaj, a ubrzo kanonizuje i proglašava papu Silvestera VIII za sveca.
Značaj novele
[uredi | uredi izvor]Pali inkvizitor pre svega tematizuje religijsko licemerje a zatim i neke od savremenih političko-društvenih tabua. No, ova novela, na sedamdesetak strana prevashodno nosi u sebi oštru kritiku društva, crkve, i svake ljudske zajednice „gde su ljudi spremni zarad častoljublja i karijerizma na faustovski pakt sa đavolom“. Ljudske likove u Palom inkvizitoru predstavljaju rableovske razobličene karikature: grešni papa Silvester VIII, otac Frančesko – koji predstavlja oličenje ljudskog poltronstva, zatim kardinali Umberto Vazari i Angelo Rosi, kao i na desetine neimenovanih uposlenika u velikoj mašineriji političke i religijske moći Vatikana, ali – bez sumnje autor je uspeo da ih prikaže, sve zajedno kao jednu „galeriju moralnih nakaza“, i da takvim deskripcijama (koje su pomešane sa znatnim fragmentima čiste fantastike ili fantastičnog realizma) apsolutno realno prikaže osnovne ljudske osobine u trenutku dograbljenja bilo kakve zemaljske moći – za šta je metafora Vatikana kao mesta i simbola „religijske“ moći kroz vekove (a koji je više nego i jedna druga politička ili verska organizacija u istoriji, bio potresan sličnim skandalima) uzeta kao najpogodnija.
Književna kritika i reakcije
[uredi | uredi izvor]Književna kritika i čitaoci su vrlo afirmativno ocenili Đukanovićevu novelu Pali inkvizitor. Navešćemo samo neke od kritičkih sudova. Zoran Živković, književnik i najpoznatiji teoretičar fantastike kod nas, opisao je Đukanovićevog Palog inkvizitora „kitnjastom, i gotovo baroknom novelom“; pisac i prevodilac, Žarko Radaković u kratkom predgovoru koji je publikovan u knjizi, u izvornom izdanju Presinga, napisao je:
„... Poput filmskog autora Kventina Tarantina Aleksa Đukanović se upisuje u istoriografiju i od nje i njenih nekada prebrzo proizvedenih fakata čini ono što je jedino moguće: vraća stvari na početak, u vreme pre nego što će istorijske činjenice nastati (...) utoliko se Đukanović najslobodnije i najsuverenije prepušta svim književno-umetničkim postupcima: briljantnim (ovde baroknim pa i rableovskim) jezikom iskrivljuje realije, uvećava ih, smanjuje, karikaturizuje, gužva ih, pa ih ispravlja, pegla, baca u koš, te ih vadi iz koša da bih ih svakojako oneobičavao, začuđavao, preobraćao u nešto drugo, preobraženo.“;
Miroljub Todorović, književnik i utemeljivač neoavangardne signalističke umetnosti:
„Britkim narativnim rukopisom Aleksa Đukanović stvorio je jednu veoma uspelu fantazmagorijsku novelu!“
Msr Dušan Pejić, predsednik žirija za dodelu Prosvjetine književne nagrade "Zvonimir Šubić“:
„Pali inkvizitor izdvaja se među ostalima već i na grafostilemskom planu, odnosno vizuelno, budući da se autor u njoj vješto koristi i kurzivom i verzalom, ali i fusnotama, što tekst čini primamljivim već na prvi pogled. Mnoštvo fusnota, obilje stručne i latinske leksike, kao i navođenje (realnih ili izmaštanih) izvora i građe za ovaj rad – predstavlja vješto i uspjelo postmodernističko kombinovanje (pseudo)naučnoga i književnoumjetničkoga stila. Dominantan književni metod koji je primjenjen u ovoj priči je nešto što se danas ne viđa često – pa je tako izuzetak među ostalim radovima – a to je groteska, u kombinaciji sa ironijom, sarkazmom, humorom i satirom. Poput Rablea u Gargantui i Pantagruelu autor u Palom inkvizitoru razobličava skrivenu stranu Rimokatoličke crkve, a prije svega religijsko licemjerje poput onog molijerovskog u Tartifu ako ne i goreg. Rimokatolička crkva je, kao što je i opštepoznato, i kroz vijekove, a naročito u posljednje vrijeme imala brojne i