Pređi na sadržaj

Sjeverni pol

Uredi veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
1: Geografski Severni pol; 2: Magnetni Severni pol; 3: Geomagnetski Severni pol; 4: Severni pol nepristupačnosti
Pejzaž Severnog pola

Sjeverni pol predstavlja najsjeverniju tačku Zemlje, i može biti geografski, magnetni, geomagnetni Sjeverni pol, kao i Sjeverni pol nepristupačnosti. Iako se smatra da postoji jedinstveni sjeverni pol i da je on na globusu predstavljen kao tačka kroz koju prolazi osa Zemljine rotacije, u prirodi postoji više sjevernih polova.[1]

Sjeverni pol je najsjevernija tačka na Zemlji, koja leži dijametralno suprotno od Južnog pola. On je definisan geodetskom latitudom 90° sjeverno. Na Sjevernom polu sve smernice pokazuju na jug; sve linije longituda tamo konvergiraju, tako da se njegova longituda može definisati kao bilo koji stepen. Unutar uskih latitudnih krugova, smer suprotan smeru kazaljke na satu je istok, a naspram njega je zapad. Sjeverni pol je u središtu sjeverne hemisfere.

Dok Južni pol leži na kontinentalnoj zemljišnoj masi, Sjeverni pol se nalazi na sredini Arktičkog okeana u vodama koje su skoro permanentno prekrivene konstantno pomerajućim morskim ledom. Iz tog razloga je nepraktično da se izgrade stalne stanice na Sjevernom polu (za razliku od Južnog pola). Međutim, Sovjetski Savez, a kasnije i Rusija, konstruisali su brojne ploveće stanice na ledu generalno na godišnjoj bazi od 1937. godine, od kojih su neke prošle preko ili su vrlo blizu pola. Od 2002. godine, Rusi su takođe godišnje osnivali bazu, Barneo, blizu pola. Ona funkcioniše nekoliko sedmica tokom ranog proleća. Studije iz 2000-ih su predvidele da Sjeverni pol može sezonski ostati bez leda zbog smanjenja količine Arktičkog leda. Predviđeno je da do toga može prvi put doći u periodu od 2016. godine[2][3] do kasnog 21. veka ili kasnije.

Dubina mora na Sjevernom polu je 4261 m po podacima sa ruskog dubinskog plovila MIR iz 2007.[4] i 4.087 m (13,410 ft) po podacima USS Nautilus iz 1958.[5][6] Najbliže kopno je ostrvo Kafekluben, u blizini sjeverne obale Grenlanda koje je udaljeno oko 700 km od pola, mada neki nestalni šljunkoviti nanosi leže nešto bliže. Najbliže stalno naseljeno mesto je Alert u Kikiktaluk regionu, Nunavut, Kanada, koje je locirano 817 km od pola.

Geografski položaj

[uredi | uredi izvor]

Trenutno, četiri različita Sjeverna pola nalaze se u Sjevernom ledenom okeanu, odnosno na njegovim ostrvima. Sa promjenom Zemljinog magnetnog polja, mijenja se i položaj magnetnog, odnosno geomagnetnog Sjevernog pola, što se tokom njene prošlosti više puta događalo.

Četiri Sjeverna pola

[uredi | uredi izvor]

Geografski Sjeverni pol

[uredi | uredi izvor]

Geografski Sjeverni pol (1) je najsjevernija tačka Zemlje i kao pol se utvrđuje rotacijom Zemlje. On leži na Zemljinoj osi i nalazi se na 90° sjeverne geografske širine. Na tom mestu nema kopna, nego samo leda i voda, a ispod njega je Sjeverni ledeni okean, dubok oko 4.087 m.

Magnetni Sjeverni pol

[uredi | uredi izvor]

Magnetni Sjeverni pol (2) je tačka na kojoj su sile magnetnog polja (vektori) uspravne u odnosu na površinu Zemlje i pokazuju prema kompasu. Godine 2003. on se nalazio na sledećim koordinatama — 78° N, 104° W, odnosno u blizini ostrva Elef-Ringnes, jednog od ostrva iz arhipelaga kraljice Elizabete u Kanadi. U naše vrijeme magnetni Sjeverni pol se pomiče (ne pomiče se uvijek jednako) oko 40 km prema sjeveru, tako da je 2005. izašao izvan područja Kanade.

Geomagnetni Sjeverni pol

[uredi | uredi izvor]
Magnet u unutrašnjosti Zemlje

Geomagnetni Sjeverni pol (3) sjeverne hemisfere je izračunati pol nestabilnog Zemljinog magnetnog polja, pod pretpostavkom da se u sredini Zemlje nalazi magnetni štap. On se sada nalazi na sledećim koordinatama — 78°30' N, 69° W, odnosno kod Tule na Grenlandu.

