Stratioti (Vizantija)
| Vizantijska vojska | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||
| Rani period (395-610) | ||||||||
|
||||||||
| Srednji period (610-1081) | ||||||||
|
||||||||
| Kasni period (1081-1453) | ||||||||
|
||||||||
Stratioti (grč. στρατιωτοι, vojnici) su bili seljaci-vojnici u Vizantiji u periodu tematskog sistema (610-1081). U miru su obrađivali zemlju na dodeljenim vojničkim imanjima, a u ratu su služili kao laka (ili srednja) konjica.[1]
Pozadina
[uredi | uredi izvor]Još u ranom periodu Vizantijskog carstva (395-610) vojnicima graničnih jedinica podeljena je zemlja, a sposobno muško stanovništvo graničnih provincija bilo je obavezno da ratuje u slučaju prodora neprijatelja. Na taj način ustaljen je sistem vezivanja graničara-pešaka , zvanih stratioti, za stalnu odbranu granica i svoja tzv. stratiotska imanja.[2] Reformama cara Iraklija u 7. veku sistem stratiotskih imanja postepeno je proširen na čitavu teritoriju Carstva, a stratioti su od pešaka-graničara postali laka konjica i glavnina Vizantijske vojske.
Reforme cara Iraklija (610-641) sprovedene su u vreme krize Carstva, kada se avarsko-slovenska najezda širila na Balkanu, a persijska po prednjoj i Maloj Aziji. U maloazijskim pokrajinama, koje nisu podlegle neprijatelju, stvaraju se vojni okruzi-teme, kidajući konačno sa podelom Carstva na provincije sa odvojenom civilnom i vojnom vlašću, koja je ustanovljena u vreme Konstantina Velikog (306-337). Tematsko uređenje nastavilo je razvitak vojne uprave u Vizantiji, započet osnivanjem egzarhata u Raveni i Kartagini pod carem Mavrikijem. Na čelu pojedinih tema stoje vojni komandanti-stratezi, koji vrše u njima vrhovnu vojnu i civilnu vlast, iako je u početku postojao i tematski prokonzul, kao glava civilne uprave.[1]
Reč tema (θέμα) značila je vojni odred, a zatim je počela da se upotrebljava i za vojno-administrativne okruge, što jasno otkriva način na koji je novo uređenje nastalo. Ono je nastalo naseljavanjem trupa - tema po novostvorenim okruzima i stoga su se postepeno i sami ti okruzi počeli nazivati temama. To nisu bile samo upravne jedinice nego i teritorije za naselja vojnika. Uz obavezu vršenja vojne službe, vojnicima su dodeljivani zemljišni posedi, koji se u docnijim izvorima zovu stratiotska (vojnička) imanja (στρατιωτικά κτήματα). Time se organizacija tema povezuje sa starim uređenjem na Limesu, zasnovanim na naseljavanju vojnika u pograničnim oblastima. Neprijateljska navala srušila je sistem pogranične odbrane, pa su vojnici, povučeni sa Limesa, naseljavani u unutrašnjosti Male Azije koja je ostala pod vlašću Vizantije. Pored vojnika-graničara, u maloazijskim pokrajinama naseljavani su svakako i vojnici elitnih vizantijskih odreda. Tako se već u Iraklijevo doba (pre 630. godine) stvaraju teme Armenijaka, Anatolika i Opsikija, a verovatno i Pomorska tema na južnoj obali Male Azije.[a][1] [3]
Za vojni sistem važna je razlika između provincijskih tema i tagmi, elitnih jedinica teške konjice smeštenih u Carigradu. Na čelu tema stoje stratezi, zapovednici lokalnih trupa i ujedno načelnici lokalne uprave (zapovednik Opsikija zvao se, međutim, komes, a zapovednik Optimata domestik). Na čelu pojedinih tagmi stoje domestici. Najvažnije su bile tagme Shola, Eskubita, Aritmosa (čiji se zapovednik nije zvao domestik već drungarije) i Hikonata (osnovane tek za vlade Nićifora I). Domestik Shola bio je obično vrhovni zapovednik celokupne vojske.[3]
