Pređi na sadržaj

Rista Odavić

Dodaj veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Rista Odavić
(1923)
Datum rođenja(1870-08-31)31. avgust 1870.
Mesto rođenjaBeograd, Kneževina Srbija
Datum smrti17. april 1932.(1932-04-17) (61 god.)
Mesto smrtiBeograd, Kraljevina Jugoslavija
Mesto ukopaNovo groblje u Beogradu parcela 78, grobnica 3–II
44° 48′ 30″ S; 20° 29′ 10″ I / 44.808402° S; 20.485991° I / 44.808402; 20.485991
Odavićeva karikatura iz lista "Podne" 1924.
Rista 1909/1910

Rista ili Risto Odavić (Beograd, 19/31. avgust 1870[a] — Beograd, 17. april 1932) bio je srpski gimnazijski profesor, književnik, dramaturg Narodnog pozorišta u Beogradu, šef Presbiroa Ministarstva inostranih poslova, političar, narodni poslanik, načelnik Umetničkog odeljenja Ministarstva prosvete, upravnik Državne Arhive, kulturni radnik, dokumentarista.[1]

Biografija[uredi | uredi izvor]

Poreklo[uredi | uredi izvor]

Rođen je kao četvrti sin u imućnoj patrijahalnoj porodici,[2] od majke Julijane, rođene Radivojević u Zemunu 1834. i oca Jovana.[3]

Prema porodičnom prednju, prezime Odavić su dobili u 17. veku nakon jedne turske ucene. Tražili su im da plate otkup, kako bi sačuvali živote, a novac su morali da isplate do isteka istog dana. Pošto para nisu imali, mladići iz porodice su se zaputili kod rođaka, koji su živeli kod Dubrovnika, da pozajme pare. Otkup su uspeli da donesu do zalaska sunca, pa je jedan od Turaka rekao njihovj majci: „Ovi tvoji ’odaše, ’odaše, ali i do’odaše.”[2]

Otac Jovan je po zanimanju bio trgovac. Rođen je 1824. u selu selu Lugu na reci Trebišnjici, nadomak Popovog polja, nedaleko od Trebinja.[2] Jovanov otac zvao se Stojan i bio je trgovac stokom. Jovan se doselio u Beograd pedesetih godina 19. veka. Godine 1853. postao je član boltadžijskog esnafa. Smatra se, da je još 1852. imao svoju radnju u Beogradu, a od 1861. se navodi kao član Esnafa duvandžijskog i Esnafa boltadžijskog, stanujući u Varoškom kvartu. Pominje se i 1862. godine, kao vlasnik kožarske radnje, koja se nalazila Glavnoj čaršiji (danas ulica Kralja Petra) u Beogradu i radila sve do 1901. godine. Oko 1870. Jovan je kupio plac u Knez Mihailovoj ulici, gde je sazidao jednospratnu kuću „sa dućanima“.[4]

U porodici je bilo još petoro dece Andrija (1859–1894), pravnik, Stevan (1864—1885), pešadijski potporučnik poginuo u Srpsko – bugarskom ratu, Petar (1866—1952), književnik, diplomata, sudija, Lazar (1873–1917), pešadijski major i ćerka Mara, koja je umrla još kao dete 1870.[4]

Školovanje[uredi | uredi izvor]

Rista je bio živahno i bistro dete. Osnovnu školu je učio kod Saborne crkve, gde mu je otac preko puta imao radnju. Pored škole se nalazila čitaonica, u kojoj je imao prilike da vidi časopise i čuje ruski jezik.[2]

Nakon mature se upisao na Istorijsko-folozofski odsek na ondašnjoj Velikoj školi. Učestvovao je u svim nacionalnim, rodoljubivim i kulturnim pokretima. Još kao dečak je pisao pesme koje su objavljivane najpre u đačkim listovima, a kasnije u „Otadžbini”, koju je uređivao Vladan Đorđević. Diplomirao je 1894. godine.[2]

Profesor[uredi | uredi izvor]

Nakon diplomiranja je postavljen za suplenta Treće muške gimnazije. Kao mlad profesor u gimnaziji je osnovao đačko književno društvo „Javor”.[2] Ministar prosvete ga je kao naprednog mladog profesora posalo godinu dana (1897—1898) na studije etnografije i dijalektologije u Lajpcigu (1897—1898).[5][6]

Po povratku sa studija u Lajpcigu postao je najpre suplent (1898), a zatim redovni profesor (1901) Prve muške gimnazije.[2]

Književnik[uredi | uredi izvor]

Poseta hercegovačkih književnika Svetozara Ćorovića i Alekse Šantića svojim kolegama u Beogradu 1897. (Sede: Svetozar Ćorović, Simo Matavulj, Aleksa Šantić i Janko Veselinović. Drugi red: Slobodan Jovanović (levo) i Milorad Mitrović (desno). Stoje: Mile Pavlović Krpa, Atanasije Šola, Radoje Domanović, Svetolik Jakšić, Ljubo Oborina, Rista Odavić i Jovan Skerlić.)

Rano je počeo da piše pesme, pripovetke, književne i političke članke.[5] Prevodio je sa ruskog, nemačkog i francuskog jezika. Posebno se bavio prepevima.[7] Svoje radove nije objavljivao u posebnim izdanjima, već su ostali rasuti po raznim časopisima i listovima.[5]

Nakon što je 1892. osnovana Srpska književna zadruga, postao je njen član.[2] U prostorijama zadruge, u prisustvu dvadsetjednog pisca, pod predsedništvom Milana Milićevića, 1905. godine donesena je odluka o osnivanju Srpskog književničkog društva. Odavić je bio član prve uprave društva, uz Simu Matavulja, Jovana Skerlića, Dobrosava Ružića, Živojina Dačića.

Bio je vlasnik i urednik lista „Nova Iskra”[1], osnovanog početkom 1899. godine, koji je oko sebe okupljao autore srpske, a zatim i jugoslovenske misli, kao što su Mihailo Valtrović, Milenko Vesnić, Milan Grol, Radoje Domanović, Tihomir Đorđević, Jovan Jovanović Zmaj, Vojislav Ilić, Slobodan Jovanović, Stojan Novaković, Pavle Popović,Vladislav Ribnikar, Jovan Skerlić.[2] U listu su objavljivani stari rukopisi domaćih pisaca, narodne pesme, građanska lirika, kritike o pozorišnim predstavama, izveštaji o pozorišnom životu, prikazi i ocene knjiga i bibliografski prilozi.[7] Ovaj list je među prvima uveo fotografiju kao nezavisnu formu. Rista Odavić je još od prvog broja (1899) pozivao fotoamatere na saradnju. Odigrao je ulogu propagatora amaterske fotografije. U časopisu je postojala rubrika „Naše dike“, u kojoj je objavljivao izvesnu, mada često i naivnu analizu fotografije.[8] List je 1902. prvi u Srbiji objavio fotografiju u tehnici trobojne štampe.[2] Bio je veliki ljubitelj fotografije, član Klupskog odbora Kluba fotografskih amatera, uz Marka Nikolića, Jovana Cvijića, Marka Murata, Dragutina Deroka i druge. Bavio se i sakupljanjem starih fotografija.[6] Istovremeno je sarađivao u „Politici”, „Zvezda”, listu radikala „Samoupravi”,[2] Bosanskoj vili, Brankova kola,[5] „Samouprava“, radikalni almanah „Pašić“ i drugima uređivao je i listove „Delo” (1910—1911), list za nauku, književnost i društveni život i „Srpske novine”.[2]

Dramaturg[uredi | uredi izvor]

Ministar prosvete, Ljubomir Kovačević, ga je 21. januara 1902. godine postavio za dramaturga Narodnog pozorišta u Beogradu. Ovu dužnost, kao referenta za sve književne i umetničke poslove, što je delimično delimično uključivalo i funkciju upravnika pozorišta je obavljao u dva navrata 1902—1903. i 1907—1909. Zajedno sa upravnikom Pozorišta i Književno-umetničkim odborom, starao se o repertoaru pozorišta. Za pozorište je adaptirao više komada i napisao drame.[6] Napisao je dramsku triologiju „Duh naših duhova”: „Hej Sloveni”, „Pod krstom” i „Posle oslobođenja”, koja se nakon rata izvodila u Narodnom pozorištu. Posebno je bila poznata „Hej Sloveni”, koja je izvedena u Nišu odmah nakon Kolubarske bitke (1914).[5]

Pionirski se bavio i pozorišnom istoriografijom, prikupljajući dragocenu građu o znamenitim srpskim pozorišnim stvaraocima, koju je objavio u Narodnoj enciklopediji Stanoja Stanojevića. U njegovim prevodima, povremeno i u njegovoj adaptaciji, štampana su i prikazivana na scenama dela Euripida, Getea, Hauptmana, L. Amfiteatrova i Tolstoja.

