Pređi na sadržaj

Tanzanija

Uredi veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Ujedinjena Republika Tanzanija
Jamhuri ya Muungano wa Tanzania  (svahili)
Krilatica: Слобода и јединство
(svah. Uhuru na Umoja)
Himna: Боже благослови Африку
(svah. Mungu ibariki Afrika)
Položaj Tanzanije
Glavni gradDodoma
Najveći gradDar es Salam
Službeni jeziksvahili[1]
Vladavina
Oblik državeUnitarna predsednička ustavna republika[2][3][4]
 — PredsednikSamija Suluhu
 — PotpredsednikUpražnjeno
 — Predsednik VladeKasim Madžaliva
 — Predsednik Narodne skupštineDžob Ndugai
 — Predsednik Ustavnog sudaIbrahim Hamis Džuma
Istorija
NezavisnostOd Ujedinjenog Kraljevstva
 — Tanganjika9. decembra 1961.
 — Zanzibar i Pemba10. decembra 1963.
 — Integracija26. aprila 1964.
 — Aktuelni ustav25. aprila 1977.
Geografija
Površina‍
 — ukupno947.303 km2 (31.)
 — voda (%)6,4
Stanovništvo‍
 — 2016.[5]55.572.201 (26)
 — gustina58,66 st./km2
Privreda
ValutaTanzanijski šiling
 — stoti deo valute‍TZS‍
Ostale informacije
Vremenska zonaUTC +3
Internet domen‍.tz‍
Pozivni broj+255

Tanzanija (svah. Tanzania), ili zvanično Ujedinjena Republika Tanzanija (svah. Jamhuri ya Muungano wa Tanzania), država je u istočnoj Africi.[6] Graniči se sa Kenijom i Ugandom na severu, Ruandom, Burundijem i DR Kongom na zapadu, Zambijom, Malavijem i Mozambikom na jugu, i Indijskim okeanom na istoku. Ime je dobila po Tanganjiki, kontinentalnom delu države, i ostrvu Zanzibar.

Ujedinjene nacije su 2016. godine procenile da populacija Tanzanije iznosi 55.572.201.[5] Stanovništvo se sastojalo od nekoliko etničkih, lingvističkih, i religioznih grupa.

Zemlja je bila član Komonvelta sve do sticanja nezavisnosti 1961. Tanganjika se 1964. ujedinila sa Zanzibarom i ostrvom Pemba čime je nastala Ujedinjena Republika Tanganjika i Zanzibar, kasnije preimenovana u Ujedinjena Republika Tanzanija. Tanzanija je predsednička konstituciona republika. Godine 1996. prestonica Tanzanije je premeštena iz Dar es Salama u Dodomu, gde je locirano predsednikovo sedište, Narodna skupština, i deo ministarstava.[7] U bivšoj prestonici je većina vladinih ustanova, a to je i najveći grad zemlje, glavna luka, i vodeći komercijalni centar.[8][9][10] Tanzanija je jednopartijski vođena država sa socijalističkom-progresivnom Partijom revolucije na vlasti.[11][12]

Neke od praistorijskih populacionih migracija u Tanzaniju obuhvataju južne kušitske govornike koji su se preselili južno iz Etiopije;[13] istočnokušitske narode koji su se doselili u Tanzaniju sa severa jezera Turkana pre oko 2.000 do 4.000 godine;[13] i južne Nilote, uključujući Datoge, koji potiču iz regiona današnje granice Južnog Sudana i Etiopije, odakle su došli pre oko 2.900 i 2.400 godina.[13]‍:pp. 18 Ove migracije su se odvile u istom periodu kao i naseljavanje Mašariki Bantua iz zapadne Afrike u oblasti Viktorijinog i Tanganjika jezara. Oni su naknadno migrirali preko ostatka Tanzanije pre 2.300 i 1.700 godina.[13][14]

Evropski kolonijalizam počeo je na kopnenom delu Tanzanije tokom kasnog 19. veka kad je Nemačka formirala Nemačku istočnu Afriku, koja je potpala pod Britansku vlast nakon Prvog svetskog rata. Kopnenim delom je upravljano kao Tanganjikom, dok je Zanzibarski arhipelag ostao kao zasebna kolonijalna nadležnost. Nakon sticanja nezavisnosti 1961. i 1963, dva entiteta su se spojila u aprilu 1964, čime je formirana Republika Tanzanija.[8]

