Pređi na sadržaj

Užgorod

Koordinate: 48° 37′ 00″ S; 22° 18′ 00″ I / 48.616667° S; 22.3° I / 48.616667; 22.3
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Užgorod
ukr. Ужгород
Panorama Užgoroda
Zastava
Zastava
Grb
Grb
Administrativni podaci
Država Ukrajina
OblastZakarpatska oblast
Osnovan9. vek
Stanovništvo
Stanovništvo‍
 — 2012.116.556 (procena)
 — gustina2.847 st./km2
Aglomeracija3237
Geografske karakteristike
Koordinate48° 37′ 00″ S; 22° 18′ 00″ I / 48.616667° S; 22.3° I / 48.616667; 22.3
Vremenska zonaUTC+2 (EET), leti UTC+3 (EEST)
Aps. visina120 m
Površina40 km2
Užgorod na karti Ukrajine
Užgorod
Užgorod
Užgorod na karti Ukrajine
Ostali podaci
GradonačelnikBogdan Andrejev
Poštanski broj88000
Registarska oznakaAO
Veb-sajt
uzhgorod-city.org.ua
Pokrovski hram, u čast palim borcima Ruske Imperije u Prvom svetskom ratu.

Užgorod (ukr. Ужгород, mađ. Ungvár, slov. Užhorod) grad je na krajnjem zapadu Ukrajine. Grad je administrativni centar Zakarpatske oblasti. Udaljen je 627 km od Kijeva. Užgorod leži na reci Už po kojoj je grad dobio ime. Prema proceni iz 2012. u gradu je živelo 116.556 stanovnika.

U gradu živi 78% Ukrajinaca, 10% Rusina, 7% Mađara i 2% Slovaka.

Ime grada

[uredi | uredi izvor]

Ime je dobio po reci Už, koja deli grad na stariji i novi deo, dok se naziv gorod pridodao iz rusinske reči za grad (rsn. город). Ime Užgorod grad dobija tek u 20. veku, a pre toga zvao se Ungvar (mađ. Ungvár), Un- po reci Ung (reka Už) i -var po tvrđavi (mađ. vár).

Istorija

[uredi | uredi izvor]

Srednji vek

[uredi | uredi izvor]

Naselje su osnovali Sloveni, pleme Belih Hrvata naselilo se na tom mestu u drugoj polovini prvog milenijuma. Tokom 9. veka utvrđeni grad je razširio na utvrđeno feudalno naselje, koje je tada postalo deo Slovenske kneževine, na čijem čelu je bio princ Laborec,[1] vazal Velike Moravske. 895. godine naše ere dolaze ugarski narodi, sa vladarom Arpadom, osnivač je dinastije Arpadovaca, koji naselje od Slovenia i zauzme. Knez Laborec je bio poražen i na reki Laborec (reka još danas nosi njegovo ime) odsečena mu je glava. Po nekim istoričarima to je više mit, jer su tada Ugri došli na neosvojenu zemlju. Po dolazku Mađara naselje je počelo da se razvija. 1241-1242. mogolski Batu-kan naselje spaljuje. U 14. veku grad se odupirao dinastiji Anžuvinaca. 1318. feudalna plemiška porodica Druget za 360 godina nastavi vladanje gradu. Za to vreme Filip Druget je podigao užgorodsku tvrđavu. Užgorod je 1460. postao kraljevski, slobodan grad.

Novi vek

[uredi | uredi izvor]

U 16-17. veku, za vreme Tridesetogodišnjeg rata u gradu je bilo mnogo zanatskih radnji. Verski rat nije izostao ni u gradu, između katoličkih Habzburga (Austrija) i protestantske Transilvanije (Mađari). 1646. potpisana je ungvarska unija (užgorodska unija); crkovna unija gde su se pravoslavni svešteniki pridružili grko-katoličkoj crkvi po principu Brestovske unije iz 1596. Ceremonija je obavljena na Ungavrskom gradu od strane Vatikana. 1707. godine tvrđavi vlada Ferenc II Rakoci, vođa bunta protiv austrijskih Habzburga. Buna je ugušena 1711. kada se menja i vladar Užgoroda. U samoj tvrđavi Ferenc II Rakoci vodio je pregovore sa ruskim carom Petrom Velikim i Lujem XIV od Francuske. Revolucionarna tradicija u Mađara se nastavila do Austrijanaca i kasnije u 19. veku. 27. marta 1848. godine Užgorod je podržao Mađarsku revoluciju.

