Tkanje bošči
| Tkanje bošči | |
|---|---|
 Različite bošče (pregače, kecelje) kao deo ženske narodne nošnje na Kosovu i Metohiji (Etnografski muzej u Beogradu) | |
| Nematerijalno kulturno nasleđe | |
| Region | Kosovsko Pomoravlje |
| Zajednica | Žene iz lokalnih zajednica Kosovskog pomoravlja |
| Predlagač | Institut za srpsku kulturu Priština-Leposavić |
| Datum upisa | 13. 12. 2018. |
| Veb sajt | http://nkns.rs/cyr |
Tkanje bošči (prednje pregače, kecelje), simbolički važnog dela tradicionalne srpske ženske narodne nošnje, deo je znanja i veština vezanih za tradicionalne zanate prisutne u oblasti Kosovskog Pomoravlja.
Veština tkanja bošči u Kosovskom Pomoravlju nalazi se od 2018. godine na listi nematerijalnog kulturnog nasleđa Srbije.[1]
Bošča[uredi | uredi izvor]
Bošča je prednja pregača (kecelja) pravougaonog oblika, ravnog tipa.[2] Ovom elementu ženske narodne nošnje se u selima Kosovskog Pomoravlja poklanja velika pažnja. Naročito su važne prilikom svečanosti, kao što su svadbe i slično, kada se one nose kao praktično neizostavni element svečane nošnje glavnih učesnica ovih događaja.[1]
Bošča kao tradicionalni poklon[uredi | uredi izvor]
Osim za svadbeni ritual, bošče se izrađuju i za druge prilike. Tkaju se za krštenje deteta, a ima i slučajeva da se tkaju za sahranu, kada žena u starosti priprema odeću u kojoj želi da nakon smrti bude sahranjena. Bošče se tkaju i kao poklon, koji se obično dariva prilikom svečanih, najčešće svadbenih ceremonijala. Tada su namenjene svekrvi, jetrvi, zaovi i drugim ženskim članicama budućeg domaćinstva. Svekrva poklanja bošču snaji pre nego što ova pređe prag mladoženjine kuće. Nevesti se bošče poklanjaju i od strane najbližih rođaka, onda kada ih nekoliko dana posle svadbe ona posećuje.[2]
Izrada bošči[uredi | uredi izvor]
Tkanje bošči spada u domaće zanate, pod kojima se prevashodno podrazumeva tekstilna radinost čiji su nosioci ženski članovi domaćinstva. Bošče se tkaju na horizontalnom razboju. Za tkanje je najvažnije postavljanje, odnosno snovanje osnove - zatezanje pamučne niti u odgovarajućoj širini, a spram dimenzija bošče koja se tka. Bošče se obično tkaju u tri veličine: 10, 12, 14. Najčešće se tkaju u veličini 14, koja po visini iznosi 70 × 60 cm, što odgovara prosečnoj visini, odnosno građi žena.[2]
Materijali i dizajn[uredi | uredi izvor]
Do sredine 20. veka tkale su se od vune i konoplje, a danas se tkaju gotovo isključivo od pamuka. Izrada ornamenata najčešće se vrši svilenim koncem, vunom ili srmom.
Dizajniranje bošči vrši se prema „zašarku”. Reč je o tradicionalnoj mustri, sastavljenoj od motiva po kojima se ornamentika bošči tka. Formiranje zašarka oduvek je predstavljalo proizvod estetskih načela i opšteprihvaćenih simbola zajednice, kao i od individualnog umeća i kreativnosti tkalja. „Zašarak”, odnosno mustra, podložan je promeni sa idejom da se unošenjem inovacija u njegovo kreiranje prilagodi duhu aktuelnog vremena. Čest je slučaj da se među ženama koje tkaju obično izdvaja jedna koja je poznata po svom „zašarku”, pa ga ostale tkalje, zbog njegove dopadljivosti, kopiraju. Ako tkalja tka po narudžbini nije neuobičajeno da joj se donese „zašarak” po kojem naručilac želi da mu se bošča istka.
Koji će se „zašarak” koristiti za izradu bošče zavisi i od statusa i starosti žene za koju se ona tka:
- Za devojke do udaje tkaju se bošče bele boje, obrubljene čipkom, sa pretežno biljnim ornamentima po kojima se ove bošče nazivaju lala, lisčiki, venčiki, gusto granje i slično.
- Bošče koje se tkaju za mlađe udate žene svetlih su boja, sa motivima nakita dobijenog kao svadbeni dar i nazivaju se prema njemu mala grivka, golema grivka i slično.
- Ornamenti na boščama udatih žena koje su već majke geometrijski su i floralni, sa nijansama crvene boje, zbog čega se zovu alena sitna, alene ruže, đuvezlika.
- Bošče mlađih svekrva, koje žene prvog sina, bogato su ukrašene biljnim ornamentima. Zovu se lisja, grančiki, itd.
- Za svekrve u zrelijim godinama tkaju se bošče tamnije boje sa biljnim i zoomorfnim motivima, po kojima su nazvane stara jabuka, zmica u borde, ripčiki borde, kao i sa stilizovanim figurama predmeta tradicionalne kulture: metličiki, sinđirčiki i slčno.[2]
Očuvanje tradicije[uredi | uredi izvor]
Ova veština je u Kosovskom Pomoravlju do danas sačuvana prenošenjem sa generacije na generaciju, a svoju vitalnost je zadržala zahvaljujući značaju koji stanovništvo ovog područja pripisuje bošči kao simbolički važnom delu tradicionalne ženske nošnje, posebno sa aspekta njene uloge kao činioca identiteta zajednice.
Poklonjene bošče brižljivo se čuvaju, i prenose sa generacije na generaciju, tako da u selima Kosovskog Pomoravlja danas praktično nema kuće bez mnoštva bošči dobijenih na dar koje se tretiraju kao porodična vrednost od velikog simboličkog značaja.[2]
Godine 2018. veština tkanja bošči je, na predlog Instituta za srpsku kulturu Priština – Leposavić, upisana u Nacionalni registar nematerijalnog kulturnog nasleđa Srbije.[1]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
- Srpska narodna nošnja
- Tkanje
- Svadba
- Nematerijalno kulturno nasleđe
- Spisak elemenata nematerijalnog kulturnog nasleđa Srbije
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v „Tkanje bošči”. Nematerijalno kulturno nasleđe Srbije. Ministarstvo kulture i informisanja RS i Etnografski muzej u Beogradu. Pristupljeno 23. 10. 2019.
- ^ a b v g d „Upisi u nacionalni registar nematerijalnog kulturnog nasleđa Srbije”. Zvanična prezentacija. Institut za srpsku kulturu-Priština. Arhivirano iz originala 08. 08. 2020. g. Pristupljeno 23. 10. 2019.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- „Blaga Kosova i Metohije: Kosovsko Pomoravlje”. Zvanična prezentacija. RTS. Pristupljeno 23. 10. 2019.
- „"BELA VILA" IZ VELIKE HOČE - NEMATERIJALNO KULTURNO BOGATSTVO SRBA”. Srna. Novinska agencija Republike Srpske - Srna. 12. 7. 2019. Arhivirano iz originala 23. 10. 2019. g. Pristupljeno 23. 10. 2019.
- Susuri, Anita. „Olga Gucić”. Oral History Kosovo. Pristupljeno 23. 10. 2019.
