Zvonimir Vučković

Zvonimir Vučković
Pranjani, 1. avgust 1944. General Draža Mihailović i kapetan Zvonko Vučković. Neposredno posle ovog, devet dana kasnije, Vučković će, kao oficir za vezu sa Saveznicima, odleteti za Italiju
Lični podaci
Puno ime	Zvonimir Prkić
Nadimak	Feliks
Datum rođenja	(1916-07-06)6. jul 1916.
Mesto rođenja	Bijeljina, Austrougarska
Datum smrti	21. decembar 2004.(2004-12-21) (88 god.)
Mesto smrti	Ohaj, SAD
Vojna karijera
Čin	Kapetan
Učešće u ratovima	Drugi svetski rat

Zvonimir Zvonko Vučković (Bijeljina, 6. jul 1916 — Ohaj, 21. decembar 2004) bio je jugoslovenski oficir hrvatskog porekla, poručnik u Kraljevoj gardi Jugoslovenske vojske i komandant Prvog ravnogorskog korpusa Jugoslovenske vojske u Otadžbini za vreme Drugog svetskog rata. Godine 1942. proglašen je za vojvodu takovskog, a bio je jedan od vodećih ličnosti pokreta generala Dragoljuba Draže Mihailovića. Juna 1944. godine, poslat je kao Mihailovićev delegat sa aerodroma u Pranjanima u Italiju, sa zadatku da izdejstvuje savezničku pomoć četnicima, u čemu nije uspeo. Posle rata je ostao u emigraciji i bio aktivan u emigrantskim društvima, a bio je član Srpske književne zadruge i Društva srpsko-jevrejskog prijateljstva.

Biografija

Rođen je sredinom Prvog svetskog rata u Bijeljini, koja se nalazila u sasatavu Austrougarske. Poticao je iz hrvatske porodice, od oca Petra Prkića i majke Anke. Otac mu je bio rodom iz Vareša, a majka Dalmatinka iz Makarske. Oni su se iz pasivnih krajeva doselili u plodnu Semberija. U braku koji je trajao pet godina imali su dvoje dece — sina Zvonimira i ćerku Mirjanu. Petar je otvorio knjižaru od koje je živela cela porodica, ali je 1920. umro od tuberkuloze, kojoj u to vreme nije bilo leka. Majka Anka je u svojoj dvadeset i četvrtoj godini ostala udovica sa dvoje dece i mnogo krupnih dugova koji su se gomilali, kako zbog Petrovog bolovanja, kao i zbog knjižare koju je on otvorio u Bijeljini.

Krajem 1921. Zvonkova majka Anka se upoznala sa potpukovnikom Aleksandrom Vučkovićem, rodom iz Vranja, koji je u knjižari svakodnevno kupovao novine. Od ljubavi na prvi pogled za nepunih godinu dana stigli su pred oltar. Godine 1923. Vučković je dobio premeštaj u Kotor, gde se sa njim preselila i Anka i njeno dvoje dece. U Kotoru su živeli pune četiri godine i tu je Zvonko završio osnovnu školu i tu mu rodila polusestra Jelisaveta.

Očuh mu je 1927. dobio novu prekomandu u Bileći, sa zadatkom da učestvuje u formiranju nove podoficirsku školu. Tokom tri godine boravka u Bileći, ovde mu je od zapaljenja mozga umrla mlađa sestra. Majka Anka, koja je bila u poodmakloj trudnoći, teško je podnela tu vest ali je krajem 1927. donela na svet sina Micka. Godine 1930. Aleksandar Vučković je premešten u Zagreb.

