Teodora Paleologina Dukina Vatacina
| Teodora | |
|---|---|
 Teodora | |
| Lični podaci | |
| Puno ime | Teodora Dukina Vatacina |
| Datum rođenja | oko 1240. |
| Mesto rođenja | Konstantinopolj, Vizantijsko carstvo |
| Datum smrti | 4. mart 1303. (62/63 god.) |
| Mesto smrti | Carigrad, Vizantijsko carstvo |
| Grob | crkva Svetog Jovana Krstitelja, manastir Lips, Carigrad |
| Porodica | |
| Supružnik | Mihajlo VIII Paleolog |
| Potomstvo | osmoro dece (vidi dole) uključujući i Andronika II Paleologa |
| Roditelji | Jovan Duka Vatac Evdokija Anđelina |
| Dinastija | Duke, Vataci |
| Vizantijska carica (do 1261. nikejska carica) | |
| Period | 1259–1282. |
| Prethodnik | Jelena Asenina Bugarska |
| Naslednik | Irina od Monferata |
Teodora Dukina Vatacina (grčki: Θεοδώρα Δούκαινα Βατάτζαινα; oko 1240 – 4. mart 1303), bila je poslednja nikejska (do 1261) i vizantijska carica, supruga cara Mihaila VIII Paleologa. Majka je vizantijskog cara Andronika II Paleologa, bugarske carice Irine i trapezuntske carice Evdokije.
Mladost
[uredi | uredi izvor]Prema Georgiju Akropolitu, Teodora je bila ćerka Jovana Duke Vataca (rođenog 1215. godine) i njegove žene Evdokije Anđeline. Njen deda bio je Isak Duka Vatac, vizantijski sevastokrator (umro 1261.), stariji brat cara Jovana III Duke Vataca. Teodorin deda po majci bio je protospatar Jovan Komnin Anđeo. Njegovo ime govori da je pripadao porodici Anđela, ali se ne zna njegovo porodično stablo. Akropolit piše da je Teodorin otac umro u mladosti. Njena majka umrla je početkom 1250-tih, ostavljajući Teodoru kod deda - strica cara Jovana III koji ju je "voleo kao ćerku". Car Jovan III je 1253. godine, ugovorio brak Teodore i Mihaila Paleologa, koji se postepeno uzdigao zahvaljujući svojim porodičnim vezama i vojnim sposobnostima. Car Jovan III je umro 3. novembra 1254. godine. Nasledio ga je sin jedinac, car Teodor II Laskaris, koji umire četiri godine kasnije. Njegov sin jedinac, car Jovan IV, imao je sedam godina. Mihailo je postao njegov namesnik na čelu Nikejskog carstva. Napredovao je korak po korak, postajući najpre despot, a potom i car. Godine 1259. proglašen je za savladara. Ne postoje dokazi da je Teodora krunisana za caricu 1259. godine. Aleksije Stratigopul, jedan od učesnika Pelagonijske bitke, jula 1261. godine oslobađa Carigrad, prestonicu Vizantijskog carstva. Od završetka Četvrtog krstaškog rata, Carigrad je do 1261. godine bio prestonica Latinskog carstva. Car Mihailo VIII je ušao u grad 15. avgusta, a ubrzo posle njega i Teodora i njihova deca. Septembra iste godine car Mihailo VIII je po drugi put krunisan za cara u Svetoj Sofiji. Pahimer nije spomenuo krunisanje Teodore[1].
Tada dolazi do krize u odnosima između Teodore i cara Mihaila VIII. Prema Pahimeru, car Mihailo VIII se zaljubio u caricu Anu-Konstancu Hoenštaufen, ćerku svetorimskog cara Fridriha II i Bjanke Lancio, koja je nakratko bila u braku sa carem Jovanom III Dukom Vatacom. Nudio joj je da se razvede od Teodore i da nju oženi. Teodora je, kada je saznala za to, potražila pomoć patrijarha Arsenija Autorijana. Patrijarh je uticao na cara Mihaila VIII da odbaci svoje planove o ženidbi sa caricom Anom. Carica Ana je napustila Carigrad decembra 1261. godine.
