Hronologija radničkog pokreta kod južnoslovenskih naroda 1905—1909.
|
1919—1929. ► |
|---|
Hronološki pregled važnijih događaja vezanih za radnički i socijalistički pokret kod južnoslovenskih naroda koji su se dogodili od 1905. do 1909. godine. Hronologija se bavi događajima na području bivše Jugoslavije, a tada Austrougarske i Osmanlijskog carstva, kao i nezavisnih država Kraljevine Srbije i Kraljevine Crne Gore i opštim događajima vezanim za međunarodni radnički pokret i južnoslovenske narode.
Napomena: Za događaje koji su se odigravali na teritoriji današnjih država Srbije (bez Vojvodine), Crne Gore i Makedonije, gde je do 1919. bio na snazi stari kalendar, odnosno julijanski kalendar, u zagradi se nalazi datum po starom kalendaru.
 1905. godina 1906. godina 1907. godina 1908. godina 1909. godina
|
1905. godina[uredi | uredi izvor]
22. januar (9. januar po s.k.)[uredi | uredi izvor]
- U Sankt Peterburgu izbile velike demonstracije, tokom kojih su demonstranti hteli da caru Nikolaju II uruče peticiju u kojoj je tražen prekid rata sa Japanom, uvođenje opšteg pravog glasa i poboljšanje radničkih prava. Pripadnici vojske su otvorili vatru na povorku demonstranata i tom prilikom je ubijeno 96, a ranjeno 333 osoba (ovaj događaj poznat je kao Krvava nedelja). Nakon vesti o krvoproliću u Sankt Peterburgu, u drugim ruskim gradovima izbili su masovni štrajkovi, poznati kao Prva ruska revolucija, koja je snažno odjeknula van granica Rusije, a posebno među slovenskim narodima.[1]
29. januar (16. januar po s.k.)[uredi | uredi izvor]
- U Beogradu u kafani „Kolarac” održan radnički zbor na kome je odbačen predlog Zakona o radnjama, o kome su govorili Ilija Milkić i Dragiša Lapčević, dok je Dimitrije Tucović govorio o borbi ruskog proletarijata i Krvavoj nedelji.[1]
18. jun (5. jun po s.k.)[uredi | uredi izvor]
- U Kragujevcu 18. i 19. juna (5. i 6. jun po s.k.) održan Treći kongres Srpske socijaldemokratske stranke (SSDS) na kome je zauzet stav o taktici i disciplini i o poslaničkim izborima u okruzima. Rešeno je da stranka za vreme parlamentarnih izbora ne ističe kandidate u okruzima. Za predsednike SSDP izabrani su Dragiša Lapčević i Nikola Veličković, a za sekretare Radovan Dragović i Nikola Nikolić.[2]
19. jun (6. jun po s.k.)[uredi | uredi izvor]
- U Kragujevcu 19. i 20. juna (6. i 7. jun po s.k.) održan Treći kongres Glavnog radničkog sindikalnog saveza (GRSS). Na Kongresu je razmatran izveštaj o dotadašnjem radu i prihvaćena nova pravila Saveza, koja je izradio Dimitrije Tucović. Za predsednika GRSS izabran je Luka Pavićević, a za sekretara Albert Firt.[2]
24. avgust (11. avgust po s.k.)[uredi | uredi izvor]
- U Vrnjačkoj Banji, gde se nalazio na lečenju, preminuo Milorad Popović (1875—1905) jedan od istaknutih aktivista i teoretičara radničkog pokreta.[2]
1906. godina[uredi | uredi izvor]
7. januar (25. decembar 1905. po s.k.)[uredi | uredi izvor]
- U Beogradu preminuo Radovan Dragović (1878—1906) novinar i političar, istaknuti vođa i teoretičar radničkog pokreta Srbije i jedan od osnivača Srpske socijaldemokratske strane (SDSS).[3]
12. januar (31. decembar 1905. po s.k)[uredi | uredi izvor]
