Poletno-sletna staza

Poletno-sletna staza (PSS) ili uzleteo sletna staza je pravougaona aerodromska površina na zemlji ili vodi namenjena za poletanje i sletanje vazduhoplova. Njena širina i dužina zavisi od namene aerodroma i vrste aviona i drugih vazduhoplova koji na nju sleću i sa nje poleću i regulisana je međunarodnim propisima. Obeležena je za dnevne i noćne uslove letenja. Jedan od osnovnih elementa prema kome se određuje klasa aerodroma (A, B, C, D, E, F, G), je dužina glavne poletno-sletne staze, odnosno glavnog kanala za poletanje i sletanje. Pored dužine glavne poletno-sletne staze, odnosno glavnog kanala za poletanje i sletanje aerodrom po svojim fizikim svojstvima treba da zadovoljava i druge osnovne elemente i normative za tu klasu aerodroma, predviđene međunarodnim pravilnikom.^[1]

Osnovni pojmovi

Infrastruktura aerodroma

Vazušni putevi sa sredstvima koja ih definišu.

Aerodrom

Aerodrom je određena površina na kopnu ili vodi (uključujući objekte, instalacije i opremu) namenjena za korišćenje u celosti ili delimično za dolazak, odlazak i kretanje aviona na zemlji.
Aerodromi su objekti, koji služe za odvijanje vazdušnog saobraćaja na zemlji.^[2]

Vazduhoplov

To je letelica koja koristi poletno sletnu stazu i ostalu infrastrukturu aerodroma.

Podela PSS u građevinskom smislu

U građevinskom pogledu poletno-sletne staze se dele na:^[3]

PSS sa veštačkom podlogom: betonske, asfaltne, od čeličnih ili betonskih ploča.

PSS sa prirodnom podlogoma: travnate, zemljane, vodene (na rekama, jezerima, moru), sa ledenom i snežnom podlogom (na severnom ili južnom polu i u nekim zimskim centrima).

Manji aerodromi obično imaju jednu PSS sa veštačkom podlogom i jednu PSS sa prirodnom podlogom, a veći dve i više PSS sa veštačkom podlogom.

Normativi za PSS u skladu sa kategorijom aerodroma

Osnovni normativi za projektovanje, izgradnju i rekonstrukciju aerodroma određeni su prema njihovoj vrsti. Vrste aerodroma prema kojima se određuju osnovni elementi i normativi za PSS su:

Aerodromi za javni vazdušni saobraćaj
Aerodromi za sportsko vazduhoplovstvo i za sopstvene potrebe
Aerodromi za hidroavione (hidrodromi)
Aerodromi za helikoptere (helidromi)

Aerodromi za javni vazdušni saobraćaj

Glavna PSS

Osnovna dužina glavne poletno-sletne staze

U zavisnosti od kategorije aerodroma, osnovna dužina PSS, mora biti na aerodromu:

Klase A dužine preko 2.550 m
Klase B dužine preko 2.150 m do 2.550 m
Klase C dužine preko 1.800 m do 2.150 m
Klase D dužine preko 1.500 m do 1.800 m
Klase E dužine preko 1.280 m do 1.500 m
Klase F dužine preko 1.080 m do 1.280 m
Klase G dužine od 900 m do 1.080 m

Osnovna dužina glavne poletno-sletne staze u građevinskom smislu

Osnovne dužine napred navedenih klasa poletno-sletnih staza primenjuju se pod standardnim atmosferskim pritiskom, na koti 0 (nivo mora), pri temperaturi od +15 °C.

U građevinskom smislu, osnovna dužina poletno-sletne staze zbog veće nadmorske visine i povećanjanja temperature, produžava se, i to najviše do 35%, po sledećim normativima:

Za razliku u atmosferskom pritisku u odnosu na standardni pritisak, zbog veće nadmorske visine, osnovna dužina poletno-sletne staze se pri projektovanju produžava, za razliku u visini na svakih 300 m nadmorske visine, dodavanjem na osnovnu dužinu PSS još 7% od te dužine.
Za povećnje temperature preko +15 °C, pri projektovanju PSS osnovna dužina uvećava za svaki 1 °C temperature za 1% od te dužine.