Godine 1869. grad dobije prvu pilanu. 28. augusta 1872. godine otvorena je železnica Užgorod-Čop, koja je preko Čopa povezala sa Budimpeštom. 1886. godine otvorena je fabrika nameštaja Mundus. 1897. godine dobio je prvu telegrafsku liniju sa Budimpeštom.

Srbi u Ungvaru tokom 18-19. veka

[uredi | uredi izvor]

U gradu je za vreme Jozefinske reforme bilo izvestan broj bogatih Srba, koji su imali potrebu da sagrade pravoslavni hram. Austrijski prestolonaslednik carević Josif II im je tokom posete gradu dozvolio da grade pravoslavnu crkvu u mestu.[2] Postavljen je 1792. godine za paroha pop Konstantin Vulko, Grk. Tu se po izveštaju 1893. godine nalazila pravoslavna ("grko-istočna") crkva posvećena Sv. Naumu.[3] Ungvar je bio daleko od grupisani srpskih mesta, sa malim brojem vernika, ali je to bila bogata parohijska filijala, parohije u Miškolcu.

Broj pravoslavnih Srba u Ungvaru (po podacima za istoimenu županiju) je bio mali i lagano opadao. Tako je 1797. godine tu živelo 87 stanovnika, da bi 1867. godine srpski živalj brojao samo 60 duša.[4] Eparhija je nameravala da se u toj crkvenoj opštini, u kojoj je sve manje bilo Srba, imovina rasproda i novac položi na crkveni račun.[5]

Godine 1851. u Ungvaru je bilo više pretplatnika "Serbskog letopisa" u izdanju Matice srpske iz Pešte. Kupili su oba broja iz te godine: Vasilije Popović episkop Munkački i doktor filozofije, Mihailo Đerečki zemljedržac "ot Đereka" i savetnik Užgorodske županije, Josip Katkić kapetan i kavaljer, Jovan Ljahović Veliki sudija Užgorodske županije, Andrej Ljahović načelnik Okruga Sobranskog, Filaret Dožić jeromonah manastira Kuveždina i administrator pravoslavne parohije Ungvarske.[6] Ovde je postojala srpska crkva do 1896. godine kada je prodata.[7]

20. vek

[uredi | uredi izvor]

Grad 1902. godine dobiju i prvu elektranu. Prvi svetski rat dosta je usporio napredak mesta. 10. septembra 1919. godine Zakarpatje postaje deo Čehoslovačke. Tom prilikom, Užgorod je postao autonomni centar. Po trijanonskom sporazumu 1920. godine grad je ostao deo Čehoslovačke. Postojala je između dva svetska rata "Prikarpatska Rusija" sa glavnim gradom Užgorodom. Njen guverner (treći po redu) je početkom 1938. godine bio Konstantin Hrabar.[8] Pred Drugi svetski rat Čehoslovačka je podeljena minhenskim sporazumom između Mađara i nemačkog Trećeg rajha, tako je za vreme od 1938. do 1944. godine grad bio deo Hortijeve Mađarske. Grad je oslobodila sovjetska Crvena armija, sa dve tenkovske kolone 27. oktobra 1944. godine. Nakon rata ceo region Zakarpatja je 1945. godine ušao u sastav Sovjetskog Saveza. Raspadom Sovjetskog Saveza 1991. godine grad je postao deo Ukrajine.

21. vek

[uredi | uredi izvor]

Na početku 21. veka, nastavljena je ubrzana modernizacija grada, što se delom može zahvaliti činjenici da grad nije prolazio kroz dug i mukotrpan period tranzicije kao što je to slučaj sa većinom drugih regionalnih centara u Ukrajini. Najviše se ulagalo u infrastrukturu.