Sa navršenih petnaest godina Zvonko je 1. oktobra 1931. primljen u Beogradu u Vojnu akademiju sa 61. klasom koja je brojala tri stotine pitomaca iz svih delova Jugoslavije. Nakon pet godina oktobra 1936. završio je sa još 251 pitomcem 61. klasu Niže škole Vojne akademije i proizveden u čin potporučnika. Usvojena mu je molba da služi u Zagrebu, gde su mu živeli roditelji. Raspoređen je u 30. artiljerijski puk „Kraljević Tomislav“, koji se sastojao od četiri baterije od kojih je svaka imala četiri poljska topa. U mirno doba puk je brojao oko šesto vojnika i trista konja. Zvonko je bio određen za vodnika četvrte baterije i glavna dužnost mu je bila da uči regrute kako da gađaju iz topova i kako da jašu konje u zaprezi.

Posle šest godina zapostavljanja, zbog toga što se protivio šestojanuarskoj diktaturi, Zvonkov očuh je položio ispit i proizveden u čin pešadijskog brigadnog generala i premešten u Varaždin. Zvonko je u isto vreme premešten na dužnost u Vojnogeografski institut u Beogradu. Tu je u sledećih šest meseci, u tvrđavi na Kalemegdanu, završio topografski kurs sa grupom od trideset mlađih oficira. Posle kursa bio je upućen na praktične radove, prvo na severnu, a onda na zapadnu granicu, gde je jugoslovenska vojska pravila odbrambena utvrđena. U zoru 5. septembra 1939. umro mu je očuh Aleksandar u vojnoj bolnici u Petrovaradinu.

Septembra 1939, u isto vreme kada mu je umro očuh, Hitler i Staljin napali su Poljsku i time izazvali Drugi svetski rat. Zvonko je odmah posle pogreba, podneo molbu za premeštaj u Beograd i brzo dobio odobrenje na novoodređenu dužnost u konjički divizion artiljerijskog puka Kraljeve garde, gde bio nerazdvojan sa svojim klasnim drugovima sa Vojne akademije Momčilom Smiljanićem i Savom Konvalinkom.

Trojni pakt i bekstvo u Grčku

Kada je 9. marta 1941. Momčilo saznao, od svog brata Miloja Smiljanića, koji je bio pomoćnik ministra inostranih dela Aleksandra Cincar-Markovića, da Kraljevina Jugoslavija namerava da pristupi Trojnom paktu i da nema druge alternative. Klasni drugovi, oficiri Kraljeve garde Momčilo, Sava i Zvonko, kao protivnici proosovinske politike, isplanirali su bekstvo u Kraljevinu Grčku sa željom da se prijave u grčku vojsku kao dobrovoljci i bore protiv fašističke Italije.

Poručnik Vučković je sa svoja dva druga je ilegalno prešao jugoslovensko-grčku granicu 15. marta 1941. godine. Posle prelaska granice, krenuli su u pravcu grčke karaule, nakon čega su grčki stražari obavestili svoje pretpostavljene o dolasku jugoslovenskih oficira. Kasnije je stigao grčki obaveštajni oficir kapetan Kucagaris koji ih je sproveo u Štab Druge armije u Solunu, gde su ostali četiri dana, posle čega su se uputili u Atinu u grčku Vrhovnu komandu, gde su odmah po dolasku podneli molbu za prijem u dobrovoljce.

Dana 25. marta 1941. Jugoslavija je pristupila Trojnom paktu. Međutim, posle dva dana, grupa jugoslovenskih oficira, iza kojih je stajala engleska obaveštajna služba, izvela je vojni puč, zbacila Vladu i dovela maloletnog kralja Petra II na vlast. Zbog novonastale situacije, Vučković je sa svoja dva druga napustio Atinu i krenuo nazad za Beograd.

Aprilski rat

Dana 6. aprila 1941. Hitler je napao Jugoslaviju i Grčku. U Beograd su stigli posle bombardovanja i na licu mesta zatekli užas razrušenog grada. Vučković se pridružio svojoj jedinici u južnom Banatu, čiji je ratni raspored bio petnaestak kilometara udaljen od Pančeva, oko sela Vojlovica. Banatska kampanja trajala je tri dana, posle čega su dobili naređenje da se povuku na desnu obalu Dunava.