Osnovna širina poletno-sletne staze

Osnovna širina PSS nesme biti manja:

Od 45 m — na aerodromima klase A, B, C, D i E;
Od 30 m — na aerodromima klase F i G.

Prosečna dužina nagiba poletno-sletne staze

Prosečna dužina nagiba PSS ne sme da pređ 1%. Uzdužni nagib na bilo kom delu poletno-sletne staze ne sme da pređe:

1,25% — na aerodromima klase A, B i C;
1,50% — na aerodromima klase D, E, F i G.

Sporedna PSS

Dužina sporednih ili drugih poletno-sletni staza (na aerodromima gde one postoje) ne sme biti manja od 85% od izabrane osnovne dužine glavne poletno-sletne staze zajedno dodatim dužinama.

Izuzetno, dužina sporednih ili druge poletno-sletne staze može biti manja od 85% od dužine glavne poletno-sletne staze ako na aerodromu duvaju vetrovi jakog intenziteta, ali ne manja od 70% od izabrane osnovne dužine glavne poletno-sletne staze.

Delovi PSS

Sigurnosna površina kraja PSS

Sigurnosna ili zaštitna površina kraja poletno-sletne staze je simetričan prostor na produženu središnjicu poletno-sletne staze, u nastavku osnovne staze, primarne namene da smanji rizik oštećenja aviona koji su „kratki“ u sletanju ili „dugi“ u poletanju. Ova površina uključuje poletno-sletnu stazu, ramena i odgovorajući teren uz i ispred poletno-sletne staze.

Pomereni prag PSS

Prag koji nije locirana na početku poletno sletne staze. Služi kao zaštita od buke, za taksiranje, opsluživanje, poletanje, ali ne i sletanje. On je označen strelicama bele boje koje vode do početka poletno sletne staze.

Dodatna staza za zaustavljanje

Zaustavna staza, staza za zaustavljanje; zaustavnica; dodatna staza za zaustavljanje; produžetak za zaustavljanje je određena pravougaona površina na zemlji, ispred praga, na kraju raspoložive dužine za zalet pripremljena kao prikladna površina na kojoj avion može biti zaustavljen u slučaju premašaja sletne staze (ozačeno žutom bojom na slici ispod)

Pojas poletno-sletne staze (Runway strip)

Pojas poletno-sletne staze; osnovna staza poletno-sletne staze; sigurnosna površina; strip poletno-sletne staze, je određena površina koja sadrži poletno-sletnu stazu i zaustavnu stazu, ako ona postoji, koja treba da smanji opasnost oštećenja aviona koji skrene sa poletno-sletne staze i sletne staze i zaštititi avion koji leti iznad nje za vreme uzletanja ili sletanja.

Zaštitni pojas PSS (Shoulder)

Površina uz ivicu kolovoza poletno-sletne staze ili spojnih staza, tako pripremljena da osigura prelaz između kolovoza i susedne površine, pogodne za sletanje aviona.

Zona dodira PSS (Touchdown zone)

Zona dodira; Područje dodira; je deo poletno-sletne staze, iza praga koji avion u sletanju prvi dodirne.

Aaerodromi za sportsko vazduhoplovstvo i za sopstvene potrebe

Dužina i širina poletno-sletnih staza aerodroma za sportsko vazduhoplovstvo i za sopstvene potrebe zavisi od klase (kategorije) aerodroma:

Klase A - dužina 1.200 m ili veća, širina najmanje 150 m
Klase B - dužina 800 do 1.200 m, a širina najmanje 150 m
Klase C - dužina 700 do 800 m, a širina najmanje 100 m

Dužina poletno-sletne staze za ovu vrstu aerodroma primenjuje se pod standardnim atmosferskim pritiskom, na koti 0, pri temperaturi od +15 °C.

Uzdužni nagib na bilo kom delu poletno-sletne staze na aerodromi za sportsko vazduhoplovstvo i za sopstvene potrebe ne sme preći 2%, s tim da uzdužni nagib poletno-sletne staze u proseku ne sme preći 1,2%.

Poprečni nagib na bilo kom delu poletno-sletne staze na aerodromi za sportsko vazduhoplovstvo i za sopstvene potrebe ne sme da pređe 2,5%.

