Beč
| Beč Wien | |
|---|---|
 Zastava
 Grb
| |
| Administrativni podaci | |
| Država | Austrija |
| Savezna država | Beč |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo | |
| — 2022. | 1.951.354 [2] |
| — gustina | 4.937,01 st./km2 |
| Aglomeracija (2021.) | 2.890.577[1] |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 48° 12′ 30″ S; 16° 22′ 21″ I / 48.208333° S; 16.372506° I |
| Vremenska zona | UTC+1, leti UTC+2 |
| Aps. visina | 190 m |
| Površina | 395,25 km2 |
  Beč Beč na karti Austrije | |
| Ostali podaci | |
| Gradonačelnik | Mihael Ludvig (od 24. maja 2018. ) |
| Poštanski broj | 1000–1239, 1400, 1402, 1251–1255, 1300–1301, 1421, 1423, 1500, 1502–1503, 1600–1601, 1810, 1901 |
| Pozivni broj | 01 |
| Registarska oznaka | W |
| Veb-sajt | |
| www.wien.gv.at | |
.JPG)
.jpg)
.JPG)
| Beč Wien | |
|---|---|
 | |
| Svetska baština Uneska | |
| Zvanično ime | Istorijski centar Beča |
| Mesto | Austrija, Saveznička okupacija Austrije, Nacistička Njemačka, Savezna Država Austrija, Prva austrijska republika, Njemačka Austrija, Austrougarska, Austrijsko carstvo, Austrija |
| Koordinate | 48° 12′ 30″ S; 16° 22′ 21″ I / 48.2083° S; 16.3725° I |
| Površina | 41.478 km2 (4,4647×1011 sq ft) |
| Kriterijum | Kulturna: ii, iv, vi |
| Referenca | 1033 |
| Upis | 2001 (25. sednica) |
Beč (nem. Wien, bečki dijalekt Wean, mađ. Bécs, arhaično Vijena od ital. Vienna) je glavni grad i ujedno jedna od saveznih država Austrije. Sa oko 1.930.000 stanovnika[3] (2,9 miliona na širem području grada[4]) Beč je 5. najveći grad Evropske unije, daleko najveći grad Austrije i njeno političko, ekonomsko i kulturno središte.
Grad leži na Dunavu u najistočnijem delu Austrije nedaleko od granice sa Slovačkom, Mađarskom i Češkom, na raskršću putnih pravaca sever-jug, povezujući Baltik sa Jadranom, i zapad-istok, povezujući zapadnu Evropu sa Balkanom i dalje Azijom. Istorija Beča počinje pre oko 4 milenijuma čime se područje grada svrstava među najstarije ljudske naseobine na svetu. Beč je tako jedna od najstarijih metropola u 'srcu' Evrope, carski grad i mesto ukrštanja raznih kultura i uticaja, grad koji je vekovima imao vodeću ulogu u kreiranju političke scene Evrope i ovog dela sveta. Bio je sedište imperatora Svetog rimskog carstva, glavni grad Austrijskog carstva te Austrougarske monarhije kada je i dostigao svoj vrhunac krajem 19. veka i sa oko 2.000.000 stanovnika predstavljao četvrti grad po veličini na svetu (posle Londona, Pariza i Njujorka), kulturno središte, rečnu luku, industrijski i trgovački centar povezan sa češkim, mađarskim i južnoslovenskim zemljama.
Posle perioda pada, usled dva svetska rata i okupacije grada od strane savezničkih snaga, Beč ponovo preuzima stare funkcije trgovačkog centra koji je u dobrim odnosima sa istočnoevropskim zemljama, univerzitetskog, kulturnog i turističkog centra koji ugošćava učesnike međunarodnih konferencija i kongresa. Time je Beč danas jedan od najvažnijih kongresnih centara na svetu i sedište mnogih međunarodnih institucija, od kojih su najznačajnije organizacija za evropsku bezbednost i saradnju (OEBS), Međunarodna agencija za nuklearnu energiju (IAEA), organizacija zemalja izvoznica nafte (OPEK), i jedan od četiri centra Organizacije ujedinjenih nacija.
Grad je, između ostalog, i jedno od najomiljenijih evropskih odredišta turista iz čitavog sveta ali i imigranata koji čine, posebno poslednjih godina, veliki udeo u broju gradskog stanovništva. Grad godišnje posete milioni turista najviše zahvaljujući mnogobrojnim kulturno-istorijskim spomenicima, palatama i raznovrsnoj kulturnoj ponudi. Beč nosi i epitet muzičke prestonice sveta u kojoj su živeli i stvarali kompozitori kao što je Mocart ili Betoven i jednog od najznačajnijih kulturnih centara starog kontinenta.
Na osnovu studije konsultantske firme za ljudske resurse „Mercer” o kvalitetu života u svetskim metropolama Beč je 2019. (kao i niz godina unazad) proglašen najboljim gradom za život na svetu.[5]
Geografija
[uredi | uredi izvor]Beč se prostire na 414,65 km² i time je najmanja savezna država Austrije. Smešten je u istočnijem delu Austrije, blizu granice sa Slovačkom. Grad okružuje savezna država Donja Austrija. Nadmorska visina grada varira u rasponu od 151 m u Lobau do 542 m na Hermanskogelu (nem. Hermannskogel). Gotovo polovina bečkog regiona je pod zelenim površinama, od čega 28,4% teritorije grada zauzimaju parkovi i bašte, 16,6% bečke šume, dok se veliki deo ovih površina iskorišćava i u poljoprivredne svrhe. Beč je tako i jedna od 4 austrijske savezne države gde se uzgaja vinova loza, na 1,7% teritorije.
Položaj
[uredi | uredi izvor]
Povoljan geografski položaj imao je presudan uticaj na razvoj Beča, kao jednog od najvažnijih i najvećih gradova srednje Evrope. Grad je smešten između severoistočnih venaca Alpa, u Bečkom basenu na Dunavu. Istorijski Beč nalazio se južno od Dunava, da bi se do danas proširio i na drugu, severnu obalu reke.
Beč je oduvek predstavljao raskrsnicu puteva između zapada i istoka, pravcem Dunava između centralne i jugoistočne Evrope, i na ruti najstarije evropske trase između juga i severa, na Putu ćilibara. Ovakav položaj grada pogodovao je prvenstveno razvoju trgovine i putne infrastrukture, a potom i ne manje značajnim kulturnim uticajima i prilivu stanovništva iz raznih regiona Evrope koji su dali veliki doprinos i ostavili jak pečat na razvoj čitavog Bečkog regiona.
Nakon pada Gvozdene zavese 1989. godine, počinju vidno da jačaju ekonomske i saobraćajne veze sa susednim severnim i istočnim zemljama. Time je blizina Beča zemljama bivšeg istočnog bloka ponovo dobila na značaju. Tako je Slovačka prestonica Bratislava udaljena svega 60 km od Beča, te je to jedinstven primer u Evropi da se dva glavna grada nalaze na tako maloj udaljenosti jedan od drugog (izuzimajući poseban slučaj Vatikana i Rima). Konačno, nakon širenja šengenskog prostora 21. decembra 2007. godine na Mađarsku, Češku i Slovačku, istočne granice Austrije se prvi put nakon novembra 1918. godine mogu ponovo prelaziti bez graničnih kontrola.
Klima
[uredi | uredi izvor]
Beč ima umereno-kontinentalnu klimu sa vlažnim uticajima iz zapadne Evrope, odnosno Atlantika, i hladnijim kontinentalnim uticajem sa istoka. Grad ima relativno topla leta sa prosečnom dnevnom temperaturom u intervalu od 22 °C do 26 °C i najnižom letnjom prosečnom temperaturom od oko 15 °C. Poslednjih godina međutim, temperature leti prelaze i 30 °C. Zime su hladne, no ipak i relativno blage u odnosu na ostale delove Austrije sa prosečnom temperaturom od oko 0 °C.
