Čitaonica karanovačka

Čitalište karanovačko

Karta Kraljeva, deo Karte Srbije, štampane 1984. godine u Beogradu
Osnivanje	1868. ili 1869.
Zatvaranje	posle 1876.
Lokacija	Kraljevo Kneževina Srbija

Čitaonica Karanovačka jeste čitaonica (čitalište) koje postoji od 1869. godine. Osnovana je u varoši Karanovac, u istoimenom srezu, današnje Kraljevo.

Osnivanje i rad Čitaonice

Period osnivanja i rada čitališta u Srbiji se vezuje za period od četrdesetih godina 19. veka koji je trajao osam decenija. Smatra se da je postojalo najmanje 79 čitališta koja su delovala u Srbiji, među kojima je bila i Čitaonica karanovačka, i još 60 na teritoriji današnje Vojvodine.

Na osnovu različite arhivske dokumentacije i pronađenih odstupanja, godina osnivanja Čitaonice se ne može tačno utvrditi. Postoje pisani dokumenti koji svedoče o postojanju čitaonice u Karanovcu 1869. godine. Jedan od sačuvanih dokumenata jeste molba načelnika okruga čačanskog I. Kocića sa datumom na 1. maj 1873. upućena ministru prosvete i crkvenih dela, koja navodi da je varoška čitaonica uspostavljena 1869. godine. Tom molbom se prvenstveno zahtevalo odobrenje pravila čitaonice – uskoro molba biva prosleđena ministarstvu unutrašnjih dela. Iz akta ministarstva Načelstvu okruga čačanskog, od 30. maja 1873

. godine, može se videti da su pravila za rad čitaonice odobrena. Izveštaj upravitelja Čitaonice od 6. maja 1875. godine potvrđuje da čitaonica imala 50 članova sa obavezama plaćanja godišnjeg uloga u iznosu od 40 groša, ali i da je osnovana 1868. godine.

Sredstva koja su dobijana od građana nisu predstavljala jedini izvor sredstava za Čitaonicu. Osim što su se sredstva usmeravala ka organizaciji rada i izdržavanje same Čitaonice, vršene su pretplate za osam tadašnjih novina. Čitaonica je organizovala večernje zabave i besede, nastupe pevačkih udruženja i horova, preko kojih je takođe prikupljala značajna sredstva koja su održavala čitaonicu. Ovo se takođe može saznati iz Izveštaja, kao i prikaz poslovanja i inventar Čitaonice.

Arhivi i arhivska dokumentacija predstavljaju dragocen izvor informacija – rukopisni dokumenti nam pružaju uvid u nabavku i uvid u opremu koje čitaonica posedovala poput (stolova, stolice, lampe, čiraci, furuna, ogrev) kao i da je jednom prilikom, između 1874. i 1876. godine, Čitaonicu posetio knjaz Milan koji je darovao sredstva i omogućio Čitaonici da se održi do prvog rata, što se saznaje iz izveštaja predsednika Opštinskog suda karanovačkog.

Ratovi i čitaonice

Kako su usledili srpsko-turski ratovi, čitaonica je bila primorana da okonča svoj rad i do daljeg srez karanovački nije imao čitaonicu. Opština i građani su otvorili 1. januara 1881. godine Opštinsku čitaonicu, u školskom izdanju, koja je u periodu od 1881. do 1909. godine popunjavala svoj knjižni fond i vodila sopstvene rashode i prihode. Balkanski ratovi i Prvi svetski rat ponovo prekidaju rad – zgrada je pretvorena u kasarnu, knjige su uništene, nakon čega Čitaonica nije bila obnavljana.

Fond periodike

Jedna od odlika čitališta bila je preovladavanje periodične publikacije. Osim pojedinosti o poslovanju i invetaru Čitaonice, iz Izveštaja saznajemo i o listovima na koje je Čitaonica bivala pretplaćena.

Čitaonica

Dok je Čitaonica poslovala pod imenom Čitaonica Karanovačka, vršila je pretplatu na ukupno osam listova:.

• Budućnost
• Vidovdan
• Glas javnosti
• Domišljan
• Rad
• Težak (novine)
• Videlo
• Novi vek

Opštinska Čitaonica

Sa osnivanjem Opštinske čitaonice i ponovnog sastavljanja biblioteke, bilo je potrebno pretplatiti se na nove listove. Fond Opštinske čitaonice je raspolagao sa 12 domaćih listova, kasnije sa dodatkomm nemačkih i bugarskih:

• Srpske novine
• Istok
• Videlo
• Novi vek
• Samouprava
• Pobratimstvo
• Starmali
• Srpska zora
• Marica
• Glas Crnogorca
• Seljak
• Zastava

Narodna biblioteka

Nakon Drugog svetskog rata 1945. godine, osnovana je Narodna čitaonica koja se vrlo brzo menja u Narodnu biblioteku. U naredne tri decenije Biblioteka nije imala stalni prostor za rad ni uslove za svoju delatnost. Pre nego što je izgrađena zgrada današnje biblioteke, posle Drugog svetskog rata su se čitaonice nalazile u okviru kafana, zatim u hotelima poput „Pariz“, „Nacional“, u Domu društvenih organizacija, sve do 1973. kada je smeštena u zgradu koja se nalazi u centru grada, gde danas obavlja svoju delatnost. Novembra 1990. godine Biblioteka dobija naziv – Narodna biblioteka Radoslav Vesnić, čime je odano priznanje znamenitom Kraljevčaninu, književniku i pozorišnom reditelju Radoslavu Vesniću. Od 2001. godine Biblioteka nosi ime - Narodna biblioteka "Stefan Prvovenčani" Kraljevo. Biblioteka je matična za područje raškog okruga. Nosi epitet jedne od najboljih biblioteka u Srbiji, zahvaljujući fondu koji broji preko 185 hiljada monografskih publikacija, bogatim fondom periodike i mnoštvu programa književnog i edukativnog karaktera za decu i odrasle.

Čitalište ili čitaonica

U literaturi se često nailazi na termine čitalište i čitaonica označavajući istu instituciju. Termin čitalište se upotrebljava najviše u Srbiji 19. veku, kao i u Makedoniji, a termin čitaonica u drugim zemljama bivše Jugoslavije. Postoje izuzeci, kao što je slučaj sa karanovačkom čitaonicom. Sa osnivanjem Srbskog čitališta u Beogradu, termin čitalište se ustaljuje, sve do 1866. godine, do osnivanja čitaonice u Zaječaru, kada se prvi put upotrebljava termin čitaonica, kada i Srbsko čitalište u Beogradu 1867. menja naziv u Beogradska čitaonica.

Literatura

• Stamatović, Desanka. "Čitališta u Srbiji u XIX veku". Beograd: Narodna biblioteka Srbije. 1984.
• Kovijanić, Gavrilo. "Tragom čitališta u Srbiji". Beograd: Narodna knjiga, Biblioteka grada Beograda. 1986.
• Selihar, Karla. "Srpske čitaonice u Vojvodini do 1918. godine: doktorska disertacija". Beograd: K.Selihar. 2015.

Spoljašnje veze

• Zvanični veb-sajt
• Vek i po bibliotekarstva u Kraljevu
• Prošlost Kraljeva Arhivirano na sajtu Wayback Machine (21. januar 2020)