- Austrougarska monarhija započinje Carinski rat sa Kraljevinom Srbijom koji dodatno pogoršava ionako izuzetno loš socijalno-ekonomski položaj južnoslovenskog radništva. Stalni rast cena, posebno prehrambenih proizvoda, prisiljava radnike na traženje povećanja plata i u protivnom obustavljanja rada. Borba šire evropske radničke klase za svoja prava na početku 20. veka zahvata i Bosnu i Hercegovinu, kada se počinje tražiti skraćivanje dnevnog radnog vremena na 9 ili 8 sati (u doba kada je od 12 do 16 sati bila norma).[4]
15. april (2. april po s.k.)[uredi | uredi izvor]
- U Beogradu od 15. do 17. aprila (2—4. april po s.k.) održan Četvrti kongres Srpske socijaldemokratske stranke (SSDS) na kome je zauzet stav o opštem pravu glasa i o proslavi radničkog praznika Prvog maja. Na Kongresu su za predsednike izabrani Nikola Veličković i Milan Stojanović, a za sekretare Ilija Milkić i Negoslav Ilić.[5]
24. jun (11. jun po s.k.)[uredi | uredi izvor]
- U Kraljevini Srbiji održani parlamentarni izbori. Srpska socijaldemokratska stranka osvojila je jedno poslaničko mesto izborom Dragiše Lapčevića u Kragujevcu.[6]
25. decembar (12. decembar po s.k.)[uredi | uredi izvor]
- U Osijeku 25. i 26. decembra održan Četvrti kongres Socijaldemokratske stranke Hrvatske i Slavonije (SDSHS). Na Kongresu je raspravljano o pitanjima organizacije poljoprivrednog proleterijata, a raspravljano je i o pokretanju srpskog i nemačkog partijskog organa. Preduzeti su koraci da SDSHS bude primljena u članstvo Druge internacionale.[7]
1907. godina[uredi | uredi izvor]
2. februar (20. januar po s.k.)[uredi | uredi izvor]
- U Trstu od 2. do 4. februara održan Šesti kongres Jugoslovenske socijaldemokratske stranke (JSDS).[7]
26. februar (13. februar po s.k.)[uredi | uredi izvor]
- U Beogradu na Čukarici izbio štrajk oko 700 radnika u fabrikama šećera, kože i obuće, jer su poslodavci otkazali tarifu. Centralni organi radničkog pokreta i svi organizovani radnici Srbije pružili su štrajkačima moralnu podršku i znatnu materijalnu pomoć. Preko 500 radnika postavilo je straže oko fabrike šećera, a kada je rukovodstvo radničkog pokreta saznalo da će policija i žandarmerija po svaku cenu uvesti štrajkbrehere u fabriku, štrajk je proglašen završenim. Većina štrajkača, ogorčena na poslodavce i organe vlasti, a delimično pod uticajem anarhista, nije se razišla kućama i nastavila je štrajk, koji je razbijen silom 14. marta.[7]
14. mart (1. mart po s.k.)[uredi | uredi izvor]
- U Beogradu na Čukarici odred od 300 žandarma silom rasterao štrajkače i uveo u fabriku 207 štrajkbrehera, seljaka iz unutrašnjosti. U sukobu žandarma i štrajkača, ubijeno su četiri, a ranjena petorica radnika. Usled učešća policije, štrajk radnika fabrike šećera, kože i obuće neuspešno je završen. Demokratska javnost osudila je „krvoproliće” na Čukarici, a na posebnom protestnom zboru beogradskih radnika, održanom sutradan 15. marta (2. mart po s.k.) govorili su Dragiša Lapčević i Dimitrije Tucović, prvaci Srpske socijaldemokratske stranke.[7]
5. maj (22. april po s.k.)[uredi | uredi izvor]
- U Beogradu od 5. do 7. maja (22—24. april po s.k.) održan Četvrti kongres Glavnog radničkog sindikalnog saveza (GRSS) na kome je pored izveštaja o radu, najvažnija tačka dnevnog reda bila Referat o tarifama i štrajkovima, koji je podneo Dimitrije Tucović. Tokom Kongresa, zauzeti su stavovi o sindikalnoj štampi i prikupljanju statističkih podataka o položaju radnika i stanju radničkog pokreta.[8]