Aerodromi za hidroavione (hidrodromi)

Hidrodrom je deo vodene površine sa pratećim uređajima i opremom na vodi i kopnu, namenjen za voženje, poletanje, sletanje, pristajanje, sidrenje, spuštanje i izvlačenje hidroaviona iz vode.

Poletno-sletna staza (PSS) ili glavni kanala na vodi, može biti na jezerima, rekama, morima i drugim vodenim površinama.

Dužina glavnog kanala (PSS) za poletanje i sletanje hidroaviona je različita i zavisi od klase kojoj pripada hidrodrom:

Klase A preko 4.500 m
Klase B preko 3.000 m do 4.500 m
Klase C preko 2.000 m do 3.000 m

Širina kanala (PSS) za poletanje i sletanje koji je predviđen za neinstrumentalno letenje, ne sme biti manja:

na hidrodromu klase A od 225 m
na hidrodromu klase B od 180 m
na hidrodromu klase C od 150 m

Aerodromi za helikoptere (helidromi)

Helidrom je posebna kategorija aerodroma namenjena za bezbedno baziranje, voženje, poletanje i sletanje helikoptera. Poletno-sletna staza na helidromu ima sva obeležja kao na ostalim aerodromima.

PSS helikopteri koriste za poletanje sa zaletom i sletanje sa protrčavanjem.

Poletno-sletna staza na aerodromiima za helikoptere ili helidromima mogu biti izgrađene na zemlji, zgradi ili drugom objektu, ledenoj površini i na vodi.

Dužina i širina staze odnosno kanala za poletanje i sletanje helikoptera određuje se zavisno od klase aerodroma za helikoptere. Prema Konvenciji za međunarodni civilnu avijaciju ICAO, (Aneks 14 - deo II – Helidromi, Čikaške konvencije) helidromi za javni vazdušni saobraćaj (razvrstavaju se u 4 kategorije A, B, C, D). U zavisno od kategorije kojoj helidrom pripada njegova PSS treba da poseduje sledeće karakteristike:

Karakteristike PSS za helikoptere na zemlji, zgradi ili drugom objektu

Klasa	Dužina	Širina
A	preko 90 m	30 m
B	40 m do 90 m	20 m
C	15 m do 40 m	15 m
D	15 m	1,2 dužine propelera helikoptera

Aerodromi za rotokoptere (vertidromi)

Obeležavanje PSS

Obeležavanje PSS namenjena su orijentaciji pilota ili aerodromskog osoblja pri dnevnom ili noćnom sletanju i vožnji aviona ili službenih vozila po zemlji. Takođe i manevarske površine po kojima se kreću avioni posle sletanja ili pre poletanja odnosno po kojima se kreću službena vozila prilikom rutinskih kontrola ili intervencija imaju svoje horizontalne i vertikalne oznake. Svi delovi manevraskih površina - rulne staze ili platforme - imaju svoja alfanumeriča obeležja, koja se nalaze u kartama aerodroma a čija su svetla i druge oznake postavljene na propisanim lokacijama.^[4]^[5]^[6]^[7]

PSS sa oznakama za sletanje u dnevnim uslovima.

Obeležavanje PSS za dnevne uslove

Obeležavanje PSS služi kao pomoć u završnoj fazi prilaza aviona pri sletanju danju i pri dobroj vidljivosti. Oznake se sastoje od linija, brojeva i slova. Najčešće su bele boje, propisanog su oblika i veličine. Oznake staze nalaze se na pragovima poletno-sletnih staza u obliku dvocifrenog broja koji predstavlja smer staze u stepenima.

Osa staze (centralna linija) je uzdužna isprekidana linija između oznaka praga.
Prag staze su uzdužne linije paralelne na osu staze.
Rub staze puna linija uzduž oba ruba na celoj dužini između pragova.
Zone sletanja obeležavaju se na stazama za precizno prilaženje. Sastoje se od parova linija simetrično postavljenih u odnosu na osu staze.
Tačka sletanja je mesto na stazi na kome bi vazduhoplov trebalo da dotakne stazu. Oznaka je par pravougaonika simetričnih u odnosu na osu staze.

Obeležavanje PSS za noćne uslove

Obeležavanje PSS za noćne uslove služi kao pomoć u završnoj fazi prilaza vazduhoplova pri sletanju noću ili u uslovima lošije vidljivosti danju.^[8]

Prilazna svela

Položaj i vrsta prilaznih svetala zavisi od kategorije aerodroma.

