Cetinjski manastir
| Cetinjski manastir | |
|---|---|
 | |
| Osnovni podaci | |
| Jurisdikcija | Srpska pravoslavna crkva |
| Mitropolija | Mitropolija crnogorsko-primorska |
| Osnivanje | 1484. |
| Osnivač | Ivan Crnojević |
| Upravnik | episkop dioklijski Pajsije Đerković |
| Mesto | Cetinje |
| Država | Crna Gora |
Cetinjski manastir je jedan od najznačajnijih manastira Srpske pravoslavne crkve. Nalazi se na Cetinju, a pripada Mitropoliji crnogorsko-primorskoj. Posvećen je prazniku Rođenja Presvete Bogorodice. Prvobitno je podignut 1484. godine, kao novi katedralni manastir Zetske mitropolije.[1] U razdoblju od 1493. do 1496. godine, pri ovom manastiru je radila čuvena Cetinjska štamparija, najstarija štamparija u srpskim zemljama.[2] Stari manastir je postradao 1692. godine od Mlečana pri dolasku Sulejman paše,[3][4] nakon čega je od mitropolita skenderijsko primorskog Danila Petrovića, podignut novi manastirski kompleks, koji je u više navrata dograđivan. U manastiru se čuvaju brojna kulturna dobra.
Istorija
[uredi | uredi izvor]
Prvi manastir na Cetinju sazidao je 1484. godine Ivan Crnojević, vladar Zete, i tada je postao sjedište Zetske mitropolije. Do druge polovine 1777. mitropoliti imaju titulu „skednerijsko primorski“, a od tada tituli dodaju i crnogorsko ime.[5][6] Iz ranijeg perioda se u vezi mitropolita Romila (1530.-1551.) veže i crnogorsko ime.[7] Manastir je sazidan na lokaciji Ćipur, a je srušen do temelja 1692. od strane Mlečana, koji su ga prvo lagumali, da se lagum zapali kada skadarski vezir bude u njega ulazio. Manastir je tako uništen pri povlačenju Mlečana pred Turcima.[8] To je utvrdio Lazar Tomanović, navodeći podatak da se ranije mislilo da su Turci uništili manastir, na osnovu mletačkih dokumenata.[9]
Sulejman-paša Bušatlija je na Cetinju preživio mletačko rušenje Cetinjskog manastira. Sudbina manastira je bila, sa Mlečanima, kao i manastira Tvrdoša. Lagumali su ga i podigli u vazduh, a to je i ranilo pašu. Ogorčeni Turci su potom cijeli manastir sravnili sa zemljom. Novi vladika je izabran tek 1694. godine u osobi igumana Save ili kasnijeg mitropolita Save Očinića.[10]
Danas se na Ćipuru nalaze ostaci ovog manastira, poznatog kao Manastir Crnojevića na Ćipuru. Manastir je obnovio 1701. godine vladika Danilo, na mestu nedaleko od prvobitne lokacije.[11] Tom prilikom u novi manastir je ugrađeno kamenje iz starog, a preneta je i ploča sa grbom Crnojevića i posvetom Ivana Crnojevića. 1712. manastir je bio spaljen od bosanskog vezira Ahmet paše,[12] a obnovio ga je oko 1743. crnogorski mitropolit Sava Petrović Njegoš. Mahmud-paša Bušatlija ga je spalio 1785. godine a obnovio ga je Petar I Petrović Njegoš. Vladimir Bronevski početkom 19. vijeka manastirsku crkvu pominje kao petokupolnu,[13] a danas nema takav izgled. Više puta je dograđivan, a sadašnji izgled datira iz 1927. godine. U manastiru se nalazi Crkva Rođenja Bogorodice u kojoj se nalaze mošti Svetog Petra Cetinjskog.
