Grb Kneževine Moldavije

Grb Kneževine Moldavije
Verzije
Detalji

Grb Kneževine Moldavije jeste državni simbol Kneževine Moldavije i jedan od glavnih državnih simbola kneževine, uz državnu zastavu. Tokom svoje istorije pretrpeo je razne promene.

Hipoteze o poreklu

Centralna heraldička figura grba Moldavske kneževine je glava tura (bizon). Kada i u kom okruženju se pojavila ideja o simbolu suverene teritorije u obliku glave tura, istraživači do danas nisu mogli sa sigurnošću da odgovore. Neki od njih pokušali su da razmotre nastanak simbola u vidu glave ture kroz prizmu drevnog lovačkog kulta koji je postojao u Severnim Karpatima i završio se ubistvom i žrtvovanjem tura (bizona) na obalama reka, što, posebno, može objasniti i legendu o osnivanju Moldavije i heraldičku sliku samo glave, a ne cele životinje.

Prema anonimnom hroničaru:

"Jednom je Dragoš sa svojim drugovima otišao u lov na divlje životinje. U visokim planinama napao je na trag tura i, prateći ga, prešao planine i došao do prelepe ravnice. Prestigao je i ubio tura kraj reke ispod vrbe, gde je napravio gozbu. Dragoš i njegovi saputnici, voljom Božijom, odluče da se nasele u ovoj zemlji. Vratili su se i pričali svojim drugovima o prelepoj zemlji sa rekama i izvorima. Oni su takođe odlučili da odu u ovu zemlju i izaberu sebi zemlju, pošto nije bila naseljena, a na granici su tatarski nomadi pasli svoja stada. Zamolili su ugarskog kneza Vladislava da ih pusti, a on im je, sa velikim žaljenjem, dozvolio da se presele. I pođoše iz Maramureša, zajedno sa svojim drugovima, svojim ženama i decom, kroz planine i šume do mesta gde je Dragoš ubio tura, i tu se nastanili, jer im se taj kraj dopao. Izabrali su Dragoša za kneza i namesnika, kao najmudrijeg. Tako je voljom Božijom osnovana Moldavija. A vojvoda Dragoš se prvi nastanio na reci Moldaviji, i naselio Baju i druge zemlje, i odlučio da na čelu ture bude kneževski grb za celu zemlju. Vladao je dve godine."

— Slavяno-moldavskie letopisi XV—XVI. — M., 1976.

I. N. Manesku, oslanjajući se na legendu o Dragošu, sugeriše da je ovaj drevni kult, ubistvo zveri, simbol pokoravanja i eliminacije lokalnog dinastije, koji je imao generički znak u obliku glave tura. R. Gasauer otkriva niz heraldičkih slika u vidu glave tura (bizona) u grbovima raznih zemalja i pokrajina (Meklenburg-Šverin, Meklenburg-Strelic, Siget-Maramureš), u porodičnim grbovima mađarski plemić Balasa, Šveđanina Oksenštern, u poljskim grbovima (Bavolina glava, Venjava), kao i u grbovima gradova Kalica i Poznanja. Takođe je izneo hipotezu da je jedan od lokalnih dinasta u prvoj polovini 14. veka možda dobio u svom grbu sliku glave tura (bizona) od Vladislava Prvog Kratkog povodom pobedonosnog pohoda protiv Brandenburga 1325. godine uz učešće moldavskih vojnika. Kasnije je porodica dinasta ili izumrla ili je bila potčinjena od strane druge, a grb je postao simbol moldavske zemlje.

G. Bretjanu je u svojim studijama govorio o verovanju da je erdeljski vojvoda Nikolaj Siroka, koji je 1343. započeo krstaški rat protiv Tatara u ime svog gospodara kralja Luja, mogao jednog od moldavskih vojvoda koji su se istakli u bitkama obdariti heraldičkim znakom u oblik glave tura.

G. Balš je, navodeći činjenicu prisustva krunisane glave bizona na grbu poljske pokrajine Kalic, sklon da vidi poljski uticaj na poreklo grba Moldavije.