Prvi put su osmotrili neprijateljsku motorizovanu kolonu na drumu ispred Lazarevca, ali pre nego što su napunili topove iz Štaba je došlo naređenje da ne otvaraju paljbu, već da se iz taktičkih razloga povuku prema manastiru Bogovađi. Dana 16. aprila, stiglo im je novo obaveštenje iz Štaba da je sa neprijateljem zaključeno primirje.

Ravna gora

Poručnik Vučković uspeo je da izbegne zarobljavanje i uvratio se u Beograd, gde je 23. juna 1941. od svog klasnog druga Vladimira Nikolića saznao da preko ilegalne Komande Beograda ima vezu sa Mihailovićevim štabom. Nikolić je obavestio Zvonka, da je pokret otpora počeo da se organizuje početkom maja 1941. negde na prostoru između Rudnika i Suvobora. Grupa oficira, podoficira i vojnika Jugoslovenske vojske, među kojima je generalštabni pukovnik Dragoljub Mihailović bio je najstariji po činu, odbila da prizna kapitulaciju i prebacila se sa planina istočne Bosne, preko Drine u zapadnu Srbiju, sa namerom da produži otpor. Vučković je zatražio od Nikolića da mu da odmah vezu sa Mihailovićem kako bi krenuo u šumu da se bori protiv okupatora. Posle primljenih instrukcija Vučković je tajnim kanalima stigao na Ravnu goru 27. juna 1941. i stavio se na raspolaganje pukovniku Mihailoviću.

Početkom septembra 1941. Mihailović je izdao naređenje poručniku Vučkoviću da u Takovskom srezu obrazuje jedan samostalan odred, nakon čega je on sa deset boraca utišao u pravcu Takova. Za šesnaest dana uspešno je izvršio regrutovanje dobrovoljaca u selima Brajići, Teočin, Brezna, Pranjani, Brusnica, Grabovica, Lunjevici, Jablanica itd. Po uspešno obavljenom poslu, Takovski vojno-četnički odred od oko 150 boraca prikazao je Mihailoviću u selu Brajići.

Ustanak

Dogovor o napadu na Nemce u Gornjem Milanovcu postignut je na sastanku između četnika i partizana u selu Lunjevici. Vučković je na sastanku sa partizanima, postavljen za komandanta ove četničko-partizanske akcije protiv Nemaca, a partizanski vođa, učitelj Milan Rakić za njegovog zamenika. Za početak napada na Gornji Milanovac određen je 28. septembra 1941. u tri sata ujutru. Zvonkov Takovski četnički odred uspešno je likvidirao nemačko stražarsko uporište u kafani na ivici varoši i tom prilikom su zarobili dvanaest Nemaca. Partizanska glavnina nije imala sreće, Nemci iz škole primetili su partizane kako se brisanim prostorom privlače prema utvrđenoj školi i zasuli su ih vatrom i prikovali za zemlju. Četnici su im pritekli u pomoć otvarajući paljbu na Nemce. Posle izvesnog vremena, poručnik Vučković je ponudio opkoljenim Nemcima da se predaju, što su oni i prihvatili. Tom prilikom zarobljeno je oko stotinak Nemaca, koji su kasnije sprovedeni na Ravnu goru.