Sa početkom invazije Rusije na Ukrajinu 24. februara 2022. godine, kroz grad je prošao veliki broj izbeglica iz regiona koji su prvi bili zahvaćeni borbenim dejstvima. Takođe, u samom gradu je ostao nezanemarljiv broj izbeglica a zbog svog geografskog položaja je postao centar prijema humanitarne pomoći koja stiže prvenstveno iz Mađarske i Slovačke.[9] Prema podacima iz aprila 2022. godine, u gradu se nalazilo blizu 50 hiljada izbeglica.[10]

Klima

[uredi | uredi izvor]

Užgorod ima morsku klimu (Kepenova klasifikacija klimata: Cfb), i blizu je do umerenokontinentalne klime (Kepenova klasifikacija klime: Dfb), sa promenljivom zimom i toplim letom. Najhladniji mesec je januar, najtopliji je jul.[11] U proseku Užgorod ima 1950 sunčanih sati godišnje.[12]

Reka Už
Grko-katolička crkva u Muzeju folklorne arhitekture
Klima Užgorod
Pokazatelj \ Mesec .Jan. .Feb. .Mar. .Apr. .Maj. .Jun. .Jul. .Avg. .Sep. .Okt. .Nov. .Dec. .God.
Apsolutni maksimum, °C (°F) 13,3
(55,9) 		17,2
(63) 		25,4
(77,7) 		29,7
(85,5) 		33,4
(92,1) 		35,0
(95) 		38,6
(101,5) 		38,4
(101,1) 		35,9
(96,6) 		26,1
(79) 		21,6
(70,9) 		15,6
(60,1) 		38,6
(101,5)
Maksimum, °C (°F) 1,3
(34,3) 		3,7
(38,7) 		9,8
(49,6) 		16,7
(62,1) 		22,0
(71,6) 		24,6
(76,3) 		26,9
(80,4) 		26,6
(79,9) 		21,2
(70,2) 		15,4
(59,7) 		8,2
(46,8) 		2,7
(36,9) 		14,9
(58,8)
Prosek, °C (°F) −1,7
(28,9) 		−0,1
(31,8) 		5,0
(41) 		11,0
(51,8) 		16,1
(61) 		18,8
(65,8) 		20,9
(69,6) 		20,3
(68,5) 		15,5
(59,9) 		10,3
(50,5) 		4,7
(40,5) 		−0,2
(31,6) 		10,1
(50,2)
Minimum, °C (°F) −4,8
(23,4) 		−3,7
(25,3) 		0,6
(33,1) 		5,5
(41,9) 		10,4
(50,7) 		13,1
(55,6) 		15,0
(59) 		14,5
(58,1) 		10,3
(50,5) 		5,7
(42,3) 		1,4
(34,5) 		−3,0
(26,6) 		5,4
(41,7)
Apsolutni minimum, °C (°F) −28,2
(−18,8) 		−26,3
(−15,3) 		−17,5
(0,5) 		−6,2
(20,8) 		−4,4
(24,1) 		1,5
(34,7) 		5,4
(41,7) 		4,4
(39,9) 		−2,2
(28) 		−9,3
(15,3) 		−21,8
(−7,2) 		−24,7
(−12,5) 		−28,2
(−18,8)
Količina padavina, mm (in) 53
(2,09) 		50
(1,97) 		43
(1,69) 		49
(1,93) 		74
(2,91) 		76
(2,99) 		80
(3,15) 		74
(2,91) 		72
(2,83) 		56
(2,2) 		57
(2,24) 		68
(2,68) 		752
(29,61)
Dani sa kišom 11 10 13 15 16 16 15 13 13 13 14 13 162
Dani sa snegom 14 12 5 1 0,03 0 0 0 0 0,3 5 12 49
Relativna vlažnost, % 82 76 67 62 65 68 67 69 73 76 80 83 72
Sunčani sati — mesečni prosek 59 87 142 190 246 249 274 253 192 151 63 46 1.952
Izvor #1: Pogoda.ru.net[11]
Izvor #2: NOAA (sun, 1961–1990)[12]


Saobraćaj

[uredi | uredi izvor]

Užgorod je sa ostalim gradovima dobro povezan železnicom, preko grada Čop za Mađarsku i Slovačku. Preko Čopa i Mukačeva povezan je sa Lavovom (železnica preko Karpata).

