Gupta carstvo

Gupta carstvo Gupta carstvo (dinastija)
Geografija
Kontinent		Azija
Regija		Južna Azija
Zemlja		Indija
Istorija
Istorijsko doba		Antička Indija
— Osnivanje		321.
— Ukidanje		550.

Gupta carstvo je bilo jedno od najvećih političkih i vojnih carstava antičke Indije centrirano u kraljevstvu Magada. Dinastija Gupta je vladala od 240. do 550. većinom severne Indije, delom Pakistana i Bangladešom. U svom zenitu, od približno 319. do 550. godine, ovo carstvo je pokrivalo najveći deo Indijskog potkontinenta. Vreme Gupta carstva smatra se indijskim „zlatnim razdobljem” u nauci, matematici, astronomiji, religiji i filozofiji, mada je ova karakterizacija bila i osprovana. Vladajuću dinastiju carstva je osnovao kralj Sri Gupta; najznačajniji vladari dinastije su bili Čandragupta I, Samudragupta, i Čandragupta II. Sanskriti pesnik Kalidasa iz 5. veka pridaje zasluge dinastiji Gupta za osvajanje oko dvadeset jednog kraljevstva, kako u Indiji, tako i izvan nje, uključujući kraljevstva Saka, Huna, Kambodži, plemena lociranih na zapadu i istoku doline reke Amu Darje, Kinare, Kirate, i druge.

Vrhunac ovog perioda su veliki kulturni napreci koji su se odvili tokom vladavine Čandragupte II. Svi književni izvori, kao što su Mahabarata i Ramajana, bili su kanonizovani tokom ovog perioda. Gupta period je proizveo naučnike kao što su Kalidasa, Arjabata, Varahamihira, Višnu Šarma i Vatsjajana, koji su učinili mnoštvo napredaka u mnogim akademskim poljima. U Indiji tog doba je došlo do izuma dekadnog sistema, uključujući koncepta nule. U vreme svog najvećeg uspona, Gupta carstvo je bilo model klasične civilizacije zajedno sa dinastijom Han, Tang i antičkim Rimom. Naučna i politička administracija su dosegle nove uspone tokom Gupta ere. Ovaj period je doveo do dostignuća u arhitekturi, skulpturi i slikarstvu koji „postavljaju standarde oblika i ukusa [koji] određuju čitav naredni tok umetnosti, ne samo u Indiji, već i daleko izvan njenih granica”. Snažne trgovinske veze takođe su učinile region značajnim kulturnim centrom i uspostavile ga bazom koja bi uticala na obližnja carstva i regione u Burmi, Šri Lanci, i Jugoistočnoj Aziji. Smatra se da su Purani, rane duge poeme o mnoštvu tema, pretvorene u pisane tekstove tokom ovog perioda.

Carstvo je na kraju presahnulo usled mnoštva faktora, kao što su znatni gubici teritorija i imperijalnog autoriteta prouzrokovanih unutrašnjim feudalnim razmiricama, kao i invazija Huna (Kidarita i Alčonskih Huna) iz srednje Azije. Nakon kolapsa Gupta carstva u 6. veku, Indijom su ponovo vladala brojna regionalna kraljevstva. Mali deo klana Gupta je nastavio vladavinu nad Magadom nakon dezintegracije carstva. Njih je kasnije srušio sa trona harški vladar Vardana, koji je uspostavio svoje carstvo u prvoj polovina 7. veka.

