Grdelica

Grdelica
Grdelica;
	Panorama Grdelice
Administrativni podaci
Država	Srbija
Upravni okrug	Jablanički
Grad	Leskovac
Stanovništvo
— 2022.	1694
Geografske karakteristike
Koordinate	42° 54′ 04″ S; 22° 04′ 07″ I / 42.901° S; 22.068666° I
Vremenska zona	UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina	363 m
	Grdelica Grdelica na karti Srbije
Ostali podaci
Poštanski broj	16220
Pozivni broj	016
Registarska oznaka	LE

Grdelica je gradsko naselje grada Leskovca u Jablaničkom okrugu. Prema popisu iz 2022. bilo je 1694 stanovnika.

Ovde se nalazi Crkva Sv. Jovan Krstitelj u Grdelici.

Etimologija

Grdelica je dobila ime po utvrđenom naselju Kale koje se zvalo Grad Jelica. Od ovog naziva ime je najpre skraćeno u Gradelica da bi na kraju postalo Grdelica. Ostaci ovog utvrđenog naselja vidljivi su i danas.

Geografski položaj

Varoš leži na ulazu u Grdeličku klisuru, sa njene severne strane, na 225 m nadmorske visine. Nalazi se na glavnoj moravsko-vardarskoj arteriji pa pored nje prolaze železnička pruga i Auto-put. Na 17 km severno od Grdelice nalazi se Leskovac, 11 km južno od nje je Predejane a istočno je Vlasotince, udaljeno 13 km. Iznad varoši nalazi se brdo Kale, kupastog oblika, sa nekadašnjim utvrđenjem, visoko 361 m.

Istočno od varošice, na nekoliko stotina metara uzvodno Kozaračkom rekom, nalazi se selo Grdelica, južno je zaselak Bojišina a na samom brdu, iznad varošice, nalazi se zaselak Dedina bara gde je duže vreme bilo sedište grdeličke opštine.

Istorija

Teritorija današnje varoši pripala je srpskoj državi za vreme Stefana Nemanje koji je ovaj kraj dobio na upravu od Vizantije.

Period turske vladavine

Za vreme vladavine Turaka postojalo je naselje na teritoriji današnje Grdelice koje se zvalo Derven što na turskom znači tesnac, klisura. U narodu se i danas deo Grdelice naziva Derven.

U ovom periodu Grdelica je bila poznata kao prihvatna karavanska stanica. U njoj su se zadržavali karavani sa kiridžijama i putnicima u prolazu gde im je pored prenoćišta, hrane i pića nuđena razonoda i zabava uz muziku i žene. Putopisac Milojko Veselinović zabeležio je da je 1872. godine ovo mesto imalo preko 20 mehana-hanova. Najčuveniji han bio je Džan-Stamenin han poznat po pesmi „More, vrćaj konja, Abdul Ćerim-ago”, koja je ponikla u ovom kraju a odražavala je narodno raspoloženje za borbu protiv Turaka pod uticajem Karađorđevog ustanka.

Uspesi Karađorđevog ustanka imali su veliki uticaj na nacionalno buđenje naroda ovog kraja. 1807. godine Ilija Strelja podigao je ustanak protiv Turaka u vlasotinačkom kraju. U toku ovog ustanka odigrala se bitka kod Dedobarskog hana (han u Dedinoj bari iznad Grdelice). Jedan odred ustanika Strelja je uputio prema Grdelici sa zadatkom da zauzme i zatvori Grdeličku klisuru i onemogući prolaz turskim pojačanjima koja su dolazila sa juga. Sava Dedobarac zauzeo je Grdelicu i Dedobarski han i zatvorio prolaz kroz Grdeličku klisuru smestivši sav barut od 5 tovara u Dedobarski han. Odred Leskovačkog paše napao je Dedobarca preko noći i u bici koja se razvila Turci su hicem iz topa pogodili slagalište baruta i dignuli han u vazduh sa njegovim braniocima. Nakon ove pobede Turci su preuzeli strašne represalije prema meštanima i njihovim posečenim glavama okitili most u Grdelici.