Starešine manastira
[uredi | uredi izvor]| Portret | Ime i prezime | Vreme službe |
|---|---|---|
| iguman Luka (Anić) | 1995—2010 | |
|
iguman Metodije (Ostojić) | 2010—2018 |
| iguman Pajsije (Đerković) | 2021— |
U manastiru se čuvaju
[uredi | uredi izvor]
- ruka Svetog Jovana Krstitelja[14]
- mošti Svetog Petra Cetinjskog (Petra I Petrovića Njegoša)
- čestica Časnog krsta Gospodnjeg
- epitrahelj Svetog Save (Rastka Nemanjića) iz XIII vijeka, osnivača Srpske pravoslavne crkve
- kruna srpskog kralja Stefana Dečanskog iz dinastije Nemanjića iz XIV vijeka, koja je bila istovjetno i kruna crnogorskog kralja Nikole I Petrovića kojom je krunisan 1910. godine
- štap vladara Zete Ivana I Crnojevića iz XV vijeka
- raznorazni stari crkveni barjaci (među njima i sumnjive autentičnosti Boška Jugovića)
- Cetinjski letopis
Imovina Cetinjskog manastira
[uredi | uredi izvor]U Osnivačkoj povelji Cetinjskog manastira (Hrisovulji) gospodara Ivana Crnojevića je navedeno da onoga koga odredi Bog da nakon njega vlada tom zemljom, moli i zaklinje, da to što je Ivan Crnojević priložio, uzakonio i potvrdio, ostane na vijeke netaknuto, kao što i on ništa nije uzeo svetim crkvama, no koliko je mogao priložio i potvrdio. Dalje se navodi, da ako koga nauči sijač zloće i naš protivnik đavo da štogod oduzme od ovoga što je zapisano, takav da bude proklet od Boga i sile časnoga i životvornog krsta... i da bude podoban Judi izdajniku (4. januara 6993. godine na Rijeci, U Hrista Boga blagovjerni i Bogom čuvani Gospodar zetski Ivan Crnojević).[15] U istoj povelji je navedeno da je manastir priložena i planina Lovćen.[16]
Knjaz Nikola I Petrović Njegoš je 1895. izdao Ukaz o Cetinjskom manastiru u kojem je napisano da je zetski gospodar i posljednji nezavisni srpski vladalac Ivan Crnojević osnovao na Cetinju manastir, kao stolicu zetskih mitropolita. Obradio ga je raznim dobrima, među kojima se nalazi i veliki dio cetinjskog polja. Ta mitropolija je navedena kao jedina koja je osnovana od Svetog Save, a da je u kontinuitetu opstala do danas. Pošto se u Nikolino vrijeme na imovini manastira, na cetinjskom polju zasnovala varoš, koja se sve više širi, donesene su odluke koje su omogućile manastiru dalji opstanak. Pored ostaloga, odlučeno je da manastir svog godišnji prihod ulaže u kupovinu nepokretnih dobara u Crnoj Gori, da bi imovinu umnožio, te da bi time i u budućnosti mogao blagotvorno djelovati u oblasti Svete Pravoslavne Crkve i srpskoga naroda. Time se najsvečanije potvrđuje manastirsko pravo svojine zemljišta, na kom se prestonica podiže, i daje se svakome na znanje, da to zemljište ostaje za sva iduća vremena u isključivoj svojini cetinjskog manastira sveto i neprikosnoveno. Ta prava su darovana od Ivana Crnojevića, a od Nikole Petrovića potvrđena.[17]
Krajem 2019. godine, u toku noći i uz hapšenje opozicionih poslanika, izglasan je sporni zakon, po kojem bi sva crkvena imovina izgrađena do 1918. godine, a za koju SPC u Crnoj Gori nema dokaze vlasništva, pripale državi Crnoj Gori. Zakon je izazvao građanske proteste u vidu crkvenih litija i negodovanje od strane kanonske Crkve, jer se ovaj zakon odnosi samo na SPC i politički je usmjeren protiv srpskog karaktera istorijske Crne Gore.
Vidi još
[uredi | uredi izvor]- Zetska eparhija
- Manastir Crnojevića na Ćipuru
- Mitropolija crnogorsko-primorska
- Cetinjska štamparija
- Srbi u Crnoj Gori
- Dvorska crkva na Ćipuru
Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ Janković 1984, str. 199-204.
- ^ Medaković 1993, str. 425-440.
- ^ Burović, Kaplan (2014). Skadar, pp. 46. Niš: Štamparija Viktorija.
- ^ Stanojević 1975c.
- ^ Vjesnik kr. zem. arkiva, XVI., Pisma crnogorskih poglavica iz druge polovine XVIII. stoleća. Zagreb. 1914. str. 227., 229., 231...
- ^ Arkiv za povjestnicu jugoslavensku - Knjiga III, Dopisi crnogorskog vladike Save Petrovića... Zagreb. 1854. str. 133...
- ^ Mitropoliti zetski, crnogorski i primorski (od 1484. do 1692.g) čiji su zemni ostaci sahranjeni 20. juna u crkvi Cetinjskog manastira na Ćipuru.
- ^ Tomanović 2018, str. 494..
- ^ Tomanović 2018, str. 574..
- ^ Tomanović, Lazar (1899). G. Ruvarac i Montenegrina. Sremski Karlovci. str. 79.
- ^ Malbaša, Predrag. „CETINjSKI MANASTIR NA ĆIPURU”. Montenegrina. Pristupljeno 28. 5. 2020.
- ^ Dabović, Đoko (2006). Pleme Šestani, str. 114. Bar: Udruženje građana Šestani.
- ^ Bronevski, Vladimir (1995). Zapisi o Crnoj Gori i Boki, str. 62. Podgorica: CID.
- ^ Sudbina ruke Svetog Jovana Krstitelja, ruke koja je krstila Isusa („Večernje novosti“, 13. april 2015)
- ^ Šekularac, Božidar (1996). „Crnogorski anali“ ili „Cetinjski ljetopis. Cetinje: Obod. str. 102, 103.
