Čarls Darvin

Čarls Darvin
Čarls Darvin 1869.
Lični podaci
Datum rođenja	(1809-02-12)12. februar 1809.
Mesto rođenja	Šruzberi, Ujedinjeno Kraljevstvo
Datum smrti	19. april 1882.(1882-04-19) (73 god.)
Mesto smrti	Daun, Ujedinjeno Kraljevstvo
Obrazovanje	Hristov koledž, University of Edinburgh Medical School, Shrewsbury School, Univerzitet u Edinburgu
Potpis

Čarls Robert Darvin (engl. Charles Darwin; Šruzberi, 12. februar 1809 — Daun, 19. april 1882) je bio britanski biolog, prirodnjak i geolog, koji je postavio temelje moderne teorije evolucije po kojoj se svi životni oblici razvijaju putem prirodne selekcije. Utvrdio je da su sve životne vrste proizašle tokom vremena iz zajedničkog pretka, i u zajedničkoj publikaciji sa Alfredom Raselom Valasom uveo je svoju naučnu teoriju da je taj obrazac grananja evolucije proizašao iz procesa koji je on nazivao prirodnom selekcijom, u kome je borba za opstanak imala sličan efekat veštačkoj selekciji koja se primenjuje pri selektivnom uzgoju.

Darvin je objavio svoju teoriju evolucije sa uverljivom evidencijom u svojoj knjizi O poreklu vrsta iz 1859. godine, prevazilazeći naučno odbijanje ranijih koncepta transmutacije vrsta. Do 1870-ih, naučna zajednica i znatan deo javnog mnjenja su prihvatili evoluciju kao činjenicu. Međutim, mnogi su favorizovali alternativna objašnjenja i tek je nakon pojave moderne evolucione sinteze u periodu od 1930-ih do 1950-ih ostvaren širi konsenzus u kome je prirodna selekcija osnovni mehanizam evolucije. U modifikovanom obliku, Darvinovo naučno otkriće je ujedinjavajuća teorija nauka o životu, koja objašnjava raznovrsnost života.

Darvinovo rano interesovanje za prirodu dovelo je do zanemarivanja medicinskog obrazovanja na univerzitetu u Edinburgu; umesto čega se angažovao u istraživanju morskih beskičmenjaka. Studije na univerzitetu u Kembridžu (Hristov koledž) osnažile su njegovu strast za prirodnim naukama. Njegovo petogodišnje putovanje na HMS Biglu uspostavilo ga je kao eminentnog geologa čije opservacije i teorije su podržavale Čarls Lajelove uniformističke ideje, a objavljivanjem žurnala putovanja je stekao slavu popularnog autora.

Zaintrigiran geografskom distribucijom divljih životinja i fosila koje je sakupio tokom putovanja, Darvin je počeo sa detaljnim ispitivanjima i 1838. godine je proizveo teoriju prirodne selekcije. Mada je on diskutovao o svojim idejama sa nekoliko prirodnjaka, njegova ekstenzivna istraživanja su zahtevala vreme i njegov geološki rad je dobijao prioritet. On je pisao svoju teoriju 1858. godine kad je od Alfreda Rasela Valasa dobio esej kojim je opisana ista ideja, što je podstaklo neposrednu zajedničku publikaciju njihovih teorija. Darvinov rad je uspostavio evolucionarno nasleđivanje sa modifikacijom kao dominantno naučno objašnjenje diverzifikacije u prirodi. Godine 1871 izučavao je ljudsku evoluciju i polni odabir u radu The Descent of Man, and Selection in Relation to Sex, čemu je sledio rad The Expression of the Emotions in Man and Animals (1872). Njegova istraživanja biljki su objavljena u seriji knjiga, i u njegovoj finalnoj knjizi, The Formation of Vegetable Mould, through the Actions of Worms (1881), u kojoj je izučavao gliste i njihov uticaj na zemljište.

Darvin se smatra jednom od najuticajnijih ličnosti u ljudskoj istoriji, i odata mu je počast sahranjivanjem u Vestminsterskoj opatiji.

Biografija

Darvin je rođen u mestu Šruzberi, u grofoviji Šropšir, 12. februara 1809. godine kao peto dete dobrostojeće engleske porodice. Njegov deda sa majčine strane bio je uspešni trgovac porcelanskom i lončarskom robom Džosaja Vedžvud, a deda s očeve strane poznati psiholog i naučnik iz 18. veka Erazmus Darvin.

Slika sedmogodišnjeg Čarlsa Darvina u 1816. godini

Godine 1825, nakon završetka školovanja u elitnoj školi u rodnom Šruzberiju, mladi Darvin je upisao medicinu na univerzitetu u Edinburgu. Godine 1827. izbačen je sa studija medicine i upisao se na univerzitet u Kembridžu sa namerom da postane sveštenik anglikanske crkve. Tamo je sreo geologa Adama Sedžvika i prirodnjaka Džona Hensloua. Henslou ne samo da je pomogao Darvinu u sticanju samopouzdanja nego je svog učenika podučio kako da bude pažljiv i savestan posmatrač prirodnih pojava i sakupljač primeraka živog sveta.

Darvin nije završio ni studije teologije, a 1831. godine u njegovoj dvadeset i drugoj godini, na Henslouov nagovor, ukrcao se na istraživački brod „Bigl“, pridruživši se tako ekipi prirodnjaka na naučnom putovanju po svetu. Darvin je na tom putovanju dobio priliku da posmatra geološke formacije koje su pronađene na različitim kontinentima i ostrvima kao i velik broj fosila i živih organizama. U svojim geološkim posmatranjima Darvin je bio najviše zadivljen posledicama delovanja prirodnih sila na Zemljinu površinu. U to doba većina geologa zastupala je teoriju da su pojedine vrste životinjskog i biljnog sveta nastajale nezavisno jedna od druge, te da je svaka prošla kreacija uništena iznenadnom katastrofom, kao što je npr. zemljotres ili pucanje i uvijanje Zemljine kore. Prema toj teoriji poslednja katastrofa bila je ona povezana sa Nojevom barkom koja je izbrisala sve životne oblike osim onih koji su se ukrcali u barku. Ostali primerci životnih oblika postali su fosili. Prema tom gledištu, vrste, nastale nezavisno jedna od druge, nisu mutirale tako da su zauvek ostajale na istom stepenu razvoja.

Bigl, slika Ovena Stenlija iz 1841.

Katastrofičnu tezu (ali ne i teoriju o nemutaciji vrsta) izmenio je engleski geolog ser Čarls Lajel u svojoj knjizi u tri toma „Principi geologije“ (engl. Principles of Geology) (1830—1833). Lajel je utvrdio da Zemljina površina prolazi kroz stalne promene što je rezultat delovanja prirodnih sila kroz duži vremenski period. Dok je boravio na „Biglu“ Darvin je zaključio da mnoga Lajelova zapažanja odgovaraju onome što je sam uočio. Takođe je primetio da neki njegovi nalazi nisu u skladu s Lajelovim hipotezama. Tako je, na primer, zapazio da na ostrvu Galapagos postoje jedinstvene vrste kornjača, američkog drozda i zeba koje su, uprkos tome što su blisko povezane sa kornjačama, drozdovima i zebama sa kontinentalnog dela Južne Amerike, različite u strukturi i prehrambenim navikama. Ta opažanja naterala su Darvina da postavi pitanje da li je moguće da postoje veze između različitih, ali sličnih vrsta.

Darvin se vratio u Englesku 1836. godine, a pred njegov povratak, jedan Darvinov poznanik, Edvard Blajd napisao je 1835. godine rad u kome su iznete osnovne zamisli o evoluciji. Darvin je objavio njegove ideje o promenljivosti vrsta u delu „Beleške o transmutaciji vrsta“ (engl. Notebooks on the Transmutation of Species). Darvin se u svom stanovištu o razvijanju organizama još više učvrstio nakon što je pročitao „Esej o principima stanovništva“ (engl. An Essay on the Principle of Population) iz 1798. godine, delo britanskog ekonomiste Tomasa Roberta Maltusa. U tom delu Maltus objašnjava kako broj stanovnika sveta raste brže nego što raste proizvodnja hrane (broj stanovnika raste geometrijskom progresijom, a proizvodnja hrane aritmetičkom). Čovek nije u stanju da uravnoteži navedene pojave pa to, umesto njega, čine prirodne katastrofe, glad, bolesti i ratovi. Darvin je Maltusovu teoriju primenio na životinje i biljke i 1838. godine načinio nacrt teorije evolucije putem prirodne selekcije.

