Sredska

Za druge upotrebe, pogledajte Sredska (višeznačna odrednica).

Sredska
Crkva Uspenija Presvete Bogorodice
Administrativni podaci
Država	Srbija
Autonomna pokrajina	Kosovo i Metohija
Upravni okrug	Prizrenski
Opština	Prizren
Stanovništvo
— 2011.	69
Geografske karakteristike
Koordinate	42° 10′ 19″ S; 20° 51′ 17″ I
Vremenska zona	UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina	864 m
Sredska Sredska na karti Srbije
Ostali podaci
Pozivni broj	029
Registarska oznaka	PZ

Sredska (alb. Sredskë) je naselje u opštini Prizren na Kosovu i Metohiji. Atar naselja se nalazi na teritoriji katastarske opštine Sredska površine 1236 ha. Sredska je centralno naselje Sredačke Župe po kome je i župa dobila ime. Smešteno je u južnoj Metohiji, 13 km udaljeno od grada Prizrena. Sredska se prvi put pominje u 14. veku 1348. godine srpski car Stefan Dušan je selo i župu priložio svojoj zadužbini — manastiru Sv. Arhanđela kod Prizrena. Istorijski, od 1912. do 1963. selo je bio administrativni centar, gde je postojalo sedište opštine pod nazivom Sredska. Svojevrsna izolacija za vreme turske vladavine doprinela je tome da meštani imaju karakterističan govor, nošnju i običaje.

Glavno sredstvo komunikacije među stanovnicima Sredačke župe i dalje su srečanski govor — a posle 1999. godine sve češće se koristi naziv „župljanski” ili „župski”. Osnova sredčanskih govora je prvenstveno srpska, tvorbene morfeme su u osnovi makedonske. Nema oštrih razlika u govoru pravoslavnih i muslimanskih zajednica u Sredačkoj župi — govore istim dijalektom.

Geografija

Selo se prostire u podnožju planina Šar Planina i Ošljak u gornjem toku reke Prizrenska Bistrica. Nalazi se opštini Prizren u Metohiji, u Srbiji.

Selo je relativno razbijenog tipa, nalazi se na magistralnom putu Prizren – Brezovica. Sastoji se od sedam zaselaka, i to četiri desno od toka reke Bistrica (Bogošovce, Paličojći, Pejčići i Račojći), dok su tri levo od reke (Krajći, Milačići i Stajkovce). Centar svih ovih mesta bila je Sredska, gde su se nalazili Dom kulture, stanica policije, ambulanta, škola, prodavnice. Sredačka župa obuhvatala je i veći broj okolnih sela. Sam centar župe nalazi se na svega 12 kilometara udaljenosti od Prizrena.

U selu postoje ostaci crkve Sv. Petke koja se pominje u Arhanđelovskoj povelji, ostaci crkve Sv. Đorđa sa freskama iz prve polovine 16. veka i crkve Sv. Bogorodice iz istog vremena, kao i crkve Sv. Nikole koja je sagrađena 1875. godine.

Zaselak Bogoševci se pominje u Svetoarhanđelskoj povelji srpskog cara Stefana Dušana iz 1348. godine. U selu postoje ostaci dveju crkava. Crkva Svetog Nikole se nalazi na seoskom groblju. Živopis crkve je delo seoskih majstora sa kraja 16. i početka 17. veka. U crkvi se čuva jedan izuzetno redak i vredan primerak viseće kadionice iz 14. veka.

U zaseoku Peičići nalazi se hram Uspenja Bogorodice. U hramu se nalazio antimins sa svojeručnim zapisom patrijarha Arsenije IV. Na kraju zapisa stoji godina 1725, pa se pretpostavlja da je crkva verovatno tada i sagrađena.

Poreklo stanovništva

U kraljevini Jugoslaviji, dok je oblast imala status opšine, selo Sredska je imalo oko 1500 stanovnika.

Podaci iz 1947::

Selo je 1947. godine imalo 172 kuća i svi su bili Srbi pravoslavci.