Teodora u Srbiji
[uredi | uredi izvor]
Postoji malo dokaza da je carica Teodora učestvovala u politici Vizantije tokom muževljeve vladavine. Podržavala je monaške zajednice i pomilovala neke dvorjane koji su pali u nemilost. U arhivama manastira Patmos i Lembiotisa sačuvan je niz dokumenata iz 1259-1281, koji potvrđuju njeno aktivno učešće u životu manastira. Kada je car Mihailo VIII na Drugom Lionskom saboru 1274. vodio politiku crkvenog ujedinjenja, postoje dokazi da je carica Teodora u početku bila naklonjena protivnicima unije. Kada nije uspela da ubedi cara Mihaila VIII da se predomisli, očigledno je promenila mišljenje zbog lojalnosti svom mužu, pošto je kasnije bila prinuđena da se javno odrekne svojih stavova 1283. godine.[2] Intervenisala je prilikom pokušaja sklapanja brakova svoje dve ćerke, Ane i Irine. Mihailo je pokušavao da zaključi sporazum sa Srpskom kraljevinom, odnosno dinastijom Nemanjića, protiv kralja Karla I Anžujskog, gospodara Južne Italije, brata francuskog kralja Luja IX Svetog. Sporazum sa srpskim kraljem Stefanom Urošem I je, prema Georgiju Pahimeru, trebalo da bude učvršćen dinastičkim brakom između njegove mlađe ćerke Ane i Uroševog mlađeg sina Milutina (stariji Urošev sin Dragutin je bio oženjen ugarskom princezom Katilinom). Pošto su okončani međusobni dogovori, car Mihailo VIII je poslao patrijarha i kćer sa veličanstvenom carskom svitom. Ana je u to vreme imala oko 12 godina. Carica Teodora je, nakon što su stigli u Veriju, poslala u Srbiju hartofilaksa (patrijarhovog sekretara) Jovana Veka, a sa njim i mitropolita Trajanupolja i Kodumna. Trebalo je da se oni podrobnije raspitaju o prilikama koje su vladale kod Srba i da vide kakvim načinom života bi princeza živela u Srbiji. Sama carica Teodora je kćeri pripremila veličanstvenu pratnju uz svu raznovrsnu raskoš.
Svitu je čekalo iznenađenje. Pahimer piše: "Došavši tamo, oni ne samo da ne videše ništa dostojno svite i odgovarajuće vlasti, već je Uroš, gledajući njihovu pratnju i poslugu, a naročito evnuhe, upitao šta bi oni trebalo da budu. A kada je čuo da je takav carski red i da princezi sledi takva pratnja, on negodujući reče: E, e, šta je to? Nama nije uobičajeno takvo ponašanje. I to rekavši, pokaza na jednu mladu ženu, siromašno odevenu i posvećenu predenju i reče: Tako se mi odnosimo prema mladima. I sve je kod njih bilo priprosto i siromašno, kao da životare o zverinju (lovu) i kradući...".
Carska svita se vraćala u velikom strahu jer, piše Pahimer, stanovnici te zemlje, dolazeći u grupama, često opkoljavaju ulogorene Vizantince i posmatraju kuda će dalje. Njima je bio cilj noćni napad i pljačka. To se i dogodilo. Noću su Vizantincima ukradeni konji. Konačno, Vizantinci su stigli u Ohrid, pa u Solun i, odustavši od braka, vratiše se caru. To je izazvalo krizu u odnosima između cara Mihaila VIII i kralja Uroša I. Kralj Uroš I je prišao Mihailovom najvećem neprijatelju, kralju Karlu I Anžujskom. Međutim, njihova saradnja nije dovela do napada na Vizantiju. Kralju Urošu I su ruke bile vezane pritiskom Ugara sa severa, a kralj Karlo I Anžujski je bio onemogućen pokušajima sklapanja Lionske unije. U slučaju napada na Vizantiju, protiv sebe bi imao papu i ostale italijanske vladare. Nakon propasti Unije, na Siciliji je došlo do smene na prestolu te je rat protiv Vizantije propao[3][4].