Uspon Gupti

Istorija Južne Azije Istorija Indije
Kameno doba	70.000–7000. p. n. e.
Kultura Mergar	7000–3300. p. n. e.
Civilizacija doline Inda	3300. –1700. p. n. e.
Kasna Harapa kultura	1700–1300. p. n. e.
Vedska civilizacija	1500–500. p. n. e.
· Kraljevstva antičke Indije	· 1200–700. p. n. e.
Mahadžanapadi	700–300. p. n. e.
Carstvo Magada	684–26. p. n. e.
· Maurijsko carstvo	· 321–184. p. n. e.
Srednja kraljevstva Indije	230. p. n. e.–1279. n. e.
· Satavahana carstvo	· 230. p. n. e.–199. n. e.
· Kušansko carstvo	· 60–240.
· Gupta carstvo	· 240–550.
· Čola carstvo	· 848–1279.
Islamski sultanati u Indiji	1210–1596.
· Delhijski sultanat	· 1206–1526.
· Dekanski sultanati	· 1490–1596.
Hojsala carstvo	1040–1346.
Vidžajanagarsko carstvo	1336–1565.
Mogulsko carstvo	1526–1707.
Marata carstvo	1674–1818.
Kolonijalna Indija	1757–1947.
Podela Indije	1947–
Istorije država Republika Indija · Pakistan · Bangladeš Šri Lanka · Nepal · Butan · Maldivi
Regionalne istorije Pendžab · Južna Indija · Tamil Nadu · Bengal · Asam Pakistanski regioni · Sind · Tibet

Najprihvatljivija teorija o Guptama je da je njihovo poreklo iz Bengala. Početkom 4. veka Gupte su vladale malim hindu kraljevstvom u Magadi u današnjem Utar Pradešu. Gupte su vladale Indijom severno od Vindija planina u 4. i 5. veku. Iako nisu imali tako ogromno carstvo, kakvo je bilo Maurijsko carstvo, razdoblje Gupti je ostavilo duboki kulturni trag ne samo na indijskom potkontinentu, nego i kod susednih azijskih kultura. Vladari Gupti su bili veliki osvajači i dobri administratori. Književnost na sanskritu doseglo je vrhunac tokom Gupta razdoblja. I budistička književnost se počinje pojavljivati na sanskritu. Iz toga perioda je većina Adžanta pećina. Knjige iz medicine, veterine, matematike, astronomije i astrofizike su bile pisane u tome periodu. Prekomorska trgovina je cvetala, hinduistička i budistička mitologija i arhitektura se raširila zajedno sa religijom na Burmu, Kambodžu, Tajland, Indoneziju i druge zemlje.

To razdoblje se smatra zlatnim razdobljem indijske kulture. Zidno slikarstvo Adžanta pećina na centralnom Dekanu smatraju se najsnažnijim izrazom indijske umetnosti. Slike u pećinama predstavljaju različite živote Bude, ali predstavljaju i najbolji izvor informacija o svakodnevnom životu u Indiji u to vreme.

Gupte su uspostavile snažnu centralnu vlast sa određenim stepenom lokalne kontrole. U skladu sa hinduističkim verovanjima društvo je bilo izrazito klasno, zasnovano na sistemu kasta. Gupta carstvo je počelo propadati zbog loših vladara i serije invazija. Invazija Belih Huna je doprinela propasti carstva. Međutim mnoga intelektualna i kulturna dostignuća sačuvana su i prosleđena drugim kulturama.

Glavni Gupta vladari

Čandragupta

Gatokača (oko 280—319) je imao sina Čandraguptu (ne sme se pomešati sa Čandraguptom Maurjom, osnivačem Maurijskog carstva). Čandragupta je ženidbom kao miraz dobio kraljevstvo Magadu. Glavni grad Magade je bio Pataliputra (današnja Patna). Čandragupta je raširio carstvo do 320. od reke Gang do Prajage (današnjeg Alahabada).

Samudragupta

Samudragupta je od 335. do 380. proširio Gupta carstvo osvojivši oko 20 kraljevina. Carstvo Gupta je tada bilo od Himalaja do reke Narmada i od Brahmaputre do Jamune. Nije bio samo osvajač, nego i mecena za umetnost i književnost. Bio je hinduista, a najviše je verovao u hindusko božanstvo Višnu. Bio je tolerantan i prema drugim religijama, pa je dozvolio budističkom kralju Šri Lanke da sagradi manastir u Bod Gaji.

Nasleđuje ga sin Ramagupta, koji je bio zarobljen od Kšatrapasa, pa ga nasleđuje Ramaguptin brat Čandragupta II.

