Dolina heroja

Ovaj članak je deo članka o Spomenicima posvećenim Narodnooslobodilačkoj borbi 1941—1945.

Dolina heroja je naziv memorijalnog kompleksa, koji se nalazi u blizini sela Tjentišta, u nacionalnom parku „Sutjeska“. Ovaj kompleks posvećen je bici na Sutjesci, koja se odigrala od 15. maja do 15. juna 1943. godine, a svečano je otvoren 1974. godine.

Memorijalni kompleks „Dolinu heroja“ sačinjavaju:

Monumentalni spomenik poginulim partizanskim borcima, postavljen 1971. godine rad vajara Miodraga Živkovića (ispred spomenika se nalazi kosturnica u kojoj je sahranjen 3301 borac)
Spomen kuća bitke na Sutjesci, građena od 1964. do 1971. godine, rad arhitekte Ranka Radovića. Unutrašnjost spomen-doma je u periodu od 1971. do 1974. godine, oslikana freskama, po likovnom konceptu slikara Krste Hegedušića, a po ideji istoričara dr Dušana Plenče
i još 79 obeležja, među kojima se ističu:
- Grob Save Kovačevića na Krekovima
- Grob Nurije Pozderca na Dragoš Sedlu
- mesto ranjavanja Josipa Broza Tita na Ozrenu
- spomen-obeležje Drugoj dalmatinskoj udarnoj brigadi na Donjim Barama
- spomenik Četvrtoj proleterskoj crnogorskoj udarnoj brigadi na Ljubinom grobu
- spomen-obeležje pogibije Ivana Gorana Kovačića i dr Sime Miloševića kod Vrbnice
Takođe deo kompleksa su sačinjavali i
- Omladinski centar sa Domom mladih
- Sportski rekreativni centar sa veštačkim jezerom i terenima
- hoteli „Sutjeska“ i „Mladost“

U izgradnji memorijalnog kompleksa tokom sedamdesetih godina, a i kasnije sve do raspada SFRJ, aktivno je učestvovala i omladina iz svih krajeva Jugoslavije na omladinskim radnim akcijama, od kojih je najpoznatija bila ORA „Sutjeska“ 1971. godine. Godine 1973. ovde je snimljen film „Sutjeska“, reditelja Stipe Delića, kojim je uz učešće tada poznatih svetskih glumaca, ekranizovana legendarna bitka. U vreme SFRJ memorijalni kompleks „Dolina heroja“ je bilo poznato turističko mesto sa godišnjom posetom od oko 30.000 turista.

Bitka[uredi | uredi izvor]

Bitka na Sutjesci, vođena od 15. maja do 15. juna 1943. godine, između Glavne operativne grupe Vrhovnog štaba NOV i POJ i okupatorsko-kvislinških snaga, na širem području tromeđe Crne Gore, Hercegovine i Bosne predstavlja prelomnu i najtežu bitku u Narodnooslobodilačkom ratu. Cilj ove bitke bio je uništenje glavnine snaga Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije i Vrhovnog štaba NOV i POJ na čelu sa Josipom Brozom Titom, zbog čega je okupator u ovu bitku uveo oko 127.000 vojnika (67.000 Nemaca, 43.000 Italijana, 2.000 Bugara i oko 15.000 kvislinških snaga) uz snažnu tehničku podršku — 170 aviona, osam artiljerijskih pukova i veliki broj tenkova. Partizanske snage bile su znatno manje, Glavna operativna grupa NOVJ imala je ukupno 22.148 boraca (19.265 partizana i 2.883 partizanki), od čega je oko 3.500 bilo ranjenika.

Tokom jednomesečnih, danonoćnih borbi, najčešće vođenih „prsa u prsa“, Glavna operativna grupa Vrhovnog štaba NOV i POJ je uspela da se, uz ogromne gubitke, probije iz okruženja i izbegne uništenje. Suština partizanskog uspeha u ovoj bici je u tome što neprijatelj nije ostvario svoj cilj — uništenje glavnine snaga NOVJ i Vrhovnog štaba. U toku bitke, prilikom bombardovanja partizanskih položaja, 9. juna na Ozrenu je poginuo kapetan Bil Stjuart, šef britanskog Odeljenja za vezu pri NOV i POJ, a lakše je bio ranjen Vrhovni komandant NOV i POJ Josip Broz Tito.

Ukupan broj poginulih partizana u bici iznosi — 7.454 boraca (6.946 muškaraca i 597 žena, od kojih su njih 352 bile bolničarke). Nacionalni sastav boraca NOV i POJ učesnika bitke bio je sledeći: Srbi — 11.851; Hrvati 5.220; Crnogorci — 3.295; Muslimani — 866; Jugosloveni — 757; Jevreji — 74; Slovenci — 21 i druge nacionalnosti 21. Najveći broj partizanskih boraca bio je sa područja Hrvatske — 8.925, od čega 5.195 iz Dalmacije, a 2.179 sa Banije, zatim Bosne i Hercegovine — 8.293, Crne Gore — 3.337, Srbije — 1.492, Makedonije — 21, Slovenije — 19 i iz inostranstva — 38. Neka mesta drže apsolutne rekorde po broju učesnika i broju poginulih u bici: Šibenik — 1.316 boraca, poginulo 787; Split — 1.091 borac, poginulo 190; Knin — 586 boraca, poginulo 334; Dvor na Uni — 560 boraca, poginulo 267; Drvar 550 boraca, poginulo 203. Brigade sa najvećim brojem poginulih u bici su bile: Druga dalmatinske udarna brigada — 764 borca; Prva dalmatinska udarna brigada — 564 boraca; Treća dalmatinska udarna brigada — 531 borac; Četvrta proleterska crnogorska udarna brigada — 456 boraca; Prva proleterska udarna brigada — 409 boraca; Peta proleterska crnogorska udarna brigada — 396 boraca, Sedma banijska udarna brigada — 365 boraca i Druga proleterska udarna brigada — 360 boraca.

Poginuli borci i narodni heroji[uredi | uredi izvor]

Od ukupno 22.148 partizanskih boraca, koliko je učestvovalo u bici na Sutjesci, njih 258 je odlikovano Ordenom narodnog heroja, kao i 16 partizanskih brigada koje su se posebno istakle u bici. Od 7.454 poginulih boraca njih 45 je proglašeno za narodne heroje.

Spisak istaknutih ličnosti Narodnooslobodilačkog pokreta i narodnih heroja, koji su poginuli tokom bitke na Sutjesci: