Tadžički jezik
| tadžički jezik | |
|---|---|
| Toҷikӣ (Tojikī) | |
 | |
| Govori se u | Tadžikistan, Uzbekistan |
Broj govornika | 8,4 miliona (2015) |
| ćirilica, latinica, perskijsko pismo (istorijski) | |
| Zvanični status | |
Službeni jezik u |  Tadžikistan |
| Jezički kodovi | |
| ISO 639-1 | tg |
| ISO 639-2 | tgk |
| ISO 639-3 | tgk |
Tadžički jezik (tadž. забо́ни тоҷикӣ́ / zaboni tojikī), takođe zvan tadžički persijski jezik (tadž. форси́и тоҷикӣ́ / forsii tojikī) je varijanta persijskog jezika kojim u Tadžikistanu i Uzbekistanu govore Tadžici.
Usko je povezan sa susednim dari persijskim jezikom sa kojim čini kontinuitet međusobno razumljivih sorti.
Od početka dvadesetog veka i nezavisnosti Tadžikistana od Sovjetskog Saveza, brojni pisci i istraživači smatraju da je tadžički jezik varijanta persijskog jezika.
Popularnost ove koncepcije tadžičkog jezika kao vrste persijskog jezika bila je takva da je tokom perioda u kojem su tadžički intelektualci pokušavali da uspostave tadžički jezik kao jezik odvojen od persijskog jezika. Sadridin Ajni, koji je bio istaknuti intelektualac i prosvetitelj, dao je izjavu da tadžički jezik nije dilekt persijskog jezika.
Putem ranog novog persijskog, tadžiki percijskog, poput iranskog i dari persijskog, predstavlja nastavak srednjepersijskog, službenog verskog i književnog jezika Sasanidskog carstva (224–651. n. e.), sam po sebi nastavak staropersijskog jezika Ahemenida (550–330. p. n. e.).
Tadžički je službeni jezik Tadžikistana. U Avganistanu (gde manjina tadžičkog naroda čini glavni deo šire populacije Persofona), ovaj jezik je pod manjim uticajem turkijskih jezika, smatra se oblikom Dari persijskog jezika i kao takav ima status ko-službenog jezika.
Tadžički jezik Tadžikistana se razlikuje od persijskog jezika kojim se govori u Avganistanu i Iranu zbog političkih granica, geografske izolacije, procesa standardizacije i uticaja ruskog i susednih turkijskih jezika.
Standardni jezik zasnovan je na severozapadnim dialektima tadžičkog jezika (region starog većeg grada Samarkanda), na koje je donekle uticao susedni uzbečki jezik kao rezultat geografske blizine. Tadžički jezik takođe zadržava brojne arhaične elemente u svom rečniku, izgovoru i gramatici koji su izgubljeni drugde u svetu Persofona, delom i zbog njegove relativne izolacije u planinama srednje Azije.
Ime
[uredi | uredi izvor]Do devetnaestog veka, uključujući govornike u Avganistanu i srednjoj Aziji, nisu imali posebno ime za taj jezik i jednostavno su smatrali da govore „farsi“, što je endonim za persijski jezik.
Izraz „tadžički“, izveden iz persijskog za reč „stranac“, bio je egzonim za govornike turkijskih jezika koji su ga koristili da bi se odnosili na persijske govornike (reč Tat ima slično poreklo), mada su od tada i sami govornici prihvatili tu reč.
Godine 1989, rastom tadžičkog nacionalizma, usvojen je zakon kojim se tadžički jezik proglašava državnim jezikom. Pored toga, zakon je zvanično izjednačio tadžički sa persijskim, stavljajući reč farsi (endonim za persijski jezik) iza tadžičkog. Zakon je takođe pozivao na postepeno ponovno uvođenje perso-arapskog alfabeta. 1999. godine reč Farsi uklonjena je iz zakona o državnom jeziku.
Dialekti
[uredi | uredi izvor]Tadžički dialekti se mogu približno podeliti u sledeće grupe:
- Severni dialekti (Severni Tadžikistan, Buhara, Samarkand, Kirgistan)
- Centralni dialekti (dialekti gornje Zarafšanske doline)
- Južni dialekti (Južno i istočno od Dušanbea, Kuloba i regije Rašt u Tadžikistanu)
- Severozapadni dialekti (dialekti regije Darvoz i Amu Darje kod Rušona)
Dialekt koji koriste buharski Jevreji iz srednje Azije poznat je kao buhorski dialekt i pripada severnom dialekatskom grupisanju. Odlikuje se uglavnom uključivanjem hebrejskih termina, uglavnom verskog rečnika i istorijskom upotrebom hebrejskog alfabeta. Uprkos ovim razlikama, Buhori je lako razumljiv ostalim govornicima tadžičkog, posebno govornicima severnih dialekata. Veoma važan trenutak u razvoju savremenog tadžičkog jezika, posebno govornog jezika, jeste tendencija promene njegove dialekatske orijentacije. Dialekti Severnog tadžičkog bili su temelj preovlađujućeg standardnog tadžičkog, dok Južni dialekti nisu uživali ni u popularnosti ni u prestižu. Sada svi političari i javni zvaničnici drže svoje govore na kulopskom dialektu koji se takođe koristi u emitovanju.
