Katolička crkva u Crnoj Gori

Katolička crkva u Crnoj Gori organski je dio Katoličke crkve, na državnom području Crne Gore.^[1] Sastoji se od Barske nadbiskupije (nadbiskup Rok Đonlešaj) i Kotorske biskupije (biskup Mladen Vukšić). U Crnoj Gori živi 21.299 katolika, koji čine oko 3,5% stanovništva. Odnosi između Katoličke crkve i države Crne Gore uređeni su temeljnim ugovorom, koji je sklopljen 2011. godine.^[2] Nakon odlaska u penziju nuncija za Crnu Goru, nadbiskupa Luiđija Pecuta (2021), taj položaj je ostao upražnjen.^[3]

Organizacija

Katolici latinskog obreda

Katolici latinskog obreda u Crnoj Gori hijerarhijski pripadaju Barskoj nadbiskupiji. Kotorska biskupija se geografski nalazi u Crnoj Gori, ali je administrativno dio Katoličke crkve u Hrvatskoj i podređena je Splitsko-makarskoj nadbiskupiji.^[4] Teritorija Katorske nadbijskupije odgovara teritoriji Mletačke Albanije, koja je Kampoformijskim mirom 1797. godine prešla u sastav Francuske.

Katolici istočnog obreda

Prvi pokušaji stvaranja grkokatoličkih ustanova na područjima koja pripadaju današnjoj Crnoj Gori, sežu u pozno srednjovekovno i rano novovekovno razdoblje, a povezani su sa tadašnjim nastojanjima Katoličke crkve da pounijati Srpsku pravoslavnu crkvu u tadašnjoj Zeti, odnosno Crnoj Gori. U vreme pregovora oko sklapanja Firentinske unije, katolički inkvizitor Jovan Kapistran je pokušao da pounijati srpskog despota Đurđa Brankovića (1427—1456), koji je vladao i Zetom, ali taj pokušaj nije urodio plodom.^[5] Stoga je Katolička crkva uz pomoć Mletačke republike pokušala da sredinom 15. veka stvori posebnu unijatsku, odnosno grkokatoličku eparhiju u Zeti, sa ciljem suzbijanja srpske pravoslavne Zetske eparhije.^[6] Pod okriljem mletačkih vlasti, u Donjoj Zeti je postavljen poseban unijatski vladika, koji je pokušao da se učvrsti na području oko Prečiste Krajinske, ali bez većeg uspeha.^[7]^[8] Slični pokušaji unijaćenja pravoslavnih Srba nastavljeni su tokom 16. i 17. veka na području Boke, a posebni napori su bili usmereni ka srpskoj pravoslavnoj Cetinjskoj eparhiji, koja je uspela da se odbrani od unijaćenja.^[9]^[10]^[11] Pokušaji unijaćenja su na području Boke nastavljeni i tokom 18. veka. Pomenuta nastojanja su bila deo šireg rada na pokatoličavanju i unijaćenju pravoslavnih Srba.^[12]^[13]

Grkokatolički egzarhat u Srbiji i Crnoj Gori

Sve do 2001. godine, grkokatolička Križevačka eparhija je obuhvatala grkokatoličke vernike na celokupnom području bivše Jugoslavije i svih njenih država naslednica: Hrvatske, Slovenije, Bosne i Hercegovine, Srbije, Crne Gore i Makedonije.

Nakon stvaranja nezavisnih država na prostoru bivše Jugoslavije, pokrenut je postupak za preuređenje odnosa na području prostrane Križevačke eparhije. Prvo je 2001. godine stvoren Grkokatolički apostolski egzarhat u Makedoniji, koji je u potpunosti razdvojen od Križevačke eparhije i potčinjen neposredno Vatikanu.^[14]

Potom je 28. avgusta 2003. godine za grkokatolike u Srbiji i Crnoj Gori stvoren poseban Grkokatolički apostolski egzarhat u Srbiji i Crnoj Gori, odnosno (lat. Exarchia Apostolica pro fidelibus ritus byzantini in Serbia et Monte Nigro). Ovaj egzarhat je zadržao vezu sa Križevačkom eparhijom. Za prvog grkokatoličkog egzarha u Srbiji i Crnoj Gori postavljen je biskup Georgij (Đura) Džudžar (rsn. Георгий Дюра Джуджар).^[15]