Familije:

• Savić, Sovtić, Ogarević, Ljamić, Šošević, Šipić, Dobrosavljević, Radić, Simić, Stanišić, Zdravković, Zrnzević, Gogić, Gadžić, *Janković, Mandušić, Dumanović, Pučković, Jakšić, Veljković, Banzić, Petrović, Karalejić, *Branisavljević, Ajtić, Lazarević, Živković, Đurđević, Dimkić, Tanasković, Džinić, Velikinac, Nikolić, Ćukalovići, Čukalović...

Srednjovekovni srpski period

Godine 1348. prvi put se zvanično pominje Sredska, mada se pretpostavlja da je naselje postojalo i mnogo ranije. O tome svedoči crkva sv. Nikole u zaseoku Bogošovce koja potiče iz 13. veka. Sredska se pominje u hrisovulji cara Dušana, gde se selo obavezuje da manastiru sveti Argangeli isporučuje određene količine drva, meda i luča.

Turski period

Sa Susreta „Lazar Vučković“ — učenici u narodnoj nošnji s pesnicima, Sredska, 1980.

Padom Prizrena, 1455, Sredska potpada pod tursku vlast. Pod Turcima Sredska nije imala šume, a imala je veoma malo pašnjaka, tako da su meštani mogli da drže po neku kozu, drugi po nekoliko ovaca ili kravu. Malo domaćina je imalo više stoke. Svaka druga ili treća kuća držala je po jednog vola pa se sa komšijom sparivala da bi zajednički orali svoje posne njive, retko veće od 10 ari. Pod takvim uslovima narod sela Sredske nije mogao da se prehrani pa je bio prinuđen da ide na rad (gurbet, kako su to zvali), prvo u arnautska sela u Metohiji, a potom u Rumuniju i Vlašku. Sa zarađenim novcem bi tada nabavljali sve što je potrebno za kuću: žito, šećer, kafu, pirinač, drveno maslo (zejtin) i dr. U Sredskoj se vekovima živelo u porodičnim zadrugama.

Ljudi su se bavili i građevinarstvom. Na rad su odlazili svi muškarci stariji od 12 godina, a kod kuće su ostajali žene, deca i starci. Oni su ostajali da čuvaju imanja koja su posedovali, obrađivali svoje njive, gajili ponešto stoke i čuvali svoju decu. To je razlog što je Sredska, od svih sela u okolini, jedina ostala čisto srpsko i pravoslavno selo. Kada su Turci došli da izvrše prisilnu islamizaciju pravoslavnih Srba, oni u selu nisu zatekli odrasle muške glave, jer su svi otišli na rad. Turci su tada naredili da se svi vrate i odmah jave turskim vlastima. Od tada su muškarci iz Sredske krišom dolazili kući i opet krišom odlazili na rad.

Na rad se išlo u grupi. Vođa grupe je morao da zna turski i arnautski. Sem toga, svako je morao da nosi po tri kape, jednu na glavi a dve u džepu. U svom selu nosio je zaravljenu šubaru. U Prizrenu ili u nekom turskom selu nosio je fes, a u arnautskom selu nosio je na svojoj glavi belo keče. Glavni majstor koji je je vodio grupu, opštio je sa ljudima, ugovarao poslove, primao novac i delio zarade. Sa Turcima je razgovarao turski, a sa Aranutima arnautski. Ostali u grupi su ćutali, pa makar da je neki od njih znao tuđ jezik. Sami među sobom su govorili tiho tako da niko sa strane ne čuje njihov govor. Oni Srečani koji su išli da rade u Ruminiju polazili su u rano proleće, obično oko Poklada. Išli su preko Gornjeg sela i Prevalca, noćili po usputnim hanovima, i tako pešice sve do Dunava. Odatle lađom do Rumunije i potom vozom do Krajove, Kraljeva kao su ga oni zvali, gde su uglavnom radili. Kako su odlazili od kuće krišom, tako su dolazili na kratki zimski odmor, da vide svoje porodice i da srede kuće.

U 16. veku veliki vezir u Osmanskom carstvu je bio Mehmed-paša Sokolović koji je dozvolio gradnju novih hrišćanskih bogomolja. Srečani su iskoristili ovu priliku i podigli malu sabornu crkvu u centru sela, odmah pokraj reke Bistrice, i posvetili je sv. Nikoli i crkvicu sv. Đorđu u zaseoku Miličići sa freskama od kojih su ostala samo dva fragmenta.

