Teodosije I
 | Ovaj članak sadrži spisak literature (štampane izvore i/ili veb-sajtove) korišćene za njegovu izradu, ali njegovi izvori nisu najjasniji zato što ima premalo izvora koji su uneti u sam tekst. |
| Teodosije I | |
|---|---|
 | |
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | 11. januar 347. |
| Mesto rođenja | Kauka, (današnja Segovija, Španija), |
| Datum smrti | 17. januar 395. (48 god.) |
| Mesto smrti | Mediolan, (današnji Milano, Italija), |
| Grob | Konstantinopolj, (danas Istanbul, Turska) |
| Porodica | |
| Supružnik | Elija Flacila, Gala |
| Potomstvo | Gala Placidija, Honorije, Arkadije, Pulherija |
| Roditelji | Teodosije Stariji Termantija |
| Dinastija | Teodosijeva dinastija |
| Rimski car | |
| Period | 19. januar 379. — 15. maj 392. (car na istoku) 15. maj 392. — 17. januar 395. (kao jedini car čitavog carstva) |
| Prethodnik | Valens (na Istoku); Valentinijan II i Gracijan (na Zapadu) |
| Naslednik | Arkadije (na Istoku); Honorije (na Zapadu) |
Flavije Teodosije (lat. Flavius Theodosius,[1] rođ. 11. januar 347, Hispanija — umro 17. januar, 395. Mediolan) poznatiji kao Teodosije I ili Teodosije Veliki, bio je rimski car od 379. do svoje smrti 395. godine. Teodosije je poslednji car koji je vladao ujedinjenim rimskim carstvom. Tokom svoje vladavine, Teodosije je bio primoran da vodi dva krvava građanska rata protiv uzurpatora Magnusa i Evgenija.
Njegova vladavina veoma je bitna u religijskom smislu budući da je 380. godine Teodosije doneo edikt kojim je nikejsko hrišćanstvo proglašeno za jedinu zvaničnu religiju u Rimskom carstvu. Teodosije je zabranio mnoge paganske rituale a između ostalog, ukinuo i red vestalki u Rimu i održavanje olimpijskih igara u Grčkoj.
Teodosije se smatra svecem u orijentalnoj i pravoslavnoj crkvi[2], a njegov praznik je 17. januar.[3].
Poreklo i mladost
[uredi | uredi izvor]Teodosije je rođen 11. januara 347. godine u hispanskom gradu Kauki (danas Koka u Kastilji i Leonu)[4][5] kao sin Teodosija Starijeg i Termantije.[6] Otac mu je bio vojskovođa u službi cara Valentinijana I i sa uspehom je 368/9. ratovao protiv varvara u rimskoj Britaniji. Nakon toga car je postavio Teodosija Starijeg za vrhovnog zapovednika rimske konjice u zapadnom delu carstva (lat. magister equitum). O Teodosijevoj mladosti i obrazovanju ne zna se mnogo. Istoričari crkve, Sokrat i Sozomen, zabeležili su da je Teodosije odgajen u duhu učenja o jednosušnosti Oca i Sina, utvrđenog na Prvom vaseljenskom saboru u Nikeji 325. godine. Drugi podatak sačuvan je u Epitimoma Pseudo-Viktora po kojima je budući car bio skromno obrazovan u pogledu književnosti i srodnih nauka, ali je uvek pokazivao veliko interesovanje za istoriju [7].
U periodu kada mu je otac dostigao vrhunac vojničke karijere i Teodosije je dobio komandu nad vojnim odredima provincije Prve Mezije (lat. dux Moesia Primae) (373/4) gde se proslavio pobedom nad Sarmatima. Međutim, kada je 375. Valentinijan I iznenada umro došlo je do borbe između vojskovođa oko vršenja regentstva u ime mladih carevih naslednika Gracijana i Valentinijana II. U tim međusobicama Teodosije Stariji je pogubljen, dok je njegov istoimeni sin morao da se povuče iz javnog života i skloni se na porodično imanje u Hispaniji okolini Seute. U ovom periodu političkog egzila Teodosije se oženio Elijom Flavijom Flacilom koja je takođe pripadala hispanoromanskoj aristokratiji. Elija Flacila je Teodosiju rodila prvo kratkoveku ćerkicu Pulheriju (umrla oko 385.), a zatim i sinove Arkadija (rođ. 377. ili 378.) i docnije Honorija (rođ. 384. god.).