U svojoj istoriji Grdelica je doživela dva paljenja.

Grdelica je dobila prvu školu još 1854. godine za vreme Turaka. Trgovci Coja Rančić i Stojan Kiridžija uspeli su u Carigradu, kod velikog vezira, da izdejstvuju ferman na tri jezika (turski, ruski i engleski) za otvaranje škole na srpskom jeziku što je bila velika želja Grdeličana. Škola je bila smeštena u turskoj kuli, u Dedinoj bari a radila je po manastirskom metodu. Učili su se crkveni predmeti (psaltir, časlovac i dr.) a školske 1883/84. godine zavedena je svetovna nastava. Prvi učitelj bio je neki Daskal iz Dedine bare – Vasiljko Milosavljević zv. „Pisar”. Kako bi se osposobio za nastavu morao je da pohađa kurs za nastavnike u Kraljevu, gde mu je jedan od predavača na kursu bio naš poznati naučnik Stojan Novaković.

Posle dvodnevnih upornih i krvavih borbi 8. i 9. januara 1878. godine Šumadijski korpus uspeo je da potuče Turke i odbaci ih u pravcu Vranja, zauzme i zatvori grdelički tesnac i oslobodi Grdelicu.

Period nakon oslobođenja od Turaka

Ubrzo posle oslobođenja podignuta je u Grdelici škola u kojoj su učili đaci iz predejanske opštine.

Krajem XIX veka Grdelica je bila poznata po velikom broju kafana. Ovoliki broj kafana otvoren je zbog toga što u to vreme Predejane nije imalo železničku stanicu i čitav planinski kraj (Crna Trava, Vlasina) gravitirao je prema njoj.

Nakon oslobođenja Grdelica ulazi u sastav Kneževine Srbije. Ona se kao gradsko naselje počela razvijati izgradnjom železnice 1886. i začetkom industrije 1894. godine. Administrativno-upravni centar i sedište opštine postala je 1920. godine zaslugom tadašnjeg lokalnog narodnog poslanika Aranđela Marinkovića.

Ukazom Kralja od 10. decembra 1924. godine naselje je dobilo status varošice.

Između dva svetska rata varoš je bila sedište tekstilne industrije i poljoprivrede.

Prema popisu od 31. marta 1961. godine varošica je imala 1482 stanovnika i 439 domaćinstava. Tada je ona bila sedište komune, sa tekstilnim preduzećem TIG – Tekstilna industrija Grdelice (nekadašnje „Jedinstvo”), na ušću Kozaračke reke u Južnu Moravu, koje je imalo oko 1 300 uposlenih radnika, stolarskim preduzećem „Danilo Bošković”, radničkim naseljem od desetak stambenih zgrada, zgradom Narodnog odbora opštine Grdelica, Domom kulture, modernim hotelom, bioskopom, zdravstvenom stanicom, olimpijskim bazenom sa restoranom i sportskim igralištem.^[2]

Do 1965. godine varošica je bila sedište opštine Grdelica koju su činila naseljena mesta: Bistrica, Boćevica, Bojišina, Bričevlje, Crveni Breg, Dedina Bara, Dobrotin, Donji Bunibrod, Gornji Bunibrod, Graovo, Grdelica Selo, Grdelica Varošica, Guberevac (tada pod zvaničnim imenom Guberevce), Koraćevac, Kovačeva Bara, Kozare, Krpejce (tada pod zvaničnim imenom Krpejice), Ličin Dol, Mala Grabovnica, Mala Kopašnica, Mrkovica, Nesvrta, Novo Selo, Oraovica kod Grdelica (tada pod zvaničnim imenom Oraovica), Padež, Palojce, Predejane Selo, Predejane Varošica, Slatina, Suševlje, Tulovo, Tupalovce, Velika Grabovnica, Velika Kopašnica, Velika Sejanica, Vilje Kolo, Zagužane, Zoljevo i Žižavica. Posle ukidanja opštine ovo područje u celini ušlo je u sastav opštine Leskovac. Od tada varoš gubi na značaju i doživljava ekonomsku i kulturnu degradaciju.