Turski sultan Selim Treći je zbog poraza u ratu sa Rusijom 1839. bio prisiljen da izda hatišerif koji izjednačava nemuslimane sa muslimanima. Ovaj hatišerif, kao i oni ranije doneti, nije se mnogo primenjivao, tako da se teror nad hrišćanima nastavio. Zbog toga su evropske sile rešile da otvore svoje konzulate u svim većim gradovima Turske imperije, posebno na Balkanu.

Ruski konzulat u Prizrenu se otvara 1866, a prvi konzul je bio Jevgenije Tamajev. Nakon njega Ivan Stepanovič Jastrebov, a posle njega konzul Tuloha. Ovi ruski konzuli su štitili srpski narod u Prizrenu i široj okolini, pa tako i u Sredačkoj Župi. Time je otklonjena opasnost od prisilne islamizacije Srba i poboljšan kvaliteta života uopšte.

Prva škola je izgrađena 1868, uglavnom dobrovoljnim radom i prilozima u građevinarskom materijalu, a na inicijativu Sime Andrijevića, trgovca iz Prizrena, tada i ruskog podanika iz Kijeva u Ukrajini. Finansijsku pomoć je pružilo i društvo „Sv. Sava“ iz Beograda.

Godine 1875. proširuje se saborna crkva sv. Nikole tako da je mogla da primi tri puta više ljudi nego pre. U njoj je 1900. godine činodejstvovao o Sv. Savi pop Anta Arsić. U školi je nakon rezanja slavskog kolača svetosavsku besedu održao učitelj Miladin Simić.

Nova školska zgrada je napravljena 1906, jer je prva postala pretesna za više od 80 učenika koliko je u tom trenutku učilo u selu. Ovu zgradu je narod podigao sam svojim dobrovoljnim radom i prilozima. Pomoći sa strane nije bilo, pa je zato zgrada ostala nedovršena.

Početkom 20. veka Osmansko carstvo je znatno oslabilo, pa su i Srečani počeli da izlaze iz potoka u kojem su skrivali svoje neugledne kućice i počeli da prave nove, veće i izglednije kuće na ravnim mestima i sa lepim vidikom. Osim toga napravljene su i vodenice i mostovi na Bistrici kao i kafane-mehane u centru sela.

Godine 1911. u Sredskoj je živelo 1139 žitelja.

Balkanski ratovi i Prvi svetski rat

Dvadesetog oktobra 1912. Sredska je najzad oslobođena. Četiri srpska vojnika su toga dana, na konjima, došli iz Prizrena i doneli akt kojim se tadašnji kmet sela Sredske postavlja za predsednika opštine. Naređuje mu se da, do dolaska delovođe, nađe jednog bistrog i pismenog mladića da bude opštinski pisar.

Bugarska napada Srbiju 1913, i tako počinje Drugi balkanski rat. Srečani su, kao i ostali Srbi iz Sredačke Župe tada pohrlili u borbu. U ovom ratu je nekoliko Srečana položilo svoje živote. Kada je izbio Prvi svetski rat, Srbi iz Sredačke Župe se ponovo dobrovoljno priključuju ratu. Mnogi se zbog toga vraćaju iz Amerike gde su radili, a neki se priključuju američkoj vojsci na Zapadnom frontu u borbi protiv Nemaca. U ratovima 1912—1918, poginulo je 23 Srečana, dok je broj ranjenih bio veći.

U jesen 1915. Bugari su okupirali Sredačku Župu, gde pokušavaju da mobilišu Srečane. Kako im se niko nije javio, sve radno sposobne muškarce, njih 34, internirali su u bugarski Ruščuk na Dunavu. Tu su radili na utovaru i istovaru brodova, uz mizernu ishranu i nehigijenske uslove, sve do kraja rata. Bugari su, ušavši u Sredsku, krenuli od kuće do kuće i pokupili sve što su ljudi pripremili za ishranu porodice preko zime. Tako su prve godine okupacije izazvali glad. Pojedine žene su išle preko Šar Planine u Tetovo po tri-četiri puta dok je trajala okupacija, gde su za nekih tridesetak kilograma kukuruza prodavale svoju stoku, pa su to žito na svojim leđima donosile kući da njime prehrane decu. Nekoliko žena i devojaka je nastradalo ili zadobilo promrzline usled teškog mraza i kurjaka. Bugarima je narod morao da daje i stočnu hranu, uglavnom seno, i to tako da ga sami odnesu u kasarnu u Prizrenu. Žene su, naročito one mlađe, često bile šikanirane i zadržavane nekoliko dana u kasarni za zabavu vojnika. Kod nekoliko žena ova tortura je ostavila psihološke posledice.

