Pređi na sadržaj

Stećci u Mišljenu

Dodaj veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Stećci u Mišljenu
Svetska baština Uneska
Zvanično imeStećci - srednjovekovni nadgrobni spomenici
MestoMišljen, Bosna i Hercegovina Uredi na Vikipodacima
Kriterijumkulturna: iii, vi
Referenca1504
Upis2016. (41. sednica)
Veb-sajthttp://whc.unesco.org/en/list/1504

Nekropola sa stećcima u selu Mišljen predstavlja skup od 43 srednjovekovnia stećka u selu Mišljen, opština Ljubinje, Republika Srpska.

Položaj[uredi | uredi izvor]

Selo Mišljen nalazi se oko 8 kilometara vazdušne linije zapadno od Ljubinja. Smešteno je na produženoj manjoj krečnjačkoj visoravni, na 660 metara nadmorske visine planine Lipnice (1067 m), koja se blago spušta prema zapadu između Pješivca (951 m) i Ilijine glave (804 m).[1]

Istorija[uredi | uredi izvor]

Mišljen je u poznom srednjem veku ulazio u sastav župe Popovo[2] i nalazio se u posedu vlasteoske porodice Nikolića.[3] Okolinu Mišljena u 15. veku naseljavala su vlaška plemena Burmaza, Mirilovića, Gleđevaca, Pocrnja, Primilovića i Bančića.[4]

Srednjovekovna nekropola stećaka u selu Mišljen kod Ljubinja promakla je dosadašnjim istraživačima ovog tipa spomenika, iako se okolini Mišljena nalaze se nekropole stećaka u Orašju,[5] Hrasnu i Bančićima.[6]

Sistematsko istraživanje stećaka ljubinjskog kraja, kao i Popovog polja, obavio je 60ih godina prošlog veka Šefik Bešlagić. Rezultati ovih napora sažeti su u tri rada,[7][6][8] ali ni u jednom svoje mesto nije pronašla nekropola na Mišljenu. Tako se ni i u kapitalnom delu, koje je isti autor objavio 1971. godine i gde su popisani svi do tada poznati stećci Jugoslavije, ne pominje nekropola na Mišljenu.[5] Aleksandar Ratković je 2002. godine objavio monografiju čija je ambicija bila da se na jednom mestu objave svi srednjovekovni stećci i crkvišta današnje opštine Ljubinje,[9] ali ni ona nije obuhvatila nekropolu na Mišljenu. Ni u najnovijem delu Dubravka Lovrenovića, koje tretira ovu oblast, nigde se ne pominje nekropola na Mišljenu.[10]

Opis[uredi | uredi izvor]

Primer ukrašavanja na jednom od spomenika

Spomenici su veoma bogato ukrašeni, a od ukrasa su najčešće heraldičke kompozicije štita i mača, scene lova na jelene, povorke srna, kola i borbe pešaka i konjanika, zatim bordure od povijene linije sa trolistovima i od kosih paralelnih linija između dve paralelne linije i motive rozete, krsta i polumeseca. Na osnovu ukrasa i tipa nadgrobnika, nekropola se može datirati u vreme od kraja 14. do 16. veka.

Istraživanja na Mišljenu obavljena su tokom 2011. godine, a tokom istih izvršeno je čišćenje, opis, fotografisanje i merenje ornamentisanih spomenika oko crkve Svetog Vasilija Ostroškog.

Oko pravoslavne crkve, posvećene Svetom Vasiliju Ostroškom, koja je obnovljena 1900. godine oko koje se nalazi i aktivno pravoslavno groblje (Samopjana, Budinčića i Đordana), nalazi se nekropola od 43 stećka. U ovoj nekropoli evidentirano je 36 sanduka, od kojih je 11 ukrašeno, 3 ploče od kojih je jedna ukrašena, 2 krsta, oba ukrašena, jedan ukrašen slemenjak i jedan ukrašen visoki sanduk. Svi stećci, sa neznatnim odstupanjima, orijentisani su pravcem istok-zapad. Procenat ukrašenosti nekropole iznosi 37%, što je izuzetan procenat i za nekropole ljubinjskog kraja, gde je Bešlagić na uzorku od 633 tada poznata spomenika izračunao procenat ukrašenosti od 17% i jedino je nekropola na Bančićima po procentu ukrašenosti jednaka Mišljenu.[6] Ukrasi koji se sreću na Mišljenu karakteristični su za ovaj deo Hercegovine i na osnovu njih, kao i na osnovu oblika određenih spomenika, može se pretpostaviti da je nekropola bila aktivna krajem 14, kao i kroz 15. i 16. vek.