Čandragupta II

Indijsko-sasanidski trgovački putevi

Gvozdeni nerđajući stup iz razdoblja Čandragupte II svedoči o izuzetnom metalurškom znanju

Čandragupta II je vladao je do 413. godine. Udajom ćerke za kralja Vakataka na Dekanu dobio je moćnog saveznika. Čandragupta II je širio kraljevstvo na zapadu pobeđujući nekoliko protivnika. Njegovo kraljevstvo se prostiralo od jedne do druge obale. Razdoblje njegove vlasti karakteriše značajna hindu umetnost, književnost, kultura i nauka. Gupte su podržavale i budističku kulturu.

Skandagupta

Skandagupta se smatra poslednjim od velikih vladara. Bio je suočen sa invazijom Belih Huna poznatih kao Heftaliti. Uspešno je odbio napad Huna 455. godine. Međutim troškovi rata su iscrpli carstvo i doprineli su njegovom propadanju.

Vojna organizacija

Gupte su se najviše oslanjale na strelce pešadince. Dugačka bambusova strela bi nosila metalnu glavu. Indijska duga strela je bila moćno oružje velikog dosega i prodornosti. Bila je efikasno sredstvo protiv konjanika sa strelama. Gvozdena strela je mogla probijati i deblji oklop. Strelce bi obično štitila pešadija sa štitovima i kopljima. Gupte su takođe imale znanje o opsadnim spravama, katapultima i drugim sofisticiranim ratnim oružjima. Gupte su raspolagale i mornaricom.

Invazija Huna i kraj carstva

Novac od Čandagupte II

Hunski kralj Toramana se probio kroz odbrambeni pojas Gupta carstva na severozapadu tokom 480-ih godina. Huni su uspeli da pregaze dobar deo Gupta carstva do 500. godine. Carstvo se raspalo pod napadima Huna. Hunski vođa Toramana i njegov naslednik Mihirakul osvojili su nekoliko provincija carstva, uključujući Malvu, Gudžarat i Tanesar. Iako se smanjila moć Gupti, uspevali su da se opiru Hunima. Uz pomoć nezavisnih kraljevstava isterali su Hune iz većine severne Indije do 530-ih godina. Zadnji vladar iz dinastije Gupta vladao je od 540. do 550. godine.

Religija

Buda u meditaciji iz guptanske ere, 5. vek.

Gupte su tradicionalno bili hinduistička dinastija. Oni su bili ortodoksni Hindusi, ali nisu nametali svoja verovanja na ostatak populacije, nego su isto tako podržavali budizam i đainizam. Sanči je zadržao svoj status važnog budističkog centra. Smatra se da je Kumaragupta I (c. 414 – c. 455) osnovao manastir Nalanda.

Postoje indikacije da su neki od kasnijih vladara preferirali budizam. Narasimagupta (c. 495-?), prema savremenom piscu Paramarti, bio je odgajen pod uticajem mahajanskog filozofa, Vasubanda. On je izgradio sangaramu (hram) kod Nalande, kao i 300 ft (91 m) visoku viharu sa Budinom bistom, koja je prema Sjuencangu, podsećala na „veliku viharu načinjenu ispod Bodi drveta”. Prema Mandžušrimulakalpi (c. 800), kralj Narasimagupta je postao budistički monarh, i napustio je svet putem meditacije (motrenja). Kineski monarh Sjuencang je isto tako napomenuo da je sin Narasimagupte Baladitje, Vadžra, koji je takođe izgradio sangaramu, „posedovao srce duboko predano veri”.

Gupta administracija

Izučavanja epigrafičkih zapisa Gupta carstva pokazuju da je postojala hijerarhija administrativne podele od vrha do dna. Carstvo je nazivano različitim imenima kao što su Radžja, Raštra, Deša, Mandala, Pritvi i Avani. Ono je bilo podeljeno u 26 provincija, koje su bile oblikovane kao bukti, pradeša i boga. Provincije su dalje bile podeljene u višaje i stavljene pod upravu višajapatija. Oni su rukovodili višajama uz pomoć adikarana (veća predstavnika), koja su se sastojala od četiri predstavnika: nagarasrešesti, sartavaha, pratamakulike i pratama kajasta. Deo višaja se zvao viti. Postojale su trgovačke veze guptanskih trgovaca sa Rimskim carstvom.