Prosečna godišnja temperatura u središnjim delovima grada iznosi 11,4 °C, dok je u predgrađima i na obodu nešto niža i iznosi 10,2 °C. Količina padavina generalno varira tokom godine i najviša je tokom juna u jula. Najveća verovatnoća snežnih padavina je u periodu od druge polovine decembra do početka marta.
| Klima Beča | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Pokazatelj \ Mesec | Jan. | Feb. | Mar. | Apr. | Maj | Jun | Jul | Avg. | Sep. | Okt. | Nov. | Dec. | God. |
| Apsolutni maksimum, °C (°F) | 16,8 (62,2) |
20,3 (68,5) |
25,4 (77,7) |
27,4 (81,3) |
31,5 (88,7) |
36,5 (97,7) |
36,1 (97) |
39,5 (103,1) |
31,8 (89,2) |
24,8 (76,6) |
21,3 (70,3) |
16,4 (61,5) |
39,5 (103,1) |
| Maksimum, °C (°F) | 3,8 (38,8) |
6,1 (43) |
11,5 (52,7) |
16,1 (61) |
21,3 (70,3) |
24,0 (75,2) |
26,7 (80,1) |
26,6 (79,9) |
21,1 (70) |
15,3 (59,5) |
8,1 (46,6) |
4,6 (40,3) |
15,3 (59,5) |
| Prosek, °C (°F) | 1,2 (34,2) |
2,9 (37,2) |
6,4 (43,5) |
11,5 (52,7) |
16,5 (61,7) |
19,1 (66,4) |
21,7 (71,1) |
21,6 (70,9) |
16,8 (62,2) |
11,6 (52,9) |
5,5 (41,9) |
2,4 (36,3) |
11,4 (52,5) |
| Minimum, °C (°F) | −0,8 (30,6) |
0,3 (32,5) |
3,5 (38,3) |
7,8 (46) |
12,5 (54,5) |
15,1 (59,2) |
17,4 (63,3) |
17,5 (63,5) |
13,6 (56,5) |
8,8 (47,8) |
3,6 (38,5) |
0,5 (32,9) |
8,3 (46,9) |
| Apsolutni minimum, °C (°F) | −19,1 (−2,4) |
−22,6 (−8,7) |
−17,4 (0,7) |
−2,1 (28,2) |
4,9 (40,8) |
6,8 (44,2) |
10,9 (51,6) |
10,1 (50,2) |
5,6 (42,1) |
−1,8 (28,8) |
−7,0 (19,4) |
−15,4 (4,3) |
−22,6 (−8,7) |
| Količina padavina, mm (in) | 21,3 (0,839) |
29,3 (1,154) |
39,1 (1,539) |
39,2 (1,543) |
60,9 (2,398) |
63,3 (2,492) |
66,6 (2,622) |
66,5 (2,618) |
50,4 (1,984) |
32,8 (1,291) |
43,9 (1,728) |
34,6 (1,362) |
547,9 (21,57) |
| Količina snega, cm (in) | 18,6 (7,32) |
15,6 (6,14) |
8,3 (3,27) |
1,5 (0,59) |
0,0 (0) |
0,0 (0) |
0,0 (0) |
0,0 (0) |
0,0 (0) |
0,0 (0) |
7,9 (3,11) |
16,4 (6,46) |
68,3 (26,89) |
| Dani sa padavinama (≥ 1.0 mm) | 5,3 | 6,0 | 8,1 | 6,3 | 8,3 | 9,3 | 8,2 | 8,5 | 6,9 | 6,0 | 7,5 | 7,6 | 88 |
| Sunčani sati — mesečni prosek | 70,1 | 101,6 | 142,9 | 197,5 | 238,5 | 237,9 | 263,1 | 251,6 | 181,6 | 132,3 | 66,7 | 51,8 | 1.935,5 |
| Sunčano vreme — mesečni procenti | 25,6 | 35,5 | 40,1 | 48,2 | 50,6 | 49,6 | 54,4 | 56,8 | 53,8 | 40,6 | 23,9 | 19,8 | 41,58 |
| UV indeks | 1 | 2 | 3 | 4 | 6 | 7 | 7 | 6 | 4 | 3 | 1 | 1 | 3,8 |
| Izvor #1: Central Institute for Meteorology and Geodynamics[6] | |||||||||||||
| Izvor #2: Weather Atlas[7] | |||||||||||||
Istorija
[uredi | uredi izvor]
Istorija Beča počinje pre oko 4000 godina, dok prvi pisani istorijski izvor datira iz 13. veka. Područje današnjeg grada predstavlja jednu od najstarijih ljudskih naseobina za šta veliku zaslugu ima njegov položaj. Beč je tako jedna od najstarijih metropola u 'srcu' Evrope, carski grad i mesto ukrštanja raznih kultura i uticaja, grad koji je vekovima imao vodeću ulogu u kreiranju političke scene Evrope i ovog dela sveta.
Praistorija, rimsko doba i srednji vek
[uredi | uredi izvor]
Na području koje zauzima današnji Beč nalazilo se prvobitno keltsko naselje Vedunia (nem.Waldbach). Upravo germanska reč i naziv grada Vienna verovatno dolazi od reči ovog prvobitnog naselja. Arheološka istraživanja pokazuju da je još za vreme starijeg kamenog doba na Bečkom području bilo sporadičnog naseljavanja, da bi od mlađeg kamenog doba ono bilo konstantno.
U 1. veku n. e. Rimljani su na prostoru današnjeg centralnog gradskog jezgra izgradili vojno utvrđenje (kastrum) u cilju odbrane granice tadašnje provincije Panonije. U produžetku kastruma nalazio se civilni grad Vindobona na prostoru današnjeg 3. bečkog okruga (nem. Bezirk). Još i danas se mogu razaznati pravac pružanja zidina rimskog utvrđenja i prolaza duž i ispod uličica Bečkog starog grada. Rimljani su se ovde zadržali sve do 5. veka n. e.
Keltsko naselje i kasnije vojno utvrđenje Rimljana nalazili su se na krajnjem istoku Zapadnog rimskog carstva te su stoga brzo postali žrtve velikih promena koje su nastupile usled seoba germanskih naroda. Postoje čak i dokazi o velikom požaru koji se dogodio početkom 5. veka n. e. kada je izgoreo veliki deo rimskih skladišta i utvrđenja, no preostali ipak nisu napuštani već su štaviše čak ponovo naseljavani. Ulice i kuće srednjovekovnog Beča pružale su se upravo pravcem zida rimskog utvrđenja zbog čega su doseljenici koristili jedan njegov deo, kao podršku pre svega, koji je i do danas očuvan.
Centar srednjovekovnog Beča bio je Berghof (danas ulica Salvatorgasse). Prvo originalno pominjanje datira još iz 881. godine iz Salcburških anala gde se opisuje bitka protiv Mađara ali je nejasno da li sama lokacija obuhvata grad ili Bečku reku. Prilikom arheoloških iskopavanja pronađeni su grobovi iz 6. veka, perioda kada su Bečom vladali Langobardi. Nakon toga Bečom su dalje gospodarili Sloveni pa potom Avari.
Nakon pobede Otona I u velikoj bici protiv Mađara 955. godine počeo je uspon Beča. Već u 11. veku Beč je bio važno trgovačko središte, da bi ga 1105. godine austrijski vojvoda Hajnrih II proglasio svojim glavnim gradom. Svega godinu dana kasnije Austrija je postala vojvodstvo pa time i Beč sedište vojvoda.
