Zapadne pokrajine
Zapadne pokrajine[a] (bug. Западни покрайнини), odnosno Zapadne bugarske pokrajine (bug. Западни български покрайнини) je politički termin koji se pojavio u Kraljevini Bugarskoj posle Prvog svetskog rata za obeležavanje teritorija koje je Bugarska Nejskim mirovnim ugovorom ustupila novoformiranoj Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca, budućoj (od 1929. godine) Jugoslaviji.
Danas ove teritorije predstavljaju deo integriteta suverenih država Republike Srbije i Republike Severne Makedonije, koji Republika Bugarska ne osporava.
Oblast
[uredi | uredi izvor]Navedena teritorija iznosi 1.545 km² u sastavu današnje Srbije (Dimitrovgrad, Bosilegrad i manji delovi opština Babušnica, Surdulica, Pirot i Zaječar), i 1.028 km² u sastavu današnje Severne Makedonije (Strumica).
Teritorija ustupljena Srbiji obuhvatala je delove tadašnjih bugarskih okruga: Ćustendilskog (660,8 km²), polovina Caribrodskog (417,9 km²), Trnskog (277,9 km²), Kulskog (171,9 km²) i Vidinskog (16,7 km²).
Istorija
[uredi | uredi izvor]Ovi krajevi su bili deo srednjovekovne bugarske i vizantijske, kao i srpske države.
Godine 1189. Stefan Nemanja osvaja ovu oblast od Vizantije, koja već sledeće godine biva vraćena pod vizantijsko okrilje. Godine 1195. ove oblasti od Vizantije osvaja bugarski vladar Jovan Asen I. Pedeset godina nakon toga, prostor Zapadnih pokrajina osvaja vizantijski car Jovan III Duka Vatac 1246. godine, i vizantijska vlast vrši upravu nad njima sve do 1282. godine, kada kralj Milutin osvaja Velbužd i ogromne delove današnje Severne Makedonije.
Srpska vlast se nad ovim teritorijama zadržava 113 godina, sve do 1395. kada smrću srpskog despota Konstantina Dejanovića njegova oblast sa središtem u Velbuždu pada pod tursku vlast. Vlast nad Znepoljem (Klisura u Republici Srbiji i Trn u Republici Bugarskoj) i Dimitrovgradom obnavlja srpski despot Stefan Lazarević 1413. godine, da bi kasnije isto potpalo ponovo pod Turke, uz povremena srpska oslobađanja.
Tokom Prvog srpskog ustanka stanovništvo Znepolja i Krajišta se pod vođstvom Hajduk Apostola i drugih lokalnih ustaničkih vođa dizalo na bunu protiv Turaka. Kasnije se u periodu od 1833. do 1850. desilo nekoliko ustanaka koji su obuhvatali celu ovu oblast i imale izrazito srpski karakter,[traži se izvor] od kojih je u srpskoj istoriografiji ozbiljnije proučena jedino Niška buna.
Tokom srpsko-turskih ratova srpska vojska i lokalni dobrovoljački odredi na čelu sa Simom Sokolovićem su, osim Zapadnih pokrajina, oslobodili i velike delove današnje bugarske države. I pored toga što je stanovništvo ovih krajeva svojim brojnim molbama i narodnim predstavnicima iskazalo nedvosmislenu želju za priključenje svojih krajeva Kneževini Srbiji, na Berlinskom kongresu su ove oblasti pripale novostvorenoj bugarskoj kneževini. Teritorije oko Bosilegrada srpska vojska već 1878. prepušta rusko-bugarskim vlastima, dok se oblasti oko Dimitrovgrada, Trna i Breznika i drugih susednih oblasti zadržavaju kao deo srpske države sve do 1879.
Ove oblasti bile su deo Bugarske narednih četrdeset godina, kada se Nejskim ugovorom ponovo vraćaju u okrilje srpske države.
Demografija
[uredi | uredi izvor]Stanovništvo ovih krajeva je sve do Berlinskog kongresa imalo srpski karakter.[traži se izvor], a zatim je krajem 19. i početkom 20. veka usvojilo bugarsku, a nakon 1945. i makedonsku[b] nacionalnu svest, s obzirom na istorijske okolnosti i državne okvire u kojima su se nalazili delovi ovih teritorija. Tako da se danas veliki procenat stanovništva Opština Dimitrovgrad i Bosilegrad deklariše kao Bugari[1] (~66%), dok se većina stanovništva Opštine Strumica deklariše kao Makedonci (~91.9%).
Kontroverza
[uredi | uredi izvor]Termin „Zapadne pokrajine“ je gotovo nepoznat u Srbiji i potpuno nepoznat u svetu, a uglavnom ga koriste bugarski nacionalisti i služi za unutrašnje-politička pitanja na bugarskoj političkoj sceni.[2] U Bledskom sporazumu iz 1947. godine između Tita i Georgija Dimitrova pomenute su Zapadne pokrajine, međutim to je bilo u jeku Staljinovog insistiranja na stvaranju Balkanske federacije koju bi činile Jugoslavija (sa Albanijom) i Bugarska, ali je ta ideja propala posle rezolucije Informbiroa iz 1948. godine. Od tada zvanična Sofija nije više koristila termin „Zapadne pokrajine“ u komunikaciji sa Beogradom jer nazivati deo suverene države svojom pokrajinom predstavljalo bi očigledan primer teritorijalne aspiracije, kao kada bi nemačka ili ruska vlada nazivali svojim zapadnim pokrajinama Alzas (Francuska) ili Poljsku (primera u evropskoj istoriji je bezbroj). Međutim, u bugarskoj unutrašnjoj političkoj i društvenoj komunikaciji, termin je ostao u upotrebi.[3][4]
Napomene
[uredi | uredi izvor]- ^ Termin покрайнини u bugarskom jeziku nema značenje pokrajina, kao u srpskom, već se koristi da označi perifernu oblast nekog grada ili teritorije - krajne. Može biti napravljena paralela sa terminima Timočka Krajina, Negotinska Krajina, Bela Krajina, Banatska Krajina, Kninska Krajina i dr.
- ^ Makedonski narod i jezik se opredeljuju po prvi put na Prvom zasedanju ASNOM-a (Antifašističkog sobranja narodnog oslobođenja Makedonije), održanom 2. avgusta 1944. godine u manastiru sv. Prohor Pčinjski.
Vidi još
[uredi | uredi izvor]Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ Knjiga 4, Stanovništvo, VEROISPOVEST, MATERNjI JEZIK I NACIONALNA PRIPADNOST. Podaci po opštinama i gradovima. Republički zavod za statistiku, Beograd. 2013. ISBN 978-86-6161-037-0., www.stat.gov.rs, [www.popis2011.stat.rs]
- ^ „Deklaracija u bugarskom parlamentu za povratak "zapadnih pokrajina"”. Arhivirano iz originala 13. 04. 2015. g. Pristupljeno 10. 04. 2015.
- ^ „Popova: Srbija u EU tek kada reši problem bugarske manjine”. Arhivirano iz originala 04. 02. 2013. g. Pristupljeno 10. 04. 2015.
- ^ „Serbian terror against Bulgarian minority in Serbia, police confiscate books”. BGNES: Breaking News, Latest News and Videos (na jeziku: bugarski). 2023-11-08. Pristupljeno 2023-11-10.
