Sapundžija

Sapundžija je zanatlija koji od masnoća pravi sapun za pranje rublja i umivanje lica i tela. Po načinu rada oni su bili slični mumdžijama, koji su pored sapuna izrađivali i sveće. Istorijski gledano u Engleskoj i Sjedinjenim Državama reč sapundžija koristi se i za prodavaca ili osobu koja trguje sapunom i/ili svećama.^[1]^[2]^[3]

Kada se tokom devetnaestog veka pojavila industrijska proizvodnja sapuna, sapundžijski zanat izgubio je na značaju. Danas zanat živi samo u malim sredinama. Već nekoliko godina unazad zanat je oživio u Evropi i Sjedinjenim Državama. Pojavile su se i sve više se pojavljuju nove mlade sapundžije koje proizvode sapun na tradicionalan način (ručno).

Istorija

Sapundžijski zanat datira još iz Sumerije najstarija poznata civilizacija u istorijskoj regiji južne Mesopotamije, današnjeg južnog Iraka, tokom Eneolita i ranog bronzanog doba, i verovatno prve civizacije na svetu zajedno sa starim Egiptom i civilizacijom doline Inda.^[4] Od Sumera, ova njima dobro se poznata tehnika, proširila se tokom krstaških ratovia širom Evrope, u kojoj se do pojave sapuna za pranje i održavanje higijene koristio drtveni pepeo ili njegov rastvor (ceđ).

Istorija izrade sapuna usko je povezana sa razvojem kulture življenja i shvatanja značaja lične higijene i pranja rublja. U antici sapuni, koji su prvo smatrani kozmetičkim sredstvom sve više se korsite za suzbijanje zaraza, lečenje rana i drugih promena na telu, a potom i kao sredtsvo za održavanje higijene i negu tela.

Pre nego što su se pojavile prve zanatlije, sapundžije, izrada sapuna bila je rasprostranjena kao oblik kućna deltnosti, u okviru koje se kuvao sapun samo za svoje potrebe. U nekim domaćinstvima u Srbiji tradicionalno ova delatnost zadržala se sve do prvih decenija 20. veka, kada je izrada sapuna postala ne samo zanatska već i industrijhska delatnost.

Po popisu stanovništva Šanca od 1720. godine, u ovom gradu su postojala dvojica sapundžija, tridesetih godina ih je bilo četvorica, a 1772. sedmorica.

Jedno od prvih udruživanja sapundžija nastalo je 1871. goine u Vojvodini iz kog je nešto kasnije nastalo i Prvo novosadsko sapundžijsko društvo (zadruga), ili manufaktura. Prema sačuvanim podacima 1892. godine novosadsko udruženje sapundžija proizvelo je 350.000 kilograma sapuna za pranje i 25.000 kilograma sveća. Zaštitni znak Prvog novosadskog sapundžijskog društva bio je paun, koji je krasio i reklame ovog udruženja. Godine 1904. Ovom udruženje izraslo je u fabriku sapuna – današnji „Albus”. Tada je sapundžijski zanat jednim delom potpuno nestao a drugim delom se pretočio u voskarski zanat koji se zadržao do današnjih dana.^[5]

Izrada sapuna

Sapun su sapundžije pravile kuvanjem od loja i drugih životinjskih masnoća, soli i masne sode, koja se dobijala od sode (natrijum-karbonata) i kreča (umesto sode mogao je poslužiti i pepeo). Sapundžije su za kuvanje imale velike posude od nekoliko stotina litara. U njima se najpre topio loj, koji se potom kuvao s masnom sodom, a kao ogrev koristilo se drvo. So je služila za izdvajanje osnovne sapunske mase, koja se ispirala vodom i sipala u drvene kalupe, gde se nedeljama hladila.

Sapundžije su često bili i voskari jer su od istog materijala od koga su pravili sapun pravile i sveće, tzv lojanice.

Sa usavršavanjem proizvodnog procesa i recepata za izradu sapona, sapundžije uvode i diverzifikaciju: pored klasičnog izrađuju sve više parfimisane luksuzne sapune čija je proizvodnja razvijena u 19. veku. Proizvodnja ovih sapuna prvo je bila u malim serijama, a zatim se sve više rtazvijala kao produkcija industrijski proizvedenog potrošačkog sapuna u velikim serijama.

Internacionalizacija tržišta robe široke potrošnje po završetku Drugog svestskog rata primorala je proizvođače sapuna da krenu u „borbu” za potrošačima i osvajanje novih tržišta.