Zlodela bugarskih vojnika prema narodu Sredske su bila inspirisana time što Srečani nikako nisu hteli da postanu Bugari. Bugari su na tome insistirali zbog specifičnog dijalekta srpskog jezika kojim govore Srečani i ostali narod iz Sredačke Župe, pa su čak dovodili i filologe kako bi to dokazali. Time nisu ništa postigli, jer su takve tvrdnje bile obične izmišljotine.

Između dva svetska rata

Po oslobođenju 1918. Sredačka Župa postaje administrativna oblast u Kraljevini Jugoslaviji. Srečani su i dalje nastavili da idu na rad, uglavnom u Ameriku. Doduše, država je htela da im pomogne pa im je dodeljivala po nekoliko hektara ledina u Prizrenskom polju. Ljudi su uz hektare ledina dobili i kućne placeve na mestu zvanom Dušanovo. Međutim, retko ko je podizao kuću na dodeljenom kućnom placu. Radije su kupovali kuće u Prizrenu od Turaka koji su se iseljavali u Tursku, a odatle išli zaprežnim kolima do svojih imanja i na njima radili.

Ipak, iako su neki ostali da žive u gradu najveći broj Srečana je ostao da živi na selu, a samo u vreme sezonskih radova odlazio u polje i radio što je trebalo. Potom bi seno i slamu dovozio svojoj kući na selu. To je bio jako mučan rad na dve strane i pod dva podneblja, tako da su mnogi kasnije počeli da ostaju i preko zime u gradu. Time je počela da se raspada i nestaje porodična zadruga kao oblik života.

Situacija se u Sredskoj, kao i u celoj Sredačkoj župi, umnogome izmenila od one kakva je bila u vreme Turske vladavine. Nastavljeni su napori da se unapredi život u selu naročito izgradnjom objekata za opšte dobro. Prvo su podignuta dva zvonika: jedan na sabornoj crkvi sv. Nikole u centru sela i drugi na crkvi Svete Bogorodice iznad Pejčića.

Izgradnja nove škole počinje 1929, na najlepšem mestu u selu, a škola počinje sa radom 1930. godine.

Zgrada Zadružnog doma je podignuta 1936. Dom je pre toga radio još od 1921. u iznajmljenim prostorijama. U ovoj zgradi je bila smeštena i opštinska uprava.

U ovom periodu se vrši proširenje puta prema Prizrenu i kroz samo selo, koji do tada nije bio put u pravom smislu reči nego više staza za pešake i tovarne konje. Nešto kasnije vojska je probila put kroz klisuru Duv. Ovaj magistralni put se i danas koristi. U to vreme je za narod Sredačke Župe to bila prava blagodet, jer je skraćeno putovanje za sat vremena i nije bilo napornih uspona kao na starom putu. Napravljena je i pilana i novi betonski most na Bistrici (koji je kasnije proširen i danas se koristi). Otvorena je zdravstvena stanica koja je imala dežurnog lekara.

U zaseoku Krajći je 1939. napravljena prva električna centrala sa turbinom od 110 volti. U početku je bio osvetljen centar sela, opština, zadruga, kafane, škola, crkva i nekoliko domaćinstava koja su bila najbliža centrali.

Godine 1940. položen je kamen temeljac za dom Sokolskog društva. Do kapitulacije Kraljevine Jugoslavije dom je bio ozidan i bila je pripremljena građa za krovnu konstrukciju. Nju je italijanska karabinjerija upotrebljavala za ogrev tokom okupacije.