23. jun (10. jun po s.k.)[uredi | uredi izvor]
- U Beogradu od 23. do 25. juna (10—12. jun po s.k.) održan Peti kongres Srpske socijaldemokratske stranke (SSDS) na kome su pored izveštaja o radu, zauzeti stavovi o sledećim pitanjima — o štampi, o parlamentarnom radu, o opštem pravu glasa i o radničkom zakonodavstvu. Za predsednike Glavne partijske uprave izabrani su Dragiša Lapčević i Nikola Veličković, a za sekretare Triša Kaclerović i Tasa Milojević.[8]
| 1905. godina 1906. godina 1907. godina 1908. godina 1909. godina
|
1908. godina[uredi | uredi izvor]
27. februar (14. februar po s.k.)[uredi | uredi izvor]
- Na teritoriji Kraljevine Hrvatske i Slavonije 27. i 28. februara održani izbori za Hrvatski sabor. Socijaldemokratska stranka Hrvatske i Slavonije objavila je svoje liste u 22 izborna okruga, a u Šidu je za poslanika izabran Vitomir Korać, koji je bio prvi i jedini socijalistički poslanik u Hrvatskom građanskom saboru (1848—1918).[9]
26. april (13. april po s.k.)[uredi | uredi izvor]
- U Beogradu od 26. do 28. aprila (13—15. jun po s.k.) održan Šesti kongres Srpske socijaldemokratske stranke (SSDS) na kome je zahvaljujući angažovanju Dimitrija Tucovića osujećen pokušaj desne opozicije da se kroz novi statut i druge odluke promeni generalna linija partije. Za predsednike Glavne partijske uprave izabrani su Nedeljko Košanin i Nikola Veličković, a za sekretare Dimitrije Tucović i Nikola Nikolić.[9]
u toku maja[uredi | uredi izvor]
- Radnici Železničke radionice i ložionice (nem. Heizhaus) u Sarajevu tražili povećanje plate ili u protivnom obustavljanje rada. Železnička uprava memorandum o zahtevima prosleđuje na "ocenu prihvatljivosti" Zajedničkom ministarstvu u Beču. Do štrajka nije došlo zbog surove pretnje da bi u slučaju štrajka bili militarizovani i mobilisani, te kao vojnici prisiljeni da odu na svoja radna mesta, po propisanim merama komande 15. korpusa austrougarske carske armije. Dolazi do prihvatanja odluke o „postepenom povišenju“.[4]
31. maj (18. maj po s.k.)[uredi | uredi izvor]
- U Kraljevini Srbiji održani parlamentarni izbori. Srpska socijaldemokratska stranka osvojila je jedno poslaničko mesto izborom Triše Kaclerovića u Kragujevcu.[10]
18. jun (1. jun po s.k.)[uredi | uredi izvor]
- U Beogradu na zajedničkoj sednici uprava Srpske socijaldemokratske stranke i Glavnog radničkog sindikalnog saveza prihvaćeni su predlozi Dimitrija Tucovića o prevazilaženju krize unutar radničkog pokreta Srbije i rešeno da se dalja politička aktivnost umeri na pitanje opšteg prava glasa, zaštitnog radničkog zakonodavstva i radničkog osiguranja.[10]
u toku oktobra[uredi | uredi izvor]
- U Sarajevu konstituisan „Savez bosanskohercegovačkih željezničara“ kao sindikalna organizacija. Do početka Prvog svetskog rata okupili su oko 1.000 uglavnom kvalifikovanih radnika i štampali svoj list „Bosanskohercegovački željezničar“.[4]
5. oktobar (22. septembar po s.k.)[uredi | uredi izvor]
- Austrougarska izvršila aneksiju Bosne i Hercegovine, koja se od 1878. nalazila pod austrougarskom upravom, što je izazvalo Aneksionu krizu.