Organizacija
[uredi | uredi izvor]Uvođnje tematskog uređenja značilo je jačanje domaće vizantijske vojske. Dok se u ranovizantijsko vreme vojska sastojala pretežno od stranih najamnika, skupih i nepouzdanih, dotle se vojna snaga Vizantije od 7. veka zasniva na stratiotima, naseljenim na teritoriji Carstva. Pored vojnika-graničara, pored elitnih trupa (tagma) koje su regrutovane pre svega iz borbenih maloazijskih i kavkaskih plemena, uključuju se i mase Slovena koje vizantijska vlada, od sredine 7. veka, prebacuje u Malu Aziju i naseljava u tamošnjim temama kao stratiote.[b] Tako u okviru novog, zdravijeg poretka vizantijski vojni kontingenti se znatno povećavaju prilivom svežih snaga.[1]
Nova tematska armija sastoji se od vojnika-seljaka koji iz vojničkih imanja crpu sredstva za svoje izdržavanje i naoružanje. Iz docnijih izvora se vidi da je stratiot, pozvan u vojsku, imao dužnost da se javi na svom konju i naoružan. On je dobijao, istina, i izvesnu platu, ali je ona bila minimalna. Prema tome, reorganizacija vojske morala je svakako izazvati i znatno smanjenje državnih izdataka.[v][1]
Po zakonu cara Konstantina Porfirogenita iz 947, zabranjena je prodaja poseda koji služe vojnicima za njihovo izdržavanje i nabavku ratne opreme. Pritom je određeno da imanja vojnika (stratiota), kao i imanja mornara pomorskih tema (tema Kivireota, Arhipelaga i Samosa) moraju imati vrednost od najmanje 4 funte (grč. λίτρα) zlata,[g] a imanja mornara carske flote, koji primaju platu, od najmanje 2 funte zlata.[7] Kasnijim zakonom minimalna vrednost vojničkih imanja povećana je na 12 funti (864 zlatnika), kako bi vojnici mogli da priušte teško naoružanje i oklope.
Nićifor I Logotet (802-811) sproveo je niz važnih i originalnih mera za jačanje odbrambene snage Vizantije: uveo je vojnu obavezu i za siromašne seljake i preseljavao maloazijske stratiote u Sklaviniji[д][./Stratioti_(Vizantija)#cite_note-12 [lower-alpha 5]] radi jačanja vizantijske granice na Balkanu.[8] Osiromašeni stratioti opremali su se o trošku seoske opštine, koja je u tu svrhu plaćala porez od 18 i po zlatnika godišnje. Tako je vojna obaveza obuhvatila i siromašnije seljake, tako što je jedan od njih vršio vojnu službu, a nekolicina snosila troškove.[6] Najsiromašniji zemljoposednici, koji nisu bili upisani u stratiotski spisak, služili su u vojsci kao pešadija. Pešadija je popunjavana i gradskim obveznicima, kao i seljacima sa manastirskih imanja.
Tako su vizantijsku pešadiju ovog perioda činili mahom sitni zemljoposednici; mnogi među njima dobijali su državnu zemlju kao nagradu za svoju službu. Postojale su dve vrste pešadije: laka i teška. Laku pešadiju činili su strelci, bez oklopa, ali su bili naoružani lukovima koji su po dometu mogli da nadmaše konjaničke. Teški pešaci su nosili štit i bili su naoružani oružjem za blisku borbu (kopljem i mačem ili bojnom sekirom). Mali deo najimućnijih mogao je da priušti oklop, šlem i rukavice: oni su se borili u prvim redovima, štiteći ostale.[9]
Naoružanje i oprema
[uredi | uredi izvor]Vizantijska vojska ovog perioda bila je pažljivo organizovana, marljivo uvežbavana i u potpunosti opremljena. Njena okosnica bila je teška konjica, koja je činila gotovo polovinu svih snaga. Vizantijski konjanik je nosio čeličnu kacigu, pancirnu košulju koja mu je sezala do bedara, metalne rukavice i cipele. Njegovo oružje bili su mač, koplje i luk. Tako je on bio teško opremljeni strelac, sposoban da oslabi neprijatelja strelama iz daljine, a zatim ga savlada u jurišu i borbi prsa u prsa. Ovakva konjička oprema usvojena je tokom Justinijanovih pohoda[đ] i održala se do pada Carstva.[e][9]