raznovrsne skandale, pa nije ni čudo što autor baš nju tematizuje, ali ovdje ne treba Rimokatoličku crkvu shvatiti bukvalno nego u jednom simboličkom ključu, kao simbol svih vjerskih (i ne samo njih) zajednica, gdje su ljudi zarad častoljublja i karijerizma spremni na svašta, pa i na faustofski pakt sa đavolom (čak i papa a nekmoli ostali). Vješto prikazan i karakazan poltrona koji uvijek neumitno postoje oko velikih i moćnih, pa i oko simbola takvih – što je u ovom slučaju izmišljeni papa. Neobičan je i originalan stil kojim je pripovijetka ispričana, a neodoljivo podsjeća na djela barokne (pod uticajem crkve, misticizam) književnosti, po svojoj kićenosti, rasplinutosti, pretjerivanjima, latinizmima, biblijskim aluzijama itd., što je potpuno saobrazno tematici djela, a to je kritika društva i crkve“.[2]
Literarni uticaji
[uredi | uredi izvor]Uticaji drugih književnih dela na Đukanovićevog Palog inkvizitora su znatni. Ponajpre Rableov Gargantura i Pantagruel, zatim Majstor i Margarita Bulgakova, sled pripovedanja i obilje fusnota podseća na parodirani prozni postupak H. L. Borhesa, dok poetika strave u gotskom maniru, najviše naliči na stokerovsku. Referentna tačka je roman Andrea Žida Podrumi Vatikana. [3][4]
Nagrade
[uredi | uredi izvor]Novela je prvonagrađena Prosvjetinom književnom nagradom „Zvonimir Šubić“ za 2021. godinu, na konkursu SPKD Prosvjete[5][6], i Nagradom "Lukijan Mušicki" 2022. godine.[7][8][9]
Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ Đukanović, Aleksa (18. 1. 2022). „Izabrana dela Alekse Đukanovića”. Konkursi regiona. Pristupljeno 8. 2. 2022.
- ^ Časopis "Srebrni Vijenac" br. III, SPKD "PROSVJETA" (2021). „"Pali inkvizitor", novela (prva nagrada "Zvonimir Šubić" 2021)”. Časopis "Srebrni vijenac": 20. str. Arhivirano iz originala 04. 02. 2022. g. Pristupljeno 04. 02. 2022.
- ^ Brezar, Stefan (10. 1. 2022). „"Zavejana januarska čitaonica 2022" AVKF”. https://fantasticnivodic.com/zavejana-januarska-citaonica-2022/. Pristupljeno 8. 2. 2022. Spoljašnja veza u
|website=(pomoć) - ^ Đukanović, Aleksa (2021). Pali inkvizitor: gotska novela. Mladenovac: Društvo za afirmaciju kulture "Presing". str. Stefan Brezar: "Nesveti svetac ili barkoni gotik Alekse Đukanovića", str.73—77. ISBN 978-86-6341-627-7.
- ^ Đukanović, Aleksa (20. 11. 2021). „Aleksi Đukanoviću iz Beograda prva nagrada za najbolju priču”. "Glas Srpske". Pristupljeno 8. 2. 2022.
- ^ Đukanović, Aleksa (31. 1. 2022). „Književna nagrada "Zvonimir Šubić" Aleksi Đukanoviću”. "Konkursi regiona". Arhivirano iz originala 08. 02. 2022. g. Pristupljeno 8. 2. 2022.
- ^ admin (2022-10-03). „Nagrada Lukijan Mušicki za novelu PALI INKVIZITOR Alekse Đukanovića”. Art-Anima (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2022-10-11.
- ^ Sinhro.rs (2022-09-30). „Književna nagrada Lukijan Mušicki Aleksi Đukanoviću”. Sinhro.rs (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 11. 10. 2022. g. Pristupljeno 2022-10-11.
- ^ „Književna nagrada „Lukijan Mušicki” Aleksi Đukanoviću” (na jeziku: srpski). Arhivirano iz originala 11. 10. 2022. g. Pristupljeno 2022-10-11.
Literatura
[uredi | uredi izvor]- Žarko Radaković (1947) „Alternative istoriji (o prozi Alekse Đukanovića)“,predgovor u: Aleksa Đukanović, Pali inkvizitor (Izabrana dela Alekse Đukanovića u pet knjiga, knj. br 2), Presing, Mladenovac, ISBN 978-86-6341-627-7, COBISS.SR-ID - 49833225.
- Stefan Brezar (1987) „Nesveti svetac ili barokni gotik Alekse Đukanovića“, pogovor u: Aleksa Đukanović, Pali inkvizitor (Izabrana dela Alekse Đukanovića u pet knjiga, knj. br 2), Presing, Mladenovac, ISBN 978-86-6341-627-7, COBISS.SR-ID - 49833225.