Fridjungov proces[uredi | uredi izvor]

Zajedno sa Ljubom Davidovićem, Miroslavom Spalajkovićem, Miletom Pavlovićem i Boža Marković, bio je svedok iz Kraljevine Srbije u Fridjungovom procesu, čiji je glavni pretres održan krajem 1909. u Beču. Tužbu su pokrenuli čelnici Hrvatsko-srpske koalicije, za klevetu u seriji članaka objavljenih marta 1909. u bečkom listu „Nova slobodna štampa”, u vreme Veleizdajničkog procesa. Autor članka je bio bečki istoričar i član Carske akademije nauka Hajnrih Fridjung (nem. Heinrich Friedjung). On je na osnovu falsifikovanih dokumenata tvrdio da su četvorica neimenovanih članova Hrvatsko-srpske koalicije za svoje političko delovanje primali novac od Ministarstva inostranih dela Kraljevine Srbije.

Prvi svetski rat[uredi | uredi izvor]

U Prvom svetskom ratu je prošao kroz Albansku golgotu, a zatim se preko Soluna i Marseja prebacio u Pariz, gde je organizovao kancelariju za prihvatanje i školovanje srpske izbegličke dece. Tokom boravka u Francuskoj bavio se proučavanjem, zatim je postao direktor maturskog tečaja u Arkej Kašanu. Na francuskom je objavio zbirku narodnih poslovica na francuskom i ogled „Bibliografija o Srbima, Hrvatima i Slovencima” (1918[5]). Boravak u Francuskoj je iskoristio i za proučavanje ustrojstva narodne biblioteke, muzeja, pozorišta i arhiva.[2]

Godine 1924. je objavio zbirku uspomena[5] „Nada srpske golgote”, sastavljenu od najboljih delova pismenih zadataka izbegle dece 1915. u Francusku, važno svedočanstvo o njihovoj patnji u ratu.[2]

Povratak u Srbiju[uredi | uredi izvor]

Sa Nikolom Pašićem se novembra 1918. godine vratio u Srbiju, u svojstvu šefa Presbiroa Ministarstva inostranih poslova, zatim je 1920. postao upravnik Državne štamparije, a 1921. izabran je za narodnog poslanika i sekretara Ustavotvorne skupštine u Banjalučkom okrugu. Godine 1921. bio je član delegacije koja je u Parizu uručila povelje predsedniku vlade i predsedniku Republike Francuske, kao počasnim građanima Beograda [6]

Godine 1923. je imenovan za načelnika Umetničkog odeljenja u Ministarstvu prosvete, na mesto Nušića koji se na sopstveni zahtev penzionisao.[2] Kao načelnik je učestvovao u proslavama rada Stanislava Biničkog, prvog direktora Beogradske opere, kao i Branislava Nušića, angažovao se oko priređivanja koncerta slovenačkog pijaniste Antona Trosta u Beogradu, otvorio je Drugu izložbu karikature u Evropi, koja je održana u Beogradu (1924) i tom prilikom je održao predavanje.[6]

Direktor Državnog Arhiva[uredi | uredi izvor]

Dva puta je bio direktor Državnog Arhiva. Prvi put nakon rata, u kome je mnogo stradao postojeći arhivski fond i zatim ponovo[2] 9. novembra 1924. i na toj funkciji je ostao do penzionisanja.[6]

Kao direktor Državnog Arhiva u Beogradu uložio je sav svoj autoritet, znanje i energiju u formiranje arhiva u Novom Sadu i Skoplju.[9] Odlukom ministra prosvete od 28. januara 1925. upućen je u Novi Sad i Skoplje radi prikupljanja građe za osnivanje arhiva, a naredne godine angaživao se na organizaciji njihovog rada, zbog čega se smatra njihovim inicijatorom i suštinskim osnivačem.[6]

Godine 1925. boravio je u Briselu, gde je proučavao zgradu i uređenje belgijske Nacionalne arhive, kao i načine za konzervaciju arhivskih dokumenata.[6] Po ugledu na zgrade u Briselu i Parizu je došao na ideju o izgradnji Zgrade Državnog Arhiva. Od Beogradske opštine je dobio zemljište na prostoru između Pravnog i Tehničkih fakulteta. Projekat za zgradu je uradio Nikola Krasnov 1925. Na Odavićev zahtev je juna 1927. odobren novac za kreditiranje projekta, a zgrada je već 1928. godine bila pod krovom.[6] Za potrebe prilazu zgradi, posle toga je tražio uređenje ulice koja prolazi ispred Arhive i sredstva za nabavku nameštaja za zgradu.[6] Napravljena je nova ulicu, pod nazivom Vladikina. Zgrada je proglašena za nepokretno kulturno dobro.[2] Posle posete Nacionalne arhive u Parizu (1929) izneo je svoje mišljenje ministru prosvete o potrebi snimanja dokumenata o prošlosti srpskog naroda, koja se čuvaju u francuskim depoima. Takođe je radio na donošenju Zakona o državnim arhivima.