Nekad omiljeno letovalište Leskovčana i pitoreskna varoš danas je samo jedno od najnerazvijenijih naselja Srbije.

Demografija

Prema popisu stanovništva iz 1953. godine Grdelica je imala 1 007 stanovnika sa 282 domaćinstava dok je prema popisu iz 1961. godine broj stanovnika povećan na 1482 stanovnika a broj domaćinstava na 439.

U naselju Grdelica živi 1820 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 37,3 godina (36,5 kod muškaraca i 38,1 kod žena). U naselju ima 739 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 3,22.

Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine).

Demografija^[3]
Godina	Stanovnika
1948.	840
1953.	1.007
1961.	1.488
1971.	1.893
1981.	2.204
1991.	2.431	2.385
2002.	2.383	2.474
2011.	2.136
2022.	1.694

Etnički sastav prema popisu iz 2002.‍^[4]

Srbi	2.193	92,02%
Romi	116	4,86%
Makedonci	9	0,37%
Jugosloveni	6	0,25%
Crnogorci	3	0,12%
Hrvati	2	0,08%
Bugari	2	0,08%
Slovenci	1	0,04%
Muslimani	1	0,04%
nepoznato	44	1,84%

Stanovništvo prema polu i starosti^[5]


	m	ž
?	5	7
80+	11	21
75—79	26	25
70—74	38	55
65—69	51	70
60—64	62	71
55—59	54	57
50—54	82	85
45—49	101	89
40—44	93	83
35—39	85	94
30—34	73	84
25—29	78	77
20—24	82	90
15—19	96	100
10—14	98	81
5—9	77	74
0—4	52	56
Prosek :	36,5	38,1

Domaćinstva

**Broj domaćinstava prema popisima iz perioda 1948—2002.**
Godina popisa	1948.	1953.	1961.	1971.	1981.	1991.	2002.
Broj domaćinstava	238	282	428	540	632	701	739

**Broj domaćinstava po broju članova prema popisu iz 2002.**
Broj članova	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10 i više	Prosek
Broj domaćinstava	115	168	126	191	78	44	10	4	1	2	3,22

Stanovništvo staro 15 i više godina po bračnom stanju i polu

Pol	Ukupno	Neoženjen/Neudata	Oženjen/Udata	Udovac/Udovica	Razveden/Razvedena	Nepoznato
Muški	937	255	615	46	21	0
Ženski	1.008	209	628	131	37	3
UKUPNO	1.945	464	1.243	177	58	3

Stanovništvo po delatnostima koje obavlja

Pol	Ukupno	Poljoprivreda, lov i šumarstvo	Ribarstvo	Vađenje rude i kamena	Prerađivačka industrija
Muški	354	11	0	0	83
Ženski	248	1	0	0	96
UKUPNO	602	12	0	0	179
Pol	Proizvodnja i snabdevanje	Građevinarstvo	Trgovina	Hoteli i restorani	Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški	6	57	22	11	21
Ženski	1	17	20	9	5
UKUPNO	7	74	42	20	26
Pol	Finansijsko posredovanje	Nekretnine	Državna uprava i odbrana	Obrazovanje	Zdravstveni i socijalni rad
Muški	2	7	22	28	23
Ženski	3	2	6	35	36
UKUPNO	5	9	28	63	59
Pol	Ostale uslužne aktivnosti	Privatna domaćinstva	Eksteritorijalne organizacije i tela	Nepoznato
Muški	23	0	0	38
Ženski	4	0	0	13
UKUPNO	27	0	0	51

Galerija

Dom kulture
Crkva Svetog Jovana Krstitelja
Crkva Svetog Jovana Krstitelja
Crkva Svetog Jovana Krstitelja
Osnovna škola Desanka Maksimović
Policijska stanica
Dom zdravlja

Reference

^ Kocić, Danilo (18. 4. 2011). „Foto-razglednica Grdelice”. Južne vesti. Pristupljeno 21. 4. 2019.
^ Ristić, Aristomen (1963). Grdelica u plamenu revolucije. Leskovac.
^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9.
^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.
^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.