Nakon završetka Trećeg krstaškog rata, engleski kralj Ričard I je prilikom povratka u Englesku zarobljen u Erdbergu (nem. Erdberg) pored Beča, što je danas područje 3. Bezirk-a. Novcem od otkupa, koji je plaćen za njegovo oslobađanje, osnovana je prva kovnica novca i počelo je prvo veće finansiranje gradske infrastrukture i proširenja Beča. Godine 1221, Beč je, kao drugi grad austrijskog vojvodstva posle Ensa (nem. Enns), dobio status grada i poseban trgovački zakon (nem. Stapelrecht). To znači da su svi trgovci, koji su prolazili kroz grad, svoje proizvode morali da nude i eventualno prodaju potencijalnim kupcima u Beču. Upravo to je omogućilo Bečlijama posrednu trgovinu i to na način da su veoma brzo uspostavljene brojne trgovačke veze, posebno duž Dunava i prema Veneciji.
Habsburgovci
[uredi | uredi izvor]
Nakon pobede kralja Rudolfa I nad češkim kraljem Otakarom II u bici 26. avgusta 1278. godine počela je vladavina dinastije Habsburgovaca u Austriji.
Za vreme vladavine dinastije Luksemburg, političko sedište carstva bio je Prag te je Beč u novonastalim okolnostima ostao u njegovoj senci. Rani Habsurgovci su međutim, pokušavali dalje da izgrađuju grad i time idu u korak sa vremenom i aktuelnim prilikama. Velike zasluge pripadaju pre svega Rudolfu IV koji je pametnom privredno-ekonomskom politikom uspeo da poveća životni standard stanovništva. Dva ključna poteza dala su mu nadimak „Utemeljitelj“: osnivanje Univerziteta u Beču 1365. godine i izgradnja velikog dela gotske crkve Sv. Stefana (nem. Stephansdom) u centru grada.
No ipak, dolazeći period previranja u dinastiji Habsburga doneo je kako mnoge promene, tako i izvesni privredni pad Beča. Posle izbora Alberta II za kralja Svetog rimskog carstva 1438. godine, Beč je postao njegova rezidencija. Za ovaj period i ime Alberta II posebno se vezuju masovna prognanstva i ubijanja bečkih jevreja 1421/1422. godine, nem. Wiener Gesera.
Od 1469. godine, grad u usponu je postao sedište biskupije, pa je time glavna gradska crkva prerasla u katedralu Sv. Stefana (nem. Stephansdom). Godine 1556, Beč je konačno postao i sedište imperatora Svetog rimskog carstva čime su Ugarska (Mađarska) i Bohemija (današnja Češka) došle pod upravu Habsburgovaca.
Godine 1551, počeo je period reformacije te se tako, doktrinom Martina Lutera, protestantizam brzo širio Bečom. U takvim okolnostima kralj Ferdinand je kao odgovor doveo Jezuite u grad koji su vrlo brzo ostvarili jak uticaj među stanovništvom Beča. Oni su osnovali svoje udruženje i škole koje je predvodio Bečki univerzitet te je time Beč postao polazna tačka kontrareformacije ili tzv. katoličke obnove u Svetom rimskom carstvu.
Turske opsade Beča
[uredi | uredi izvor]
Još 1529. godine Beč je bio prvi put pod turskom opsadom, koja se završila neuspehom. Granica između habsburškog i osmanskog dela Ugarske ležala je gotovo 200 godina svega oko 150 km istočno od grada što je prilično ograničavalo njegov razvoj.
Sa druge strane, Beč je razvijao i sve više modernizovao planove odbrane i utvrđenja. Izgradnja sigurnosnih utvrđenja sve do polovine 17. veka činila je glavni i najveći deo svih građevinskih aktivnosti u gradu. Opravdanost ovih radova pokazala se već 1683. godine prilikom druge turske opsade koja je trajala svega 2 meseca nakon čega su se Osmanlije morale povući pred naletom vojske poljskog kralja Jana III Sobijeskog. Ovo je značilo i definitivan početak povlačenja Osmanlija iz srednje Evrope.
Doba kulturnog vrhunca, period baroka i klasicizma
[uredi | uredi izvor]
18. vek bio je zlatno doba za građevinarstvo i izgradnju, period uspona i procvata Beča. Došlo je do potpune reizgradnje i rekonstrukcije građevina i gradskih celina u stilu baroka (Vienna gloriosa), te su tako izgrađeni mnogobrojni dvorci i palate za plemiće od kojih su najpoznatije palata Šenbrun (nem. Schloss Schönbrunn), Lihtenštajn (nem. Liechtenstein), Švarcenberg (nem. Schwarzenberg) kao i Belvedere (nem. Schloss Belvedere), raskošna palata sagrađena za austrijskog princa Eugena Savojskog.
Intenzivna izgradnja odvijala se, međutim i izvan gradskih zidina, u bližim predgrađima. Od 1704. godine predgrađa uz samo gradsko jezgro Beča, tj. njegov zid (nem. Stadtmauer), su dobila sopstveni sistem zaštite. Tako je izgrađen i nasip (Liniewall) koji se pružao pravcem današnjeg bečkog pojasa. On je razdvajao prva predgrađa (danas 3.Bezirk i dalje do 9.) od spoljašnjih, tj. udaljenijih (danas od 10. do 16. Bezirk-a). Zaštitni nasip bio je ukupno dugačak 13,5 km i na njegovoj izgradnji bilo je angažovano kompletno stanovništvo grada uzrasta od 18 do 60 godina, te je tako završen u rekordnom roku od svega 4 meseca. Nasip širok i visok impozantnih 4 m bio je izgrađen prvobitno od zemlje i ojačan palisadom, da bi tek 1735. godine dobio konačan izgled pošto je ozidan opekom. Oko njega se pružao čak i cik-cak kanal, i to prvenstveno iz sigurnosnih razloga. Novom reorganizacijom grada nasip je srušen 1894. godine a njegovi ostaci se mogu mestimično i danas videti duž bečkog pojasa.
Nakon poslednjih velikih epidemija kuge 1694. odnosno 1713. godine, stanovništvo Beča je konstantno raslo. 1724. godine grad je prema procenama imao oko 150.000 stanovnika, da bi krajem 18. veka taj broj porastao do oko 200.000. U ovom periodu počelo je i osnivanje manufaktura. Prva je osnovana u 2. Bezirk-u. Problem higijene u gradu postepeno je rešavan prvom organizacijom komunalnih službi, građevine i kuće u gradu su numerisane i sa radom je počela i gradska pošta.
Sa procvatom grada i gradskog života, Beč je ubrzo postao i jedan od najvažnijih kulturnih centara Evrope, najviše na polju klasične muzike čiji su najznačajniji predstavnici Jozef Hajdn, Volfgang Amadeus Mocart, Ludvig van Betoven i Franc Šubert.
Carski grad između konzervatizma i avangarde
[uredi | uredi izvor]
Od 1804. godine Beč je glavni grad novouspostavljenog Austrijskog carstva (1804—1864), da bi u njemu 1806. godine bilo proglašeno ukidanje Svetog rimskog carstva. U Napoleonovim ratovima grad je dva puta osvajan i to 1805. i 1809. godine. Nakon pada Napoleona, u Beču je 1814/1815. održan Bečki kongres kojim je uspostavljena nova politička mapa Evrope.
Naredno doba je obeleženo nemačkom revolucijom i brojnim političkim previranjima, ali i periodom bidermajera. Bidermajer je bio nadahnuće u politički teškoj situaciji i i te kako se ispoljio kroz kulturu, književnost, modu i dizajn tog vremena. To je zapravo bio poslednji period pre industrijalizacije koja je veoma brzo usledila. Već 1837. godine je otvorena prva linija železnice u Austriji.
Francuska revolucija 1848. godine imala je odjeka i u Beču te je tako 13. marta konačno ugušena nemačka revolucija i državni kancelar Meternih, pod pritiskom i masovnim protestima u Beču, podneo ostavku.