Stvaranjem ovog egzarhta, dotadašnja grkokatolička Crkva Svetog Nikole u Ruskom Krsturu uzdignuta je na stepen katedralnog hrama. Prema podacima iz 2004. godine, novostvoreni egzarhat je na područjima Srbije i Crne Gore obuhvatao 26 parohija, sa 17 hramova i ukupno 22.934 vernika, koji su po etničkoj pripadnosti uglavnom bili Rusini, Ukrajinci i Rumuni. Prema podacima iz 2009. godine, Grkokatolički apostolki egzarhat u Srbiji i Crnoj Gori imao je 22.369 vernika i 18 sveštenika.^[16] Od tog broja, velika većina se nalazila u Srbiji, a samo mali deo u Crnoj Gori.

Sadašnje stanje

Nove promene su nastupile 2013. godine, kada su grkokatolici u Crnoj Gori izuzeti ispod nadležnosti Grkokatoličkog apostolkog egzarhata u Srbiji i Crnoj Gori i neposredno potčinjeni rimokatoličkim biskupima u Crnoj Gori, čime je nadležnost pomenutog egzarhata svedena samo na teritoriju Srbije.^[17] Prilikom ovog preuređenja, grkokatolički vernici u Crnoj Gori nisu mogli dobiti vlastiti egzarhat prvenstveno zbog svoje malobrojnosti, te su stoga stavljeni pod nadležnost lokalnih rimokatoličkih biskupa.

Pitanje statusa

Jedno od ključnih neriješenih pitanja o ustrojstvu Katoličke crkve u savremenoj Crnoj Gori odnosi se na prekograničnu nadležnost pojedinih stranih nadbiskupija. Iako u Crnoj Gori pored domaće Barske nadbiskupije postoji i Kotorska biskupija, Vatikan još uvek nije riješio pitanje o osnivanju posebne katoličke metropolije za područje Crne Gore, pošto domaća Kotorska biskupija i dalje potpada pod nadležnost strane Splitsko-makarske nadbiskupije, čiji se centar nalazi u susednoj Hrvatskoj. Izostanak pozitivnih riješenja posljedica je odluke crnogorskih državnih vlasti (2011) da se Katoličkoj crkvi prizna potpuna samostalnost po pitanju ustrojstva lokalnih biskupija i nadbiskupija.^[18]

Istorija

Istorija Katoličke crkve na prostorima današnje Crne Gore nastavlja se na istoriju starijih hrišćanskih ustanova, koje su na tom području postojale prije Velikog raskola (1054).^[19]

Predistorija

Pojava ranog hrišćanstva na istočnim obalama Jadrana vezuje se za prve vijekove hrišćanske istorije, ali najranija pouzdana svjedočanstva o uspostavljanju crkvenog poretka na području današnje Crne Gore potiču iz poznog antičkog perioda. Tada se u većim gradovima provincije Prevalitene razvijaju prve lokalne episkopije. Počevši od 535. godine, sve episkopije u toj provinciji potpadale su pod nadležnost novostvorene Arhiepiskopije Prve Justinijane (lokalitet Caričin Grad kod današnjeg Lebana u Srbiji). Tadašnja episkopija u antičkoj Duklji posvjedočena je u izvorima iz 599. godine, a nalazila se pod jurisdikcijom provincijskog mitropolita u Skadru, koji je bio potčinjen arhiepiskopu Prve Justinijane, pod vrhovnom jurisdikcijom Rimske crkve. U političkom smislu, tadašnja Prevalitana je potpadala pod vlast Vizantijskog carstva, usljed čega se na tom području i tokom narednih vijekova ukrštao uticaj zapadnog i istočnog hrišćanstva.^[20]^[21]