Spoljašnje veze

[1] Kocić, Danilo (18. 4. 2011). „Foto-razglednica Grdelice”. Južne vesti. Pristupljeno 21. 4. 2019.

[2] Ristić, Aristomen (1963). Grdelica u plamenu revolucije. Leskovac.

[3] „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9.

[4] „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.

[5] „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

p r u Grad Leskovac
Naseljena mesta	Babičko Badince Barje Belanovce Beli Potok Bistrica Bobište Bogojevce Bojišina Boćevica Bratmilovce Brejanovce Brestovac Brza Bričevlje Bukova Glava Bunuški Čifluk Velika Biljanica Velika Grabovnica Velika Kopašnica Velika Sejanica Veliko Trnjane Vilje Kolo Vina Vinarce Vlase Vučje Gagince Golema Njiva Gorina Gornja Bunuša Gornja Jajina Gornja Kupinovica Gornja Lokošnica Gornja Slatina Gornje Krajince Gornje Sinkovce Gornje Stopanje Gornje Trnjane Gornji Bunibrod Gradašnica Grajevce Graovo Grdanica Grdelica Grdelica (selo) Guberevac Dedina Bara Dobrotin Donja Bunuša Donja Jajina Donja Kupinovica Donja Lokošnica Donja Slatina Donje Brijanje Donje Krajince Donje Sinkovce Donje Stopanje Donje Trnjane Donji Bunibrod Draškovac Drvodelja Drćevac Dušanovo Žabljane Živkovo Žižavica Zagužane Zalužnje Zlokućane Zloćudovo Zoljevo Igrište Jarsenovo Jašunja Jelašnica Kaluđerce Karađorđevac Kaštavar Kovačeva Bara Kozare Koraćevac Krpejce Kukulovce Kumarevo Kutleš Leskovac Lipovica Ličin Dol Mala Biljanica Mala Grabovnica Mala Kopašnica Manojlovce Međa Melovo Milanovo Miroševce Mrkovica Mrštane Navalin Nakrivanj Nesvrta Novo Selo Nomanica Oraovica (kod Grdelice) Oraovica (kod Crkovnice) Orašac Oruglica Padež Palikuća Palojce Petrovac Pečenjevce Piskupovo Podrimce Predejane Predejane (selo) Presečina Priboj Ravni Del Radonjica Razgojna Rajno Polje Rudare Svirce Slavujevce Slatina Smrdan Strojkovce Stupnica Suševlje Todorovce Tulovo Tupalovce Turekovac Crveni Breg Crkovnica Crcavac Čekmin Čifluk Razgojnski Čukljenik Šainovac Šarlince Šišince	Grad Leskovac
Kultura	Narodno pozorište Narodna biblioteka Radoje Domanović Narodni muzej Tehnološki fakultet Šop Đokićeva kuća Palata Tonkića Kuća Bore Dimitrijevića-Piksle Palata Kaloderma Prvo pevačko društvo u Leskovcu Muzej tekstilne industrije Palata Sotira Ilića
Manifestacije	Roštiljijada LIFFE Leskovački karneval Leskovačko leto
Crkve i manastiri	Saborna crkva Odžaklija Jašunjski manastiri Manastir Svetog Jovana Krstitelja Manastir Vavedenja Presvete Bogorodice Crkva Svetog Ilije Crkva Svetog Simeona Crkva Svete Petke Crkva Rođenja Svetog Jovana Krstitelja Crkva Sabor svetih apostola Protestantska evanđeoska crkva Crkva Svetog velikomučenika Georgija Crkva Svetog Ilije Crkva Svetog Jovana Krstitelja Crkva Svetog Nikole Manastir Rudare Manastir Čukljenik Oraovački manastir Manastir Babičko
Arheološki lokaliteti	Hisar Zelen-grad Gradac
Grb Leskovca Istorija Leskovca Grad Leskovac