Smrt i sahrana[uredi | uredi izvor]

Penzionisao se 19. septembra 1929.[6] Umro je 17. aprila 1932. godine usred ushićenja i klicanja, posle održanog govora na proslavi pedesetogodišnjice đačke literarne družine „Javor“ Treće beogradske gimnazije, koju je osnovao kao mlad profesor.[6]

Sahranjen je svečano sledećeg dana,[10] uz prisustvo predstavnika radikala, Narodnog pozorišta, Profesorskog udruženja, njegovih bivših učenika. [11] Na njegovoj grobnici na Novom groblju u Beogradu nalazi se muško poprsje, delo Simeona Roksandića iz 1912. godine.[12]

Porodica[uredi | uredi izvor]

Rista je, u znak sećanja na roditelje, osnovao je „Fond Jovana i Julijane Odavić“, čijom imovinom je raspolagala Akademija nauka.[4] Njegova supruga bila je Anđelija ili Anđela, ćerka gvožđarkog trgovca Svetozara Jankovića.[4] Ona je 1949. godine napisala biografiju o Risti Odaviću.[2] Rukopis se čuva u Ličnom fondu Riste Odavića u Arhivu Srbije, koji je 1994. godine proglašen za kulturno dobro od izuzetnog značaja. Fond sadrži rukopise njegovih dela, redakcijski materijal časopisa, dokumenta o Narodnom pozorištu, ispise i prepise starih dokumenata, prepisku, fotografije iz privatnog i javnog, kulturnog života.[7]

Odlikovanja[uredi | uredi izvor]

Za svoj rad je odlikovan:

Dela[uredi | uredi izvor]

Prevodi[uredi | uredi izvor]

  • „Evgenije Onjegin“ od Puškina (1893)
  • „Utopljeno zvono“, dramska poema od Gerharta Hauptmana (1905)
  • „Alkesta“, prerada od Euripida (1904)
  • „Stara vrlina“, drama od Amfiteatrova (1906)
  • „Zvuci ruske lirike“, antologija (1914)
  • „Faust“ od Getea, ostao u rukopisu, predstava priređena za pozorište i premijerno prikazana 16. decembra 1932.44)
  • „Kornevilska zvona” (fr. Les Cloches de Corneville), romantično-komična opereta u 3 čina

Sopstvena dela[uredi | uredi izvor]

  • (fr. Essai de bibliographie française sur les Serbes, Croates et Slovènes depuis le commencement de la guerre actuelle) - „Ogled francuske bibliografije o Srbima, Hrvatima i Slovencima“ (1918)
  • „Nada srpske golgote“, zbirka uspomenaka i beležaka srpske dece koja su 1915. izbegle u Francusku (1924)
  • Dramska triologija „Duh naših dedova“: „Hej Sloveni“, „Pod krstom“, „Posle oslobođenja“

Napomene[uredi | uredi izvor]

  1. ^ prema nekim izvorima rođen je 23. avgusta 1873.

Izvori[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b Milisavac, Živan, ur. (1984). Jugoslovenski književni leksikon (2. izd.). Novi Sad: Matica srpska. str. 587. 
  2. ^ a b v g d đ e ž z i j k l lj m n nj o Kod dva bela goluba & 14. 12. 2015.
  3. ^ Bačko & 22. 10 2015.
  4. ^ a b v g Bačko & 22. 10. 2015.
  5. ^ a b v g d đ e Petrović 1928, str. 206.
  6. ^ a b v g d đ e ž z i j k Reljić 1997.
  7. ^ a b v Reljić 2008.
  8. ^ Debeljković 2001.
  9. ^ Predojević 2011, str. 133.
  10. ^ Politika & 18. 4. 1932, str. 4.
  11. ^ Politika & 19. 4. 1932, str. 11.
  12. ^ Sekulić 2013, str. 181.

Literatura[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Риста_Одавић&oldid=26085057”