Korisnik:Obradović Goran/Prvi svetski rat
| Prvi svetski rat | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
| Sukobljene strane | |||||||||
Antanta:  Kraljevina Srbija Francuska Kraljevina Italija Ruska Imperija Ujedinjeno Kraljevstvo Sjedinjene Američke Državeostali |
Centralne sile: Austrougarska Kraljevina Bugarska Nemačko carstvo Osmansko carstvo | ||||||||
| Žrtve i gubici | |||||||||
|
5,711 miliona vojnih, 3,667 miliona civilnih (ceo spisak) |
4,038 miliona vojnih, 5,193 miliona civilnih (ceo spisak) | ||||||||
Prvi svetski rat je bio oružani sukob između dva saveza država (Antanta i Centralne sile) koji se odvijao na više kontinenata od 1914. do 1918. Posledica rata je bilo više od 40 miliona žrtava, uključujući približno 20 miliona mrtvih vojnika i civila[1], i značajna razaranja država i ekonomija, te se smatra prvim ratom globalnih, svetskih, razmera. Otuda je prvo nazivan Veliki rat. Oko 60 miliona evropskih vojnika je bilo mobilisano od 1914. do 1918.[2]
Prvi svetski rat su vodila dva velika saveza. Sile Antante su na početku činile Ujedinjeno Kraljevstvo, Rusija i Francuska i njihove pridružene teritorije i protektorati. Brojne druge države su se pridružile silama Antante, od kojih su najvažnije bile Kraljevina Italija, koja se pridružila aprila 1915, i Sjedinjene Američke Države, koje su u rat stupile aprila 1917. Centralne sile su činile Nemačka i Austrougarska. Otomansko carstvo se pridružilo Centralnim silama oktobra 1914, a godinu dana kasnije to je uradila i Kraljevina Bugarska. Do završetka rata, od evropskih zemalja samo su Holandija, Švajcarska, Španija i skandinavske države ostale zvanično neutralne, iako su mnoge pružale finansijsku i materijalnu pomoć jednoj strani u ratu.
Neposredni povod za rat je bio atentat na naslednika austrougarskog prestola, nadvojvodu Franca Ferdinanda u Sarajevu 28. juna 1914, koga je ubio Gavrilo Princip, Srbin iz Bosne, koja je tada bila deo Austrougarske. Napad Austrougarske na Srbiju aktivirao je niz savezništava koji su pokrenuli lančanu reakciju objava rata. Za mesec dana, veći deo Evrope je bio u stanju rata.
Rat se vodio na nekoliko frontova koji su naširoko okruživali Evropu. Zapadni front se odlikovao sistemom rovova i utvrđenja koje je odvajala ničija zemlja. Ova utvrđenja su se prostirala dužinom većom od 600 km. Na Istočnom frontu, velika prostranstva istočnoevropskih nizija i ograničena železnička mreža nisu omogućile da se ovde razvije stanje kao na Zapadnom frontu, iako su sukobi bili podjednako žestoki. Na Balkanskom, Bliskoistočnom i Italijanskom frontu su takođe vođene žestoke borbe, a neprijateljstva su se odvijala i na moru i, po pri put, u vazduhu.
Rat je okončan potpisivanjem nakoliko mirovnih sporazuma, od kojih je najvažniji Versajski mir 28. juna 1919, iako su sile Antante potpisale primirje sa Nemačkom 11. novembra 1918. Najuočljivija posledica rata je bila nova teritorijalna podela Evrope. Sve članice Centralnih sila izgubile su teritorije, a stvorene su nove države. Nemačko carstvo je izgubilo svoje kolonije, proglašeno je odgovornom za rat i prinuđeno da plaća veliku odštetu. Austrougarska i Otomansko carstvo su bila raspuštena. Od teritorija koje je zauzimala Austrougarska stvorene su Austrija, Mađarska, Čehoslovačka i Kraljevina SHS. Otomansko carstvo je ukinuto, teritorije Carstva van Anadolije su bile dodeljena kao protektorati silama Antante, dok je jezgro Otomanskog carstva reorganizovan u Republiku Tursku. Ruska Imperija, koja je izašla iz rata nakon Oktobarske revolucije, je izgubilo veliki deo svoje zapadne granice, a na tim teritorijama stvorene su nove države: Finska, Estonija, Letonija, Litvanija i Poljska. Nakon rata osnovano je Društvo naroda kao međunarodna organizacija posvećena izbegavanju budućih ratova rešavanjem sporova između država diplomatskim putem. Prvi svetski rat je označio kraj poretka koji je postojao nakon Napoleonovih ratova i bio je važan faktor izbijanju Drugog svetskog rata.
Uzroci[uredi | uredi izvor]
Gavrilo Princip, bosanski Srbin i student je 28. juna 1914. godine u Sarajevu pucao na austrougarskog prestolonaslednika Franca Ferdinanda i ubio ga. Princip je bio član Mlade Bosne, grupe čiji su ciljevi uključivali ujedinjenje Južnih Slovena i nezavisnost od Austrougarske. Ovaj atentat je bio jedan od događaja koji su se munjevito odigravali u julu te godine, uzrokujuću krizu, a potom i Prvi svetski rat.[3] Austrougarska je dala ultimatum Srbiji da pokrene akciju kako bi kaznila sve odgovorne, ali kada je procenjeno da Srbija nije adekvatno odgovorila, objavila je rat.