Od 1850. godine Beč se širi tako što se prva predgrađa unutar nasipa urbanizuju. 1858. godine srušene su gradske zidine (nem. Stadtmauer) koje su okruživale sam centar grada (danas 1. okrug) i na tom mestu sagrađen je bečki Ring (prsten) ili nem. Ringstraße. Bečki Ring je raskošna avenija dugačka 5,3 km koja kruži oko centralnog dela Beča (1.Bezirk-a). Izgradnja je otpočela sa namenskim planom širenja grada na mestu srušenog gradskog zida odlukom cara Franca Jozefa I. Ring je završen i zvanično otvoren 1865, da bi u periodu od 1869. do 1888. godine bile završene raskošne građevine duž njega poput Bečke državne opere, berze, parlamenta, gradske skupštine, bečkog univerziteta, muzeja, akademija i pozorišta. Ova ulica jedinstvena je u svojoj monumentalnosti i dala je presudan pečat čitavog jednog perioda arhitektonskom stilu Beča. Zahvaljujući tome je u istoriju umetnosti uveden termin 'stil bečkog Ringa'.
Nakon velike poplave 1830. godine počelo se razmišljati o regulaciji toka Dunava kroz grad, što je i ostvareno u periodu od 1868. do 1875. godine. Mnogi rukavci sa obe strane reke su isušeni dok je centralni, koji se pružao ka centru grada, pretvoren u kanal i sa glavnim tokom reke obrazuje ostrvo, na kome su danas smešteni 2. i 20.Bezirk. Sa početkom industrijalizacije sredinom 19. veka i stanovništvo Beča počinje enormno da se uvećava. 1870. godine grad je već imao 1 milion stanovnika, da bi svega 40 godina kasnije, 1910-te taj broj iznosio 2 miliona. Najpoznatiji gradonačelnik iz ovog doba bio je Karl Luger. Bio je u službi od 1897. do 1910. godine i poznat je po reformama komunalnih službi ali i po izraženom antisemitizmu.
Ovaj period predstavljao je ujedno i poslednji period kulturnog vrhunca Beča, tj. Bečke moderne (1890—1910). On međutim nije bio povezan sa udruženjima umetnika koji su pripadali bečkoj secesiji i koji su Beč načinili centrom ovog umetničkog pravca. Na polju muzike novitet je predstavljala Druga bečka škola. U ovakvim veoma blagotvornim okolnostima i kulturnoj atmosferi Zigmund Frojd je upravo u Beču razvio svoju psihoanalizu, jedan od najuticajnijih psiholoških pravaca.
Prvi svetski rat i prva republika
[uredi | uredi izvor]Prvi svetski rat doneo je Beču, iako ne veća razaranja, opštu krizu u snabdevanju stanovništva i pustošenje. Kraj rata značio je i raspad Austrougarske monarhije i osnivanje republike. Republika Austrija proglašena je 12. novembra 1918. godine u Bečkom parlamentu.
Beč je 1. januara 1922. godine razdvojen od Donje Austrije i time dobija status zasebne austrijske države. Politika gradskih vlasti u ovom periodu (1918—1934) bila je po prvi put demokratski orijentisana, te je grad nosio nadimak 'crveni Beč'. No ipak, Beč je u to vreme bio centar privredne i političke nestabilnosti međuratne Austrije, svojevrsna 'pozornica' gde su se kritikovale ali i odobravale odluke konzervativne vlade. Nepremostive razlike, između socijaldemokrata sa jedne i hrišćansko-socijalnog 'Domobranstva' savezne vlade sa druge strane, kulminirale su 1934. godine čak i izbijanjem građanskog rata. Borbe su se razbuktale pre svega u Beču, gde je bilans stradalih i povređenih bio nekoliko stotina. Nešto kasnije, nakon neuspele pobune radnika protiv austro-fašističkog režima u Beču, ukida se parlamentarizam i proglašava se autoritativna staleška država koja je ubrzo pripojena nacističkoj Nemačkoj 1938. godine.
Nacizam i Drugi svetski rat u Beču
[uredi | uredi izvor]
Odmah nakon nemačke okupacije (1938. godine) počele su pretnje, maltretiranja, pljačke i isterivanja Jevreja iz Beča. Od oko 200.000 bečkih Jevreja u imigraciju je prognano oko 120.000 (među njima je najpoznatiji Zigmund Frojd), i oko 60.000 je ubijeno.
Bečka gradska vlast je po nacističkom principu ustanovila 'veliki Beč' koji je nastao pripajanjem okolnih teritorija i integracijom lokalnog stanovništva. Veliki Beč bio je površinski čak tri puta veći od teritorije koja mu je zaista pripadala.
Od 1944. godine usledili su vazdušni napadi na grad pri čemu je uništena približno jedna petina gradskog urbanog prostora. Dosta je stradao i sam centar Beča i građevine od istorijske važnosti, pre svega zdanje Bečke opere i muzej Albertina. Katedrala Sv. Stefana je opljačkana i zapaljena iako je pre toga pretrpela vazdušne napade praktično bez oštećenja. Ukupan broj žrtava vazdušnih napada na grad je 8.800.
Aprila 1945. došlo je do završnih borbi za Beč ili 'bečke operacije' pri kojoj su trupe Crvene armije porazile Naciste i osvojile grad.
Sovjetska uprava, druga republika i period obnove
[uredi | uredi izvor]
Odmah nakon osvajanja Beča i završetka ratnih dejstava novoformirana sovjetska uprava pobrinula se za ponovno uspostavljanje gradskih struktura, te je brzo došlo do formiranja političkih partija i obnove političkog života. No tek u proleće 1945. godine sovjetske trupe su dopustile ulazak trupama 3 zemlje saveznice u grad: SAD, Ujedinjenog Kraljevstva i Francuske. Beč je time od 1945. godine bio podeljeni grad, i to na 4 zasebna sektora.
Na Švarcenbergovom trgu (nem. Schwarzenbergplatzt), koji se u periodu od 1945. do 1956. godine zvao Staljinov trg, Crvena armija je podigla Spomenik oslobođenja i junaka ili Spomenik Crvene armije. Spomenik je otkriven 19. avgusta 1945. godine i njegovo očuvanje u prvobitnom obliku zagarantovano je ustavom Austrije.
Nakon završetka rata u Beču je usledio opšti privredni uspon i obnova, u čemu je veliku ulogu odigrao i Maršalov plan. Trupe savezničkih sila povukle su se definitivno iz grada do proleća 1955. godine, da bi potom 15. maja iste godine Austrija usvajanjem ustava konačno povratila i potpuni suverenitet nad svojom teritorijom.
Beč u drugoj polovini 20. veka, do današnjih dana
[uredi | uredi izvor]U proleće 1956. godine Beč je prihvatio mnoštvo izbeglica iz Mađarske koje su bežale zapadno nakon neuspele pobune protiv komunističkog režima. Drugi talas iseljenika krenuo je ka Beču već 1968. godine ali ovog puta iz Čehoslovačke, nakon sloma Praškog proleća i sovjetske okupacije. Sve ovo značilo je da Austrija ponovo postajala zemlja doseljenika, nakon što je posle Drugog svetskog rata veliki broj stanovništva emigrirao u SAD u potrazi za boljim životom. Tome u prilog idu i sporazumi potpisani sa Turskom (1964. godine) i Socijalističkom Federativnom Republikom Jugoslavijom (1966. godine) o primanju radne snage iz ovih zemalja. To je uzrok i tome da danas najveći broj doseljenika u Beču potiče sa prostora bivše Jugoslavije, koji se čak i dodatno povećao izbegličkim talasom 90-ih godina.