Esnafsko udruživanje

Prvi cehovi sapundžija dokumentovani su u Centralnoj Evropi u 14. veku u Augsburgu , Beču i Ulmu., dok su u Austroguraskoj novosadske sapundžije osnovale svoj ceh 1749. godinekada su od Magistrata zatražile cehovsku privilegiju. Odobrena su im samo pravila, kojima su privremeno regulisale svoj položaj, prava i dužnosti. Državni fisk (poreska vlast) nije im odobrila privilegiju. Tek kada su se udružili mesari i sapundžijama je 1764. data je dozvola za zajednički ceh (esnaf) i on je postojao do 1872. Sapundžije su preko ceha tražile da se zabrani rad onima koji su sapun prodavali po nižim cenama, kao i da se onemogući trgovcima da nude sapun donet iz drugih zemalja.

Na Balkanu prvi esnafi osnovani su u vreme vladavine Osmanlija u 18 i 19 veku, sa ciljem da ove zanatlije zaštitite svoje interese, od uvoza sapuna iz drugih nebalkanskih zemalja.

U katoličkoj veroispovesti Sveti Florijan je bio zaštitnik proizvođača sapuna, a u pravoslavnoj veri bio je to Sveti Todori, koji se slavio i kao esnafska slava, u prvu subotu Uskršnjeg posta.

Sapundžije danas

Izrada sapuna kao zanatska delatnost, s kraja 20. i s početka 21. veka ima sve vriše pristalica, kako onih koji se izradom sapuna bave kao hobijem, do onih koji koristeći se tradicionalnim metodama izrade sapuna, žele ne samo da sačuvaju ovaj stari zanat već i da zadovolje sve veći interesovanje potrošača koji preferiraju tradicionalne ručno izrađene sapune kao alternativu industrijskoj ponudi i masovnoj proizvodnji sapuna, čime doprinose održivivijem načinu života.

Vidi još

Izvori

^ McDaniel, Robert (1997). The Elegant Art of Handmade Soap: Making, Scenting, Coloring, and Shaping. Iola, WI: Krause Publications. ISBN 0-87341-832-8.
^ Miller Cavitch, Susan (1997). The Soap Maker's Companion: A Comprehensive Guide with Recipes, Techniques, and Know-How. North Adams, MA: Storey Books. ISBN 0-88266-965-6.
^ The Merriam-Webster Dictionary. Springfield, MA: Merriam-Webster, Inc. 1994. ISBN 0-87779-911-3.
^ King, Leonid W. (2015). A History of Sumer and Akkad. ISBN 978-1-5228-4730-4.
^ Nikola Vučo, Raspadanje esnafa u Srbiji, knjiga prva, Beograd, 1954, 71.

Literatura

Nikola Vučo. 1955. Privredna istorija Srbije do Prvog svetskog rata. Beograd
Tihomir R. Đorđević. 1924. Naši seoski zanati. Beograd; Milina Ivanović Barišić. 2015. Esnafske i zanatske slave. Tradicionalna estetska kultura: zanat. Niš: Centar za naučnoistraživački rad SANU i Uviverziteta u Nišu: Fakultet umetnosti univerziteta u Nišu.
Mile Nedeljković. 1990. Godišnji običaji u Srba. Beograd: Vuk Karadžić; Stojan Novaković. 1943. Selo. Beograd.

Spoljašnje veze

Mediji vezani za članak Sapundžija na Vikimedijinoj ostavi

Stari zanati u Srbiji Arhivirano na veb-sajtu Wayback Machine (7. oktobar 2019) - Ministarstvo trgovine, turizma i telekomunikacija R. Srbije

[1] McDaniel, Robert (1997). The Elegant Art of Handmade Soap: Making, Scenting, Coloring, and Shaping. Iola, WI: Krause Publications. ISBN 0-87341-832-8.

[2] Miller Cavitch, Susan (1997). The Soap Maker's Companion: A Comprehensive Guide with Recipes, Techniques, and Know-How. North Adams, MA: Storey Books. ISBN 0-88266-965-6.

[3] The Merriam-Webster Dictionary. Springfield, MA: Merriam-Webster, Inc. 1994. ISBN 0-87779-911-3.

[4] King, Leonid W. (2015). A History of Sumer and Akkad. ISBN 978-1-5228-4730-4.

[5] Nikola Vučo, Raspadanje esnafa u Srbiji, knjiga prva, Beograd, 1954, 71.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

Normativna kontrola
Državne	Nemačka Izrael Sjedinjene Države
Ostale	Istorijski rečnik Švajcarske