Vreme okupacije

Posle Aprilskog sloma Kraljevine Jugoslavije 1941. Sredsku su okupirali Italijani, koji su bili stacionirani u zgradi škole sve do kapitulacije Italije 1943. Za vreme okupacije u Sredskoj je bilo dosta ubijenih i ranjenih, kao i dosta privođenih i maltretiranih. Osim ovoga u Sredskoj je bilo izvršeno dosta krađa i pljački imovine Srba.

Posle Drugog svetskog rata

Posle oslobođenja u novembru 1944. Sredsku je napustilo mnogo ljudi. 118 mladića je otišlo u rat protiv okupatora u neoslobođenim delovima zemlje. Mnogi učesnici partizanskog pokreta su posle rata dobijali razne partijske i državne funkcije u Prizrenu i drugim gradovima na Kosovu i Metohiji. Oni koji su išli na rad u inostranstvo počeli su da odvode i svoje porodice. Počela da se primenjuje politika tadašnje komunističke države da se ljudi preseljavaju sa sela u grad.

Krajem 1945. broj žitelja je spao na 1368.

Po direktivi partije u selu je izgrađen Zadružni dom, koji je imao veliku salu za skupštine, konferencije i igranke vikendom. U jednoj prostoriji u prizemlju bila je smeštena narodna biblioteka i čitaonica. Broj razreda u osnovnoj školi se povećao sa četiri na osam.

Susreti „Lazar Vučković“ u OŠ u Sredskoj, 1990, snimak Vojin Todić.

Posle rezolucije infrobiroa 1948. stanje u Sredskoj se pogoršalo. Za novog političkog sekretara sreskog komiteta partije u Prizrenu je postavljena Cica Patrnogić – Išmi. Mnogi Srečani su izbačeni sa posla, a na desetine ih je bilo uhapšeno i odvedeno na Goli Otok. Ceo kraj je bio proglašen kao staljinistički, što je potpuno unazadilo selo. Na primer, sva sela u Sredačkoj Župi su dobila struju, dok Sredska nije sve do 1963. kada se proslavljala stogodišnjica škole. Progon je trajao sve do Staljinove smrti 1953. godine.

Sredska, je sve do 1963. godine bila opštinski centar Sredačke župe sa 16 sela.

Srečani su se uglavnom selili u Prizren, ali i u druga mesta na Kosovu i Metohiji, zatim u Skoplje, Tetovo, pa i u centralnu Srbiju, naročito u Beograd, kao i u Vojvodinu. Do 1981. godine selo je spalo na svega 453 žitelja.

Neki su pokušavali da zaustave iseljavanje tako što je planirano da se deo tekstilne fabrike „Printeks“ iz Prizrena premesti u Sredsku, ali su predstavnici partije umesto toga naredili premeštanje u čisto albansko selo Žur. Takođe su postojali planovi za otvaranje farme ovaca ili ribnjaka, ali su oni realizovani na nekom drugom mestu.

Pošto je veliki broj Srečana živeo u Prizrenu, gore na selu su uređivali svoje kuće i tu provodili vikende i godišnje odmore. Put je bio asfaltiran, širok, pa se u Sredsku automobilom sada dolazilo za petnaestak minuta. Njive su pretvorene u voćnjake, a radna stoka je prestala da se gaji. U centru sela je otvorena samoposluga, a kasnije i letnje prodavnice i nekoliko kafana. Srušen je stari loše izgrađen Zadružni dom i izgrađen novi Dom kulture, a u istoj zgradi se nalazila pošta. Prostorije doma su kasnije preuređene i u njima su nastanjene pristigle izbeglice iz Hrvatske. Srušena je stara školska zgrada i izgrađena nova i uređeno je školsko igralište. Broj učenika u školi je stalno opadao, pa je tako od 44 učenika 1949, taj broj pao na 11 u 1969. godini, i na nulu 1980. Školske godine 1990/1991. nije bilo nijednog učenika iz sela Sredske u četiri niža razreda osnovne škole u Sredskoj. Ipak, škola je radila sve do okupiranja Kosova i Metohije od strane NATO alijanse juna 1999. godine. U njoj su učila deca iz susednih sela: Planjana, Mušnikova, Gornjeg Sela i Drajčića. Do bombardovanja 1999. selo Sredska je imalo manje od 300 stalnih žitelja.