Tanzanija je planinska i gusto pošumljena na severoistoku, gde je planina Kilimandžaro locirana. Tri od afričkih Velikih jezera su delom unutar Tanzanije. Na severu i zapadu leže Viktorijino jezero, najveće afričko jezero, i jezero Tanganjika, najdublje jezero ovog kontinenta, poznato po svojim jedinstvenim vrstama ribe. Kalambo vodopadi u jugozapadnom regionu Rukva su drugi po veličini vodopadi u Africi, a locirani su u blizini jugoistočne obale jezera Tanganjika na granici sa Zambijom.[15] Istočna obala je topla i vlažna, sa Zanzibarskim arhipelagom u blizini obale. Konzervaciona oblast Menajskog zaliva je Zanzibarska najveća pomorska zaštićena oblast.

Govori se preko 100 različitih jezika u Tanzaniji, što je čini lingvistički najraznovrsnijom zemljom u Istočnoj Africi.[16] Zemlja nema de jure zvanični jezik, mada je nacionalni jezik Svahili.[17] Svahili se koristi u parlamentarnim debatama, u nižim sudovima, i kao medijum za podučavanje u osnovnim školama. Engleski se koristi u spoljnoj trgovini, u diplomatiji, višim sudovima, i kao medijum za nastavu u srednjem i višem obrazovanju,[16] mada Tanzanijska vlada planira da u potpunosti prekine sa upotrebom engleskog u obrazovanju.[18] Približno 10% Tanzanijaca govori Svahili kao maternji jezik, i do 90% ga koristi kao drugi jezik.[16]

Istorija

[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Istorija Tanzanije

Tanzanija je bila deo Nemačke istočne Afrike od 1880-ih do 1919. kada je postala Britanski protektorat sve do sticanja nezavisnosti 1961. Džulijus Njerere je postao 1960. premijer Tanganjike, položaj na kome je ostao i po sticanju nezavisnosti. Tanganjika i susedni Zanzibar, koji je stekao nezavisnost 1963, su se ujedinili 1964. u Tanzaniju. Njerere je uveo afrički socijalizam (Ujama) koji je naglašavao pravdu i jednakost. Međutim Ujama se pretvorio u ekonomsku katastrofu te je, zbog propasti kolektivnih farmi, doveo do nestašice hrane.

Godine 1979, Tanzanija je objavila rat Ugandi, nakon što je ova pokušala da osvoji teritorije na severu Tanzanije. Tanzanija je ne samo oslobodila svoje teritorije nego je i izvršila i invaziju na Ugandu i svrgnula Idi Amina. Njerere je 1985. predao vlast Ali Hasan Mviniju, ali je zadržao mesto predsednika vodeće stranke Čama Ča Mapinduzi (CCM) sve do 1990. kada je predao kontrolu Mviniju.

Godine 1990. u Tanzaniji je prvim višestranačkim izborima završeno doba jednostranačja. Međutim CCM je nadmoćno dobio izbore, a njihov kandidat Benjamin Mkapa je postao novi predsednik.

Godine 2001, najmanje 21 osoba je (uglavnom članova partije Sivik junajted front) ubijeno na Zanzibaru kada je policija otvorila vatru na demonstrante koji su zahtevali ponavljanje izbora.

Krajem 2004. zemljotres na drugoj strani Indijskog okeana i cunami koji se pritom podigao stigao je i do obala Tanzanije, pri čemu je život izgubilo 11 osoba. U luci Dar es Salem, tanker je izbačen na obalu pri čemu je došlo do oštećenja naftovoda.