R. Vuja potvrđuje Dragoševo autorstvo u stvaranju porodičnog grba, možda zato što je njegova domovina Siget (Transilvanija), u čijem se grbu nalazi heraldički lik glave tura, možda u znak sećanja na legendarni lov. M. Berza i D. Černovodjani veruje da je izgled državnog grba povezan sa imenom Bogdana Prvog. Kiricesku pojavu grba Moldavije povezuje sa imenom Petra Prvog Mušata.

Centralna heraldička figura (glava ture) grba dopunjena je pratećim elementima. Jedna od njih je zvezda koja se nalazi između rogova. Na levoj i desnoj strani glave simbol sunca je ruža i polumesec. U poljskoj, nemačkoj i mađarskoj heraldici polumesec je poznat još od 12. veka, gde je oduvek kombinovan sa simbolom sunca.

Ujedinjena kneževina

Prva poznata slika grba Moldavije, glava tura (bizon) sa zvezdom između rogova, sa ružom i polumesecom na bočnim stranama pojavljuje se na pečatu Petra Mušata iz 1377. godine. Pečat sadrži legendu: „Petrus voivoda Moldaviensis“. Grb se pojavio i na novcu koje je kovao Petar Mušat. Na aversu novčića, poput penija, prikazan je dinastički grb kuće Anžujca, štit sa tri grede u prvom polju i ljiljanima u drugom; na poleđini je glava ture sa rogovima zakrivljenim lirom, između kojih je postavljena zvezda petokraka, a sa strane rozeta i polumesec, dinastijski znak Mušatina. Gospodarski pečati su uvek prikazivali glavu tura i obično su imali i legendu na staroslovenskom jeziku. Na primer: „Pečat IO rimskog vojvode Moldavske zemlje” na pečatu dokumenta od 30. marta 1392. godine. Tokom 14. veka, glava bika je korišćena samo kao dinastijski amblem porodice Mušatin, a tek postepeno, počev od kraja vladavine Aleksandra Prvog Dobrog pa sve do Stefana Trećeg Moldavskog, postaje državni simbol.

Na pečatu pisma, koje je potpisao Aleksandar Dobri, stoji: „Pečat Aleksandra vojvode, vladara Moldavske zemlje“. Na pečatima druge polovine 15. veka, Stefana Trećeg Moldavskog, grb Moldavije prati legenda na slovenskom: „Pečat IO Stefana, guvernera zemlje Moldavije. Do 17. veka, vladarske regalije su počele da se dodaju grbu Moldavije: buzdugan (buzdovan) i mač.

Grb Moldavije je u stihovima ispevao veliki moldavski pisar mitropolit Dosoftej:

„Glava tura, plemenite zveri,
Označava izuzetnu snagu zemlje...“.

Od početka 18. veka počelo je oživljavanje moldavskih simbola: pojavili su se pečati sa visokokvalitetnim slikama državnog grba na način poljskih i ruskih pečata, okruženi grbovima teritorija.

• 
  Pečat Petra Prvog Mušata, 1387.
• 
  Grb Aleksandra Prvog Dobrog, 1400-1432.
• 
  Pečat Aleksandra Dobrog, 1400-1432.
• 
  Pečat Stefana Trećeg Velikog, 1457-1504.
• 
  Crtež grba sa pečata Stefana Trećeg Velikog
• 
  Grb Moldavije, 1476.
• 
  Grb Moldavije, 1479.
• 
  Grb Moldavije, 1481.
• 
  Grb Moldavije, 1559.
• 
  Grb despota Vodskog, 1561.
• 
  Grb sa nemačkog grbovnika, oko 1586.
• 
  Grb Arona Tiranina
• 
  Porodični grb Mihaila Hrabrog, oko 1600.
• 
  Pečat Vasilija Lupua, 1641.
• 
  Grb Moldavije, 1641.
• 
  Grb Moldavije pod Vasilijem Lupuom, 1643.
• 
  Grb Moldavije pod Vasilijem Lupuom, 1646.
• 
  Grb Moldavije, 17. vek
• 
  Grb iz Stemmatografije P. R. Vitezoviča, 1702.
• 
  Grb Moldavije za vreme vladavine Mihaja Rakovice, 1716.
• 
  Grb Moldavije, 1775.
• 
  Grb Moldavije iz vremena Aleksandra Muruzija, 1806-1807. Polje štita je azurno.
• 
  Pečat divana Moldavije, 1807. Polje štita je zlatno.
• 
  Grb Moldavije pod Skarlatom Kalimakijem, oko 1812. Polje štita je zlatno.