Kroz grad prolazi magistralni put koji direktno vodi do graničnog prelaza sa Slovačkom (Užgorod-Višnje Njemecke). Granični prelaz je od Užgoroda udaljen 2 kilometra, pa se može konstatovati da je Užgorod svojevrstan centar tranzitnog saobraćaja.

Između grada i granice sa Slovačkom se nalazi aerodrom koji je imao redovne letove do Kijeva do trenutka zatvaranja vazdušnog prostora iznad Ukrajine.[13]

Užgorod je jedini grad koji služi kao administrativni centar, a nema razvijen sistem gradskog prevoza. Direktnim autobuskim linijama grad je povezan sa većinom obližnjih gradova, a u ekspanziji je i ponuda redovnih linija prema inostranstvu. Za manje gradove u okolini služe manje maršrutke (minibusevi).

Stanovništvo

[uredi | uredi izvor]

U gradu je 1941. godine bilo 9576 Jevreja. Posle kapitulacije Mađarske u grad su 19. marta 1944. godine ušli Nemci. Ustanovili su Judenrat sa 2 getoa. U maju 1944. godine 5 železničkih kompozicija je deportiralo Jevreje u Aušvic. Preživelo je samo nekoliko stotina užgorodskih Jevreja.[14]

Prema cenzusu 1910. godine u gradu je bilo 16919 ljudi. 13590 (80.3%) je bilo Mađara, 1219 (7.2%) Slovaka, 1151 (6.8%) Nemaca, 641 (3.8%) Rusina i 1,6% Čeha. Okolina Užgoroda je imala u to vreme 10541 (39.05%) Mađara, 9908 (36.71%) Slovaka i 5520 (20.45%) Rusina.[15]

Prema proceni, u gradu je 2012. godine živelo 116.556 stanovnika.

Demografija
1979.1989.2001.2012.
90.995[16]117.061[16]117.317[16]116.556[16]

Partnerski gradovi

[uredi | uredi izvor]

Poznati građani

[uredi | uredi izvor]
  • Užgorodska tvrđava
    Užgorodska tvrđava
  • Greko-katolički sabor
    Greko-katolički sabor
  • Sinagoga
    Sinagoga
  • pešački most
    pešački most

Vidi još

[uredi | uredi izvor]

Reference

[uredi | uredi izvor]
  1. ^ Po nekima mit ili legenda
  2. ^ "Srbski dnevnik", Novi Sad 1853. godine
  3. ^ "Srpski sion", Karlovci 1894. godine
  4. ^ "Glasnik Društva srbske slovesnosti", Beograd 1872.
  5. ^ "Srpski sion", Karlovci 1896. godine
  6. ^ "Serbski letopis za 1851.", Budim 1851.
  7. ^ Todorović, Branko. „Pet vekova istorije Srba u Potkarpatju (1404—1896)”. Poreklo. Pristupljeno 30. 1. 2021. 
  8. ^ "Pravda", Beograd 16. januar 1938.
  9. ^ „Zakarpatsьka oblasna rada”. Telegram. Pristupljeno 2023-04-17. 
  10. ^ „V Užgorodі narazі proživaє blizьko 50 tisяč vimušenih pereselencіv (FOTO) @ Zakarpattя onlaйn”. Zakarpattя onlaйn. Pristupljeno 2023-05-05. 
  11. ^ a b „Pogoda.ru.net”. Weather and Climate for Uzhhorod (na jeziku: ruski). Pristupljeno 8. 2. 2017. 
  12. ^ a b „Uzgorod (Uzhhorod) Climate Normals 1961–1990”. National Oceanic and Atmospheric Administration. Pristupljeno 8. 2. 2017. 
  13. ^ „Safe Airspace - Conflict Zone & Risk Database”. safeairspace.net (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2023-04-13. 
  14. ^ Uzhhorod (Ungvár), Ukraine KehilaLink
  15. ^ [„Home page of - www.talmamedia.com”. Arhivirano iz originala 16. 02. 2018. g. Pristupljeno 01. 05. 2017.  Home page of - www.talmamedia.com]
  16. ^ a b v g „UKRAINE: Major Cities”. City Population. Pristupljeno 10. 11. 2012. 

Spoljašnje veze

[uredi | uredi izvor]
Užgorod na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ужгород&oldid=28414417”