Motivi[uredi | uredi izvor]

Bordure koje su evidentirane na Mišljenu sreću se u gotovo svim nekropolama jugoistočne Hercegovine i mogu se podeliti na tri vrste:

  • Povijena linija sa trolistom, javlja se pet puta na niskim sanducima, tri puta pri vrhu vertikalnih strana, dva puta su gornje horizontalne strane oivičene ovim motivom i jednom na zabatu slemenjaka
  • Bordura od kosih linija između dve paralelne linije, koja simbolizuje uže, javlja se na pet spomenika[11]
  • Bordura od cik-cak linija predstavljena je na dva štita, na visokom sanduku na kosoj prečki štita sa zapadne strane, kao dvostruka cik cak linija i kao obrub kosog štita na gornjoj horizontalnoj plohi ploče.

Rozeta, koja je najčešći simbol srednjovekovnih stećaka, predstavljena je na Mišljenu četiri puta, tri puta u heraldičkoj kompoziciji štita i mača i jednom sa gornje strane sanduka kao reljefni prikaz krst rozete. U dva slučaja radi se o osmolisnim rozetama u kružnom vencu, jednom o šestolisnoj rozeti bez kružnog venca i o četvorolisnoj krst rozeti.

Krst kao ukras prikazan je samo jednom, kao simbol isklesan u plitkom reljefu unutar koga se nalazi šest kružnica, na zapadnoj strani spomenika u obliku krsta. Sličan motiv krsta sa upisanim kružnicama nalazi se u Bašićima kod Gacka. Na nekropoli u Mišljenu nalaze se dva spomenika u obliku krsta. Ovi spomenici u nauci se smatraju nešto mlađim u odnosu na ostale oblike i pojavljuju se od druge polovine 15. veka.[12]

Motiv polumeseca javlja se dva puta, jednom na štitu u heraldičkoj kompoziciji skupa sa rozetom i usamljen sa zapadne strane krsta čiji se gornji vrh polukružno završava.

Heraldičke kompozicije štita iza koga je postavljen mač oslikane su na četiri spomenika. U tri slučaja radi se o pravougaonim štitovima, dok je jednom reč o kosom štitu. Mačevi su u sva četiri slučaja smešteni iza štitova i to u tri navrata pravolinijski, dok je jedan mač postavljen ukoso. Ukrasi koji se javljaju na štitovima su šestolisna rozeta u kombinaciji sa kosom prečkom i polumesecom, osmolisne rozete u kružnim vencima i kosa prečka dekorisana bordurom od cik-cak linija. Polumeseci na štitu, sami ili u kombinaciji sa rozetama, najčešći su od Popovog polja prema obali, dok su oko Stoca štitovi najčešće ukrašeni rozetama.[11] Identična kompozicija štita podeljenog kosom prečkom u čijem je gornjem polju polumesec, a u donjem šestolisna rozeta, nalazi se i u Vranjevu selu kod Neuma u nekropoli u kojoj su sahranjivani kneževi iz porodice Nikolića.

Arhitetonski motiv romaničkih arkada na stubovima sa postoljem nalazi se na jednom sanduku sa sve četiri strane. Ovaj tip arkada u nauci se smatra i najstarijim, a datiran je na osnovu natpisa na sanduku u Veličanima pod kojim je sahranjena monahinja Polihranija, iz 1391. godine.[13]

Figuralna predstava lova na jelene javlja se dva puta, na severnoj strani visokog sanduka u kome učestvuju konjanik sa kopljem, pešak sa lukom i strelom i pas, dok jelen beži ka zapadu; i na zapadnoj strani niskog sanduka u kojoj učestvuju konjanik sa kopljem i pešak sa lukom i strelom, dok jelen beži ka severu.

Prikaz srna u nizu javlja se na Mišljenu dva puta na severnim stranama dva susedna spomenika. U oba slučaja su prikazane po četiri životinje. U jednom slučaju srne su prikazane ispod bordure od povijene linije sa trolistovima. Postoji i prikaz usamljene srne na zapadnoj strani jednog sanduka.