Druga polovina 20. veka predstavlja i najduže mirnodopsko razdoblje u istoriji grada koje je dovelo do razvoja Beča u modernu, prema svetu otvorenu metropolu. Već 1957. godine Beč je postao sedište međunarodne agencije za atomsku energiju (IAEA), prve internacionalne organizacije nakon 1945. godine. Od 1965. grad je sedište i organizacije zemalja izvoznica nafte (OPEK-a). U Beču je 1961. godine održan sastanak na najvišem nivou predsednika SAD Džona F. Kenedija i sovjetskog predsednika Nikite Hruščova. Veoma važna godina za Beč bila je i 1980-ta kada je otvoren Bečki internacionalni centar (VIC) ili UNO-grad te je time Beč postao treće službeno sedište Ujedinjenih nacija. Sve ovo je doprinelo da se Beč pozicionira kao prepoznatljivi kongresni i posrednički centar za rešavanje konflikata u svetskim razmerama. Upravo su u Beču 2006. godine vođeni pregovori o statusu Kosova i Metohije.
Izgradnjom Dunavskog tornja na severnoj obali Dunava 1964. godine i nešto kasnije kompleksa zgrada Ujedinjenih nacija, panorama Beča je znatno izmenjena duhom modernizma. Značajan impuls razvoju gradske infrastrukture dala je i izgradnja podzemne železnice (nem. U-Bahn) te je još 1978. godine otvoren prvi deo prve linije, dok radovi na usavršavanju i proširenju podzemne mreže vozova traju neprekidno do današnjih dana.
Danas se Beč po svim međunarodnim kriterijumima i istraživanjima svrstava među gradove sa najvišim kvalitetom života na svetu. Tome doprinosi veliki udeo zelenih površina na gradskom području (blizu 50%) pa time i veoma dobri ekološki uslovi i standardi u gradu, izuzetno visoka socijalna sigurnost, nivo zaštite i poštovanja ljudskih prava, prvoklasan zdravstveni i visoko razvijen obrazovni sistem, efikasna i moderna javna uprava, jako razvijena gradska infrastruktura (putna mreža, sistem javnog gradskog prevoza i kvalitet stanovanja), bogata i kvalitetna ponuda alternativnih aktivnosti i najzad šarolikost kultura.
Stanovništvo
[uredi | uredi izvor]| Populacija (ist.) | ||
|---|---|---|
| God. | Pop. | ± % p.g. |
| 1800. | 271.800 | — |
| 1850. | 551.300 | +1,42% |
| 1900. | 1.769.137 | +2,36% |
| 1910. | 2.083.630 | +1,65% |
| 1923. | 1.918.720 | −0,63% |
| 1939. | 1.770.938 | −0,50% |
| 1951. | 1.616.125 | −0,76% |
| 1961. | 1.627.566 | +0,07% |
| 1971. | 1.619.885 | −0,05% |
| 1981. | 1.531.346 | −0,56% |
| 1991. | 1.539.848 | +0,06% |
| 2001. | 1.550.123 | +0,07% |
| 2010. | 1.689.995 | +0,96% |
| 2015. | 1.797.337 | +1,24% |
| 2022. | 1.931.593 | +1,03% |
Po proceni od 1. januara 2022. godine u gradu je živelo 1 931 593 stanovnika.[3]
Stanovništvo Beča, kao prestonice Austrougarske monarhije (1867—1918), se konstanto povećavalo, što je bila posledica industrijalizacije i migracija iz drugih delova Monarhije i Evrope. Neposredno pred Prvi svetski rat, 1910. godine, Beč je imao preko 2 miliona stanovnika i bio jedan od 5 najvećih gradova na svetu. Najveći broj doseljenika bio je češkog porekla, zbog čega je Beč postao „drugi najveći češki grad”, posle Praga.
Nakon završetka Prvog svetskog rata i raspada Austrougarske, veliki broj čeških i mađarskih imigranata se vraća u svoje novonastale države, čime ukupan broj stanovnika Beča počinje da se smanjuje. Sve do 80-ih godina 20. veka broj stanovnika se smanjuje da bi u skorijoj prošlosti ponovo počeo da raste. Tome je doprinela i izuzetno velika migracija stanovništva sa prostora bivše Jugoslavije, mahom iz Srbije i Bosne i Hercegovine. Po podacima iz 2001. godine, oko 16% stanovništva Beča ima državljanstvo neke druge države, od čega je polovina sa prostora bivših jugoslovenskih republika, najviše Srba. Potom slede Turci (3,5%), Poljaci, Nemci itd.[8] Procenjuje se da danas u Beču živi oko 180.000 Srba.[9]
Jezik
[uredi | uredi izvor]Beč je centar u kome se susreću različite varijante austrijskih dijalekata nemačkog jezika, što se gramatički odnosi na klasični nemački jezik sa austrijskim ili bečkim izgovorom i akcentom. U upotrebi je često i bečki dijalekt (vineriš) koji predstavlja srednje-istočno bavarski dijalekt nemačkog jezika.
Veliki deo današnjih stanovnika grada navodi neki drugi jezik kao maternji, a procenat onih koji savladaju bečki dijalekt je dosta različit i nepoznat.
Religija
[uredi | uredi izvor]Prema popisu iz 2021. godine, 34% stanovništva Beča čine nereligiozni ili nedeklarisani, 32% čine rimokatolici, 15% su muslimani, 11% su pravoslavci, a ostali čine 8% stanovništva.
Kultura
[uredi | uredi izvor]Umetnost i kultura imaju dugu tradiciju u Beču. Posebnu vrednost i međunarodni značaj ima kulturno stvaralaštvo na polju muzike čiji su utemeljitelji bili svetski poznati kompozitori i muzičari. U svetskim razmerama su poznati Bečki valcer, Hor bečkih dečaka, tradicionalne muzičke manifestacije kao što je Novogodišnji koncert bečke filharmonije, bečki balovi, kao i mnogobrojna kulturna zdanja poput Opere i mnogobrojnih gradskih pozorišta, galerija i muzeja. Beč je poznat i na polju literarnog stvaralaštva, alternativnih formi kulturnog izražavanja, boemstvu, tradicionalnoj kuhinji i mnogobrojnim kafeima.
Važni pravci, tj. kulturni krugovi i institucije u gradu bili su Bečka škola muzike (prva), Druga bečka škola muzike, Bečki krug filozofa, Bečka literarna grupa, Bečka škola fantastičnog realizma u slikarstvu i Austrijska škola ekonomista.
Od 2001. godine kulturno-istorijsko jezgro Beča je na listi centara kulturne baštine od posebnog značaja i pod zaštitom Uneska.[10]
Umetnost
[uredi | uredi izvor]Muzika
[uredi | uredi izvor]
Beč važi za svetski glavni grad muzike jer su u njemu radili i vekovima stvarali kompozitori koji su dali presudan pečat svetskoj muzičkoj sceni, pre svega na polju klasične muzike.
Najpoznatiji predstavnici iz grupe bečkih klasičara (1780—1827) su Jozef Hajdn, Volfgang Amadeus Mocart, Ludvig van Betoven, Franc Šubert, Franc List, Johanes Brams, Johan Štraus (mlađi), Johan Štraus (stariji), Franc Lehar, Anton Brukner, Gustav Maler kao i članovi Druge bečke škole početkom 20. veka (Arnold Šenberg, Anton Vebern, Alban Berg) i Ernst Krenek.
Orkestar Bečke filharmonije, kome prilaze i članovi ansambla Državne opere, proglašen je 2006. godine najboljim evropskim orkestarskim sastavom po oceni međunarodnih muzičkih stručnjaka.
Muzičari i muzički producenti novog doba na polju elektronske muzike doneli su gradu međunarodnu popularnost i u jednom relativno novom muzičkom domenu, Dauntempu. Ovaj novi muzički žanr zapravo potiče i originalno iz Beča i predstavlja opušteni žanr elektronske muzike, spoj više vrsta žanrova kao što su čil aut (engl. Chill Out), trip hop, džez, fank i drugi.