Vizantijska konjica je bila u potpunosti sposobna da deluje sama, bez pešadijske podrške. U skladu sa činjenicom da vojnici treba da budu u stanju da sve svoje vreme i snagu posvete vežbanju i borbi, uz sebe su imali sluge koje su uređivale logor, dobavljale namirnice, kuvale i starale se o konjima. Konjički oficiri bili su pripadnici vizantijskog plemstva.[9]
Napomene
[uredi | uredi izvor]- ^ Naziv teme Όψίκιον, od latinskog obsequium, što znači pratnja, garda, jasno pokazuje da su u tom okrugu u severozapadnoj Maloj Aziji naseljavali gardijski pukovi. O istom procesu naseljavanja vojnika svedoče i nazivi tema Bukelarija i Optimata koji će se kasnije izdvojiti iz Opsikija. Isto tako je tema Trakesijanaca, prvobitno turma teme Anatolika, nastala naseljavanjem vojnika iz Trakije u zapadnoj Maloj Aziji.[1]
- ^ Tako je pohod cara Konstansa II u balkanske Sklavinije 658. bio praćen preseljavanjem većih masa Slovena u Malu Aziju. Od ovog vremena čujemo za Slovene u Maloj Aziji, kao i za slovenske vojnike u vizantijskoj vojsci. Tako se spominje da je 665. slovenski odred od 5.000 ljudi prešao Arabljanima, pa je naseljen u Siriji.[4] Justinijan II je 688/9 pokorio Bugare i Slovene u okolini Soluna i preselio ih u Malu Aziju, u temu Opsikija. Od preseljenih slovanskih plemena car je, navodno, mogao da formira vojsku od 30.000 ljudi. Takav priliv svežih snaga doprineo je i privrednoj regeneraciji zemlje, opustošene neprijateljskim najezdama.[5]
- ^ Kako je izračunao Štajn, vojni izdaci u srednjovekovnoj Vizantiji iznosili su otprilike polovinu onoga što se u 6. veku trošilo na veću, ali goru vojsku.[1]
- ^ Zlatna funta iznosila je 72 zlatnika (nomizme).[6]
- ^ Bivše vizantijske pokrajine na Balkanu, koje su zaposeli Sloveni.
- ^ Po mišljenju Roberta Grevsa, usvojio ju je Velizar kako bi objedinio najbolje strane dva najmoćnija neprijatelja Carstva: tešku konjicu Gota i konjičke strelce Huna.[10]
- ^ Iz srpskih izvora znamo da je domaća srpska konjica u bici kod Velbužda 1330, za razliku od stranih najamnika naoružanih kopljem i mačem, bila sastavljena od teško naoružanih konjičkih strelaca, opremljenih svakako po vizantijskom uzoru.
Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ a b v g d đ e Ostrogorski, Georgije (1998). Istorija Vizantije. Beograd: Narodna knjiga. str. 112—115.
- ^ Gažević, Nikola (1976). Vojna enciklopedija (knjiga 10). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 519.
- ^ a b Ostrogorski, Georgije (1998). Istorija Vizantije. Beograd: Narodna knjiga. str. 242—246.
- ^ Ostrogorski, Georgije (1998). Istorija Vizantije. Beograd: Narodna knjiga. str. 131—132.
- ^ Ostrogorski, Georgije (1998). Istorija Vizantije. Beograd: Narodna knjiga. str. 143—145.
- ^ a b Ostrogorski, Georgije (1998). Istorija Vizantije. Beograd: Narodna knjiga. str. 195.
- ^ Ostrogorski, Georgije (1998). Istorija Vizantije. Beograd: Narodna knjiga. str. 269—270.
- ^ Gažević, Nikola (1976). Vojna enciklopedija (knjiga 6). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 78.
- ^ a b v Peinter, Sidni (1997). Istorija srednjeg veka (284-1500). Banjaluka: Glas Srpski. str. 49—50.
- ^ Grevs, Robert (1959). Vojvoda Belizar. Zagreb: Zora. str. 38—39.