Stupanje na presto
[uredi | uredi izvor]Do važne promene u Teodosijevom životu došlo je nakon bitke kod Hadrijanopolja gde su Goti, prvobitno primljeni u rimsku Trakiju kao begunci pred Hunima, 9. avgusta 378. teško porazili i ubili Gracijanovog strica Valensa. Gracijan, koji se u vreme katastrofalne bitke nalazio u Sirmiju (današnja Sremska Mitrovica) nedugo pošto je dobio vesti poslao je po Teodosija koji je u jesen 378. verovatno dobio komandu nad rimskom vojskom istočne polovine carstva (magister militum per Orientem?). Pošto je Teodosije ubrzo ostvario vrednu pobedu nad podunavskim Sarmatima 19. januara 379. vojska okupljena u Sirmiju ga je izvikala za avgusta istočnog dela carstva. Ni u današnjoj istoriografiji nije u potpunosti jasno da li je Teodosijevo uzdizanje u savladara bilo prvobitna Gracijanova ideja ili je zapadnorimski car prosto morao da se složi sa svršenim činom[8]. Bilo kako bilo, Teodosije je tokom čitave vlade ostao lojalan predstavnicima legitimne Valentinijanove dinastije. Sa druge strane, Gracijan je već imao dosta problema sa Alamanima i Vandalima na gornjem Dunavu i Rajni, tako da je želeo sposobnog i lojalnog savladara koji bi obnovio granicu na donjem Dunavu i rešio problem odmetnutih Gota.
Gotski rat
[uredi | uredi izvor]Po dolasku na Balkan, Teodosije je svoj štab utvrdio u Solunu, jednoj od carskih rezidencija istoka. Tu je uz pomoć probranih oficira počeo da ponovo okuplja i uvežbava mobilnu vojsku rimskog Balkana koja je naročito stradala tokom bitke kod Hadrijanopolja. Do kraja 379. vojska je bar brojčano oporavljena rigoroznom regrutacijom rimskog stanovništva, dovoženjem odreda iz dalekog Egipta, ali i prijemom gotskih i drugih varvarskih najamnika i dezertera. Tek u proleće 380, nakon što se oporavio od teške bolesti, Teodosije je mogao da izvede na bojno polje vojsku koja verovatno nije prelazila 10.000 ratnika[9]. Prvih nekoliko manjih sukoba sa Fritigernovim Gotima završili su se nepovoljno po Rimljane, ali ni Goti koji su pohrlili u Makedoniju i Tesaliju nisu mogli da zauzmu utvrđene gradove. Sa druge strane, Gracijan je odbio napad druge veće gotske skupine, predvođene Alatejem i Safraksom na Panoniju i u jesen 380. dva cara su u Sirmiju razmatrali buduće zajedničke akcije protiv Gota[10]. Da bi podigao sopstveni ugled i veru u konačan uspeh, Teodosije je pred sam kraj 380. trijumfalno ušao u Konstantinopolj, istočnorimsku prestonicu koju je sada po prvi put posetio. U januaru 381. car je ništa manje pompezno primio ispred gradskih kapija starog i sada politički bezazlenog gotskog poglavara Atanariha, nekadašnjeg Fritigernovog rivala. Atanarihovo potčinjavanje Teodosiju trebalo je da ulije Gotima utisak o snazi i važnosti novog rimskog cara, dok su građani Carigrada najposle posvedočili ceremonijalnom Teodosijevom trijumfu nad starim neprijateljem carstva. Ubrzo je vremešni Atanarih preminuo i Teodosije je organizovao kraljevsku sahranu, dok su malobrojni gotski ratnici iz Atanarihove pratnje stupili u rimsku službu.