Beč ima razvijenu i pop-rok muzičku scenu, čiji je najznačajniji predstavnik Falko, pop, rok i hip-hop muzičar koji je 1986. godine dospeo na 1. mesto američke top-liste singlova Bilbord hot 100 (engl. Billboard Hot 100) sa pesmom Rock Me Amadeus.
Pozorište i opera
[uredi | uredi izvor].jpg)
Scenska umetnost ima posebno dugu tradiciju i važno mesto na polju kulture i umetnosti u Beču. Pored Dvorskog pozorišta (nem. Burgtheather), jedne od najeminentnijih pozorišnih scena nemačkog govornog područja, poznati su i Narodno pozorište (nem. Volkstheather), prestižno Jozefštatsko pozorište kao i Pozorište na bečkoj reci.
Pozorište na bečkoj reci je poslednjih godina preraslo u važnu pozorišnu scenu na kojoj se izvode svetske premijere mnogobrojnih mjuzikla, među kojima je daleko najpoznatiji i najuspešniji Elisabeth, mjuzikl izvođen širom sveta i na mnogim jezicima. Lutkarsko pozorište palate Šenbrun nudi drugačiji prikaz, kroz umetničku igru skupocenih marioneta, različitih pozorišnih komada i opera za decu i odrasle. Od 2000. godine dodeljuje se i prestižno Nestroj — pozorišno priznanje najuspešnijim velikanima scenske umetnosti u različitim kategorijama, najvažnije priznanje ove vrste na nemačkom govornom području.
Bečka državna opera je jedna od najpoznatijih operskih kuća na svetu. Pored nje značajna je i Narodna opera (nem. Volksoper), poznata pre svega po tipičnim bečkim operetama, ali i klasičnim mjuziklima. Zdanje u kojem je premijerno izvedena Betovenova opera Fidelio od 2000. godine ponovo je isključivo zgrada opere. Koncerti klasične muzike održavaju se još i u zdanju Bečkog muzičkog udruženja (pre svega u “Zlatnoj sali )”) i najzad u Bečkom koncertnom domu (nem. Wien Konzerthaus ). Zanimljivo je da se u okviru Muzičke kuće, koja je otvorena 2000. godine u Beču, nalazi i Muzej zvukova za decu i odrasle, prvi takav muzej na svetu.
Muzeji
[uredi | uredi izvor]Istorijski najznačajniji muzejski eksponati danas se čuvaju u zdanju Hofburga. Među najznačajnijima su riznica Habsburške dinastije, deo čitave kolekcije sabranih eksponata od prvorazrednog značaja među kojima se ističe kruna Svetog rimskog carstva i carska kruna Austrijskog carstva. Ovde se nalazi i tzv. Sisi-muzej posvećen austrijskoj carici Elizabeti i Nacionalna biblioteka Austrije.
.JPG)
Čuvena Albertina pripada takođe dvorskom kompleksu Hofburga. Ovaj muzej obuhvata impozantnu zbirku grafika sa oko 65.000 crteža i preko milion grafika što je čini najvećom na svetu. U novom delu kompleksa Hofburga nalazi se Efeski muzej koji predstavlja deo Muzeja istorije umetnosti, kolekcija starih muzičkih instrumenata kao i zbirka dvorskih lovačkih trofeja.
Sa suprotne strane Ringa u odnosu na Hofburg nalazi se Trg Marije Terezije i dva, gotovo identična muzejska zdanja, Prirodnjačkog i prethodno pomenutog Muzeja istorije umetnosti. Muzej istorije umetnosti obuhvata obimnu kolekciju slika iz doba renesansnog slikarstva, majstorska dela Brojgela, Rembranta, Rubensa, Ticiana i drugih, dok se u Prirodnjačkom muzeju čuva statueta Vilendorske Venere, remek-delo paleolitske umetnosti.
Bečki Kvart muzeja predstavlja jedan od najvećih kulturnih, muzejskih kompleksa na svetu. On obuhvata Muzej moderne umetnosti (MUMOK), Leopoldov muzej u kome se nalazi impozantna zbirka dela Egona Šilea pored kolekcija dela iz doba Bečkog secesionizma, moderne i austrijskog ekspresionizma (Gustav Klimt, Oskar Kokoška i drugi), Galerija umetnosti, Arhitektonski muzej, Kvart plesa i igara, Atelje 21 i Dečji muzej Zoom.
Muzej Belvedere, smešten u istoimenoj baroknoj palati, prezentuje umetnost Austrije od srednjeg veka, preko doba baroka, do početka 20. veka, od čega su najpoznatiji radovi Gustava Klimta i Egona Šilea. Posetioce privlači i Mocartova kuća gde je on komponovao poznatu operu Figarova ženidba (zbog čega je i raniji naziv ovog zdanja bio Figarova kuća).
Na Karlovom trgu nalazi se Muzej grada Beča (nem. Wien Museum) koji dokumentuje različite epohe u istoriji grada kroz jednu stalnu i mnogobrojne sezonske postavke i eksponate.
Od ostalih muzeja značajno je pomenuti Muzej primenjene umetnosti (nem. МАК), Jevrejski muzej, Tehnički muzej, Muzej satova, Zigmund Frojd muzej, Lihtenštajn muzej, Vojno-istorijski muzej, Muzej tramvaja i Kriminalistički muzej. Pored ovih, treba spomenuti i poznato izložbeno zdanje bečkih secesionista, izložbeni prostor umetničkog foruma austrijske banke (nem. Bank Austria Kunstfroum) kao i kvartovske muzeje svakog od 23 okruga grada Beča.
Arhitektura
[uredi | uredi izvor]
Bečku arhitekturu karakteriše šarolikost stilova mnogobrojnih istorijskih epoha počevši od romanske Rupretove crkve, preko gotske katedrale Svetog Stefana i barokne Karlove crkve, do građevina iz doba klasicizma i moderne. Posebno treba izdvojiti arhitekturu istoricizma (u Austriji tzv. Vreme osnivača, (nem. Grunderzeit)) do pred kraj 19. veka koja je i u ostalim gradovima Monarhije poput Praga i Budipešte ostavila autentično arhitektonsko obeležje. Primeri iz ovog perioda su neogotska kao i posebno interesantna i retka arhitektura neorokokoa koja se upotrebljavala uglavnom u unutrašnjosti zdanja u obradi enterijera. Jugendstil je najbolje uočljiv na zgradi Secesije, stanici podzemne železnice Karlov trg kao i crkvi Sv. Leopolda Otoa Vagnera.
_-_Kirche_am_Steinhof_(3).JPG)
U Beču su se sastajale i školovale mnoge svetski poznate arhitekte, oblikovavši svoje ideje neretko pod uticajem bečke arhitekture. Neki od njih su Adolf Los, Oto Vagner, Jože Plečnik, Rihard Nojtra, Jozef Frank i drugi.
Čitav niz novih gradskih kvartova nastao je nakon 1990. godine, pre svega Vinerberg (nem. Wienerberg) na jugu grada i Donau Siti (nem. Donau City) na severnoj obali Dunava. 202 metra visok Milenijum toranj je od 1999. godine najviša građevina u Beču[11], koja je simbolično označila preokret i početak arhitektonskih inovacija u gradu. Poslednjih godina je uočljivo kombinovanje starih građevina sa modernom arhitekturom. Klasičan primer je rekonstrukcija Gasometara 2001. godine koja je svojim zanimljivim rešenjima privukla svetsku pažnju.
Beč ima statistički manje visokih građevina u poređenju sa drugim metropolama. Trenutno u gradu postoji 40 nebodera visokih preko 40 m. Time je Beč dao prioritet kvalitetu stanovanja naspram kvantiteta pri čemu je cilj gradskih vlasti očuvanje zelenih oaza grada kao i kulturno-istorijskih celina, posebno starog gradskog jezgra koje je pod zaštitom Uneska.