Najveće evropske sile našle su se u ratu za samo nekoliko nedelja zbog preklapajućih sporazuma o zajedničkoj odbrani i složene prirode međunarodnih saveza.
- Vidi još: Crna ruka
Trka u noružanju[uredi | uredi izvor]
- Vidi još: Drednot
Pomorska trka između Britanije i Nemačke se intenzivirala 1906, porinućem broda HMS Drednot, revolucionarnog plovila čija je veličina i sila učinila prethodne bojne brodove zastarelim. Britanija je takođe održavala veliko vođstvo u drugim mornaričkim oblastima, posebno nad Nemačkom i Italijom. Pol Kenedi je istakao da su obe zemlje verovale u tezu Alfreda Tajera Mejhana (engl. Alfred Thayer Mahan) o upravljanju morem, kao vitalnim za status države; iskustvo sa guerre de course[4] je pokazalo da Mejhan nije bio u pravu.
Dejvid Stivenson je opisao trku u naoružanju kao samopojačavajući ciklus podizanja vojne spremnosti[5]. Dejvid Herman je brodograditeljsko rivalstvo video kao deo opšteg stremljenja ka ratu[6]. Međutim, revizionista Najal Ferguson, je smatrao da sposobnost Britanije da se sveukupno drži ispred konkurencije nije predstavljala faktor u vezi nadolazećeg sukoba[7].
Troškovi trke u naoružanju su se osetili i u Britaniji i u Nemačkoj. Ukupni troškovi za naoružanje šest velikih sila (Britanija, Nemačka, Francuska, Rusija, Austrougarska i Italija) su se povećali za 50% između 1908. i 1913.[8]
Planovi, nepoverenje i mobilizacija[uredi | uredi izvor]
Bliska teorija prihvaćena od strane brojnih istoričara smatra da su mobilizacioni planovi Nemačke, Francuske i Rusije automatski eskalirali konflikt. Fric Fišer naglasak stavlja na urođenu agresivnu prirodu Šlifenovog plana koji je predviđao vođenje rata na dva fronta. Borba na dva fronta značila je da Nemačka mora brzo da eliminiše jednog protivnika pre nego što se obračuna sa drugim. Plan je predviđao iznenadni snažan zaobilazni manevar kroz Belgiju kako bi se Francuska porazila pre nego što sprovede mobilizaciju. Posle napada na Francusku, nemačka armija bi železnicom bila prebačena na istok gde bi uništila rusku armiju kojoj je trebalo znatno više vremena da se u potpunosti mobilizuje.[9]
Francuski plan XVII je predviđao brz prodor u Rursku oblast, koja je predstavljala srce nemačke idustrije, što je u teoriji trebalo da onesposobi Nemačku za dalje vođenje rata.
Ruski plan XIX predviđao je mobilizaciju ruskih snaga na granici sa Austrougarskom i Nemačkom.
Sva tri plana oslanjala su se na brzinu kao na jedan od odlučujućih faktora za pobedu. Pripremljeni su precizni vremenski rasporedi; jednom kad bi mobilizacija započela, bilo bi je veoma teško zaustaviti. Diplomatska odugovlačenja i loša komunikacija samo su dodatno pogoršale ovaj problem.
Takođe, planovi Francuske, Nemačke i Rusije su bili naklonjeni ofanzivnim dejstvima što je bilo u očiglednoj suprotnosti sa značajnim razvojem vatrene moći i odbrambenih položaja.[10][11][12]
Militarizam i autokratija[uredi | uredi izvor]
Američki predsednik Vudro Vilson je bio jedan od zastupnika teorije da je glavni uzročnik Prvog svetskog rata bio militarizam.[13] Druga stanovišta uzroke za izbijanje rata lociraju u prevelikoj moći aristokratije i vojne elite u zemljama kao što su Nemačka, Rusija i Austro-ugarska. Prema njima, rat je bio posledica njihove težnje ka vojnoj moći i gađenja prema demokratiji. Ova stanovišta su naročito došla do izražaja u anti-nemačkoj propagandi. Zastupnici ove teorije su na kraju prouzrokovali abdikaciju vladara kao što je kajzer Vilhelm II i propast aristrokratije i militarizma uopšte. Ova platforma obezbedila je delimično opravdanje za ulazak SAD u rat nakon kapitulacije Ruskog carstva 1917.
Sile saveznice, Velika Britanija i Francuska, obe demokratije, sukobile su se sa Centralnim silama koje su činile Nemačka, Austro-ugarska i Otomansko carstvo. Rusija, jedna od savezničkih sila, bila je carstvo sve do 1917. ali se protivila podčinjavanju slovenskih naroda od strane Austro-ugarske. Imajući u vidu ovakvu pozadinu, shvatanje rata kao sukoba demokratije sa jedne strane i diktature sa druge, prvobitno je imalo određen legitimitet ali je sa nastavkom konflikta izgubilo na kredibilitetu.