Prekolonijalni period

[uredi | uredi izvor]

Smatra se da su autohtona populacija istočne Afrike kojsanski govoreći Hadza i Sandave lovci-sakupljači Tanzanije.[13]‍:pp. 17

Prvi talas migracije su sačinjavali narodi koji govore južnokušitske jezike, koji su migrirali na jug iz Etiopije u Tanzaniju. Oni su preci naroda koji govore irakvski, gorovski, i burungski jezik.[13]‍:pp. 17 Na bazi lingvističke evidencije, smatra se da je došlo do dve migracije istočnokušitskih naroda u Tanzaniju pre oko 4.000 i 2.000 godina, koji su prispeli sa severnog predala jezera Turkana.[13]‍:pages 17–18 Arheološka evidencija potvđuje zaključak da su južni Niloti, uključujući Datoge, migrirali na jug iz graničnog regiona današnjeg Južnog Sudana / Etiopije u centralno-severnu Tanzaniju pre između 2.900 i 2.400 godina.[13]‍:pp. 18 Ove migracije su se odvile u približno isto vreme kao i naseljavanje Mašariki Bantu naroda iz Zapadne Afrike, koji su koristili gvožđe, u oblasti Viktorijinog i Tanganjika jezera. Oni su doneli sa sobom zapadno afričku poljoprivrednu tradiciju i primarnu osnovnu hranu jam. Oni su naknadno migrirali iz tih regiona u ostatak Tanzanije pre između 2.300 i 1.700 godina.[13][14]

Istočnonilotski narodi, u koje se ubrajaju Masaji, su migrirali u bližoj prošlosti, tokom zadnjih 500 do 1.500 godina, iz sadašnjeg Južnog Sudana.[13][19]

Narodi Tanzanije su povezani s proizvodnjom gvožđa i čelika. Pare narod su bili glavni proizvođači visoko traženog gvožđa među narodima koji su nastanjivali planinske regione severoistočne Tanzanije.[20] Haja narod na zapadnim obalama Viktorijinog jezera je izmeo tip visoko-temperaturne visoke peći, koja je omogućavala kovanje ugljeničnog čelika na temperaturama koje su premašivale 1.820 °C (3.310 °F) pre više od 1.500 godina.[21]

Putnici i trgovci iz Persijskog zaliva i Indije su posećivali istočnoafričku obalu tokom početka prvog milenijuma.[22] Islam su praktikovali neki narodi na Svahili obali još u osmom ili devetom veku.[23]

Geografija

[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Geografija Tanzanije

Položaj

[uredi | uredi izvor]

Države sa kojima se Tanzanija graniči su: Kenija, Uganda, Ruanda, Burundi, Demokratska Republika Kongo, Zambija, Malavi i Mozambik. Površina države iznosi 947.303 km².

Karta Tanzanije

Geologija i reljef

[uredi | uredi izvor]

U severoistočnom delu zemlje se nalaze planine, među kojima Meru i Kilimandžaro, obe aktivni vulkani. Prirodna lepota Kilimandžara, i činjenica da je sa 6010 metra najviši vrh Afrike, privlači na hiljade turista godišnje.

Zapadno od njih se nalazi Nacionalni park Serengeti, čuven po godišnjoj migraciji miliona gnua, i po velikom broju lavova, leoparda, slonova, nosoroga i bivola. Blizu parka se nalazi Olduvaji klisura u kojoj su pronađeni mnogi od najstarijih ljudskih fosila.

Dalje na zapadu se nalazi Viktorijino jezero, najveće afričko jezero i izvor Nila. Jugozapadno od njega, razdvajajući Tanzaniju od Demokratske Republike Kongo, se nalazi jezero Tanganjika, koje je drugo najstarije i drugo po dubini jezero na svetu posle Bajkalskog jezera.

Centralni deo Tanzanije čini veliki plato, sa nizijama i plodnom zemljom, u njemu se nalazi nova prestonica Dodoma.

Istočna obala je topla i vlažna, na njoj se nalazi bivša prestonica i najveći grad Dar es Salem. Severno od Dar es Salema se nalazi ostrvo Zanzibar, polu-autonomna teritorija Tanzanije poznat po začinima. Na severu od Zanzibara se nalazi manje poznato ostrvo Pemba.

Vode

[uredi | uredi izvor]

Dužina obale Indijskog okeana na istoku Tanzanije je 800 km. U Velikoj rasednoj dolini na zapadu su smeštena tri velika jezera Viktorijino, Tanganjika i Njasa. Jezero Tanganjika predstavlja kriptodepresiju s obzirom da se njegova površina nalazi na većoj nadmorskoj visini od nivoa okeana, a dno na nadmorskoj visini koja je ispod nivoa okeana. Najveće reke Tanzanije su Ruvuma na jugu čiji je tok 800 km i Pangani na severu čiji je tok 500 km.