U prošlosti je bilo više pokušaja gradnje i prenamene starih građevina u visoke stambene i poslovne zgrade što je dovelo do oštrih polemika i kritika gradske uprave. Kao rezultat toga danas postoji stroga regulativa[12] koja nedvosmisleno reguliše izgradnju višespratnica pre svega u centralnim zonama grada. Na osnovu ovih propisa je na svega 26% teritorije grada uopšte dozvoljena gradnja poslovnih i stambenih tornjeva koji čak i na tom području moraju ispuniti specijalne uslove tako da ne remete panoramu i vidike kako tog dela grada tako i celokupnog Beča.
Privreda
[uredi | uredi izvor]Beč spada među najprosperitetnije regione Evropske unije. U poređenju sa prosečnim BDP-om Evropske unije (EU prosek:100%) Beč je 2007. godine dosegao BDP indeks od 180% i time je 5. najbogatiji grad-region Evropske unije, uz regione Užeg Londona (303%), Luksembruga (251%), Brisela (248%) i Hambruga (195%).[13] Grad uživa i visoku međunarodnu reputaciju u pogledu životnog standarda, niske stope kriminaliteta i visokog nivoa lične i socijalne sigurnosti stanovništva.
Na osnovu studije konsultantske firme za ljudske resurse Mercer, Beč je 2015. godine zauzeo 1. mesto rang liste gradova sa najvišim životnim standardom, zauzevši vodeću poziciju u većini ocenjivanih kategorija u najvećim gradovima sveta.[5]
Turizam
[uredi | uredi izvor]
Zahvaljujući raznovrsnoj kulturnoj ponudi, reprezentativnoj arhitekturi, čuvenim kompozitorima i u novije vreme zapaženoj poziciji na polju kongresnog turizma, Beč je jedna od najomiljenijih i najpoznatijih evropskih destinacija turista iz čitavog sveta.
Poznat kao Prestonica muzike, grad u kome su stvarali Mocart, Betoven i Drugi svetski poznati kompozitori, Beč i danas neguje kulturu klasične muzike, balova i opereta što posebno privlači veliki broj zaljubljenika u muziku. Među brojnim atrakcijama posebno mesto zauzima Bečka opera, Šenbrun, Hofburg, katedrala Sv. Stefana, barokna palata Belvedere, Albertina, Prater, Kvart muzeja, Karlov trg, mnoštvo galerija, muzeja (preko 100) i pozorišta. Jedna od najpoznatijih gradskih avenija je Ring koja okružuje samo istorijsko jezgro grada i uz koju su smeštene mnoge reprezentativne građevine i parkovi, takođe važne turističke atrakcije (Parlament, Dvorsko pozorište, Univerzitet, Dunavski toranj, Berza itd.).
Zahvaljujući svemu navedenom, Beč ostvaruje godišnje velike prihode od turizma (preko 4 milijarde evra), pa je time to jedna od najznačajnijih privrednih grana za grad. Samo bečke muzeje godišnje poseti 8 miliona ljudi, dok je Šenbrun 2007. godine posetilo blizu 2,6 miliona turista.[14] Najviše turista u Beč pristiže iz Nemačke (20,6%), Italije, Sjedinjenih Država i Ujedinjenog Kraljevstva (2008).
Gradska infrastruktura
[uredi | uredi izvor]Beč ima jako dobro razvijenu saobraćajnu infrastrukturu koja se konstantno i planski dalje razvija i usavršava. Kroz 35% svih saobraćajnih pravaca na području grada prolazi makar jedna linija gradskog prevoza što je jedan od najboljih rezultata u poređenju sa ostalim evropskim metropolama. Dalje 32% (2007) saobraćajnih trasa u gradu ima uređenu biciklističku infrastrukturu i najzad 28% (2007) su ujedno i pešačke.
10 mostova (uključujući železničke, metro i pešačke) povezuju grad sa leve i desne obale Dunava, 7 levu obalu Dunava sa Dunavskim ostrvom, dok Dunavski kanal premošćava ukupno 35 mostova.
Saobraćaj
[uredi | uredi izvor]
Bečka saobraćajna mreža sastoji se od 6.772 ulica ukupne dužine 2.800 km. Bečki pojas (nem. Wiener Gürtel Straße), B221, jedna je od najznačajnijih saobraćajnica u gradu, treći po redu saobraćajni pravac koji okružuje centralne delove Beča, nakon Ringa i „Kruga druge linije“ (nem. Zweierlinie). Sa Pojasa se odvajaju značajne magistralne saobraćajnice koje odvode saobraćaj iz centra ka udaljenijim delovima grada i Bečkog regiona.
Auto-putevi se od grada odvajaju u obliku zvezde i uglavnom nose naziv po pravcu kojim se pružaju: A1 ka zapadu (nem. Westautobahn), A2 južno (nem. Südautobahn), A4 istok (nem. Ostautobahn) i A22 (nem. Donauuferautobahn) pravcem leve obale Dunava. Auto-put A3 ka Burgenlandu se odvaja od auto-puta A2 južno od Beča, dok je A5, severni auto-put, trenutno u izgradnji i treba da bude nadovezan na češku mrežu auto-puteva. Auto-put A6 je otvoren 2007. godine i pruža se od odvajanja od A4-istok auto-puta ka Bratislavi.
A23, Bečka jugoistočna Tangenta (nem. Wienersüdosttangente) ili gradski auto-put je najprometnija saobraćajnica Austrije. Ovaj auto-put oblika prstena povezuje auto-puteve A2, A4 i A22 na južnom obodu grada i jedan je od najfrekventnijih i najopterećenijih evropskih pravaca. Tako je 2006. godine u promet pušten „Spoljašnji Ring“ u vidu brze, ekspres magistrale (S1) koji je značajno rasteretio Tangentu na jugu, no u planu je njegov nastavak ka severu i povezivanje sa auto-putem A5 koji je izgradnji (u pravcu Brna). Pomenuti „Spoljašnji Ring“ (S1) je sa A1 i A2 povezan auto-putem A21 koji predstavlja zapadni „Spoljašnji Ring auto-put“.
Problemi sa parkingom javljaju se uglavnom u centralnim delovima grada pa su uvedene zone kratkog parkiranja (nem. Kurzparkzonen). U cilju rešavanja problema sa parkingom, za ljude iz regiona koji svakodnevno putuju u grad radi posla, Beč podstiče i nudi mogućnost parkiranja na obodu grada na specijalnim parkinzima koji su smešteni odmah do početnih stanica nekog od vidova javnog gradskog prevoza. Grad generalno pravi i razvija planove redukcije individualnog saobraćaja kako bi se ekologija grada i kvalitet života građana poboljšao.
Javni gradski prevoz
[uredi | uredi izvor]
Javni gradski prevoz u Beču čini mreža brzih regionalnih vozova (nem. S-Bahn) i lokalni voz za Baden (nem. Badner Bahn) koji pripadaju Austrijski državnim železnicama (nem. ÖBB), kao i mreža Bečkih linija (metro-, tramvajska- i autobuska mreža), City Airport Train i mnoštvo privatnih autobuskih linija.
Tramvaji u Beču saobraćaju od davne 1865. godine, prvobitno na konjsku vuču da bi 1897. u promet bila puštena prva linija na električni pogon. Današnju tramvajsku mrežu čine 32 linije ukupne dužine 227,3 km (podatak iz 2007.[15]) čime se ona svrstava među najduže na svetu.
Gradska železnica je otvorena 1898. godine, i ona je od 1976. godine sukcesivno transformisana u podzemnu železnicu tj. metro. Danas pet metro linija Bečkog metroa mrežom dugačkom 69,5 km preveze preko pola miliona putnika godišnje (2009. godine 510,2 miliona.[16]). Mreža se konstantno i planski širi te su tako usvojeni planovi za njen dalji razvoj do 2020. odnosno nakon 2020. godine[17]
Bicikl kao alternativno sredstvo prevoza
[uredi | uredi izvor]
Udeo biciklističkog naspram ostalih vidova saobraćaja u Beču je trenutno oko 5%. Do 2015. godine bi po planu[18] nadležnih službi taj udeo trebalo da bude povećan na 8%. U pojedinim delovima grada, pretežno u centralnim, taj udeo je značajno veći kao na primer na potezu Mariahilferštrase (nem. Mariahilferstraße) gde iznosi 20%.