Sjeverni pol nepristupačnosti

[uredi | uredi izvor]

Sjeverni pol nepristupačnosti (4) po definiciji je stalna tačka Arktika koja je najdalja od svih obalnih linija. Nalazi se na sledećim koordinatama — 84°03' N i 174°51' W i „osvojena“ je tek u maju 1927. Na Sjevernom polu nepristupačnosti nema kopna, već je to područje prekriveno ledom, ispod kojeg se nalazi voda Sjevernog ledenog okeana koji je na tom mjestu dubok oko 3.000 m.

Vrijeme na Sjevernom polu

[uredi | uredi izvor]

U odnosu na vrijeme (u smislu protoka vremena, a ne klimatski) na Arktiku, za razliku od Antarktika, ne važe nikakva posebna pravila. Zbog toga je na geografskom Sjevernom polu moguće, hodajući u krug oko njega, u kratkom vremenu preći sve vremenske zone.

Sjeverni polovi na kompasu i u Zemljinom magnetskom polju

[uredi | uredi izvor]

Igla na kompasu je magnet, podeljen na dva dijela — sjevernu i južnu polovinu. Polovina koja pokazuje prema sjeveru uvijek se označava kao sjeverni pol magneta i nju privlači magnetsko polje na sjeveru. Fizički gledano, samo se suprotni polovi privlače, a istoimeni se odbijaju. Sjeverni pol privlači samo južni, i obrnuto. Magnet u unutrašnjosti Zemlje, koji stvara Zemljino magnetsko polje, svojim južnim polom pokazuje uvijek na sjever, a sjevernim na jug.[7]

Istraživanje

[uredi | uredi izvor]

Na geografski Sjeverni pol prvi je 6. aprila 1909. stigao američki istraživač Robert Edvin Piri.

Klima

[uredi | uredi izvor]
Poređenje sužavanja Arktičkog leda 2007. vs. 2005, kao i 1979–2000 prosek.
Glavni članak: Klima Arktika
Vidi još: Klimatske promene na Arktiku

Severni pol je znatno topliji od Južnog pola zato što leži usred okeana (koji deluje kao toplotni rezervoar), umesto na višim altitudama kontinentalne kopnene mase. Iako je vodena masa pokrivena ledenom kapom, on ima određene zajedničke karakteristike sa klimom tundre (ETf) usled temperature u julu i avgustu, koje mogu da nadmaše tačku smrzavanja.

Zimske temperature Severnog pola mogu da variraju od oko −50 — −13 °C (−58—9 °F), sa prosekom od oko −31 °C (−24 °F).A Međutim, čudna oluja dovela je privremeno do temperature 0,7 °C (33 °F) kod plutače Svetske meteorološke organizacije locirane na 87.45°N, 30. decembra 2015. Procenjeno je da je temperatura na Severnom polu bila između 30 and 35 °F (−1 and 2 °C) tokom oluje.[8] Prosek letnjih temperatura (jun, jul i avgust) je oko tačke smrzavanja (0 °C (32 °F)). Najviša temperatura koja je do sada zabeležena je 13 °C (55 °F),[9] što je znatno više od rekorda Južnog pola od samo −12,3 °C (9,9 °F).[10] Sličan nagli porast temperature se dogodio 15. novembra 2016, i trajao je nekoliko dana.[11]

Morski led na Severnom polu je tipično oko 2—3 m (6 ft 7 in—9 ft 10 in) debeo,[12] mada debljina leda, njegov prostorni opseg, i frakcija otvorene vode unutar naslage leda mogu znatno da variraju u responsu na vreme i klimu.[13] Studije su pokazale da se prosečna debljina leda smanjila zadnjih godina.[14] Moguće je da je globalno zagrevanje doprinelo tome, ali se nedavno naglo smanjenje debljine leda ne može isključivo pripisati zagrevanju Arktika.[15] Izveštaji su isto tako predvideli da će u toku nekoliko dekada Arktički okean biti u potpunosti bez leda tokom leta.[16] To može da ima znatne komercijalne implikacije; pogledajte u nastavku "Teritorijalna potraživanja".