Nakon raskola

Nakon zvaničnog prihvatanja umetka Filioque od strane Rimske crkve (1014),^[22] došlo je do Velikog raskola (1054) i postepenog širenja novog (filiokvističkog) učenja prema primorskim oblastima na istočnoj obali Jadrana, uključujući i područja u granicama današnje Crne Gore (veći dio Duklje i dio Travunije). Namjesto dotadašnjih episkopija koje su bile potčinjene pravoslavnoj mitropoliji u vizantijskom Draču,^[21] tokom 11. vijeka stvorena je nova nadbiskupija sa sjedištem u Baru, čime je označen početak dugotrajnih sporova sa susjednim Dubrovnikom oko jurisdikcije nad katolicima u okolnim primorskim oblastima. U isto vrijeme, na području prvobitne Kotorske episkopije nastala je filiokvistička Kotorska biskupija, koja je tokom 11. i 12. vijeka nekoliko puta mijenjala svoju crkveno-pokrajinsku pripadnost. Sve ove katoličke ustanove imale su veoma značajnu ulogu u društvenom životu na području tdašnje države Vojislavljevića, a važnu ulogu su zadržale i nakon 1185. godine, kada je došlo do uspostavljanja vlasti dinastije Nemanjića nad primorskim oblastima.^[23]^[24]^[25]

Demografija

Prema popisu stanovništva u CG iz 2011. godine, ukupan broj katolika bio je 21.299, od toga su prema nacionalnoj pripadnosti:^[26]

Albanci — 7.954;
Hrvati — 5.527;
Crnogorci — 5.667;
Srbi — 115;
Ostali — 2.036.

Opštine sa najvećim brojem katolika u CG prema popisu stanovništva u CG iz 2011. godine su sljedeće:^[27]

Podgorica — 7.947
Bar — 3.043
Tivat — 2.870
Kotor — 2.658
Ulcinj — 2.196
Herceg Novi — 1.267

Vidi još

Reference

^ Catholic Hierarchy: Montenegro
^ Vlada Crne Gore (2011): Temeljni ugovor između Crne Gore i Svete Stolice
^ Catholic Hierarchy: Nunciature to Montenegro
^ „Povijest”. Kotorska biskupija (na jeziku: hrvatski). Pristupljeno 03. 1. 2019.
^ Andrić 2016, str. 202—227.
^ Božić 1982, str. 278—288.
^ Blagojević & Spremić 1982, str. 419.
^ Ćirković 2000, str. 47—54.
^ Radonić 1950.
^ Radonić 1954, str. 305—309.
^ Jevtić 1991, str. 136.
^ Gavrilović 1995, str. 7—44.
^ Gavrilović 2016, str. 37—47.
^ Acta Apostolicae Sedis, 93 (2001), str. 339.
^ Catholic Hierarchy: Bishop Đura Džudžar
^ Catholic Hierarchy: Byzantine Chatolic Apostolic Exarchate of Serbia and Montenegro
^ Acta Apostolicae Sedis, 105 (2013), str. 187.
^ Temeljni ugovor Crne Gore i Svete Stolice (2011)
^ Popović 1995.
^ Dragojlović 1989, str. 211-226.
^ ^a ^b Dragojlović 1990, str. 201-209.
^ Siecienski 2009, str. 113.
^ Mitrović 2017, str. 47-83.
^ Mitrović 2019, str. 477-499.
^ Kotorska biskupija: Povijest
^ „Tabela CG5. Stanovništvo prema nacionalnoj odnosno etničkoj pripadnosti i vjeroispovijesti”. monstat.org (na jeziku: srpski). Monstat. 2011. Pristupljeno 03. 1. 2019.
^ „Tabela O5. Stanovništvo prema starosti i vjeroispovijesti po opštinama”. monstat.org (na jeziku: srpski). Monstat. 2011. Pristupljeno 03. 1. 2019.