Darvin je sledećih dvadeset godina dorađivao svoju teoriju i usput se bavio i nekim drugim prirodno-istorijskim projektima; budući da je bio prilično bogat, nikad nije imao potrebu za dodatnim radom. Godine 1839, oženio se svojom rođakom Emom Vedžvud, a nešto kasnije se preselio na malo imanje Daun Haus pokraj Londona. Tamo je sa suprugom podizao desetoro dece, od koje je troje umrlo u ranom detinjstvu.

Sa poznatijim i starijim Čarlsom Darvinom se dopisivao Alfred Rasel Valas (1823-1913). Početkom 1858. godine Valas je poslao jedan rad o evoluciji, koji u osnovi sadrži istu teoriju evolucije kao kasnije napisano delo Darvina, Darvinu uz molbu da rad bude objavljen, ali Darvin je poslao njegovom dugogodišnjem prijatelju i zaštitniku Č. Lajelu, uticajnom istraživaču u londonskom Lineovom društvu, pored Valasovog rada i sličan rad potpisan od Darvina.

Tako su objavljene u jednom časopisu istovremeno 1858. godine i prva Darvinova teorija evolucije i rad mlađeg prirodnjaka Alfreda Rasela Valasa, koji je nezavisno od Darvina došao do istog zaključka o evoluciji. Darvinova teorija je u opširnijem izdanju objavljena 1859. godine pod naslovom „O poreklu vrsta“ (engl. On the Origin of Species). Čini se da je Darvin ubrzano radio i kraći rad iz sredine 1858. godine zamenio je krajem 1859. godine obimnom knjigom, a tako je zasenio takođe kratki rad o evoluciji Alfreda R. Valasa. Darvinovo delo nazvano je „knjigom koja je šokirala svet“, knjiga je rasprodata već prvog dana te je naknadno štampano još šest izdanja.

Karikatura Darvina kao majmuna objavljena u magazinu Hornet

Reakcija na Darvinovu knjigu bila je veoma brza. Neki biolozi prigovarali su Darvinu da ne može dokazati svoje hipoteze. Drugi su kritikovali Darvinovu koncepciju o razvijanju različitih vrsta iz jedne. Međutim, nisu naučnici bili najžešći kritičari Darvinove teorije nego Crkva. Crkveni predstavnici su Darvinu oštro prigovarali da teorija o prirodnoj selekciji poriče uticaj Boga na stvaranje čoveka i stavlja čoveka na isti nivo sa životinjama.

Ostatak života Darvin je proveo dorađujući teoriju tako da je kasnije objavio još nekoliko knjiga u kojima je objašnjavao sporne delove teorije: „Menjanje životinja i biljaka u domaćim uslovima“ (1868; engl. The Variation of Animals and Plants Under Domestication), „Poreklo čoveka“ (1871; engl. The Descent of Man), „Ispoljavanje emocija kod životinja i čoveka“ (1872; engl. The Expression of the Emotions in Animals and Man) i „Poreklo čoveka i selekcija u vezi sa polom“ (1872; engl. The Descent of Man and Selection in Relation to Sex). Važnost Darvinovog rada prepoznali su njegovi savremenici te je Darvin primljen u Kraljevsko društvo 1839. godine i u Francusku akademiju nauka (1878). Odata mu je počast i sahranom u Vestminsterskoj opatiji, nakon što je 19. aprila 1882. preminuo u mestu Daun, u grofoviji Kent.

Dela

Ovo je nekompletna lista Darvinovih spisa koja sadrži njegova glavna dela.