Posle Mihailove smrti
[uredi | uredi izvor]
Nakon smrti cara Mihaila VIII (1282), carica Teodora je preuzela obnovu manastira Lips (danas džamija Fenari Ise) koja je osnovana u 10. veku. Manastiru je pridodala drugu crkvu posvećenu Svetom Jovanu Krstitelju. Time je želela da obezbedi utočište sebi i svojim ćerkama u starosti, po tadašnjim običajima. Istovremeno je sebi želela da obezbedi grobno mesto videvši da je njen suprug uskraćen za hrišćansku sahranu. Manastir Lips bio je određen za grobno mesto carice Teodore i njenih potomaka.Talbot piše: „Teodora, kao udovica carica i majka porodice, bez sumnje je bila rešena da obezbedi odgovarajuće mesto za sahranu za sebe i svoje potomke.“[5] Carica Teodora je podsticala pisanje rukopisa. Ubrzo po oslobođenju Carigrada, carica Teodora je monahu Arseniju naložila da na grčki jezik prevede delo o geometriji persijskog naučnika El-Zanatija. Ovaj traktat čuva se u Napulju (II C 33) uz napomenu o carici Teodori kao o patronu. Carica Teodora je umrla 1303. godine, nakon kraće bolesti. Njen sin, car Andronik II Paleolog, priredio joj je veličanstven pogreb. Sahranjena je u svojoj zadužbini, crkvi Svetog Jovana Krstitelja u kompleksu manastira Lips, gde je, nekoliko godina ranije, pripremila grobno mesto. Govor je na sahrani održao Teodor Metohit.
Porodica
[uredi | uredi izvor]Car Mihailo VIII i carica Teodora imali su osmoro dece:
- Manojlo Paleolog (oko 1255 - pre 1259)
- Irina Paleologina (oko 1256 - pre 1328), supruga bugarskog cara Jovana Asena III.
- Andronik II Paleolog (1259-1332)
- Ana Paleologina (oko 1260—1299./1300), supruga Dimitrija Duke Komnina, sina epirskog despota Mihaila II Komnina Duke
- Konstantin Paleolog (1261-1306), otac cezara Jovana Paleologa i deda srpske kraljice Marije, supruge kralja Stefana Uroša III Dečanskog Nemanjića
- Teodora Paleologina, udata za kralja Davida VI Bagrationa od Gruzije.
- Evdokija Paleologina, supruga Jovana II Velikog Komnina, vladara Trapezuntskog carstva
- Teodor Paleolog (oko 1263 - posle 1310)
Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ Ostrogorski 1969, str. 385–8
- ^ Talbot, 1992, pp. 297ff..
- ^ ISN 1999, str. 151–2
- ^ „Brakovi kralja Milutina”. Arhivirano iz originala 22. 03. 2017. g. Pristupljeno 21. 03. 2017.
- ^ Talbot 1992, str. 299
Izvori
[uredi | uredi izvor]- Istorija srpskog naroda 1, grupa autora, Srpska književna zadruga, Beograd (1999), drugo izdanje
- Ćorović, Vladimir (1997). Istorija srpskog naroda.
- Brakovi kralja Milutina Arhivirano na sajtu Wayback Machine (22. mart 2017)
- Charles Cawley, Theodora Batatzaina "Medieval lands" website
- Nicol, Donald M. (1993). The Last Centuries of Byzantium, 1261-1453 (2. izd.). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-43991-6.
- Talbot, Alice-Mary (1992). „Empress Theodora Palaiologina, Wife of Michael VIII”. Dumbarton Oaks Papers. 46: 295—303. JSTOR 1291662. doi:10.2307/1291662.
- Ostrogorski, Georgije (1969). Istorija Vizantije. Beograd: Prosveta.