Povlačenje Arktičkog morskog leda će ubrzati globalno zagrevanje, s obzirom na to manji ledeni pokrivač manje reflektuje solarnu radijaciju, i to može da ima ozbiljne klimatske implikacije u vidu doprinosa stvaranju Arktičkih ciklona.[17]

Klima Grenlandska meteorološka stanicaA (prosek jedanaest godina opservacija)
Pokazatelj \ Mesec .Jan. .Feb. .Mar. .Apr. .Maj. .Jun. .Jul. .Avg. .Sep. .Okt. .Nov. .Dec. .God.
Apsolutni maksimum, °C (°F) −13
(9) 		−14
(7) 		−11
(12) 		−6
(21) 		3
(37) 		10
(50) 		13
(55) 		12
(54) 		7
(45) 		−2
(28) 		0,6
(33,1) 		0,7
(33,3) 		13
(55)
Maksimum, °C (°F) −29
(−20) 		−31
(−24) 		−30
(−22) 		−22
(−8) 		−9
(16) 		0
(32) 		2
(36) 		1
(34) 		−7
(19) 		−18
(0) 		−25
(−13) 		−26
(−15) 		−16,2
(2,9)
Prosek, °C (°F) −31
(−24) 		−32
(−26) 		−31
(−24) 		−23
(−9) 		−11
(12) 		−1
(30) 		1
(34) 		0
(32) 		−9
(16) 		−20
(−4) 		−27
(−17) 		−28
(−18) 		−17,7
(0,2)
Minimum, °C (°F) −33
(−27) 		−35
(−31) 		−34
(−29) 		−26
(−15) 		−12
(10) 		−2
(28) 		0
(32) 		−1
(30) 		−11
(12) 		−22
(−8) 		−30
(−22) 		−31
(−24) 		−19,7
(−3,7)
Apsolutni minimum, °C (°F) −47
(−53) 		−50
(−58) 		−50
(−58) 		−41
(−42) 		−24
(−11) 		−12
(10) 		−2
(28) 		−12
(10) 		−31
(−24) 		−41
(−42) 		−41
(−42) 		−47
(−53) 		−50
(−58)
Relativna vlažnost, % 83,5 83,0 83,0 85,0 87,5 90,0 90,0 89,5 88,0 84,5 83,0 83,0 85,83
Izvor: Weatherbase[9]

Flora i fauna

[uredi | uredi izvor]

Smatra se da polarni medvedi retko putuju izvan 82° severno usled oskudice hrane, mada su tragovi uočeni u blizini Severnog pola, i jedna ekspedicija iz 2006. je zapazila polarnog medveda samo 1 mi (1,6 km) od pola.[18][19] Prstenasta foka je isto tako viđena na polu, dok su polarne lisice uočene na manje od 60 km na 89°40′ N.[20][21]

Ptice koje su viđene na ili veoma blizo pola obuhvataju snežnu žutovoljku, severnog galeba i troprstog galeba, mada je moguće da su neka zapažanja posledica tendencije ptica da prate brodove i ekspedicije.[22]

Ribe su uočene u vodama na Severnom polu, ali su verovatno malobrojne.[22] Član ruskog tima koji je sišao na dno Severnog pola u avgustu 2007. godine izjavio je da tamo ne žive morska stvorenja.[23][24][25] Međutim, kasnije je objavljeno da je ruski tim zahvatio morsku sasu u mulju sa morskog dna i da su video snimci ronjenja pokazali neidentifikovane škampe i amfipode.[26]

Teritorijalni zahtevi na Severnom polu i Arktičkom regionu

[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Teritorijalni zahtevi Arktiku
Zalazak Sunce preko Severnog pola na Međunarodnoj datumskoj granici, 2015

Trenutno, prema međunarodnom pravu, nijedna zemlja ne poseduje Severni pol ili region Arktičkog okeana koji ga okružuje. Pet okružujućih arktičkih zemalja, Ruska Federacija, Kanada, Norveška, Danska (preko Grenlanda) i Sjedinjene Država, ograničene su na 200 nmi (370 km; 230 mi) ekskluzivnu ekonomsku zonu oko njihovih obala, a oblašću izvan toga upravlja Međunarodni organ za morsko dno.