Objavljeni radovi

• 1839: Journal and Remarks (Dnevnik i napomene); zbog popularnosti, tekst je iste godine ponovo štampan pod naslovom Journal of Researches into the Geology and Natural History (Dnevnik istraživanja o geologiji i prirodnoj istoriji).
  • Drugo prerađeno izdanje iz 1845. takođe koristi ovaj novi naslov samo što su ’geologija’ i ’prirodna istorija’ zamenili mesta, dok na rikni knjige piše Naturalist's Voyage (Putovanje prirodnjaka). Treće izdanje sa finalnom verzijom teksta iz 1860. nosi isti naslov, a na rikni knjige stoji Naturalist's Voyage Round the World (Putovanje prirodnjaka oko sveta). Izdanje iz 1905. prvi put koristi naslov The Voyage of the Beagle (Putovanje Bigla).
  • Prvi nepotpuni prevod na srpskohrvatskom je štampan u Zagrebu 1922. pod naslovom „Put jednoga prirodoslovca oko zemlje”.
  • Potpuni prevod izlazi u Zagrebu 1949. kao „Putovanje jednog prirodoslovca oko svijeta”; prevodioci su Karla Kunc i Stanko Miholić.
  • Godine 1951. u Beogradu izlazi izdanje istih prevodilaca pod naslovom „Putovanje jednog prirodnjaka oko sveta”.
• 1842: The Structure and Distribution of Coral Reefs (Struktura i distribucija koralnih grebena) – Darvinova prva monografija.
• 1844: Geological Observations on the Volcanic Islands (Geološka zapažanja na vulkanskim ostrvima).
• 1846: Geological Observations on South America (Geološka opažanja o južnoj Americi).
• 1859: On the Origin of Species by Means of Natural Selection, or the Preservation of Favoured Races in the Struggle for Life (Postanak vrsta pomoću prirodnog odabiranja ili Održavanje povlađivanih rasa u borbi za život).
  • Prvi nepotpuni prevod na srpski jezik uradio je Milan Radovanović i objavljen je 1878. pod naslovom „Postanak fela pomoću prirodnog odbiranja ili Održavanje ponjegovanih rasa u borbi za život” (prevod je učinjen na osnovu engleskog šestog, dopunjenog i popravljenog izdanja).
  • Potpuni prevod na srpski u izvedbi Nedeljka Divca je prvi put objavljen 1948. pod naslovom „Postanak vrsta pomoću prirodnog odabiranja ili Održavanje povlađivanih rasa u borbi za život”.
• 1868: The Variation of Animals and Plants under Domestication (Varijacije životinja i biljaka usled pripitomljavanja).
• 1871: The Descent of Man, and Selection in Relation to Sex (Čovekovo poreklo i spolno odabiranje).
  • Prvi nepotpuni prevod na srpski se pojavljuje 1922. Prevodilac je bio Nedeljko Divac.
  • Prvi kompletni prevod izlazi 1931. (prvi tom) i 1934. (drugi tom) u izvedbi Nedeljka Divca.
• 1872: The Expression of the Emotions in Man and Animals (Izražavanje emocija kod čoveka i životinja).
  • Izdanje na srpskom izlazi 2009. u prevodu Nevene Mrđenović.
• 1881: The Formation of Vegetable Mould through the Action of Worms (Nastajanje humusa putem delovanja crva) – Darvinova poslednja naučna knjiga objavljena neposredno pred njegovu smrt.

Autobiografija

• Darvin je napisao tekst 1876. pod naslovom Recollections of the Development of my Mind and Character (Prisećanja na razvoj mog uma i karaktera). Objavljen je 1887. (pet godina nakon Darvinove smrti) kao deo knjige The Life and Letters of Charles Darwin, including an autobiographical chapter (Život i pisma Čarlsa Darvina, uključujući autobiografsko poglavlje). Urednik izdanja, Darvinov sin, Fransis Darvin je izbacio neke delove iz originalnog teksta koji su se ticali Darvinovih kritičkih pogleda na račun Boga i hrišćanstva.
  • Izdanje na srpskom u prevodu Milana Nedića je prvi put objavljeno 1937. pod naslovom „Moj život”.
• Darvinova unuka, Nora Barlou, je vratila izbačene delove u izdanju iz 1958. pod naslovom Autobiography of Charles Darwin (Autobiografija Čarlsa Darvina).