11. oktobar (28. septembar po s.k.)[uredi | uredi izvor]
- U Beogradu održan protestni radnički zbor povodom austrougarske aneksije Bosne i Hercegovine na kome je govorio Dimitrije Tucović.[10]
1909. godina[uredi | uredi izvor]
11. april (29. mart po s.k.)[uredi | uredi izvor]
- U Beogradu od 11. do 13. aprila (29—31. mart po s.k.) održan Peti kongres Glavnog radničkog sindikalnog saveza na kome su pored izveštaja o radu, najvažnije tačke dnevnog reda bile su referati — Sređivanje unutrašnjih odnosa u sindikalnim organizacijama Luke Pavićevića i Jedna centralna instanca za sve opšte akcije radničkog pokreta Dimitrija Tucovića. Za predsednika GRSS izabran je Luka Pavićević, a za sekretara Ivan Čolović.[11]
30. maj (17. maj po s.k.)[uredi | uredi izvor]
- U Beogradu od 30. maja do 1. juna (17—19. maj po s.k.) održan Osmi kongres Srpske socijaldemokratske stranke Srbije (SSDS) na kome je pored razmatranja izveštaja o dotadašnjem radu i zauzimanja stavova o jednoj centralnoj instanci za sve opšte klasne akcije pokreta, o kolonijalnoj politici i nacionalnom pitanju, o štampi i o komunalnoj politici. Kongres je usvojio nosi Statut po kome je stranka dobila novi naziv — Srpska socijaldemokratska partija (SSDP). Za predsednika partije izabran je Dragiša Lapčević, a za sekretara Dimitrije Tucović.[12]
28. jun (15. jun po s.k.)[uredi | uredi izvor]
- U Sarajevu održan Osnivački kongres Socijaldemokratske stranke Bosne i Hercegovine (SDS BiH) na kome je prihvaćen Statut stranke i izabran Glavni odbor. Osnivanjem SDS BiH dovršeno je formiranje modernog bosanskohercegovačkog radničkog pokreta.[12]
21. novembar (8. novembar po s.k.)[uredi | uredi izvor]
- U Ljubljani 21. i 22. novembra održana Jugoslovenska socijaldemokratska konferencija na kojoj se raspravljalo o — gledištu jugoslovenske socijaldemokratske o političkom položaju, jugoslovenskom pitanju i socijaldemokratiji i savezu jugoslovenskih socijaldemokratskih stranaka. Na Konferenciji su bile zastupljene socijaldemokratske stranke Nemačke, Češke, Italije, Hrvatske i Bosne, kao i Dimitrije Tucović u svojstvu posmatrača. Na Konferenciji je osnovan Jugoslovenski socijalistički odbor sastavljen od po tri predstavnika iz SDS BiH, SDSHS i JSDS.[13]
| 1905. godina 1906. godina 1907. godina 1908. godina 1909. godina
|
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b Hronologija 1 1980, str. 28.
- ^ a b v Hronologija 1 1980, str. 29.
- ^ Hronologija 1 1980, str. 8.
- ^ a b v Generalni štrajk 2014.
- ^ Hronologija 1 1980, str. 31.
- ^ Hronologija 1 1980, str. 33.
- ^ a b v g Hronologija 1 1980, str. 34.
- ^ a b Hronologija 1 1980, str. 35.
- ^ a b Hronologija 1 1980, str. 37.
- ^ a b v Hronologija 1 1980, str. 38.
- ^ Hronologija 1 1980, str. 39.
- ^ a b Hronologija 1 1980, str. 40.
- ^ Hronologija 1 1980, str. 41.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Pregled istorije Saveza komunista Jugoslavije. Beograd: Institut za izučavanje radničkog pokreta. 1963. COBISS.SR 54157575
- Hronologija radničkog pokreta i SKJ 1919—1979. tom I 1919—1941. Beograd: Narodna knjiga; Institut za savremenu istoriju. 1980. COBISS.SR 1539739342
- Istorija Saveza komunista Jugoslavije. Beograd: Izdavački centar „Komunist”; Narodna knjiga; Rad. 1985. COBISS.SR 68649479
- Ignjatović, Srećko (2014). „Materijal korišten iz monografije Vaso Miskin Crni i Tito i željezničari Jugoslavije”. Generalni štrajk željezničara Jugoslavije 15. aprila 1920. godine (PDF). Sarajevo.
Hronologija radničkog pokreta, Saveza komunista i Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije | ||
|---|---|---|
Hronologija je podeljena na tri oblasti — Hronologija radničkog pokreta i KPJ (1919—1941), Hronologija Narodnooslobodilačke borbe (1941—1945) i Hronologija SFRJ i SKJ (1945—1992) | ||
| do 1899. | .svg) .svg) | |
| 1900—1919. | ||
| 1920—1929. | ||
| 1930—1939. | ||
| 1941—1949. | ||
| 1950—1959. | ||
| 1960—1969. | ||
| 1970—1979. | ||
| 1980—1983. | ||
| 1990—1992. | ||