Početkom ratne sezone 381. Gracijanove vojskovođe Bauton i Arbogast su potisli Fritigernove ratnike iz Ilirika i Makedonije nazad u Trakiju. Nakon ovih događaja Fritigerna izvori više ne spominju možda zato što je, slično Atanarihu nekada, usled serije vojnih poraza izgubio važnu ulogu među gotskim poglavarima. Tokom 382. Goti su planski potisnuti u već opustošene delove Trakije gde su usled nestašice na kraju morali da se prihvate pregovora sa rimskim vlastima. Teodosije i Gracijan nisu uspeli da vojnim sredstvima unište ili proteraju Gote, što je, s obzirom na rimsku politiku regrutovanja varvara, možda bilo isuviše skupo i sa vojne strane neracionalno s obzirom na stalnu potrebu carske vojske za novim regrutima. Goti, koju su samo formalno bili u potčinjenom položaju, zaključili su 3. oktobra 382. godine savez sa Teodosijevim izaslanicima. Suprotno praksi, koja je podrazumevala da se poraženi varvari delom rasele kao koloni, delom prodaju u roblje, Goti su postali rimski saveznici tj unutar samog carstva su dobili pravo da formiraju sopstvenu zajednicu u okviru koje su mogli da nastave da žive pod svojim poglavarima i u skladu sa svojim običajima. Zauzvrat, od gotskih poglavara, koji su se zakleli caru na vernost, očekivalo se da po potrebi šalju svoje vojne odrede.
Drugi vaseljenski sabor
[uredi | uredi izvor]Smrt
[uredi | uredi izvor]Teodosije je patio od bolesti koja je obuhvatala jak edem.[11] Umro je u Mediolanumu (Milano) 17. januara 395. godine, i njegovo telo je ležalo u tamošnjoj palati četrdeset dana.[12] Njegova sahrana je održana u katedrali 25. februara.[13][14] Episkop Amvrosije je u prisustvu Stilihona i Honorija proizneo panegirik s naslovom De obitu Theodosii u kome Amvrosije veliča Teodosijevo suzbijanje paganstva.[11]
Njegovo telo je 8. novembra 395. godine preneto u Carigrad, gde je, prema Chronicon Paschale, sahranjen u crkvi Svetih Apostola.[13] On je obožen lat. Divus Theodosius.[13] Sahranjen je u porfirnom sarkofagu koji je u 10. veku opisao Konstantin VII Porfirogenit u svom delu De Ceremoniis.[15]
Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ In Classical Latin, Theodosius' name would be inscribed as FLAVIVS THEODOSIVS AVGVSTVS.
- ^ „Emperor Theodosius the Great”.
- ^ „Άγιος Θεοδόσιος ο Μεγάλος ο βασιλεύς”.
- ^ Hydatius Chronicon, year 379, II.
- ^ Alicia M. Canto, "Sobre el origen bético de Teodosio I el Grande, y su improbable nacimiento en Cauca de Gallaecia", Latomus 65/2, 2006, 388-421. The author points out that the city of Cauca was not part of Gallaecia, and demonstrates the probable interpolations of the traditional texts of Hydatius and Zosimus.
- ^ Zos. Historia Nova 4.24.4.
- ^ King 1961, str. 17.
- ^ Kulikowski. p. 148-150: Kulikovski podvlači da savremeni izvori poput panegiričara Temistija i Pakata upadljivo ćute o načinu na koji je Teodosije postao car. Carska sloga je bila česta tema pohvalnih govora tako da bi Gracijanov potiv i postavljanje Teodosija bili idealna tema. Tek Teodoret Kirski, crkveni istoričar prve polovine 5. veka, pruža punu verziju događaja o Teodosijevom dolasku po Gracijanovom pozivu. Teoderet je verovatno zabeležio tradiciju sačuvanu u njegovo doba.
- ^ Procena brojnosti Teodosijeve vojske: Williams and Friel. p. 31.
- ^ Da je Gracijan u leto i jesen 380. boravio u Sirmiju poznato je zahvaljujući rimskim zakonima izdatim u Sirmiju u to vreme. Gracijan je naznačen kao prvi među vladarima pošto je, po dužini vlade i pripadnosti Valentinijanovoj dinastiji, bio višeg ranga u odnosu na Teodosija koji je, u skladu sa praksom, takođe naveden kao tvorac zakona. U slučaju savladarstva oba vladara bi bila potpisana bez obzira da li su stvarno zajednički objavili zakon. Zakon je, bar formalno, bio punosnažan u celom ideološki jedinstvenom i nedeljevimom rimskom carstvu. Stoga Williams and Friel. p. 32, su smatrali da su se dva cara makar i preko svojih poslanika dogovorili o budućim akcijama protiv Gota. Međutim, Kulakowski. p. 151-152, je smatrao da je Gracijanov dolazak samo do Sirmija, kao i pohod njegovih vojskovođa iz 381, u stvari dokaz da je zapadnorimski car bio neraspoložen prema Teodosijevom uzdizanju za cara, da je odbijao da mu pomogne i da se starao samo za bezbednost svog dela carstva.