Zapadni deo kneževine

Posle 1812. godine, istočni deo kneževine (međurečje Dnjestra i Pruta) pripaja se Ruskom carstvu i stvara se Besarabijska oblast, koja je 1873. godine pretvorena u guberniju. Teritorija pokrajine je konačno formirana 1878. godine. Zapadni deo kneževine ostao je vazal Osmanskog carstva. Od 1812. godine polje grba kneževine je plave boje. Nakon 1821. godine, kada je Dobrudža ušla u sastav kneževine i kada se pojavio izlaz na more, delfini su dodati u grb kao držači štita.

Od januara 1832. godine, šef ruske administracije Pavel Dmitrijevič Kiseljev uveo je Organske statute. On je, između ostalog, obezbedio i nacionalne simbole. Ubrzo su se pod Mihailom Sturdzeom pojavile obojene slike grba i vojnih zastava, gde je na plavoj pozadini zlatna glava ture sa zvezdom između rogova. Tada se iznad grba pojavljuje kneževska kruna, a ceo grb se, po evropskoj tradiciji, stavlja na kneževsku mantiju. Na pasošima Kneževine iz 1855. godine, polje grba je prikazano crvenom i plavom bojom, slično zastavi.

• 
  Grb Mihaila Sturdže
• 
  Mali amblem. Crtež sa zastave bataljona kneževine, 1849.
• 
  Grb iz 1851. sa moldavskim tekstom na vlaško-moldavskom pismu
• 
  Grb iz pasoša moldavske kneževine. 1855 (crveno-plavi štit)
• 
  Veliki grb. Crtež iz pasoša, 1855.
• 
  Moldavski grb kao deo nacrta grba Ujedinjenih kneževina Vlaške i Moldavije, 1860.

• Promene boja grba u 19. veku
• 
  1806-1807. pod Aleksandrom Moruzijem
• 
  1812-1819. pod Skarlatom Kalimakijem
• 
  1834. pod Mihailom Sturdzeom
• 
  1849. pod Grigorijem Gikom
• 
  1849-1855. pod Grigorijem Gikom
• 
  1855. pod Grigorijem Gikom
• 
  1859. - Ujedinjene kneževine Moldavije i Vlaške
• 
  1863. - Ujedinjene kneževine Moldavije i Vlaške
• 
  1872. – Ujedinjene kneževine Moldavije i Vlaške
• 
  Iz grba kraljevske Rumunije

Besarabija

Rusko-turski ratovi doprineli su oslobađanju zemalja između Pruta i Dnjestra od osmanske vlasti. Bukureškim ugovorom 16. maja 1812. pripojeni su Ruskoj imperiji. Nakon prisajedinjenja , istočni deo Moldavske kneževine i Budžak su nazvani Besarabijska oblast, a od 1873. godine Besarabijska gubernija.

U arhivu Kišinjeva sačuvan je grb Besarabijske oblasti. Grb Besarabijske oblasti odobrio je Nikolaj Prvi Pavlovič 2. aprila 1826. godine: „Štit je ukršten; u gornjem polju je ruski dvoglavi orao sa moskovskim štitom u obliku srca na grudima, vencem i bakljom u šapama; u donjem zlatnom polju je glava tura (bizona)“.

Novu verziju grba usvojio je Aleksandar Drugi Nikolajevič 5. jula 1878. godine. To je izgledalo ovako: „U azurnom štitu, zlatna glava tura (bizona), sa grimiznim očima, jezikom i rogovima, praćena, između rogova i zlatnom zvezdom sa pet zraka i sa strane na desnoj strani, srebrna ruža sa pet zrakova i levo se nalazi isti polumesec, okrenut nalevo. Štit je nadvišen carskom krunom i okružen zlatnim hrastovim listovima, povezanim Andrijevskom trakom.

• 
  Grb Besarabske oblasti, 1815.
• 
  Grb Besarabske oblasti. Odobren 2. aprila 1826. godine
• 
  Zvanični opis u grbovnici Ministarstva unutrašnjih poslova Ruskog carstva, 1880.
• 
  Pokrajinski grb, 1878.
• 
  Grb Moldavske Demokratske Republike, 1918.