Nasleđe Gupta carstva

Slika Krišne i Rade dok izgraju čaturangu na 8 × 8 aštapadi

Među naučnicima ovog perioda su Varahamihira i Arjabata, za koje se smatra da su bili prvi koji su izumeli koncept nule, postulirali teoriju prema kojoj se Zemlja okreće oko Sunca, i studirali solarna i lunarna pomračenja. Kalidasa, veliki dramski pisac, koji je napisao drame kao što je Šakuntala, i predstavlja vrhunac sanskritske literature isto tako pripada ovom periodu. Mahariši Sušruta, što je sanskritska redakcija teksta o svim glavnim konceptima ajurvedske medicine sa inovativnim poglavljima o hirurgiji, potiče iz guptanskog perioda.

Smatra se da je šah potekao iz ovog perioda, pri čemu je njegova rana forma u 6. veku bila poznata kao caturaṅga, što u prevodu znači „četiri odseka [vojske]” – pešadija, konjica, bojni slonovi, i kočije – predstavljena figurama koje će evoluirati u moderne piune, skakače, lovce, i topove. Lekari su isto tako izumeli nekoliko medicinskih instrumenata, i čak izvodili operacije. Indijski brojevi koji su bili prvi pozicioni decimalni brojevni sistemi na svetu potiču iz guptanske Indije. Drevni guptanski tekst Kama sutra indijskog naučnika Vatsjajana široko je prihvaćen kao standardni rad o ljudskom seksualnom ponašanju u sanskritskoj literaturi.

Arjabata, zapaženi matematičar-astronom guptanskog perioda smatrao je da je Zemlja okrugla i da rotira oko svoje ose. On je isto tako otkrio da Mesec i planete sijaju putem refleksije sunčeve svetlosti. Umesto preovlađujuće kosmogonije prema kojoj su pomračenja bila uzrokovana pseudo-planetarnim čvorovima Rahu i Ketu, on je objasnio pomračenja u smislu senki nebeskih tela koje padaju na Zemlju.

Umetnosti i arhitektura

Četvrtasti prostilos hrama iz guptanskog perioda kod Sančija pored apsidalne sale sa maurijskom osnovom, primer budističke arhitekture iz 5. veka.

Sadašnja struktura hrama Mahabodhi iz guptanske ere u 5. veku. Hram označava lokaciju na kojoj se smatra da je Buda stekao prosvetljenje.

Guptanski period se generalno smatra klasičnim vrhuncem severne indijske umetnosti u svim većim religioznim grupama. Iako je slikarstvo bilo široko rasprostranjeno, preostali radovi su skoro isključivo verske skulpture. U ovom periodu je došlo do pojave ikonično uklesanih božanstva u hinduističkoj umetnosti, kao i Budinih figure i statua đainističkih tirtankara, pri čemu su ove potonje često veoma velikih dimenzija. Dva velika skulpturna centra su Matura i Gandara, od kojih je ovaj pozniji centar grčko-budističke umetnosti. Iz ova dva centra su se skulpture širile u druge delove severne Indije. Za razliku od prethodnog Kušanskog carstva nije bilo umetničkih prikaza monarha, čak ni na vrlo finom guptanskom kovanom novcu, sa izuzetkom nekih kovanica iz Zapadnih satrapa, ili onog izrađenog pod njihovim uticajem.

Najpoznatiji preostali monumenti u širem guptanskom stilu, pećine kod Adžante, Elefanta, i Elore (respektivno budički, hinduistički i mešoviti uključujući đainističke) bili su zapravo napravljeni pod kasnijim dinastijama, ali primarno odražavaju monumentalnost i balans guptanskog stila. Adžante sadrži daleko najznačajnije preživele slike iz tog i susednih perioda, na kojima je uočljiva zrela forma koja je verovatno imala dug razvojni period, uglavnom u vidu izrada slika u palatama. Hinduske Udajagiri pećine zapravo beleži veze sa dinastijom i njenim ministrima, a Dašavatara hram u Deogarhu je glavni hram, jedan od najranijih očuvanih, sa važnim skulpturama.