- ^ a b Williams & Friell 1995, str. 139.
- ^ Norwich, John Julius (1989). Byzantium: The Early Centuries. Guild Publishing. str. 116.
- ^ a b v Kienast, Dietmar (2017) [1990]. „Theodosius I”. Römische Kaisertabelle: Grundzüge einer römischen Kaiserchronologie (na jeziku: nemački). Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft. str. 323—326. ISBN 978-3-534-26724-8.
- ^ Martín Almagro Gorbea (2000). El disco de Teodosio.. After reviewing the sources, Gorbea favors Cauca over Italica. However, he acknowledges that modern critics are divided on the issue.
- ^ Vasiliev 1948, str. 1, 3–26.
Literatura
[uredi | uredi izvor]- Jevtić, Atanasije (1981). „Drugi Vaseljenski sabor” (PDF). Teološki pogledi. 14 (1-3): 81—96. Arhivirano iz originala (PDF) 23. 03. 2018. g. Pristupljeno 23. 03. 2018.
- King, N. Q, The Emperor Theodosius and the Establishment of Christianity, London 1961.
- Kulikowski, M, Rome's Gothic Wars, From the Third Century to Alaric, Cambridge 2007.
- Davis, William S. (2004). Readings in Ancient History: Rome and the West (2nd izd.). University Press of the Pacific.
- Kaylor, Noel Harold (2012). „Introduction: The Life and Times, Life, and Work of Boethius”. Ur.: Kaylor, Noel Harold; Phillips, Philip Edward. A Companion to Boethius in the Middle Ages. BRILL. str. 1—46. ISBN 978-90-04-18354-4.
- Lenski, Noel (2002). Failure of Empire, University of California Press. ISBN 0-520-23332-8.
- Mackay, Christopher S. (2004). Ancient Rome: A Military and Political History. Cambridge University Press.
- Majeska, George P. (1984). Russian Travelers to Constantinople in the Fourteenth and Fifteenth Centuries. Dumbarton Oaks Research Library.
- Meyers, Eric M., ur. (1997). The Oxford Encyclopedia of Archaeology in the Near East. Volume 2. Oxford University Press.
- Potter, David Stone (2004). The Roman Empire at Bay AD 80-395. ISBN 0-415-10058-5.
- Vasiliev, A.A. (1948). „Imperial Porphyry Sarcophagi in Constantinople” (PDF). Dumbarton Oaks Papers. 4: 1+3—26. doi:10.2307/1291047.
- Williams, Stephen; Friell, Gerard (1995). Theodosius: The Empire at Bay
. Yale University Press. ISBN 0300061730. - Brown, Peter, The Rise of Western Christendom, 2003, p. 73–74
- Caspari, Maximilian Otto Bismarck (1911). „Theodosius (emperors)”. Ur.: Chisholm, Hugh. Encyclopædia Britannica (na jeziku: engleski). 26 (11 izd.). Cambridge University Press.
Stokes, George Thomas (1911). „Theodosius I., the Great”. Ur.: Wace, Henry; Piercy, William C. Dictionary of Christian Biography and Literature to the End of the Sixth Century (3rd izd.). London: John Murray.
Spoljašnje veze
[uredi | uredi izvor]
- De Imperatoribus Romanis, Theodosius I Arhivirano na sajtu Wayback Machine (15. mart 2015)
- Josef Rist (1996). „Theodosios I., römischer Kaiser (379–395)”. Ur.: Bautz, Traugott. Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon (BBKL) (na jeziku: nemački). 11. Herzberg: Bautz. cols. 989–994. ISBN 3-88309-064-6.
- This list of Roman laws of the fourth century shows laws passed by Theodosius I relating to Christianity.
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Umetničke | |
| Ljudi | |
| Ostale | |
