Hrvatska pravoslavna crkva

Hrvatska pravoslavna crkva
Osnovni podaci
Osnivač	Ante Pavelić
Osnivanje	3. april 1942
Priznanje	kanonski nepriznata
Verski poglavar	samozvani patrijarh Germogen
Sedište	Zagreb, Nezavisna Država Hrvatska
Jurisdikcija	Nezavisna Država Hrvatska
Jezik	hrvatski
Kalendar	gregorijanski kalendar

Hrvatska pravoslavna crkva (HPC) je bila kanonski nepriznata verska zajednica koja je delovala na prostoru nekadašnje marionetske NDH, osnovana ukazom Ante Pavelića od 3. aprila 1942, po naređenju nemačkih vlasti, kao nastojanje NDH da se pokaže da nema progona i asimilacije Srba u Hrvatskoj te da se potpuno onemogući uticaj Srpske pravoslavne crkve.

Ante Pavelić je izabrao Germogena (Grigorij Ivanovič) Maksimoviča, ruskog odbeglog kaluđera, emigranta, kao pogodnu ličnost za patrijarha Hrvatske pravoslavne crkve, a pokrenut je i časopis „Hrvatska Pravoslavna crkva“ čiji je glavni urednik bio Savić Marković Štedimlija. Pavelić je imao potpunu kontrolu nad njenim radom, čime je obezbedio da ta nekanonska crkva, naročito kada se radi o propagiranju ustaškog pokreta, postane prava i prvorazredna agentura tog pokreta.

Uvod

Prvo pominjanje Hrvatske pravoslavne crkve vezano je za Eugena Kvaternika koji je 1861. godine predložio osnivanje „npr. sinoda ili patrijarhata pravoslavne hervatske crkve“.

Po propasti Jugoslavije 1941. godine i uspostavom NDH proglašeno je da nadležnost Srpske pravoslavne crkve u NDH prestaje za više 1,8 miliona pravoslavaca u Hrvatskoj i okupiranim regijama (po popisu iz 1931), ukida se naziv Srpska pravoslavna vera i menja u grkoistočna vera koji se upotrebljavao pre 1918. godine a istovremeno počinje akcija prisilnog prevođenja Srba na rimokatoličku veru.

Već početkom 1942. godine postaje jasno da žestoka represija prema Srbima ne donosi rezultate, pa Nemci vrše pritisak na Pavelića da ublaži represije koje izazivaju otpor Srba a i četnici postaju pridružene snage na teritorijama okupiranim od strane Italije.

Osnivanje HPC

Ante Pavelić, Andrija Artuković i Germogen Maksimov

Na osnovu zakonske odredbe o HPC od 3. aprila 1942. objavljene u Narodnim novinama broj 77 od 7. aprila 1942, 5. juna 1942. godine hrvatski poglavnik Ante Pavelić potpisuje statut HPC, a u nedelju 7. juna 1942. ustoličuje Germogena kao patrijarha u crkvi Svetog Preobraženja u Zagrebu. Patrijarh HPC je ujedno i mitropolit zagrebačke mitropolije i nosi naslov „mitropolit zagrebački i cijele Hrvatske“.

• HPC je autokefalna i jedina te za nju ne važe dogmatska i kanonska načela SPC.
• Grb HPC je 25 naizmeničnih belih i crvenih polja u pet redova a početno polje je belo, u sredini je poluštit sa krstom plave boje u sredini.
• Zastava je crveno-belo-plava trobojka s jednokrakim zlatnim krstom na belom delu.
• Službeni jezik je hrvatski a slova su hrvatska.

Uz zagrebačku mitropoliju osnovane su i brodska, sarajevska i petrovačka eparhija, gde su upućeni mladi pravoslavni sveštenici iz Srema, tada okupiranog od strane NDH.

Pravoslavci ipak nisu bili izjednačeni u pravima i dužnostima sa ostalim građanima a progoni su nastavljeni iako je ustaška propaganda nastojala da sakrije ili bar ublaži zločine (Mužić. str. 52-54)

Hijerarhija HPC:

• patrijarh, sveti arhijerejski sabor i veliki crkveni sud
• episkop i eparhijski sud
• nadžupnik (arhijerejski namesnik)
• župnik (paroh)
• crkveno-opštinski upravni odbor

Patrijarha biraju od episkopa i to tako da izborni sabor koga saziva poglavnik Pavelić bira tri kandidata među episkopa od kojih Ministarstvo pravosuđa zapisnički predlaže poglavniku jednoga za imenovanje.