Takovski četnički odred pod komandom Vučkovića učestvovao je u borbama za oslobođenje Čačka 30. septembra i 1. oktobra 1941. godine. Odred je pred sam napad na Čačak brojao oko 200 boraca i posedovao deset puškomitraljeza zarobljenih od Nemaca. Napad na Nemce u Čačku naredio je pukovnik Mihailović, 29. septembra 1941. odredivši za komandanta operacije kapetana Jovana Deroka. Tog dana Deroko je sa Ravne gore sišao u tek oslobođen Gornji Milanovac, a zatim je zajedno sa poručnikom Vučkovićem i njegovim odredom produžio prema Čačku. Deroko i Vučković prisustvovali su na sastanku oficira u selu Preljina ujutru 30. septembra 1941. na kome je napravljen plan napada na Nemce u Čačku. Takovski četnički odred je tokom 30. septembra 1941. učestvovao sa ostalim četničkim odredima u borbama protiv Nemaca sa ciljem zatvaranja svih prilaza gradu, a predveče su opkolili Čačak. Oko 21 čas četnici su krenuli u sveopšti napad na grad. Oko dva časa pregazili su Zapadnu Moravu i udarili Nemce sa čela. Oko sedam časova ujutru 1. oktobra 1941. oslobođen je Čačak, a Nemci. koji su prethodno probili četnički obruč, otpočeli su povlačenje prema Kraljevu. Poručnik Vučković sa svojim odredom nastavio je da napada Nemce, koji su odstupali pod borbom, a Tokom tri nemačka aviona su bombardovale i mitraljirale četnike koji su ih gonili do Kraljeva.

Kačerski odred, kojim je komandovao major Miodrag Palošević i Takovski odred dobili su 3. oktobra 1941. naređenje od pukovnika Mihailovića da iz Gruže i sa Rudnika sprečavaju nemačke pokušaje da se iz Kragujevca i Topole probiju na oslobođenu teritoriju. Delovi Vučkovićevog Takovskog četničkog odreda, Majdanska četa pod komandom narednika Slavka Cvetića napala je Nemce u Stragarima u noći između 3. i 4. oktobra 1941. i tokom kraće borbe naterala celu posadu od oko 50 Nemaca na predaju. Poručnik Vučković je u ranu zoru 4. oktobra izvršio pregled zarobljenih Nemaca i naredio naredniku Cvetiću da ih sprovede na Ravnu goru. Takovski odred je za kratko vreme zarobio dve kompletne nemačke posadne čete, jednu u Gornjem Milanovcu, a drugu u Stragarima. Zbog ova dva slučaja, Vrhovni zapovednik nemačkih okupacionih snaga u Srbiji general Franc Beme izdao je naredbu svojim jedinicama u kojoj zabranjuje vođenje pregovora sa ustanicima i predaju istim. Ova naredba je značila da nemački vojnici u Srbiji treba da se bore do poslednjeg metka.

Poručnik Vučković je svoj Takovski odred rasporedio ispred varošice Rudnik i zatvorio put kojim bi Nemci iz pravca Topole mogli da pokušaju proboj u oslobođeni deo Šumadije. Nemački bataljon, ojačan parom bornih kola, krenuo je iz Topole sa ciljem oslobođenja nemačkih vojnika zarobljenih u Stragarima. Nemačka kolona približila se položajima Takovskog odreda ispred Rudnika popodne 4. oktobra 1941. godine. Vučković je naredio plotunsku vatru po neprijatelju, posle čega se razvila borba. Nemci su se brzo pribrali i otpočeli artiljerijski napad, koji je bio bez uspeha jer su granate prebacivale četničke položaje. Tokom noći su i četnici i Nemci ostali na svojim položajima. Oko pet časova ujutru, Nemci su krenuli u nov napad i primorali četnike na povlačenje u Rudnik. Četnici zaštićeni zidinama kuća sa ivice varoši su dejstvovali po nemačkoj pešadiji koja je nastupila brisanim prostorom i pretrpela znatne gubitke. Nemci, ponovo zastaju i upotrebljavaju artiljeriju, čije haubice bombarduju Rudnik. Nemačka kolona koja je krenula iz Kragujevca probila se u Gornji Milanovac i nastupila prema varošici Rudnik, terajući ispred sebe grupu civila kao taoce. Takovski odred, koji se našao između dve neprijateljske kolone, odlučio se na povlačenje. Vučković u nemačku pozadinu šalje tri trojke pod komandom kaplara Budimira Obradovića, koje u noći između 5. i 6. oktobra uspevaju da sa zavežljajima bombi unište gusenice na dva nemačka borbena oklopna vozila ispred varošice Rudnik. Nemci su opljačkali i spalili Gornji Milanovac i Rudnik. Obe nemačke kolone napustile su Rudnik u zoru 6. oktobra, ostavljajući dva oštećena oklopna vozila, a četnici su ponovo zauzeli Gornji Milanovac i Rudnik. Ova oklopna vozila su četnici opravili i koristili u napadu na Nemce u Kraljevu.