Flora i fauna

[uredi | uredi izvor]

Klima

[uredi | uredi izvor]

Klima Tanzanije varira od tople i vlažne na obali, do umerenije klime na uzvišenom centralnom platou. Tanzanija ima dve kišne sezone, jednu dužu od marta do maja, i kraću od novembra do januara.

Maunt Uluguru i plantaže sisala blizu Morogoroa

Stanovništvo

[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Demografija Tanzanije

Jula 2003. populacija Tanzanije je bila procenjena na 35.992.454 stanovnika.

Gustina naseljenosti Tanzanije varira od 1 osobe po kvadratnom kilometru u suvim regionima do 51 osobe po kvadratnom kilometru na visoravnima sa dosta vodu do 134 osobe po kvadratnom kilometru u Zanzibaru, prosečna gustina naseljenosti je 20 osoba po kvadratnom kilometru. Više od 80% stanovništva živi na selu.

Afrička populacija se sastoji od više od 120 etničkih grupa, od kojih Sukuma, Haja, Niakiusa, Niamvezi i Čaga imaju više od milion članova. Većina Tanzanijaca, uključujući i plemena kao što su Hehe, Sukuma i Niamvezi, pripadaju Bantu grupi. Grupi Niolitskih naroda pripadaju nomadska plemena Masai i Luo, koji se većem broju mogu naći u Keniji. Dve male grupe govore govore jezike koji pripadaju Kosijanskoj grupi, to su Bušmani i Koikoi. Grupe koje govore Kušitski, poreklom iz etiopske visoravni, žive u nekoliko područja Tanzanije.

Iako većina afričke populacije na Zanzibaru dolazi sa kontinenta, jedna grupa poznata kao Širazi vodi poreklo od persijskih naseljenika na ostrvu. Ne-afrikanci čine 1% stanovništva. Azijska zajednica, među kojima Hindu, Siki, Goanci, Šitski i Sunitski muslimani, je opala za 50% u poslednjoj deceniji na 50.000 na kontinentu i 4.000 na Zanzibaru. Broj Arapa je procenjen na 70.000 a Evropljana koji žive u Tanzaniji je 10,000.

Svaka etnička grupa govori sopstveni jezik, ali je nacionalni jezik svahili.

Religija

[uredi | uredi izvor]

Najzastupljenije religije u Tanzaniji su hrišćanstvo (61,4%) i islam (35,2%). Ostalo čine tradicionalne afričke religije.[24]

Administrativna podela

[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Regioni Tanzanije
Regioni Tanzanije
Regioni Tanzanije

Tanzanija je podeljena u dvadeset šest regiona.

Privreda

[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Privreda Tanzanije
Sedište Banke Tanzanije

Tanzanija je jedna od najsiromašnijih zemalja u svetu. Privreda pre svega zavisi od poljoprivrede, koja predstavlja polovinu bruto domaćeg proizvoda, čini 85% izvoza i zapošljava 90% radne snage. Topografija i klimatski uslovi ograničavaju plodno zemljište na samo 4% teritorije. Industrija je uglavnom ograničena na preradu poljoprivrednih proizvoda i jednostavnu robu široke proizvodnje. Svetska Banka, Međunarodni Monetarni Fond i bilateralni donatori osigurali su sredstva za rehabilitaciju Tanzanijske ekonomske infrastrukture. Tanzanija ima bogate prirodne resurse kao što su nalazišta zlata i prelepe nacionalne parkove koji ostaju nerazvijeni. Ekonomski rast 1991—1999. uključio je podizanje industrijske proizvodnje i značajan porast rudarstva. Nedavne bankovne reforme pomogle su povećanju rasta privatnog sektora i investicija. Kratkoročni ekonomski napredak zavisi i od suzbijanja korupcije i smanjivanja javne potrošnje.