Hrvatska pravoslavna crkva nestaje sa nestajanjem Nezavisne Države Hrvatske 1945. godine. Germogen Maksimov je osuđen na smrt i pogubljen posle rata. Novine koje su izdavale su se zvale Glas pravoslavlja.

Pokušaji obnove

Grb Udruženja hrvatskih pravoslavnih vjernika

Nakon proglašenja nazavisnosti republike Hrvatske,javila se inicijativa za obnovom HPC. Inicijativu Ive Matanovića, koji je, iako sâm rimokatolik, glavni zagovornik osnivanja „hrvatske pravoslavne zajednice“, u petak 12. marta 2010. u Zadru je najavljeno osnivanje „hrvatske pravoslavne crkve“ za „hrvatske pravoslavce koji ne žele da se poistovećuju sa Srbima“. Inicijativa za obnovu Hrvatske pravoslavne crkve je izazvala osude Srpske pravoslavne crkve, hrvatskog predsednika i predsednika vladine komisije za odnose s verskim zajednicama.

Dana 10. septembra 2010. formirano je Udruženje hrvatskih pravoslavnih vernika kojem je cilj „formiranje autokefalne hrvatske pravoslavne crkvene organizacije i slobodno identifikovanje pravoslavnih hrišćana pripadnicima hrvatske nacije“.

Prvi logotip organizacije sadržao je mapu nekadašnje fašističke NDH.

Za potrebe dejstvovanje ove organizacije, doveden je sveštenik Bugarske pravoslavne crkve Aleksandar Ivanov. On se 2013. godine doselio u Zadar. Nakon nekoliko godina saradnje sa Matanovićem, razišli su se kada je on najavio da će organizacije prijeći kod pape.

Po popisu stanovništva 2011. u Hrvatskoj živi 16.647 Hrvata pravoslavnih hrišćana.

Dana 5. oktobra 2013. godine, takozvana Hrvatska pravoslavna crkva je samoproglasila autokefalnost i objavila to na svome sajtu i dr. hrvatskim medijima.

Nemaju svoje prostorije, određene objekte pod rentom napustili su zbog skupe kirije. Božićnu liturgiju služili su u mormonskoj crkvi u Zagrebu.

Uz ovu organizaciju postoji još jedna istoimena kvazicrkvena organizacija koju vodi Bonifacije (Andrija Škulić) i koja tvrdi da je udruženje na čelu sa Aleksandrom Ivanovim paralelna struktura koju vodi bugarski turista.

HPC je 2017. godine uspela da se registruje kao udruženje građana sa ciljem "revitalizacije Hrvatske pravoslavne crkve nestale u Drugom svetskom ratu te duhovnog razvitka i unapređenja kvalitete života – pojedinaca kroz učenje o pravoslavlju kao takvom”. Od tada neprekidno pokušavaju da se registruju u registru verskih zajednica u Hrvatskoj. Na prvi njihov zahtev Ministarstvo je donelo negativno rešenje, protiv kojeg je HPC podnela upravnu tužbu, koju je Upravni sud Hrvatske svojom presudom odbio, dok je Visoki upravni sud, po žalbi HPC, poništio predhodne odluke i predmet vratio nadležnom ministarstvu, koje je u ponovljenom postupku, 22. marta o.g, ponovo donelo negativnu odluku

U zaštitu prava tzv. HPC uključila se i proustaška organizacija Australsko-hrvatski kongres, koji je 4. aprila premijeru Andreju Plenkoviću poslao pismo u kojem se, pored ostalog, navodi: “Poštovani predsedniče, ne ulazeći u istorijske činjenice, prava hrvatskog naroda na svoju vlastitu pravoslavnu crkvu, ovde se ne radi o nekom političkom činu, niti se brani opstanak drugih sličnih pravoslavnih crkava u Hrvatskoj, nego se radi o izboru, pravu svakog čoveka da svoju veru ispunjava onako kako on to želi, što je ustvari garantovano i u Ustavu RH. Zato apelujemo na Vas, na Vladu RH, da konačno omogući registraciju Hrvatske pravoslavne crkve u RH”.