Moldavski simbol u drugim zemljama

Poljsko kraljevstvo

U 16. veku mnoga pitanja državnog ustrojstva Moldavske kneževine nisu bila rešena bez učešća poljskog plemstva. Tokom ovog perioda, Poljska je čak smatrala Moldaviju svojom teritorijom i prikazivala moldavski grb u svojim dokumentima zajedno sa grbovima poljskih pokrajina.

• 
  Grb Moldavije na pečatu Aleksandra Jagelončika, pre 1506. godine
• 
  Grb "Vološkog vojvodstva" iz poljskog statuta Jana Laskog, 1506.
• 
  Iz poljskog grba iz 1562. godine
• 
  Grb "Vološkog vojvodstva" iz knjige B. Paprockog "Herbi ricerstva polskiego", 1858.
• 
  Grb "Vološkog vojvodstva" iz grbovnika iz 19. veka.

Rusko carstvo

Godine 1768. postignut je sporazum sa proruskim bojarima Vlaške o zajedničkim akcijama ruskih trupa i Vlaha. Nakon što su ruske trupe ušle u Jaši u septembru 1769. i svečano ih je dočekao mitropolit Gavrilo sa bojarima, izbio je ustanak u Vlaškoj, koji je kulminirao oslobođenjem Bukurešta, hapšenjem vlastelina Grigorija Gike i prenosom vlasti na Pirvu Kantakuzina. Stanovništvo Moldavije i Vlaške je oduševljeno učestvovalo u ratu na strani ruskih trupa. Zahvaljujući Kučukkainardžijskom miru iz 1774, kao i sporazumu iz Jašija iz 1791, Moldavija i Vlaška su dobile niz autonomnih prava. Rusija je stekla pravo patronata nad kneževinama. Rusko-turski ratovi su ozbiljno olakšali položaj podunavskih kneževina.

Pod Katarinom Velikom, 1776. godine, u vezi sa ukidanjem Zaporoške Seči, radi zaštite južnih granica „moldavskih starosedelaca“ Novorosijske gubernije, formiran je moldavski husarski (naseljeni) puk. Iste godine odobren je grb Moldavskog husarskog puka: „slično prethodnom, samo je donji deo sav crven, sa likom zlatne glave bika“. Moldavski husari su nosili mentike i šake glavnih heraldičkih boja Moldavske kneževine, crvene i plave. Iste boje su korišćene i u izradi pukovskih boja.

Tokom rusko-turskog rata, ruske trupe su zauzele teritoriju Moldavije i Vlaške. Zbog velike nestašice bakarnog novca na okupiranoj teritoriji 1771-1774. organizovano je kovanje specijalnog bakarnog novca. Na prednjoj strani je prikazan dvoglavi orao ispod čijih šapa su ovalni štitovi sa grbovima Moldavije (glava bika sa rogovima) i Vlaške (ptica koja stoji na zemlji sa krstom u kljunu).

• 
  Revers od ruskog novčića 1 para 3 dengi. 1772. godine
• 
  Grb Moldavskog poljskog puka od 1776. do 1783. godine
• 
  Grb Rusije iz knjige manastira Neamtski, 1809

Austrougarska

Tokom rusko-turskog rata 1768-1774, oblast je bila okupirana od strane ruskih trupa, a 1775. godine Osmansko carstvo je potpisalo sporazum po kome je Bukovina pripala Austrijskom carstvu. Austrijanci su 1786. godine uključili region u sastav Kraljevine Galicije i Lodomerije. U januaru 1849. godine, nakon revolucija koje su zahvatile Austrijsko carstvo, Franc Jozef je dodelio Bukovini status posebne krunske zemlje i formirao Vojvodstvo Bukovina u personalnoj uniji sa kraljem Galicije. Černovci su postali njen administrativni centar. Car je 29. septembra 1850. odobrio privremeni ustav oblasti. Njime je potvrđeno da je Bukovina posebna krunska zemlja carstva i da vojvodstvo dobija svoj grb.

• 
  Mali grb
• 
  Veliki grb
• 
  Sala Skupštine u Palati pravde, Beč

Vidi još

• Grb Moldavije
• Kneževina Moldavija