Пајавац
| Pajavac | |
|---|---|
| |
| Muško stablo pajavca u Požeškoj ulici u Beogradu. | |
| Naučna klasifikacija | |
| Carstvo: | |
| Divizija: | |
| Klasa: | |
| Red: | |
| Porodica: | |
| Rod: | |
| Vrsta: | A. negundo
|
| Binomno ime | |
| Acer negundo | |
| |
| Prirodni areal pajavca. | |
Pajavac, negundovac, jasenolisni javor (Acer negundo L.) jedno vreme bio je izdvojen u poseban rod, u odnosu na javore i imao naziv Negundo aceroides (L.) Moench i sinonime N. negundo (L.) Karst., N. lobatum Rat., N. fraxinifolia Nutt., N. virginianum Med. i Rulac negundo Hitchc.[1]. Ime vrste je latinizirani narodni naziv za rod Vitex na sanskritu nirguṇḍī.
Opis vrste[uredi | uredi izvor]
Listopadno dvodomo drvo. U okviru svog prirodnog areala dostiže visinu do 25 m i prsni prečnik 30-50 cm ređe do 1 m. Ima izrazito deblo i široku granatu krunu. Izdanci dugi, šiboliki, zelenkasti, glatki, prevučeni biličastim ili ljubičastim voskom[2].
List je neparno perasto složen iz 3 do 5 (9) liski koje su jajaste ili eliptično lancetaste, nepravilno grubo nazubljene, duge 5–10 cm i 3–7 cm široke. Neparna vršna liska je nekad ražnjevita.
Cvetovi su bez krunice, petočlani, u 10–20 cm dugim visećim žuto-zelenim grozdovima. Ženski su manji sa dlakavim plodnikom koji je na disku delimično zatvoren čašicom dvook je i sa dva krioca; stubići razdvojeni od osnove na dva končasta žiga. Muški u pramenovima sa 4-6 crvenkastih prašnika. Cveta rano u martu, pre listanja. Donedavno se smatralo da je negundovac diecka i protandrična vrsta. Međutim u Poljskoj su 2005. otkrivena stabla sa dvopolnim cvetovima. Polen se raznosi vetrom, ali postoje podaci i o pčelama kao polinatorima.
Plod čine dve šizokarpne krilate orašice koje su u početku zelene, kasnije žutosmeđe, pod oštrim uglom jedna na drugu, krioca su savijena prema unutra, nežna, starenjem postaju skoro prozirna. Deo sa semenom ovalno izdužen 1–2 cm, krioce 2–3 cm. Seme eksalbuminsko, embrion žut sa savijenim kotiledonima[3].
Areal[uredi | uredi izvor]
Prirodno rasprostranjenje u rečnim dolinama istočnog i centralnog dela SAD i juga Kanade u priobalnim šumama i šumama prostranih ravnica Srednjeg zapada. Opseg introdukcije: Evroazija, Australija, Južna Amerika, Afrika. U Evropu je introdikovan 1688. godine[2].
Bioekološke karakteristike[uredi | uredi izvor]
Raste na različitim zemljištima, čak i na dosta vlažnim i zaslanjenim terenima. Najbolju vitalnost pokazuje na vlažnim, peskovitim, ali dobro dreniranim aluvijalnim zemljištima. Heliofilna vrsta. Podnosi veoma različite stanišne uslove. Tolerantan je prema deficitu zemljiše vlage. Lako se adaptira na zemljištima niske nutritivne vrednosti. Ženska stabla bolje uspevaju na vlažnijim i nutritivno bogatijim zemljištima. Pajavac je otporan prema plavljenju, ali ne kao topole i vrbe. U svom prirodnom arealu javlja se oko rečnih tokova, ali u gornjoj poplavnoj terasi. Staništa na kojima pajavac ima invazivne karakteristike su vrlo slična staništima u okviru prirodnog areala. Kolonizuje zajednice oko manjih rečnih tokova i ivice šume. Ako plavnjenje izostaje dolazi do sukcesije pa ovu vrstu zamenjuju druge[3].
Maksimalni životni vek je oko 100 godina. Precizno merenje starosti je otežano zbog odsustva centralnih godova.