Nemačka kolona ojačana tenkovima i artiljerijom krenula je iz Kragujevca u ranu zoru 14. oktobra 1941. terajući grupu civila ispred sebe kao živi štit. Četnici su primili borbu već kod sela Drača, kada je poginuo poručnik Blagoje Stojančević. Nemci su nastavili sa napredovanjem, ali su četnici ponovo primili borbu kod sela Bare, kada su uspeli da unište deo nemačke baterije. Novi napad Nemaca otpočeo je u ranu zoru 15. oktobra 1941. kada su Gledićki i Gružanski četnički odred primili borbu u predelu Malog Vrha i sela Vidići. Tada je poginuo komandant Gledićkog četničkog odreda poručnik Miša Mojsilović.

Kao težište odbrane Gornjeg Milanovca, major Palošević je izabrao dominirajuću kosu zvanu „Rapaj Brdo“, sa koje se desetak kilometara istočno od Gornjeg Milanovca kontroliše prilaz gradu. Na Rapaj Brdu se Takovski četnički odred, pod komandom Vučkovića, ukopao u plitke rovove, očekujući nastup nemačke kolone iz pravca Kragujevca. Po instrukcijama kapetana Jože Peveca iz Vrhovne komande, Vučković je naredio da se avionske bombe zaplenjene u Čačku postave u plitke jame na sred puta ispod Rapaj Brda. Jedan kraj žice četnici su vezali za upaljač bombe, a drugi kraj držao je skriven vojnik dvadeset metara dalje. Kada su nemački tenkovi naišli na minirani deo puta, kaplar Rade Živanović iz Takovskog odreda povukao je žicu i tom prilikom uništio dva tenka, ali je na tom zadatku poginuo.

Takovski odred primio je borbu, koja se zatim razvila sa obe strane druma na Rapaj Brdu. Takovski odred je krenuo u juriš i naterao nemačko desno krilo da odstupi. Nemci su krenuli u protivnapad, posle čega su četnici pretrpeli znatne gubitke i bili primorani na povlačenje tučeni artiljerijom i dejstvom jake mitraljeske vatre. Takovski odred je postavio odbranu prema Ravnoj gori, a Gledićki i Gružanski odred su nastavili sa napadima na dugu nemačku kolonu. Na dva kilometra od Gornjeg Milanovca u selu Nevade, dva su se nemačka tenka zaglavila u blatu čije su ih posade napustile pred četničkim jurišom. Četnici su i ova dva tenka osposobili i uputili na front u Kraljevu. Nemci su ušli u Gornji Milanovac, opljačkali i ponovo spalili grad. Nemcima je bilo potrebno dva dana da iz Kragujevca dođu u Gornji Milanovac. U znak odmazde za gubitke koje su im četnici naneli 14. i 15. oktobra, za 10 poginulih i 26 ranjenih, Nemci su streljali veliki broj srpskih civila.

Sporadični sukobi između četnika i partizana naglo su učestali krajem oktobra 1941. godine. Kada je novembra 1941. izbio građanski rat između četnika i partizana, Vučković je razočaran razvojem u pokretu otpora napustio komandu, ali je 1. decembra preuzeo komandu svog odreda. Tokom zime 1941/42. u svojoj zoni odgovornosti u takovskom kraju, starao se o bezbednosti Dragoljuba Mihailovića, štiteći ga od nemačkih potera, sve do njegovog odlaska u Crnu Goru.