Vidi još

• Desrbizacija
• Srbofobija

Literatura

• Novak, Viktor (1948). Magnum Crimen: Pola vijeka klerikalizma u Hrvatskoj. Zagreb: Nakladni zavod Hrvatske. 
• Simić, Sima (1958). Prekrštavanje Srba za vreme Drugog svetskog rata. Titograd: Grafički zavod. 
• Paris, Edmond (1961). Genocide in Satellite Croatia, 1941-1945: A Record of Racial and Religious Persecutions and Massacres. Chicago: American Institute for Balkan Affairs. 
• Basta, Milan (1971). Agonija i slom Nezavisne Države Hrvatske. Beograd: Rad. 
• Jelić-Butić, Fikreta (1977). Ustaše i Nezavisna Država Hrvatska 1941-1945. Zagreb: Sveučilišna naklada Liber, Školska knjiga. 
• Basta, Milan (1986). Rat je završen 7 dana kasnije (5 izd.). Beograd: Privredni pregled. 
• Živojinović, Dragoljub R.; Lučić, Dejan V. (1988). Varvarstvo u ime Hristovo: Prilozi za Magnum Crimen. Beograd: Nova knjiga. 
• Živojinović, Dragoljub R.; Lučić, Dejan V. (2000). Varvarstvo u ime Hristovo: Vatikanska kandža. 1. Zrenjanin: Ekopres. 
• Živojinović, Dragoljub R.; Lučić, Dejan V. (2001). Varvarstvo u ime Hristovo: Vatikan - giljotina za Srbe. 2. Zrenjanin: Ekopres. 
• Đurić, Veljko Đ. (1989). Ustaše i pravoslavlje: Hrvatska pravoslavna crkva. Beograd. 
• Đurić, Veljko Đ. (1991). Prekrštavanje Srba u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj: Prilozi za istoriju verskog genocida. Beograd: Alfa. 
• Đurić, Veljko Đ. (1997). Golgota Srpske pravoslavne crkve 1941-1945. Beograd: Narodna knjiga, Alfa. 
• Bulajić, Milan (1992). Misija Vatikana u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj: "Politika Stepinac" razbijanja jugoslovenske države i pokatoličavanja pravoslavnih Srba po cijenu genocida; Stvaranje Civitas Dei - Antemurale Christiantitatis. 1. Beograd: Politika. 
• Bulajić, Milan (1992). Misija Vatikana u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj: "Politika Stepinac" razbijanja jugoslovenske države i pokatoličavanja pravoslavnih Srba po cijenu genocida; Stvaranje Civitas Dei - Antemurale Christiantitatis. 2. Beograd: Politika. 
• Mužić, Ivan (1991). Pavelić i Stepinac. Split: Logos. 
• Mužić, Ivan (2003). Katolička crkva, Stepinac i Pavelić. Split: Marjan Tisak. 
• Košutić Ivan: 49 mjeseci NDH, 1997, SiP, Zagreb
• Matković Hrvoje: Povijest nazavisne države Hrvatske, Zagreb: Naklada P. I. P Pavičić, 1994. (pp. 113–118)
• Petar Požar: Dokumenti ustaša, Zagrebačka stvarnost, Zagreb, 1995.
• Tomasevich, Jozo (2002). War and Revolution in Yugoslavia, 1941-1945: Occupation and Collaboration. Stanford: Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-3615-2. 
• Bulajić, Milan (2007). Jasenovac: Uloga Vatikana u nacističkoj Hrvatskoj. Beograd: Pešić i sinovi. 
• Raković, Aleksandar (2017). „Biskupi i sveštenici Rimokatoličke crkve u Hrvata i njihovo de facto priznanje "Hrvatske pravoslavne crkve" u drugoj deceniji 21. veka” (PDF). Kultura polisa: Časopis za negovanje demokratske političke kulture. 14 (32): 27—33. Arhivirano iz originala (PDF) 28. 03. 2019. g. Pristupljeno 07. 10. 2019. 

Spoljašnje veze

• Zvanična stranica Hrvatske pravoslavne zajednice (jezik: hrvatski)
• SPC protiv najave osnivanja HPC 13. mar 2010. (jezik: srpski)
• Pokušaj formiranja tzv. Hrvatske pravoslavne crkve 12. mart 2010. (jezik: srpski)
• U Zadru osnovana hrvatska pravoslavna crkva 12. mar 2010. (jezik: srpski)
• R. Arsenić, M. Pešić, Hrvatski pravoslavci na temeljima „endehazije“, u: Politika, 23. 12. 2009. (jezik: srpski)
• Promotori tzv. Hrvatske pravoslavne crkve („Politika”, 28. april 2023)