Značaj[uredi | uredi izvor]
Ova vrsta i veliki broj njenih kultivara se često koriste u hortikulturi i pejzažnoj arhitekturi. S obzirom na visok intenzitet fotosinteze može doprineti kvalitetu vazduha u gradskim sredinama. Široko se gaji u Evropi od XVII veka. Glavna prednost je otpornost na gradske uslove, a mana kratkovečnost i vetrolomi. Osnovna forma, stoga nema vrednost za ove svrhe, ali pojedine ukrasne forme primenjuju se sa uspehom kao što je Acer negundo 'Variegatum'.
Brzo formira guste šibljake što je u gradski sredinama često nepoželjno. Koristi se mnogo za drvorede, ali brzo dolazi do suhovrhosti već oko 25. do 30. godine. Dobro podnosi niske temperature i sušu. Iako spada među vrste koje dobro podnose uslove gradskog klimata, oštećuju je otrovni gasovi, ali se brzo oporavlja. Veoma je varijabilna. Uzgaja se u parkovima i kao vrsta za drvorede zbog lepote krune. Može da se koristi u vetrozaštitnim pojasevima. Zasecanjem debla dobija se slatkasti sirup, kao i kod severnoameričke vrste šećernog javora (Acer saccharum).
Javlja se duž rečnih obala, u poplavnim zonama oko reka i potoka. Vrlo brzo nasenjava staništa ugrožena antropopresijom kao što su železničke pruge, putevi, na obodima deponija, obaloutvrde, jarkovi, škarpe, izgrađeni prostori, pa čak i krovovi zgrada. Uobičajena je vrsta u partajskim blokovima. Pajavac naseljava one prostore u kojima postoji ili je nekada postojala ljudska aktivnost. Na vlažnim staništima pajavac ugrožava zeljastu floru. U okviru svog prirodnog areala vrsta je veoma osetnjiva na patogene. Acer negundo potiskuje domaću vegetaciju i na taj način šteti biodiverzitetu prostora u koji je unet.
Drvo je meko, lako i slabo zato se retko koristi, uglavnom za proizvodnju drvene ambalaže, jeftinog nameštaja i predmeta za domaćinstvo.
Razmnožavanje[uredi | uredi izvor]
Lako se razmnožava semenom. Plodovi se rasejavaju u kasnu jesen ili tokom zime posle hladnog perioda, kada je seme spremno za klijanje. Dostizanje reproduktivne faze (plodonošenja) zavisi od ekoloških uslova. Biljke na otvorenom i umereno hranljivim zemljištima mogu plodonositi od pete godine, dok u senci i posle 15. godine. Osvetljenost utiče na obilnost uroda – ženske individue koje rastu na otvorenom produkuju pet puta veću količinu semena od onih koje imaju lošiji svetlosni režim. Maksimalna obilnost uroda po stablu kreće se između 100 000 i 500 000 orašica[4].
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Simonović, D. (1959): Botanički rečnik, imena biljaka. Srpska akademija nauka - posebna izdanja, knjiga CCCXVIII
- ^ a b Jovanović, B. (1985): Dendrologija. IV izmenjeno izdanje. Univerzitet u Beogradu. Beograd
- ^ a b Vukićević E. (1996): Dekorativna dendrologija, Šumarski fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd
- ^ Stilinović, S. (1985): Semenarstvo šumskog i ukrasnog drveća i žbunja. Univerzitet u Beogradu. Beograd
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Kujawski J. and Davis K.M. (2002): Propagation protocol for production of field-grown Acer negundo plants; Beltsville - National Plant Materials Center, Beltsville, Maryland. In: Native Plant Network.
- Mędrzycki P. (2007): NOBANIS – Invasive Alien Species Fact Sheet – Acer negundo. – From: Online Database of the North European and Baltic Network on Invasive Alien Species – NOBANIS www.nobanis.org.
- Foster J.R. (1992): Photosynthesis and water relations of the floodplain tree, boxelder (Acer negundo L.). Tree Physiol. 11: 133–149.
- Friedman J.M. and Auble G.T. (1999): Mortality of riparian box elder from sediment mobilization and extended inundation. Regulated rivers–research and Management, 15.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Ostale | |