Literatura

Božić, Ivan (1982). „Potiskivanje pravoslavlja”. Istorija srpskog naroda. knj. 2. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 278—288.
Dimić, Ljubodrag; Žutić, Nikola (1992). Rimokatolički klerikalizam u Kraljevini Jugoslaviji 1918-1941: Prilozi za istoriju. Beograd: Vojnoizdavački i novinski centar.
Dragojlović, Dragoljub (1989). „Crkvene prilike u Dalmaciji od razaranja Salone do obnove Splitske nadbiskupije”. Balcanica. 20: 211—226.
Dragojlović, Dragoljub (1990). „Dyrrachium et les Évéchés de Doclea jusqu'a la fondation de l'Archevéche de Bar”. Balcanica. 21: 201—209.
Mitrović, Katarina (2015). Benediktinci na području Barske nadbiskupije i Kotorske biskupije (9. stoljeće-1571). Cetinje: Ministarstvo kulture Crne Gore.
Mitrović, Katarina (2017). „Kraljevstvo od iskona: Barska (arhi)episkopija i Duklja”. Srpska kraljevstva u srednjem veku. Kraljevo: Grad Kraljevo. str. 47—83.
Mitrović, Katarina (2019). „Barska (arhi)episkopija u državi Bodinovih naslednika”. Crkvene studije. 16 (2): 477—499.
Popović, Radomir V. (1995). Rano hrišćanstvo na Balkanu pre doseljenja Slovena (Srbija, Povardarje, Crna Gora). Beograd.
Radić, Radmila (2014). „Jugoslavija i Vatikan 1918-1992. godine” (PDF). Annales: Anali za istrske in mediteranske študije. 24 (4): 691—702.
Radonić, Jovan (1950). Rimska kurija i južnoslovenske zemlje od XVI do XIX veka. Beograd: Naučna knjiga.
Siecienski, Anthony Edward (2009). The Filioque: History of a Doctrinal Controversy. Oxford-New York: Oxford University Press.
Ćirković, Sima (2000). „Archiepiscopus Craynensis”. Istorijski zapisi. 73 (1-2): 47—54.

[1] Catholic Hierarchy: Montenegro

[2] Vlada Crne Gore (2011): Temeljni ugovor između Crne Gore i Svete Stolice

[3] Catholic Hierarchy: Nunciature to Montenegro

[4] „Povijest”. Kotorska biskupija (na jeziku: hrvatski). Pristupljeno 03. 1. 2019.

[FOOTNOTEAndrić2016202—227-5] Andrić 2016, str. 202—227.

[FOOTNOTEБожић1982278—288-6] Božić 1982, str. 278—288.

[FOOTNOTEБлагојевићСпремић1982419-7] Blagojević & Spremić 1982, str. 419.

[FOOTNOTEЋирковић200047—54-8] Ćirković 2000, str. 47—54.

[FOOTNOTEРадонић1950-9] Radonić 1950.

[FOOTNOTEРадонић1954305—309-10] Radonić 1954, str. 305—309.

[FOOTNOTEЈевтић1991136-11] Jevtić 1991, str. 136.

[FOOTNOTEГавриловић19957—44-12] Gavrilović 1995, str. 7—44.

[FOOTNOTEГавриловић201637—47-13] Gavrilović 2016, str. 37—47.

[14] Acta Apostolicae Sedis, 93 (2001), str. 339.

[15] Catholic Hierarchy: Bishop Đura Džudžar

[16] Catholic Hierarchy: Byzantine Chatolic Apostolic Exarchate of Serbia and Montenegro

[17] Acta Apostolicae Sedis, 105 (2013), str. 187.

[18] Temeljni ugovor Crne Gore i Svete Stolice (2011)

[FOOTNOTEПоповић1995-19] Popović 1995.

[FOOTNOTEДрагојловић1989211-226-20] Dragojlović 1989, str. 211-226.

[FOOTNOTEDragojlović1990201-209-21] Dragojlović 1990, str. 201-209.

[FOOTNOTESiecienski2009113-22] Siecienski 2009, str. 113.

[FOOTNOTEМитровић201747-83-23] Mitrović 2017, str. 47-83.

[FOOTNOTEМитровић2019477-499-24] Mitrović 2019, str. 477-499.

[25] Kotorska biskupija: Povijest

[26] „Tabela CG5. Stanovništvo prema nacionalnoj odnosno etničkoj pripadnosti i vjeroispovijesti”. monstat.org (na jeziku: srpski). Monstat. 2011. Pristupljeno 03. 1. 2019.

[27] „Tabela O5. Stanovništvo prema starosti i vjeroispovijesti po opštinama”. monstat.org (na jeziku: srpski). Monstat. 2011. Pristupljeno 03. 1. 2019.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

*