Literatura

• Glass, Bentley (1959). Forerunners of Darwin. Baltimore, MD: Johns Hopkins University Press. str. iv. ISBN 978-0-8018-0222-5. „Darwin's solution is a magnificent synthesis of evidence...a synthesis...compelling in honesty and comprehensiveness” 
• Coyne, Jerry A. (2009). Why Evolution is True. Oxford: Oxford University Press. str. 17. ISBN 978-0-19-923084-6. „In The Origin, Darwin provided an alternative hypothesis for the development, diversification, and design of life. Much of that book presents evidence that not only supports evolution, but at the same time refutes creationism. In Darwin's day, the evidence for his theories was compelling, but not completely decisive.” 
• Coyne, Jerry A. (2009). Why Evolution is True. Viking. str. 8-11. ISBN 978-0-670-02053-9. 
• Anonymous (1882). „Obituary: Death Of Chas. Darwin”. The New York Times (21 April 1882). Pristupljeno 30. 10. 2008. 
• Balfour, J. H. (11. 5. 1882). „Obituary Notice of Charles Robert Darwin”. Transactions & Proceedings of the Botanical Society of Edinburgh (14): 284—298. 
• Bannister, Robert C. (1989). Social Darwinism: Science and Myth in Anglo-American Social Thought. Philadelphia: Temple University Press. ISBN 978-0-87722-566-9. 
• Bowler, Peter J. (2003). Evolution: The History of an Idea (3rd izd.). University of California Press. ISBN 978-0-520-23693-6. 
• Browne, E. Janet (1995). Charles Darwin: vol. 1 Voyaging. London: Jonathan Cape. ISBN 978-1-84413-314-7. 
• Browne, E. Janet (2002). Charles Darwin: vol. 2 The Power of Place. London: Jonathan Cape. ISBN 978-0-7126-6837-8. 
• Darwin, Charles (1835). Extracts from letters to Professor Henslow. Cambridge: [privately printed]. Pristupljeno 1. 11. 2008. 
• Darwin, Charles (1837). Notebook B: (Transmutation of species). Darwin Online. CUL-DAR121. Pristupljeno 20. 12. 2008. 
• Darwin, Charles (1839). Narrative of the surveying voyages of His Majesty's Ships Adventure and Beagle between the years 1826 and 1836, describing their examination of the southern shores of South America, and the Beagle's circumnavigation of the globe. Journal and remarks. 1832–1836. III. London: Henry Colburn. Pristupljeno 24. 10. 2008. 
• Darwin, Charles (1842). „Pencil Sketch of 1842”. Ur.: Darwin, Francis. The foundations of The origin of species: Two essays written in 1842 and 1844. Cambridge University Press (objavljeno 1909). ISBN 978-0-548-79998-7. 
• Darwin, Charles (1845). Journal of researches into the natural history and geology of the countries visited during the voyage of H.M.S. Beagle round the world, under the Command of Capt. Fitz Roy, R.N. 2d edition. London: John Murray. Pristupljeno 24. 10. 2008. 
• Darwin, Charles; Wallace, Alfred Russel (1858). „On the Tendency of Species to form Varieties; and on the Perpetuation of Varieties and Species by Natural Means of Selection”. Journal of the Proceedings of the Linnean Society of London. Zoology 3. 3 (9): 46—50. doi:10.1111/j.1096-3642.1858.tb02500.x. 
• Darwin, Charles (1859). On the Origin of Species by Means of Natural Selection, or the Preservation of Favoured Races in the Struggle for Life (1st izd.). London: John Murray. ISBN 978-1-4353-9386-8. Pristupljeno 24. 10. 2008. 
• Darwin, Charles (1868). The variation of animals and plants under domestication. London: John Murray. ISBN 978-1-4191-8660-8. Pristupljeno 1. 11. 2008. 
• Darwin, Charles (1871). The Descent of Man, and Selection in Relation to Sex (1st izd.). London: John Murray. ISBN 978-0-8014-2085-6. Pristupljeno 24. 10. 2008. 