Prilikom reorganizacije Jugoslovenske vojske u otadžbini, u jesen 1942. Zvonimir Vučković je unapređen u čin kapetana i postavljen za komandanta Prvog ravnogorskog korpusa i odlikovan Karađorđevom zvezdom sa mačevima. Tada je pored Takova i Dragačeva dobio još dva sreza pod svoju operativnu nadležnost Požeški i Trnavski. Kao komandant Prvog ravnogorskog korpusa imao je u leto 1944. ključnu ulogu u operaciji Vazdušni most, najvećoj akciji spašavanja savezničkih snaga iza neprijateljskih linija u Drugom svetskom ratu u Evropi.

Prilikom održavanja Kongresa u selu Ba, januara 1944. Mihailović je organizaciju zbora narodnih predstavnika iz cela zemlje poverio Vučkoviću. Oko dve hiljade vojnika iz Kačerskog i Takovskog sreza su vršili neposredno osiguranje kongresa na gusto posednutim baškim bregovima. Avgusta 1944. poslat u Bari da se pridruži misiji Živka Topalovića sa ciljem da zastupa četničku stranu kod zapadnih Saveznika. Njihova misija je ostala neuspešna jer Saveznici nisu želeli da pomognu četnicima.

Iseljeništvo

Nakon rata, prebacio se u Francusku, a potom u Sjedinjene Države Amerike, gde je radio inženjerske poslove u metalskoj industriji. Između 1952. i 1956. bio je član uređivačkog odbora lista Demokratska misao, na čijem je čelu bio Adam Pribićević. Sarađivao je i u listovima Glas kanadskih Srba i Naša reč, Desimira Tošića. Od 1966. biran je za člana Glavnog odbora saveza Oslobođenje, kao i člana Društva srpsko-jevrejskog prijateljstva.

Vučkovićeva prva knjiga Sećanja iz rata dobila je, od strane Udruženja srpskih pisaca i umetnika u Londonu, nagradu „Slobodan Jovanović” kao najbolja knjiga objavljena u 1977. godini. Godine 1980. objavio je drugu knjigu Od otpora do građanskog rata. U novembru 2000. postao je član Srpske književne zadruge.

Preminuo je na dan kada je Skupština Srbije usvojila Zakon o izjednačavanju prava pripadnika partizanskog i ravnogorskog pokreta 21. decembra 2004. godine. Njegova zaostavština poklonjena je Narodnom muzeju u Čačku.

Njegova supruga Anka bila je ćerka diplomate Miloja Smiljanića, rođenog brata njegovog školskog druga Momčila Smiljanića i partizanskog prote Milana Smiljanića sa Zlatibora.

Odlikovanja

• Orden Karađorđeve zvezde sa mačevima IV reda (1943)

Literatura

• Tomasevich, Jozo (1975). War and Revolution in Yugoslavia, 1941–1945: The Chetniks. Stanford: Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-0857-9. 
• Pavlowitch, Stevan K. (2008). Hitler's new disorder: the Second World War in Yugoslavia. Columbia University Press. ISBN 978-0-231-70050-4. 
• Milovanović, Nikola (1983a). Draža Mihailović. Beograd: Slovo ljubve. Arhivirano iz originala 23. 04. 2013. g. Pristupljeno 15. 08. 2017. 

Spoljašnje veze

• Zaostavština kapetana Zvonimira-Zvonka Vučkovića (1916—2004) - Narodni muzej u Čačku
• Hrvat u štabu Draže Mihailovića (Politika, Zoran Radisavljević, 15. februar 2016)
• Sećanja iz rata (Večernje novosti, B.Đ. 2. mart 2016)
• Zvonimir Zvonko Vučković „Feliks“
• Moja priča o Zvonku