Nakon Kosovskog rata

Posle bombardovanja Jugoslavije juna 1999. godine i dolaska NATO trupa na Kosovo i Metohiju dolazi do značajnog proterivanja srpskog stanovništva. Svi Srečani su proterani i više od tri godine u selu nije bilo ni jednog žitelja. Sve kuće su opljačkane i spaljene ili oštećene. U centru sela je spaljen Dom kulture sa poštom, dok su školu koristili nemački vojnici KFOR-a kao kasarnu, danas je sklona urušavanju.

Do 2002. godine posete Sredskoj uopšte nisu bile dozvoljene Srbima, a nakon toga prvi povratnik Zoran Stevanović se u avgustu te godine samoinicijativno vratio u Sredsku. Do kraja godine selo je imalo 7 stanovnika.

Planom povratka ICMC za 2003. obuhvaćen je i ovaj deo Kosova i Metohije.

Sedamnaestog marta 2004. godine Albanci pale manastir svetih Arhangela, ali je bratstvo manastira spašeno i privremeno smešteno u školu u Sredskoj. Tu su proveli mesec dana i u sabornoj crkvi svetog Nikole zajedno sa malobrojni povratnicima proslavili praznike sv. Mladence i Vaskrs.

Trenutno u Sredskoj živi oko 70 stanovnika. Neke kuće su obnovljene, ali većina je bila previše oštećena pa su pravljene nove. Po rečima povratnika želja za povratkom postoji, ali se proces veoma sporo odvija. U selu postoji optički internet. Po štampu i namirnice mora se u susedne Rečane. Ambulanta više ne radi. Prostorije Lovačkog doma koriste se i kao privremeni smeštaj za povratnike, čije kuće još nisu izgrađene. Novembra 2008. godine vojnici Nemačkog kontingenta KFOR-a napuštaju školu u Sredskoj i za sobom ostavljaju pustoš. U dogovoru s Albancima dozvolili su im da iznesu sav inventar iz škole kao i deo školske biblioteke i školske dokumentacije koja se sada nalazi kod Albanaca u Mušnikovu.

Na putu Prizren – Gornje Selo, s obe strane reke Bistrice Albanci su već izgradili brojne hotele, motele, benzinske pumpe i ostale objekte.

Više stotina prognanih meštana se sveke godine 28. avgusta okuplja i proslavlja pravoslavni praznik Velika Gospojina u porti crkve Svete Bogorodice. [3]

Stanovništvo

Demografska ekspanzija žitelja Sredske i same Župe bila je 1912—1913. godine, a kasnije Župa u FNRJ dobija i svoju opštinu sa oko 20-tak hiljada žitelja. Prema popisu iz 2011. godine, Sredska ima sledeći etnički sastav stanovništva:

Nacionalnost	2011.
Srbi	58 (84,06%)
Albanci	9 (13,04%)
Turci	2 (2,90%)
Ukupno	69

Demografija
Godina	Stanovnika
1948.	1.067
1953.	1.108
1961.	955
1971.	676
1981.	453
1991.	206
2011.	69

Poznate ličnosti

• Vuk Isakovič (1694—1759), vojskovođa, glavni lik u romanu Seobe Miloša Crnjanskog
• Trifun Isakovič, srpski vojskovođa
• Čolak Anta Simeonović, vojvoda Prvog srpskog ustanaka
• Petko Radivojević, ruski konzul u Sofiji
• Marija Jakšić (rođ. 1978) glumica i voditeljka (poreklom).
• Aleksa Mandušić, odlikovan Kongresnom Medaljom Časti, najvećim odlikovanjem u američkoj vojsci. Centar za obuku vojnika za rukovanje bajeonetom u Fort Noksu nosi ime po njemu Veliki Džejk Aleks Mandušić.
• Natalija Nogulić, unuka Anđelka Mandušića, američka glumica.
• Anđelko Ajtić (1887—1914), političar
• Lazar Vučković (1937—1966), pesnik
• Jordan Nikolić (1933—2018), pevač narodne muzike

