Temišvarski sandžak
| Temišvarski sandžak Temeşvar sancağı | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1552.—1716. | |||||||||
.jpg) Osmanski Temišvar u 17. veku | |||||||||
| Glavni grad | Temišvar | ||||||||
| Regija | Srednja Evropa | ||||||||
| Zemlja |  Osmansko carstvo | ||||||||
| Događaji | |||||||||
| Status | Bivša pokrajina | ||||||||
| Vladavina | |||||||||
| • Oblik | feudalizam | ||||||||
| Istorija | |||||||||
• Uspostavljeno | 1552. | ||||||||
• Ukinuto | 1716. | ||||||||
| |||||||||
Temišvarski sandžak (tur. Temeşvar sancağı) je bio sandžak (administrativnih jedinica) Osmanskog carstva, sa centrom u utvrđenom gradu Temišvaru. Osnovan je 1552. godine, neposredno nakon osmanskog osvajanja Temišvara. Od samog osnivanja nalazio se u sastavu Temišvarskog pašaluka, kao centralni sandžak (tur. paşa-sancağı / paša-sandžak) kojim je temišvarski beglerbeg upravljao neposredno. Postojao je sve do 1716. godine, kada je osmanska vlast proterana iz Temišvara na samom početku Austrijsko-turskog rata (1716-1718). Na području ovog sandžaka živeli su Srbi, Rumuni i Mađari, a takođe i Turci. Hrišćansko stanovništvo ovog sandžaka bilo je pretežno pravoslavne i rimokatoličke, a manjim delom i protestantske veroispovesti. U većim mestima živeo je i znatan broj muslimana.[1][2]
Temišvarski sandžak je obuhvatao područja bivših ugarskih županija Tamiške i Kovinske. U sastav ovog prostranog sandžaka ulazilo je desetak nahija: Temišvarska, Pančevačka, Vršačka, Čakovska, Bokšanska, Fenlačka, Fačetska i neke druge. Prvobitno je ovom sandžaku pripadala i Moldovska nahija, koja je već tokom druge polovine 16. veka izdvojena radi stvaranja posebnog Moldovskog sandžaka. Prilikom kasnije upravne reorganizacije, Temišvarskom sandžaku je 1707. godine priključeno celokupno područje susednog Čanadskog sandžaka.[3][4][5]
Srbi u Temišvarskom sandžaku
[uredi | uredi izvor]
Znatan deo stanovništva na području ovog sandžaka činili su Srbi, bilo kao starosedeoci iz prethodnog razdoblja ugarske vlasti ili kao novi doseljenici iz drugih srpskih oblasti.[6] Već tokom prve polovine 16. veka taj prostor je bio pretežno srpski, usled čega su osmanske vlasti, čak i pre osovajanja, čitavo područje na kome je potom osnovan i ovaj sandžak označavale kao Srpski vilajet (tur. Sırf Vilâyeti).[7][8][9][10]
Područje ovog sandžaka je 1594. godine bilo zahvaćeno velikim srpskim ustankom, koji je izbio na širem prostoru Temišvarskog pašaluka.[11] Za vreme Bečkog rata (1683-1699), znatan deo ovog sandžaka bio je počevši od 1686. godine zahvaćen novim srpskim narodnim ustankom, pod zapovedništvom kapetana Novaka Petrovića.[12] Pravoslavni Srbi su na prostorima ovog sandžaka imali svoju Temišvarsku eparhiju, koja je bila u sastavu obnovljene Srpske patrijaršije.[13]
Vidi još
[uredi | uredi izvor]Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ Zirojević 1970, str. 11-26.
- ^ Pejin 2010, str. 133-168.
- ^ Engel 1996.
- ^ Kılıç 1997.
- ^ Dávid 1999, str. 113-128.
- ^ Popović 1955.
- ^ Krešić 2012, str. 129-143.
- ^ Lemajić 2013, str. 7-27.