Nakon ratifikacije Konvencija Ujedinjenih nacija o pravu mora, zemlja ima 10 godina da podnese zahtev za prošireni kontinentalni deo izvan svoje ekskluzivne 200 mi (320 km) široke ekonomske zone. Ako je potvrđeno, takav zahtev daje pravo zemlji podnosiocu na ono što može biti na ili ispod dna mora u okviru tražene zone.[27] Norveška (ratifikovala konvenciju 1996.[28]), Rusija (ratifikovala 1997.[28]), Kanada (ratifikovala 2003.[28]) i Danska (ratifikovala 2004.[28]) su pokrenute projekte na bazi zahteva da određene oblasti arktičke kontinentalne ploče trebaju da budu podvrgnute njihovoj samostalnoj suverenoj eksploataciji.[29][30]

Godine 1907 Kanada se pozvala na „sektorski princip“ u zahtevu za suverenitet nad sektorom koji se proteže od njenih obala do severnog pola. Od ovog zahteva se nije odustalo, ali se na njemu nije dosledno insistiralo do 2013. godine.[31][32]

Kulturne asocijacije

[uredi | uredi izvor]

U nekim dečijim Zapadnim kulturama, geografski Severni pol je opisan kao lokacija Deda Mrazove radionice i boravišta,[33][34] iako su prikazi bili neusaglašeni između geografskog i magnetskog Severnog pola. Kanadska pošta je dodelila poštanski kod H0H 0H0 za Severni pol (pozivajući se na tradicionalno uzvikivanje Deda Mraza "Ho ho ho!").[35]

Ova asocijacija odražava vekovnu ezoteričnu mitologiju Hiperboreja koja postavlja Severni pol, onosvetsku osovinu sveta u drugom svetlu, kao prebivalište Boga i natčovečnih bića.[36] Popularna figura Deda Mraza koji obitava na polu tako funkcioniše kao arhetip duhovne čistote i transcendencije.[37]

Kako je Henri Korbin dokumentova, Severni pol igra ključnu ulogu u kulturnom pogledu na svet sufizma i iranskog misticizma. „Orijent koji je tražio mističar, Orijent koji se ne može naći na našim mapama, je u pravcu severa, izvan severa.“[38]

Zahvaljujući svojoj udaljenosti, pol je ponekad poistovećuje sa misterioznom planinom drevne iranske tradicije pod nazivom planina Kaf (Jabal Qaf), „najdalje tačke na zemlji“.[39][40] Prema nekim autorima, Jabal Kaf iz muslimanske kosmologije je verzija Rupes Nigra, planine čiji uspon, poput Danteovog penjanja na planinu Čistilišta, predstavlja napredak hodočasnika kroz duhovna stanja.[41] U iranskoj teozofiji, božanski pol, fokalna tačka spiritualnog uspeća, deluje kao magnet koji privlači bića ka svojim „palatama u plamenu nematerijalne materije“.[42]

Vidi još

[uredi | uredi izvor]

