Tranziciona ekonomija

Tranzicija ili privreda u tranziciji je privreda koja se menja iz planske privrede (socijalizam) na slobodno tržište (kapitalizam) ili procec 'privatizacije' društvenog vlacništva u .tržišnoj privredi camoupravnog socijalizma.

Privreda u tranziciji prolazi kroz ekonomsku liberalizaciju, gde tržište formira cene umesto države. Organizacije i trgovinske barijere su uklonjene, a samim tim počinje i privatizacija državnih preduzeća i resursa, kao i stvaranje finansijskog i privatnog sektora da bi se olakšalo kretanje privatnog kapitala. Ovaj proces se primenjuje u Kini, u zemljama bivšeg Sovjetskog Saveza i bivšim komunističkim zemalja Evrope i zemljama trećeg sveta. Proces tranzicije obično karakterišu promena i stvaranje novih institucija, otvaranja većeg broja privatnih preduzeća, a samim tim proces tranzicije označava demokratizaciju države, ukidanje monopola u različitim sektorima privrede kao i stvaranje konkurencije na svetskom tržištu.

Znaci početka tranzicije[uredi | uredi izvor]

Postojanje privatne svojine može biti osnovni element tržišne privrede, a razvoj privatnog sektora je glavno pravilo procesa tranzicije.

Prema MMF-u, glavni elementi procesa tranzicije su:

Liberalizacija - povećanje konkurencije na svetskom tržištu, i smanjenje trgovinskih barijera.
Makroekonomska stabilizacija - stavljanje inflacije pod kontrolu i smanjuje se tokom vremena, nakon početnog udarca od visoke inflacije koja sledi iz liberalizacije tržišta i povećanje potražnje za proizvodima. Ovaj proces zahteva disciplinu u državnom budžetu kao i rast novca i kredita kao i progres ka održivom bilansu isplaćivanja plata i penzija.
Restrikturiranje i privatizacija - stvaranje održivih reformi finansijskog sektora i preduzeća u privredi da bi došlo sposobnog načina za proizvodnju robe koja se može prodati u slobodnom tržištu kao i prenos državnog vlasništva u privatne ruke.
Pravne i institucionalne reforme - smanjuje ulogu države u tim privredama, kao i uspostavljanje vladavine prava i uvođenje politike konkurencije među domaćim preduzećima na svetskom tržištu.

Proces[uredi | uredi izvor]

Proces tranzicije može biti različiti. Neke zemlje su radile eksperimente sa tržišnom privredom decenijama, dok su neke zemlje usvojioci te privrede (Srbija i Crna Gora). U nekim slučajevima reforme su bile praćene u političkim preokretima, kao što je obaranje diktatora (Rumunija), kolaps vlade (Sovjetski Savez), proglašenje nezavisnosti (Hrvatska), ili integracija sa drugom zemljom (Istočna Nemačka). U drugim slučajevima, ekonomske reforme su usvojene od strane aktuelne vlasti sa malo interesa za političke promene (Kina, Laos, Vijetnam ). Tranzicija se takođe razlikuje u pogledu obima centralnog planiranja kao i obim liberalizacije u naporima koji se preduzimaju (npr. relativno ograničene u Rumuniji). Tokom privatizacije u Srbiji i zemljama bivše SFRJ dolazilo je do mnogo grešaka tokom brze privatizacije, zato što se nije vodilo računa o tome da li kupac nekog preduzeća želi da nastavi poslovanje ili ne, pa zbog toga nastaje problem visoke nezaposlenosti u zemljama u tranziciji. Inače zemlje u tranziciji prate ove sledeće mane:

Dramastičan pad industrijske proizvodnje i kolaps giganskih preduzeća.
Slab rast BDP-A i životnog standarda.
Porast nezaposlenosti i osiromašenje većine stanovništva.
Slab dotok kapitala i investicija.
Odlazak mladih i sposobnih ljudi u zapadne zemlje.

Zemlje u tranziciji[uredi | uredi izvor]

Navede zemlje su zemlje sa privredama u tranziciji:

Pored toga, 2002. godine Svetska banka definiše Bosnu i Hercegovinu, Saveznu Republiku Jugoslaviju (kasnije Srbiju i Crnu Goru), Bugarsku i Albaniju kao zemlje u tranziciji. Neke studije Svetske banke takođe uključuju Mongoliju i Iran. Osam zemalja, koje su se pridružile Evropskoj uniji 1. maja 2004 (Češka Republika, Estonija, Mađarska, Letonija, Litvanija, Poljska, Slovačka, Slovenija) su završile proces tranzicije.