• Darwin, Charles (1872). The Origin of Species by Means of Natural Selection, or the Preservation of Favoured Races in the Struggle for Life (6th izd.). London: John Murray. ISBN 978-1-4353-9386-8. Pristupljeno 1. 11. 2009. 
• Darwin, Charles (1874). The Descent of Man, and Selection in Relation to Sex (2nd izd.). London: John Murray. ISBN 978-0-8014-2085-6. Pristupljeno 16. 1. 2016. 
• Darwin, Charles (1887). Darwin, Francis, ur. The life and letters of Charles Darwin, including an autobiographical chapter. London: John Murray. ISBN 978-0-404-08417-2. Pristupljeno 4. 11. 2008. 
• Darwin, Charles (1958). Barlow, Nora, ur. The Autobiography of Charles Darwin 1809–1882. With the original omissions restored. Edited and with appendix and notes by his granddaughter Nora Barlow. London: Collins. Pristupljeno 28. 9. 2013. 
• Darwin, Charles (2006). „Journal”. Ur.: van Wyhe, John. Darwin's personal 'Journal' (1809–1881). Darwin Online. CUL-DAR158.1–76. Pristupljeno 20. 12. 2008. 
• Darwin, Charles; Costa, James T. (2009). The Annotated Origin: A Facsimile of the First Edition of On the Origin of Species Annotated by James T. Costa. Cambridge, Massachusetts, and London, England: Belknap Press of Harvard University Press. ISBN 978-0-674-03281-1. 
• Desmond, Adrian; Moore, James (1991). Darwin. London: Michael Joseph, Penguin Group. ISBN 978-0-7181-3430-3. 
• Desmond, Adrian; Moore, James; Browne, Janet (2004). Oxford Dictionary of National Biography. Oxford, England: Oxford University Press. doi:10.1093/ref:odnb/7176. 
• Desmond, Adrian; Moore, James (2009). Darwin's sacred cause : race, slavery and the quest for human origins. London: Allen Lane. ISBN 978-1-84614-035-8. 
• Dobzhansky, Theodosius (1973). „Nothing in Biology Makes Sense Except in the Light of Evolution”. The American Biology Teacher. 35 (3): 125—129. doi:10.2307/4444260. 
• Eldredge, Niles (2006). „Confessions of a Darwinist”. The Virginia Quarterly Review (Spring 2006): 32—53. Arhivirano iz originala 24. 12. 2013. g. Pristupljeno 4. 11. 2008. 
• FitzRoy, Robert (1839). Voyages of the Adventure and Beagle, Volume II. London: Henry Colburn. Pristupljeno 4. 11. 2008. 
• Freeman, R. B. (1977). The Works of Charles Darwin: An Annotated Bibliographical Handlist. Folkestone: Wm Dawson & Sons Ltd. ISBN 978-0-208-01658-4. Pristupljeno 4. 11. 2008. 
• Freeman, R. B. (2007). Charles Darwin: A companion (2nd online izd.). The Complete Works of Charles Darwin Online. str. 107, 109. Pristupljeno 25. 12. 2014. 
• Herbert, Sandra (1980). „The red notebook of Charles Darwin”. Bulletin of the British Museum (Natural History). Historical Series (7 (24 April)): 1—164. Pristupljeno 11. 1. 2009. 
• Herbert, Sandra (1991). „Charles Darwin as a prospective geological author”. British Journal for the History of Science. 24 (24): 159—192. doi:10.1017/S0007087400027060. Pristupljeno 24. 10. 2008. 
• Huxley, Julian; Kettlewell, H.B.D. (1965). Charles Darwin and His World. New York: the Viking Press. 
• Keynes, Richard (2000). Charles Darwin's zoology notes & specimen lists from H.M.S. Beagle. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-46569-4. Pristupljeno 22. 11. 2008. 
• Keynes, Richard (2001). Charles Darwin's Beagle Diary. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-23503-7. Pristupljeno 24. 10. 2008. 
• Kotzin, Daniel (2004). Point-Counterpoint: Social Darwinism. Columbia American History Online. 
• Larson, Edward J. (2004). Evolution: The Remarkable History of a Scientific Theory. Modern Library. ISBN 978-0-679-64288-6. 
• Leff, David (2000). „AboutDarwin.com” (2000–2008 izd.). Arhivirano iz originala 28. 8. 2013. g. Pristupljeno 30. 12. 2008. 