Reference

[uredi | uredi izvor]
  1. ^ „🔎 Pôle Nord - Définition et Explications”. Techno-Science.net (na jeziku: francuski). Pristupljeno 18. 1. 2022. 
  2. ^ Black, Richard (8 April 2001). New warning on Arctic sea ice melt. BBC
  3. ^ Ljunggren, David (5 March 2009). Arctic summer ice could vanish by 2013: expert Arhivirano na sajtu Wayback Machine (17. novembar 2015). Reuters
  4. ^ Russian sub plants flag at North Pole Arhivirano na sajtu Wayback Machine (22. decembar 2008), Reuters, 2 August 2007
  5. ^ Anderson, Uilьяm Robert (1965). „"Nautilus" u Severnogo polюsa”. Voenizdat. Pristupljeno 12. 1. 2012. 
  6. ^ Mouton, M. W. (1968). The International Regime of the Polar Regions. Acadimie de Droit International de La Ha. str. 202(34). ISBN 978-90-286-1442-0. Pristupljeno 12. 1. 2012. 
  7. ^ „Pôle Nord géographique | Bernard Voyer Explorateur Inc.”. www.bernardvoyer.com (na jeziku: francuski). Pristupljeno 18. 1. 2022. 
  8. ^ Fritz, Angela; Fritz, Angela (30. 12. 2015). „Freak storm pushes North Pole 50 degrees above normal to melting point” — preko washingtonpost.com. 
  9. ^ a b „Closest data for north pole - 440 MI/709 KM, GREENLAND”. Weatherbase. Arhivirano iz originala 14. 03. 2013. g. Pristupljeno 19. 9. 2015. 
  10. ^ "Antarctic Sun: Heat Wave", US Antarctic Program
  11. ^ „Bizarre Temperatures: North Pole Rises Above Freezing While Parts of Russia Plunge Below -40 Degrees”. 
  12. ^ Beyond "Polar Express": Fast Facts on the Real North Pole, National Geographic News
  13. ^ „Sea Ice”. State of the Cryosphere. NSIDC. Pristupljeno 6. 3. 2012. 
  14. ^ "Arctic ice thickness drops by up to 19 per cent", The Daily Telegraph (28 October 2008).
  15. ^ „Model-Based Estimates of Change”. IPCC. Arhivirano iz originala 13. 1. 2012. g. Pristupljeno 6. 3. 2012. 
  16. ^ Jonathan Amos (12 December 2006). Arctic sea ice "faces rapid melt", BBC.
  17. ^ „Future of Arctic Climate and Global Impacts”. NOAA. Arhivirano iz originala 9. 9. 2013. g. Pristupljeno 6. 3. 2012. 
  18. ^ Polar Bear – Population & Distribution, WWF, January 2007
  19. ^ Explorers' Blog Arhivirano na sajtu Wayback Machine (13. oktobar 2007), Greenpeace Project Thin Ice (1 July 2006).
  20. ^ Halkka, Antti (February 2003). Ringed seal makes its home on the ice. suomenluonto.fi
  21. ^ Tannerfeldt, Magnus. The Arctic Fox Alopex lagopus. zoologi.su.se
  22. ^ a b „FARTHEST NORTH POLAR BEAR (Ursus maritimus)” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 22. 04. 2012. g. Pristupljeno 16. 2. 2011. 
  23. ^ «Akademik Fedorov» – vыhodit iz porta Sankt-Peterburg v эkspediciю «Arktika-2007». Press release of the AARI (9 July 2007).
  24. ^ Russia plants flag under N Pole, BBC News (2 August 2007).
  25. ^ „News video of the Russian descent at the North Pole”. Arhivirano iz originala 23. 12. 2008. g. Pristupljeno 7. 9. 2017. 
  26. ^ "North Pole sea anemone named most northerly species", Observer, 2 August 2009
  27. ^ „United Nations Convention on the Law of the Sea (Annex 2, Article 4)”. Pristupljeno 26. 7. 2007. 
  28. ^ a b v g Status of the United Nations Convention on the Law of the Sea, of the Agreement relating to the implementation of Part XI of the Convention and of the Agreement for the implementation of the provisions of the Convention relating to the conservation and management of straddling fish stocks and highly migratory fish stocks. un.org (4 June 2007).
  29. ^ „Territorial claims in the Arctic” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 8. 8. 2008. g. Pristupljeno 16. 2. 2011. 
  30. ^ The Battle for the Next Energy Frontier: The Russian Polar Expedition and the Future of Arctic Hydrocarbons, by Shamil Yenikeyeff and Timothy Fenton Krysiek, Oxford Institute for Energy Studies, August 2007
  31. ^ Noronha, Charmaine (9. 12. 2013). „Canada plans claim that would include North Pole”. 9 December 2013. Associated Press. Arhivirano iz originala 13. 12. 2013. g. Pristupljeno 9. 12. 2013. 
  32. ^ „Arctic Sovereignty: Loss by Dereliction?”. Northern Perspectives. 22 (4). 1995. Arhivirano iz originala 23. 11. 2010. g. Pristupljeno 16. 2. 2011. 
  33. ^ Jeffers, Harry Paul (2000). Legends of Santa Claus. Twenty-First Century Books. str. 20. ISBN 978-0-8225-4983-3. 
  34. ^ „Meet your neighbor: Santa Claus of the North Pole”. 
  35. ^ „Canada Post Launches 24th Annual Santa Letter-writing Program – Post Office Sends Joy to Salvation Army with $25,000 Donation”. Canada Post. 2006. Arhivirano iz originala 11. 4. 2008. g. 
  36. ^ Godwin, Joscelyn (1993). Arktos: The Polar Myth in Science, Symbolism, and Nazi Survival. Grand Rapids: Phanes Press. ISBN 978-0-932813-35-0. 
  37. ^ „Pole-Spirits North and South”. Livingheritage.org. Pristupljeno 4. 7. 2012. 
  38. ^ Corbin, Henry (1978). The Man of Light in Iranian Sufism. Pearson, N. (Translator). Shambhala. ISBN 978-0-394-73441-5. 
  39. ^ Muhawi, Ibrahim; Kanaana, Sharif (1989). Speak, Bird, Speak Again: Palestinian Arab Folktales. Berkeley: University of California Press. 
  40. ^ Yigfagna, Irgam. al-Jabal al-Lamma. 
  41. ^ Yigfagna, Irgam. al-Jabal al-Lamma. str. 44. 
  42. ^ Yigfagna, Irgam. al-Jabal al-Lamma. str. 11. 

Literatura

[uredi | uredi izvor]
  • Yigfagna, Irgam. al-Jabal al-Lamma. 

Spoljašnje veze

[uredi | uredi izvor]
Sjeverni pol na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Сјеверни_пол&oldid=28917005”