- ^ Šekularac, Božidar (1996). „Crnogorski anali“ ili „Cetinjski ljetopis. Cetinje: Obod. str. 98.
- ^ Glas Crnogorca, br. 26. za subotu 24. juna, Tekst: Službeni dio, Mi Nikola Prvi po milosti Božijij... 1895. str. 1.
Literatura
[uredi | uredi izvor]- Ruvarac, Ilarion (1899). Montenegrina: Prilošci istoriji Crne Gore (2. izd.). Zemun: Štamparija Jovana Puljo.
- Radonić, Jovan (1950). Rimska kurija i južnoslovenske zemlje od XVI do XIX veka. Beograd: Naučna knjiga.
- Milović, Jevto M. (1956). Zbornik dokumenata iz istorije Crne Gore (1685—1782). Cetinje: Istoriski institut.
- Slijepčević, Đoko M. (1962). Istorija Srpske pravoslavne crkve. knj. 1. Minhen: Iskra.
- Slijepčević, Đoko M. (1966). Istorija Srpske pravoslavne crkve. knj. 2. Minhen: Iskra.
- Slijepčević, Đoko M. (1986). Istorija Srpske pravoslavne crkve. knj. 3. Keln: Iskra.
- Stanojević, Gligor (1955). Crna Gora u doba vladike Danila. Cetinje: Istoriski institut.
- Stanojević, Gligor (1975a). „Crna Gora u XVI vijeku”. Istorija Crne Gore. knj. 3, sv. 1. Titograd: Redakcija za istoriju Crne Gore. str. 1—88.
- Stanojević, Gligor (1975b). „Crna Gora u XVII vijeku”. Istorija Crne Gore. knj. 3, sv. 1. Titograd: Redakcija za istoriju Crne Gore. str. 89—227.
- Stanojević, Gligor (1975c). „Crna Gora u XVIII vijeku”. Istorija Crne Gore. knj. 3, sv. 1. Titograd: Redakcija za istoriju Crne Gore. str. 229—499.
- Stanojević, Gligor (1979). Mitropolit Vasilije Petrović i njegovo doba (1740—1766). Beograd: Istorijski institut.
- Milović, Jevto M. (1984). Petar II Petrović Njegoš u svom vremenu. Titograd: Crnogorska akademija nauka i umjetnosti.
- Janković, Marija (1984). „Saborne crkve Zetske episkopije i mitropolije u srednjem veku”. Istorijski časopis (31): 199—204.
- Janković, Marija (1985). Episkopije i mitropolije Srpske crkve u srednjem veku. Beograd: Istorijski institut SANU.
- Milović, Jevto M. (1987). Petar I Petrović Njegoš: Pisma i drugi dokumenti. 1. Titograd: Istorijski institut.
- Milović, Jevto M. (1988). Petar I Petrović Njegoš: Pisma i drugi dokumenti. 2. Titograd: Istorijski institut.
- Medaković, Dejan (1993). „Stare srpske štamparije”. Istorija srpskog naroda. knj. 3, sv. 2. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 425—440.
- Vuković, Sava (1996). Srpski jerarsi od devetog do 20. veka. Beograd: Evro.
- Puzović, Predrag (2015). „Stradanje sveštenika tokom Prvog svetskog rata na području Cetinjske, Pećske i Nikšićke eparhije” (PDF). Bogoslovlje: Časopis Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta u Beogradu. 74 (2): 211—220. Arhivirano iz originala (PDF) 27. 09. 2023. g. Pristupljeno 20. 06. 2019.
- Mikavica, Dejan; Vasin, Goran; Ninković, Nenad (2013). Istorija Srba u Crnoj Gori 1496-1918. Novi Sad: Prometej.
- Mikavica, Dejan; Vasin, Goran; Ninković, Nenad (2017). Srbi u Crnoj Gori 1496-1918. Nikšić: Institut za srpsku kulturu.
- Petrović, Rastislav V. (1997). Vladika Danilo i vladika Sava (1697—1781). Beograd: Stručna knjiga.
- Aleksić, Budimir (2006). „Pravoslavlje na prostoru današnje Crne Gore od 1219. do 2006.”. Pravoslavlje u Crnoj Gori. Cetinje: Svetigora. str. 13—38.
- Markuš, Jovan (2006). „Katalog-diptih episkopa i mitropolita zetskih, crnogorskih i primorskih od 1219. do 2006.”. Pravoslavlje u Crnoj Gori. Cetinje: Svetigora. str. 39—86.
- Vukić, Predrag (2006). „Pravoslavne eparhije, crkve i manastiri u Crnoj Gori”. Pravoslavlje u Crnoj Gori. Cetinje: Svetigora. str. 87—128.
- Tomanović, Lazar (2018). Memoari. CID, Podgorica.
Spoljašnje veze
[uredi | uredi izvor]- Mitropolija: Manastir cetinjski
- Rukopisne knjige Manastira rođenja presvete Bogorodice na Cetinju, doktorska disertacija (2016)