Crkve i manastiri

Crkva Svetog Nikole u zaseoku Bogoševci

• Saborna crkva Svetog Nikole — sagrađena u XVI veku, nalazi se u centru sela, prvobitno je bila ozidana sigom, blatom koje se brzo stvrdne i okameni. Crkva je proširivana 1875. kada je podignuta za visinu više od jednog metra, tako da je mogla da primi tri puta više ljudi. Izvođač radova koji je radio na proširenju je to platio glavom. Na pragu crkve zaklali su ga Turci jer nije crkvu ukopao dva stepenika u zemlju, kako je bilo propisano za hrišćanske bogomolje, nego samo jedan stepenik. On je sahranjen ispred crkvene porte, a kasnije su nastavili da sahranjuju umrle (do tada je svaki zaselak imao svoje groblje). Tako je saborna crkva sv. Nikole u Sredskoj postala grobljanska crkva.
• Crkva Svete Bogorodice u Sredskoj (Pejčići) — nalazi se iznad zaseoka Pejčiki, a potiče iz doba Nemanjića. Služba u ovaj crkvi se održava jednom godišnje 28. avgusta, na praznik Velika Gospojina, kada se ovde okuplja narod, svih veroispovesti, iz cele župe.
• Crkva Svetog Nikole — nalazi se u zaseoku Bogoševac, potiče iz 12. veka i najstarija je crkva u Sredačkoj Župi, freske su i danas očuvane. Spoljna priprata sa zvonikom je sagrađena pre 30-tak godina.
• Crkva Svetog Đorđa u Sredskoj (Milačići) — sagrađena je negde u XVI veku, a nalazi se u zaseoku Milačiki. U crkvici se nalazi jedan kamen i svećanak iz manastira sb. Arhanđeli, kod Prizrena. Desilo se da je ktitor ove crkvice, prolazeći pored manastira u vreme kada su ga turci rušili, početkom šesnaestog veka video ovaj svećanak bačen u reku, uzeo ga i doneo u svoju zadužbinu, crkvu pokajnicu. Crkvica je veoma mala, skučena ali je bila bogata freskama velike umetničke vrednosti. Nažalost, freske su uništene prilikom preuređenja krova i krečenja unitrašnjih zidova. Ostalo je tek par fragmenata.
• Takođe u selu su nekada postojale, crkva sv. Bogorodice, sv, Petke i još jedna posvećena sv. Bogorodici, koje su bile grobne crkve pojedinih zaselaka.
• Manastir Sveti Arhangeli – nalazi se 9 km od sela, građen je od 1343. do 1352. godine, kao zadužbina cara Dušana. Car je osnivačkom poveljom manastiru između ostalog poklonio 93 sela, među njima i selo Sredsku. Kada su 17. marta 2004. godine albanski ekstremisti spalili manastir, monaško bratstvo je evakuisano u Sredsku, gde su boravili neko vreme.

Nošnja

Sredačka župa je imala veliki značaj za razvoj i opstanak grada Prizrena. I ako je bila usmerena na grad, ona ni jednoga trenutka nije podlegla moći prestonice. Njihov kostim je potvrda neverovatne samosvesti života koje reprezentuje svojim skladnim bojama i važi za jedan od najlepših kostima Kosova i Metohije. Sastoji se od košulje dugih rukava ukrašene raznobojnim ornamentima obodom razreza na grudima i duž uzdužnih linija rukava; zubuna od belog skuna; aljine; cojanih jeleka; vunenih preača i pojasa. Simbol nastavka srednjovekovne duhovnosti nosi prevez — karakteristično oglavlje udatih žena. Prevez počinje da se gubi krajem veka iz upotrebe. Žene nisu nosile dimije kao u Prizrenu, što dosta govori o slobodi ovog kraja u vreme Turaka.

Vidi još

• Sredačka Župa
• Gora
• Prizren
• Crkve u Sredačkoj Župi

Literatura

• Todor S. Čukalović, Sredska i Srečani: u reči i slici, Studentsko nformativno izdavački centar, Niš. 2003. ISBN 978-86-7178-063-6..

Spoljašnje veze

• Gugl satelitska mapa (Maplandia) (jezik: engleski)
• Mape, aerodromi i vremenska situacija lokacija (Fallingrain) (jezik: engleski)
• Sredska, selo povratka i nade („Politika”, 18. jun 2018)