Vidi još

[uredi | uredi izvor]

Reference

[uredi | uredi izvor]
  1. ^ „Tanzania”. Ethnologue. SL International. 
  2. ^ Lawrence, David (2009). Tanzania: The Land, Its People and Contemporary Life. Intercontinental Books. str. 146. ISBN 978-9987-9308-3-8. 
  3. ^ „About the United Republic of Tanzania”. Permanent Representative of Tanzania to the United Nations. Arhivirano iz originala 19. 02. 2011. g. Pristupljeno 31. 01. 2015. 
  4. ^ Article 3, Section 1 of the Constitution of the United Republic of Tanzania (25 April 1978)
  5. ^ a b „World Population Prospects: The 2017 Revision”. ESA.UN.org (custom data acquired via website). United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division. Pristupljeno 10. 9. 2017. 
  6. ^ „United Nations Statistics Division - Standard Country and Area Codes Classifications”. Arhivirano iz originala 13. 07. 2011. g. Pristupljeno 11. 04. 2014. 
  7. ^ Mosha, Aloysius C. „The planning of the new capital of Tanzania: Dodoma, an unfulfilled dream” (PDF). University of Botswana. Arhivirano iz originala (PDF) 12. 07. 2013. g. Pristupljeno 13. 03. 2013. 
  8. ^ a b Agency, Central Intelligence. „Tanzania”. The World Factbook. Arhivirano iz originala 27. 11. 2020. g. Pristupljeno 05. 02. 2018. 
  9. ^ „The Tanzania National Website: Country Profile”. Tanzania.go.tz. Arhivirano iz originala 25. 11. 2013. g. Pristupljeno 01. 5. 2010. 
  10. ^ „Dar es Salaam Port”. Tanzaniaports.com. Arhivirano iz originala 22. 02. 2014. g. Pristupljeno 19. 02. 2014. 
  11. ^ Lawrence 2009, str. 146 harvnb greška: više ciljeva (2×): CITEREFLawrence2009 (help)
  12. ^ „About the United Republic of Tanzania”. Permanent Representative of Tanzania to the United Nations. Arhivirano iz originala 19. 02. 2011. g. Pristupljeno 31. 01. 2015. 
  13. ^ a b v g d đ e ž z i Tishkoff, S. A.; Reed, F. A.; Friedlaender, F. R.; Ehret, C.; Ranciaro, A.; Froment, A.; Hirbo, J. B.; Awomoyi, A. A.; Bodo, J. M.; Doumbo, O.; Ibrahim, M.; Juma, A. T.; Kotze, M. J.; Lema, G.; Moore, J. H.; Mortensen, H.; Nyambo, T. B.; Omar, S. A.; Powell, K.; Pretorius, G. S.; Smith, M. W.; Thera, M. A.; Wambebe, C.; Weber, J. L.; Williams, S. M. (2009). „The Genetic Structure and History of Africans and African Americans”. Science. 324 (5930): 1035—44. PMC 2947357 Slobodan pristup. PMID 19407144. doi:10.1126/science.1172257. 
  14. ^ a b Ehret 2001
  15. ^ "Kalambo Falls". Encyclopædia Britannica.
  16. ^ a b v Ammon, Dittmar & Mattheier 2006, str. 1967
  17. ^ „Tanzania Profile”. Tanzania.go.tz. Tanzanian Government. Arhivirano iz originala 02. 08. 2017. g. Pristupljeno 23. 07. 2017. 
  18. ^ „Tanzania Ditches English In Education Overhaul Plan”. AFK Insider. 2015. Arhivirano iz originala 24. 02. 2015. g. Pristupljeno 23. 02. 2015. 
  19. ^ Martin & O'Meara 1995.
  20. ^ Shoup 2011, str. 67.
  21. ^ Schmidt, P.; Avery, D. H. (1978). „Complex iron smelting and prehistoric culture in Tanzania”. Science. 201 (4361): 1085—9. PMID 17830304. doi:10.1126/science.201.4361.1085. 
  22. ^ Shillington 2013, str. 1510.
  23. ^ "The Story of Africa". BBC World Service.
  24. ^ „Religions in Tanzania”. Arhivirano iz originala 04. 03. 2021. g. Pristupljeno 20. 03. 2021. 

Literatura

[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze

[uredi | uredi izvor]
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Танзанија&oldid=28473443”