Jednostavna prilazna svetla sačinjava pravolinijski niz svetiljki dužine najmanje 420 m u produžetku ose staze i jedan poprečni niz na 300 m od praga i crvene su boje.
Svetla za precizni prilaz kategorije I sačinjava osna linija svetiljki dužine 900 m i više poprečnih nizova svetala koji su ravnomerno kraći prema pragu staze. Sistem se dopunjuje bljeskajućim svetlom bele boje (tzv. „munja“), s tim da bljesak počinje na najudaljenijoj svetiljki i ravnomerno se kreće prema pragu staze.
Svetla za precizni prilaz kategorije II i III sačinjavaju pravolinijski niz svetiljki dužine 900 m u produžetku ose staze, dve bočne linije svetiljki paralelnih osi na 270 m od praga i poprečni sistem svetala. Svetla ose i poprečna svetla sistema emituju belu svetlost visokog intenziteta, a svetla bočnih nizova isto takvu ali crvenu svetlost.

Rubna svetla staze

Svetla na rubnim stazama postavljena su uzduž oba ruba na udaljenosti najmanje 60 m i bele su boje.

Svetla praga staze

Na pragovima PSS svetla su postavljena u poprečnom nizu, označavaju početak staze i zelene su boje. Vidljiva su jedino iz pravca prilaženja.

Svetla kraja staze

Na krajevima PSS svela su postavljena u poprečnom nizu, označavaju kraj staze i crvene su boje. Vidljiva su jedino iz pravca prilaženja.

Svetla ose staze

Ova svetla obavezna su za kategorije II i III. Prostiru se po uzdužnoj osi staze.

Svetla zone dodira

Svela zone dodira postavljena su u paralelnim redovima simetrično sa osom staze i prostiru se 900 m od njenog praga.

Izvori

^ Pravilo letenja oružanih snaga, SSNO, Beograd, 1979.
^ Aneks 14, ICAO
^ Pravilnik o projektovanju, izgradnji i rekonstrukciji civilnih aerodroma i njihovoj klasifikaciji. „Službeni list SFRJ“, br. 2/66, sa ispravkama „Službeni list SFRJ“", br. 4/66. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (5. јануар 2012)
^ Katalozi AGL i materijali Transcon Electronic Systems AG, Kvapilova 2133, Frydek-Mistek, �Češka republika
^ J.P. Aerodrom "Nikola Tesla", Beograd, Delatnost upravljanja ljudskim resursima, sigurnošću kvalitetom "Redovno održavanje SSO", 2008.g.
^ International standards and recommended practises, Aerodromes, Annex 14, Volume I, Aerodrome Design and Operations.
^ Advanced Surface Movement Guidance and Control Systems (A-SMGCS) Manual.
^ Zoran Modli: Piste u noći. ISBN 978-86-325-0022-8.

Vidi još

Spoljašnje veze

Mediji vezani za članak Poletno-sletna staza na Vikimedijinoj ostavi

(jezik: ruski) Vazduhoplovni kodeks Ruske federacije
(jezik: hrvatski) Aerodrom-definicije

[1] Pravilo letenja oružanih snaga, SSNO, Beograd, 1979.

[2] Aneks 14, ICAO

[3] Pravilnik o projektovanju, izgradnji i rekonstrukciji civilnih aerodroma i njihovoj klasifikaciji. „Službeni list SFRJ“, br. 2/66, sa ispravkama „Službeni list SFRJ“", br. 4/66. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (5. јануар 2012)

[4] Katalozi AGL i materijali Transcon Electronic Systems AG, Kvapilova 2133, Frydek-Mistek, �Češka republika

[5] J.P. Aerodrom "Nikola Tesla", Beograd, Delatnost upravljanja ljudskim resursima, sigurnošću kvalitetom "Redovno održavanje SSO", 2008.g.

[6] International standards and recommended practises, Aerodromes, Annex 14, Volume I, Aerodrome Design and Operations.

[7] Advanced Surface Movement Guidance and Control Systems (A-SMGCS) Manual.

[8] Zoran Modli: Piste u noći. ISBN 978-86-325-0022-8.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]