• Leifchild (19. 11. 1859). „Review of 'Origin'”. Athenaeum (1673). Pristupljeno 22. 11. 2008. 
• Miles, Sara Joan (2001). „Charles Darwin and Asa Gray Discuss Teleology and Design”. Perspectives on Science and Christian Faith. 53: 196—201. Pristupljeno 22. 11. 2008. 
• Moore, James (2005). „Darwin – A 'Devil's Chaplain'?” (PDF). American Public Media. Arhivirano iz originala (PDF) 27. 2. 2008. g. Pristupljeno 22. 11. 2008. 
• Moore, James (2006). „Evolution and Wonder – Understanding Charles Darwin”. Speaking of Faith (Radio Program). American Public Media. Arhivirano iz originala 22. 12. 2008. g. Pristupljeno 22. 11. 2008. 
• Owen, Richard (1840). Darwin, C. R., ur. Fossil Mammalia Part 1. The zoology of the voyage of H.M.S. Beagle. London: Smith Elder and Co. 
• Paul, Diane B. (2003). „Darwin, social Darwinism and eugenics”. Ur.: Hodge, Jonathan; Radick, Gregory. The Cambridge Companion to Darwin. Cambridge University Press. str. 214-239. ISBN 978-0-521-77730-8. 
• Radick, Gregory (2013). „Darwin and Humans”. Ur.: Ruse, Michael. The Cambridge Encyclopedia of Darwin and Evolutionary Thought. Cambridge University Press. str. 173—181. 
• Smith, Charles H. (1999). „Alfred Russel Wallace on Spiritualism, Man, and Evolution: An Analytical Essay”. Arhivirano iz originala 05. 12. 2008. g. Pristupljeno 7. 12. 2008. 
• Sulloway, Frank J. (1982). „Darwin and His Finches: The Evolution of a Legend” (PDF). Journal of the History of Biology. 15 (1): 1—53. doi:10.1007/BF00132004. Pristupljeno 9. 12. 2008. 
• Sweet, William (2004). „Herbert Spencer”. Internet Encyclopedia of Philosophy. Pristupljeno 16. 12. 2008. 
• Wilkins, John S. (1997). „Evolution and Philosophy: Does evolution make might right?”. TalkOrigins Archive. Pristupljeno 22. 11. 2008. 
• Wilkins, John S. (2008). „Darwin”. Ur.: Tucker, Aviezer. A Companion to the Philosophy of History and Historiography. Blackwell Companions to Philosophy. Chichester: Wiley-Blackwell. str. 405—415. ISBN 978-1-4051-4908-2. 
• van Wyhe, John (27. 3. 2007). „Mind the gap: Did Darwin avoid publishing his theory for many years?”. Notes and Records of the Royal Society. 61 (2): 177—205. doi:10.1098/rsnr.2006.0171. Pristupljeno 7. 2. 2008. 
• van Wyhe, John (2008). „Charles Darwin: gentleman naturalist: A biographical sketch”. Darwin Online. Pristupljeno 17. 11. 2008. 
• van Wyhe, John (2008b). Darwin: The Story of the Man and His Theories of Evolution. London: Andre Deutsch Ltd (objavljeno 1. 9. 2008). ISBN 978-0-233-00251-4. 
• von Sydow, Momme (2005). „Darwin – A Christian Undermining Christianity? On Self-Undermining Dynamics of Ideas Between Belief and Science” (PDF). Ur.: Knight, David M.; Eddy, Matthew D. Science and Beliefs: From Natural Philosophy to Natural Science, 1700–1900. Burlington: Ashgate. str. 141—156. ISBN 978-0-7546-3996-1. Arhivirano iz originala 26. 03. 2009. g. Pristupljeno 16. 12. 2008. CS1 održavanje: Nepodoban URL (veza)
• Yates, Simon (2003). „The Lady Hope Story: A Widespread Falsehood”. TalkOrigins Archive. Pristupljeno 15. 12. 2006. 
• Logos, Aleksandar A. (2017). Putovanje misli : uvod u potragu za istinom, 2. izmenjeno izdanje. Beograd. 

Spoljašnje veze

• Projekat digitalizacije svih Darvinovih radova i izvornih spisa, biblioteka Univerziteta u Kembridžu
• Darwin Literature, Sadržaj (po poglavljima), mogućnost pretraživanja Darvinovih tekstova
• Sveobuhvatan i merodavan internet izvor Darvinovih tekstova
• Knjige Čarlsa Darvina u obliku pogodnom za čitanje.
• AboutDarwin.com
• Čarls Darvin