Crkva Svetog Jovana Krstitelja u Gostuši
| Crkva Svetog Jovana Krstitelja u Gostuši | |
|---|---|
| Opšte informacije | |
| Mesto | Gostuša |
| Opština | Pirot |
| Država |  Srbija |
| Vrsta spomenika | Nepokretno kulturno dobro - spomenik kulture |
| Vreme nastanka | 12. vek |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Zavod za zaštitu spomenika kulture Niš |
Crkva Svetog Jovana Krstitelja u Gostuši jedna je od parohijskih crkava u Pirotskom namesništvu, Eparhije Niške,[1] u jugoistočnom delu Srbije u opštini Pirot. Današnja crkva sagrađena je 1835. godine na temeljima starije crkve (najverovatnije izgrađene u 12. veku) i smatra se jednim od najstarijih objekta u selu Gostuša.
Položaj[uredi | uredi izvor]
Crkva Svetog Jovana Krstitelja se nalazi u selu Gostuša na jugoistočnim padinama Stare planine a u odnosu na opštinski centar, grad Pirot, 14 km severoistočno. Oblast kojoj selo pripada naziva se Srednji Visok koji je deo većeg područja ili Visoka - oblasti u slivu reke Visočice između južnih padina Stare planine sa severne strane i planine Vidlič sa južne. Srednji Visok zauzima prostor u srednjem toku reke Visočice u kome je formirano Zavojsko jezero. Pored Gostuše ovom prostoru pripadaju i sela: Bela, Pakleštica, Velika Lukanja, Koprivštica, Pokrevenik i Zavoj. Zahvaljujući velikoj gografskoj izolovanosti područje Srednjeg Visoka se razvijalo nezavisno od ostatka pirotske opštine, i predstavlja, osim geografski, duhovno i kulturno jedinstven prostor.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Po nekim predanjima gradnja prvobitne crkve Svetog Jovana Krstitelja u Gostuši datira se u 12. vek (pominje se 1112. godina). Period srednjeg veka završava se padom vladavine despota Đurđa Brankovića 1447. godine kada ceo pirotski kraj pada pod osmanlijsku vlast.[2]
Prvo pominjanje Gostuše kao naseljenog mesta pod današnjim nazivom je u turskim poreskim defterima ( popisu dželepčijskih1 domaćinstava) iz 1576./1577. godine. Gostuša je tada imala devet dželepčijskih domćinstava i pripadala je kazi Šehirćoj.[3]
Opis[uredi | uredi izvor]
Crkva je bila jednobrodna građevina sa polukružnom apsidom na istočnom zidu. Kameni zidovi su nosili lučnu tavanicu na kojoj je bio postavljen dvoslivni krov od kamenih ploča. Velika mana ovakvog krovova je velika sopstvena težina koja zahteva dobro stanje kontsrukcije koja ih nosi, i prokišnjavanje koje se na crkvi desilo nakon određenog vremena usled sleganja i razmicanja ploča. Zbog neredovnog održavanja ovo prokišnjavanje doelo je do slabljenja konstrukcije što usled velike težine dovelo do urušavanja najpre krova a zatim i dela objekta. Tokom 1938. godine, oštećenjan objekat je rekonstruisan pri čemu je dograđen naos sa tremom. Tokom ovih radova na starom delu uklonjen je kameni krov i nad celim objektom postavljen troslivni krov prepokriven crepom.
Zvono je bilo postavljeno u zasebnom objektu, zvoniku koji se srušio u zemljotresu 1963. godine i nikada nije obnovljen.
Obnova crkve[uredi | uredi izvor]
Crkva je delimično obnovljena 2019. godine u akciji organizovanoj od strane Fondacije „Arhitekta Aleksandar Radović” iz Niša koja je uspešno realizovala konzervatorski kamp u selu Gostuša na Staroj planini pod nazivom „Oživljavanje kamenog sela”. U ovoj akciji obnovljen je kameni krov na apsidi crkve i, uređen potporni zida crkve, koja je posle 30 godina ponovo osveštana.[4]
Prema rečima Upravnica Fondacije Elene Vasić Petrović, u obnovi crkve...[5]
...koristili smo stare materijale i pravili različite vrste krečnih i blatnih maltera. Radili smo na drvetu, nameštaju u crkvi, kamenim podovima u crkvi, na stepeništu. Konzervaciju kamena. Meni je posebno važno očuvanje kamenih krovova u selu i uspeli smo da na apsidi crkve rekonstruišemo krov od kamenih ploča sa volonterima i uradimo potporni zid Crkve i trem.[4]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ „Saborna crkva Tijabarska u Pirotu. Hramovi u parohijama”. Pravoslavna Eparhija niška (na jeziku: srpski). Pristupljeno 5. 1. 2023.
- ^ Borisav Nikolić, Gostuša, 2011. g
- ^ Dragana Stojković, Naselja i stanovništvo opštine Pirot (Osvrt na pojedine istorijske, etničke i demografske karakteristike); 2010. g
- ^ a b „Oživljavanje kamenog sela Gostuša na Staroj planini”. www.politika.co.rs. 14. 10. 2019. Pristupljeno 27. 2. 2021.
- ^ Panić, Piše: Z. „"Oživljavanje kamenog sela" na Staroj planini (FOTO) - Društvo - Dnevni list Danas”. www.danas.rs. Pristupljeno 27. 2. 2021.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- „Oživljavanje kamenog sela“ na Staroj planini (FOTO) - www.danas.rs