- ^ Krstić 2022, str. 49-60.
- ^ Krstić 2022, str. 95-111.
- ^ Ćirković 1996, str. 239-245.
- ^ Nikolajević 1932, str. 422-427.
- ^ Tričković 1980, str. 61-164.
Literatura
[uredi | uredi izvor]- Dávid, Géza (1999). „The Eyalet of Temesvár in the Eighteenth Century”. Oriente Moderno. 79 (18): 113—128.
- Đere, Zoltan (2002). „Od Mohačke bitke do smrti cara Jozefa II”. Istorija Mađara. Beograd: Clio. str. 184—380.
- Engel, Pál (1996). A temesvári és moldovai szandzsák törökkori települései (1554-1579). Szeged: Csongrád Megyei Levéltár.
- Zirojević, Olga (1970). „Upravna podela današnje Vojvodine i Slavonije u vreme Turaka”. Zbornik za istoriju. Matica srpska. 1: 11—26.
- Ivić, Aleksa (1929). Istorija Srba u Vojvodini od najstarijih vremena do osnivanja potisko-pomoriške granice (1703). Novi Sad: Matica srpska.
- Kılıç, Orhan (1997). 18. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı Devleti'nin İdari Taksimatı: Eyalet ve Sancak Tevcihatı. Elazığ: Şark Pazarlama.
- Krešić, Ognjen (2012). „Petrovićev sandžak” (PDF). Istorijski časopis. 61: 129—143.
- Krstić, Aleksandar R. (2010). „Banat u srednjem veku”. Banat kroz vekove: Slojevi kultura Banata: Zbornik radova. Beograd: Vukova zadužbina. str. 65—90.
- Krstić, Aleksandar R. (2022). „Srbi u Banatu tokom 15. i 16. veka: Istoriografski rezultati i mogućnosti za buduća istraživanja” (PDF). Attendite: Glasnik Istorijskog arhiva u Kikindi. 18: 49—60. Arhivirano iz originala 20. 05. 2024. g. Pristupljeno 22. 05. 2024.
- Krstić, Aleksandar R. (2022). „The Emergence of “Sırf Vilâyeti”: Serbian Migrations to the Territory of Banat by the Mid-16th Century and Their Results” (PDF). Migrations in the Slavic Cultural Space. From the Middle Ages to the Present Day. Łódź: Łódź University Press. str. 95—111. Arhivirano iz originala 20. 05. 2024. g. Pristupljeno 22. 05. 2024.
- Lemajić, Nenad (2013). „Srpsko stanovništvo Banata i Pomorišja u XV i XVI veku” (PDF). Srednjovekovna naselja na tlu Vojvodine: Istorijski događaji i procesi. Sremska Mitrovica: Istorijski arhiv Srem. str. 7—27.
- Nikolajević, Tihomir (1932). „Novak Petrović, kapetan banatskih Srba (1686-1689)”. Glasnik istoriskog društva u Novom Sadu. 5: 422—427.
- Pejin, Jovan (2010). „Banat pod turskom okupacijom”. Banat kroz vekove: Slojevi kultura Banata: Zbornik radova. Beograd: Vukova zadužbina. str. 133—168.
- Popović, Dušan J. (1955). Srbi u Banatu do kraja osamnaestog veka: Istorija naselja i stanovništva. Beograd: Naučna knjiga.
- Samardžić, Radovan (1986). „Srbi u Turskom carstvu 1699-1716”. Istorija srpskog naroda. 4 (1). Beograd: Srpska književna zadruga. str. 7—30.
- Samardžić, Radovan (1993). „Srpski narod pod turskom vlašću”. Istorija srpskog naroda. 3 (1). Beograd: Srpska književna zadruga. str. 5—114.
- Ćirković, Sima (1996). „Ustanak banatskih Srba”. Rad Muzeja Vojvodine. 37-38 (1995-1996): 239—245.