Mreža javnih biciklističkih staza i pravaca u gradu trenutno obuhvata 1.100 km[19] od čega je 21%[19] potpuno nezavisno od automobilskog saobraćaja.
Kao alternativa gradskom prevozu postoji jedinstven sistem iznajmljivanja bicikala, tzv. Citybike. Ovaj sistem je zamišljen kao alternativna mogućnost brzog prelaska sa jednog na drugi deo užeg centra grada i eventualnog presedanja na određenu liniju javnog prevoza kojom se stiže dalje do cilja. Stoga je i prvi sat vožnje gradskim biciklom besplatan, dok se sledeći plaća 1€. Pre prve upotrebe potrebno je registrovati se i plaćanje, ukoliko je korisnik zadržao bicikl duže od sat vremena, se obavlja preko automata platnim karticama na svakom od punktova gde se bicikl može iznajmiti. Čitav sistem je kompjuterizovan i funkcioniše jedinstveno tako da korisnik može iznajmiti bicikl na jednom punktu u gradu i vratiti ga na bilo kom drugom od oko 60 punktova, Citybike stanica. Prema statistici, najveći broj korisnika zadrži bicikl kraće od sat vremena čime se izbegava plaćanje. 2009. godine je bilo registrovano oko 210.000 korisnika koji su gradskim biciklima prešli 1.317.000 km[20]
Bečki okruzi
[uredi | uredi izvor]
Beč je politički podeljen na 23 okruga. Bečlije ih nazivaju po njihovom broju, a retko kad imenom. Na primer nem. 17. Bezirk, srp. 17. okrug, ili takođe nem. Der Siebzehnte, srp. „sedamnaesti“. Na svakom znaku koji nosi ime ulice, nalazi se i broj okruga, ispred imena ulice. Na primer nem. 17., Pezzlgasse.
Partnerski gradovi
[uredi | uredi izvor]
Galerija
[uredi | uredi izvor]-
Parlament -
Dvorac Belvedere -
Kompleks UN -
Bečka državna opera -
Skulptura Johana Štrausa u gradskom parku -
Prirodnjački muzej -
Kvart muzeja -
Dunav park -
Gloriet -
Gradska kuća -
Beč noću, pogled sa Dunavskog tornja -
Beč noću, pogled sa Dunavskog tornja
.JPG)
Vidi još
[uredi | uredi izvor]Izvori
[uredi | uredi izvor]- ^ <https://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=met_pjanaggr3&lang=de
- ^ https://view.officeapps.live.com/op/view.aspx?src=https%3A%2F%2Fwww.statistik.at%2Ffileadmin%2Fpages%2F405%2FBev_Gebietseinheiten_seit_2002.ods&wdOrigin=BROWSELINK. Nedostaje ili je prazan parametar
|title=(pomoć) - ^ a b „Statistik Austria – Bevölkerung zu Jahresbeginn nach administrativen Gebietseinheiten (Bundesländer, NUTS-Regionen, Bezirke, Gemeinden) 2002 bis 2022 (Gebietsstand 1.1.2022) (ODS)” (na jeziku: nemačkom).
- ^ „Arhivirana kopija”. Arhivirano iz originala 06. 10. 2014. g. Pristupljeno 03. 04. 2020.
- ^ a b [1][mrtva veza]
- ^ „Klimadaten von Österreich 1971–2000 – Wien-Innere-Stadt” (na jeziku: German). Central Institute for Meteorology and Geodynamics. Pristupljeno 16. 2. 2015.
- ^ „Vienna, Austria - Monthly weather forecast and Climate data”. Weather Atlas. Pristupljeno 3. 7. 2019.
- ^ (PDF) http://www.statistik.at/web_de/static/bevoelkerung_2001_nach_umgangssprache_staatsangehoerigkeit_und_geburtsland_022896.pdf. Pristupljeno 8. 11. 2010. Nedostaje ili je prazan parametar
|title=(pomoć) - ^ Politika: Srbi u Beču, pristupljeno novembra 2012
- ^ „Rathauskorrespondenz vom 11. Oktober 2003”. Wien.gv.at. Arhivirano iz originala 17. 05. 2011. g. Pristupljeno 8. 11. 2010.
- ^ „Vienna's 10 tallest skyscrapers”. Skyscraperpicture.com. 13. 5. 2008. Arhivirano iz originala 30. 11. 2010. g. Pristupljeno 13. 6. 2010.
- ^ „Hochhauskonzept – Städtebauliche Leitlinien für die Planung von Hochhausprojekten”. Arhivirano iz originala 13. 09. 2010. g., Magistrat der Stadt Wien, MA 41
- ^ = 2774292 „Wien fünftreichste Region der EU - WirtschaftXX - derStandard.at › Wirtschaft” Proverite vrednost parametra
|url=(pomoć). Derstandard.at. 20. 2. 2007. Pristupljeno 24. 6. 2010. - ^ „Umschlag-E22-09” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 1. 5. 2015. g. Pristupljeno 24. 6. 2010.
- ^ = 16429&type = pdf www.wienerlinien.at – Betriebsangaben 2007[mrtva veza].
- ^ „Wiener Linien - Jahresbericht 2009 - Wiener Linien - Kennzahlen”. Jahresbericht2009.wienerlinien.at. Pristupljeno 8. 11. 2010.
- ^ „U-Bahn Wien: Zukünftige Netzerweiterungen”. Homepage.univie.ac.at. 7. 12. 2007. Pristupljeno 8. 11. 2010.
- ^ „Das Wiener Radwegnetz (MA 46)”. Wien.gv.at. Pristupljeno 8. 11. 2010.
- ^ a b „Zahlen und Fakten zum Wiener Radverkehrsnetz”. Wien.gv.at. Pristupljeno 8. 11. 2010.
- ^ „Gewista Magazin - Eine Erfolgsstory - Citybike Wienü”. Flipmag.com. Arhivirano iz originala 22. 01. 2010. g. Pristupljeno 8. 11. 2010.
Spoljašnje veze
[uredi | uredi izvor]- Wien.info — Zvaničan sajt turističkog centra.
- Wien.gv.at — Zvaničan sajt zajednice, sa interaktivnom mapom.
- O Beču — Turistički, građanski i kulturni vodič sa interaktivnim mapama i slikama.
- Virtual Vienna Net, Vienna Expats
- VR Vienna — Virtualna tura Beča
- „Slike Beča”. Arhivirano iz originala 25. 02. 2006. g.
- -author= - — Umetničke fotografije Beča
- „Vienna — Slike Beča”. Arhivirano iz originala 02. 03. 2006. g.
- „ZoomVienna”., „Vien.at”. Архивирано из оригинала 11. 09. 2017. г. — Foto-blogovi
- Zvanični veb-sajt
Značajni gradovi na Dunavu | ||
|---|---|---|
Gradovi sa više od 10.000 stanovnika | ||
| Nemačka |  | |
| Austrija | ||
| Slovačka | ||
| Mađarska | ||
| Hrvatska | ||
| Srbija | ||
| Rumunija | ||
| Bugarska | ||
| Moldavija | ||
| Ukrajina | ||
| Države |  | |
|---|---|---|
| Gradovi | ||
| Pritoke | ||
| Kanali | ||
| Ostrva |
| |
| Hidroelektrane | ||
| Mostovi (u Srbiji) | ||
| Vidi još | ||
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Geografske | |
| Umetničke | |
| Ostale | |
.svg){kind=small}