Motiv jelena i inače je najčešći u okolini Ljubinja, gde se prema Bešlagiću javlja 22 puta,[14] ali ni sa predstavama sa Mišljena ovaj broj nije konačan, jer se ovaj motiv javlja na još jednom broju nepublikovanih stećaka.

Usamljeni konjanik javlja se dva puta, u oba slučaja na severnim stranama niskih sanduka. U jednom slučaju konjanik je okrenut ka severu i ima koplje podignuto za borbu, dok je u drugom slučaju predstava konjanika orijentisana ka jugu i konjanik desnu ruku drži na boku dok levom pridržava uzde. Ovaj motiv karakterističan je za područje istočne Hercegovine, a najčešći je u okolini Bileće i dalje prema Trebinju i Nikšiću.[11]

Prikaz borbe konjanika sa kopljima u kojoj učestvuju tri konjanika predstavljen je na južnoj strani niskog sanduka. Ovaj motiv konfrontiranih konjanika, u kome su doduše predstavljena dva konjanika, jedan je od najstarijih datiranih figuralnih kompozicija na srednjovekovnim stećcima i može se smestiti u prvu polovinu 15. veka, a na osnovu natpisa sa spomenika u Ključu kod Avtovca, koji pominje ratnika koji je umro u službi kod Sandalja Hranića (1404—1435).

Figuralna kompozicija borba tri pešaka mačevima predstavljena je sa južne strane niskog sanduka. Sličan motiv sreće se i na Radimlji kod Stoca.

Motiv kola pojavljuje se u nekropoli na Mišljenu tri puta. Na južnoj strani sanduka nalazi se kompozicija od osam ženskih figura koje se drže za ruke. Sa zapadne strane jednog sanduka smešten je prizor mešovitog kola, gde su muškarci u sredini i drže se za ruke, dok su žene sa krajeva kola i drže muškarcima iznad glava predmet koji, zbog korozije krečnjaka, nije moguće identifikovati. Ipak, na osnovu sličnih motiva iz okruženja moglo bi se pretpostaviti da se verovatno radi o predstavi trolista. Treći motiv kola je sa istočne strane visokog sanduka i sastoji se od tri muške i dve ženske figure predstavljene naizmenično.

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Mihić, Lj. (1975). Ljubinje sa okolinom. Šabac. 
  2. ^ Anđelić, P. (1983). Srednjovekovna župa Popovo. Trebinje. 
  3. ^ Dinić, Mihajlo (1967). Humsko-trebinjska vlastela (posebna izdanja knjiga CCCXCVII izd.). Beograd: Odeljenje društvenih nauka knjiga 54. 
  4. ^ Hrabak, Bogumil (1956). O hercegovačkim vlaškim katunima prema poslovnoj knjizi Dubrovčanina Dživana Pripčinovića. Sarajevo: Glasnik Zemaljskog muzeja u Sarajevu. 
  5. ^ a b Bešlagić, Šefik (1971). Stećci - kataloško-topografski pregled. Sarajevo. 
  6. ^ a b v Bešlagić, Šefik (1965). Ljubinje - srednjovekovni nadgrobni spomenici (Naše starine 10 izd.). Sarajevo. 
  7. ^ Bešlagić, Šefik (1965). Stećci u Gornjem Hrasnu (Naše starine 7 izd.). Sarajevo. 
  8. ^ Bešlagić, Šefik (1966). Popovo - srednjovekovni nadgrobni spomenici Bosne i Hercegovine. Sarajevo. 
  9. ^ Ratković, Aleksandar (2002). Ljubinje - srednjovekovne nekropole i crkvišta. Trebinje. 
  10. ^ Lovrenović, Dubravko (2010). Stećci - bosansko i humsko mramorje srednjeg veka. Sarajevo. 
  11. ^ a b v Vencel, M. (1965). Ukrasni motivi na stećcima. Sarajevo. 
  12. ^ Miletić, N. (1982). Stećci. Beograd. 
  13. ^ Jireček, Konstantin (1892). Vlastela humska na natpisu u Veličanima. Sarajevo: Glasnik Zemaljskog muzeja u Sarajevu. 
  14. ^ Bešlagić, Šefik (1979). Stećci - kultura i umetnost. Sarajevo. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Стећци_у_Мишљену&oldid=27017333”