• 
  Višnu se naslanja se na zmiju Šešu (Ananta), Dašavatara hram iz 5. veka
• 
  Buda iz Sarnata, 5–6. vek
• 
  Kolosalni trimurti u Elefantskim pećinama
• 
  U steni uklesani hramovi kod Elore
• 
  Slika iz Padmapani pećine 1 kod Adžante

Literatura

• Khoshy, Thomas (2002). Elementary Number Theory with Applications. Academic Press. str. 567. ISBN 978-0-12-421171-1. 
• Dutt, Sukumar (1988) [First published in 1962]. Buddhist Monks And Monasteries of India: Their History And Contribution To Indian Culture. George Allen and Unwin Ltd, London. ISBN 978-81-208-0498-2. 
• Keay, John (2000). India, a History. HarperCollins. str. 132, 145—154. ISBN 978-0002557177. 
• Bulliet, Richard; Crossley, Pamela; Headrick, Daniel; Hirsch, Steven; Johnson, Lyman (2011). The Earth and Its Peoples, Brief Edition. Cengage Learning. str. 127. ISBN 978-0-495-91311-5. 
• Grousset, Rene (1970). The Empire of the Steppes. Rutgers University Press. str. 69. ISBN 978-0-8135-1304-1. 
• Jha, D.N. (2002). Ancient India in Historical Outline. Delhi: Manohar Publishers and Distributors. str. 149—173. ISBN 978-81-7304-285-0. 
• Murray, H. J. R. (1913). A History of Chess. Benjamin Press (originally published by Oxford University Press). ISBN 978-0-936317-01-4. OCLC 13472872. 
• Mookerji, Radhakumud (1997). The Gupta Empire. Motilal Banarsidass Publ. str. 133. ISBN 978-81-208-0440-1. 
• Mazumdar, Arijit (2014). Indian Foreign Policy in Transition: Relations with South Asia. Routledge. str. 8. ISBN 978-1-317-69859-3. 
• Sankalia, Hasmukhlal Dhirajlal (1934). The University of Nālandā. B. G. Paul & co. 
• Singh, Upinder (2008). A History of Ancient and Early Medieval India: From the Stone Age to the 12th Century. Pearson Education India. str. 521. ISBN 978-81-317-1120-0. 
• Agrawal, Ashvini (1989). Rise and Fall of the Imperial Guptas. Motilal Banarsidass. ISBN 978-81-208-0592-7. 
• Ganguly, Dilip Kumar (1987). The Imperial Guptas and Their Times. Abhinav. ISBN 978-81-7017-222-2. 
• Harle, J. C. (1994). The Art and Architecture of the Indian Subcontinent. Yale University Press. ISBN 978-0-300-06217-5. 
• Majumdar, R. C. (1977). Ancient India. New Delhi: Motilal Banarsidass. ISBN 978-81-208-0436-4. 
• Majumdar, R. C. (1981). A Comprehensive History of India. 3, Part I: A.D. 300-985. Indian History Congress / People's Publishing House. str. 17—52. OCLC 34008529. 
• Mahajan, Vidya Dhar (1990). A History of India. State Mutual Book & Periodical Service. ISBN 978-0-7855-1191-5. 
• Raychaudhuri, H. C. (1923). Political History of Ancient India: From the Accession of Parikshit to the Extinction of the Gupta Dynasty. University of Calcutta. ISBN 978-1-4400-5272-9. 
• Sharma, Tej Ram (1978). Personal and geographical names in the Gupta inscriptions. Concept Publishing Co., Delhi. 
• Sharma, Tej Ram (1989). A Political History of the Imperial Guptas: From Gupta to Skandagupta. Concept. ISBN 978-81-7022-251-4. 

Spoljašnje veze

• Coins of Gupta Empire
• Photo Feature on Gupta Period Art