Vilson se nadao da će Liga naroda i opšte razoružanje obezbediti trajni mit. Pozivajući se na H. F. Velsa, on je opisao Prvi svetski rat kao „rat koji će okončati sve ratove“. U tom cilju bio je spreman da stane na stranu Francuske i Britanije uprkos njihovom sopstvenom militarizmu.
Fric Fišer je najveći deo krivice svalio na nemačku aristokratiju.[14] Tvrdio je da su nemačke vođe smatrale da gube moć i da njihovo vreme prolazi. Nemačka Socijal-demokratska partija je već pobedila na nekoliko izbora i sa značajnim biračkim telom, postala je jedna od najbrojnijih političkih partija u Nemačkoj. Iako su izabrane institucije imale relativno malu moć u odnosu na Kajzera, postojalo je strahovanje da je nekakav oblik političke revolucije neizbežan. Rusija je bila usred velike vojne reforme koja je trebalo da bude gotova u 1916-17. Rat bi ujedinio Nemačku i doveo do poraza Rusije pre nego što ova reforma bude sprovedena. U svojim kasnijim radovima Fišer je otišao korak dalje tvrdeći[15] da je Nemačka planirala početak rata još 1912.
Samjuel R. Vilijamson je naglasio ulogu Austro-ugarske monarhije koja se nadala ograničenom ratu protiv Srbije i smatrala je da će, uz snažnu podršku Nemačke uspeti da suzbije Ruske amcbicije na Balkanu. Međutim, rastući srpski nacionalizam i snažna podrška Rusije imali su za posledicu raspad monarhije sastavljene od 11 različitih nacionalnosti.
Balans moći[uredi | uredi izvor]
Jedan od ciljeva spoljne politike velikih sila u predratnim godinama bio je održanje ravnoteže snaga u Evropi. Ovakva nastojanja pretočena su u veoma komplikovanu mrežu tajnih i javnih saveza i sporazuma. Npr. posle Francusko-pruskog rata (1870-71), Britaniji je više odgovarala jaka Nemačka kao protivteža njenom tradicionalnom neprijatelju Francuskoj. Nakon što je Nemačka započela realizaciju svog plana izgradnje snažne mornarice koja je trebalo da parira britanskoj kraljevskoj ratnoj mornarici, ovo stanovište je promenjeno. Francuska je saveznika za suprotstavljanje pretnjni jake Nemačke pronašla u Rusiji. Austrougarska, ugrožena jačanjem Rusije, potražila je saveznika u Nemačkoj.
U trenutku izbijanja Prvog svetskog rata ovi sporazumi su samo delimično određivali na čijoj strani koja država treba da stupi u rat. Britanija koja nije imala sporazum sa Fransukom i Rusijom, ipak je ušla u rat na njihovoj strani; Italija je kasnije odlučila da se pridruži saveznicima. Možda je najznačajniji sporazum bio prvobitni „odbrambeni“ pakt između Nemačke i Austro-Ggarske, koji je Nemačka 1909. proširila odredbom po kojoj će Nemačka pružiti pomoć Austrougarskoj čak i ako ona otpočne rat. [16]
Ekonomski imperijalizam[uredi | uredi izvor]
Vladimir Ilič Lenjin smatrao je da je jedan od glanih uzročnika rata imperijalizam. Lenjin je ovakav zaključak doneo oslanjajući se na ekonomske teorije Karla Marksa i engleskog ekonomiste Džona A. Hobsona koji je predvideo da će neograničena trka za proširenjem tržišta dovesti do globalnog sukoba. [17] Ovaj argument je bio veoma popularan u periodu neposredno pred izbijanje rata i značajno je doprineo usponu komunizma. Lenjin je tvrdio da su bankarski interesi različitih kapitalističko-imperijalističkih sila doveli do sukoba.[18]
Trgovinske barijere[uredi | uredi izvor]
Kordel Hul, američki državni sekretar u administraciji Frenklina Ruzvelta, je verovao da su trgovinske barijere bile glavni uzrok i Prvog i Drugog svetskog rata. On je 1944, pomogao u izradi Breton Vuds sporazuma za smanjivanje trgovinskih barijera i eliminisanje onoga šta je on smatrao za uzrok sukoba[19].
Etnički i politički rivalitet[uredi | uredi izvor]
Slabljenje uticaja Austro-ugarske na Balkanu i jačanje pan-slavesnkog pokreta stvorili su takvu političku atmosferu u kojoj se smatralo da je novi rat na Balkanu neizbežan. Jačanje etničkog nacionalizma odvijalo se paralelno sa stalnim rastom i jačanjem Srbije u kojoj su anti-austrijska osećanja bila naročito vatrena. Austro-ugarska je 1878. okupirala nekadašnju otomansku provinciju Bosnu i Hercegovinu, u kojoj je živeo veliki broj Srba. Bosna je tek 1908. formalno anektirana od strane Austro-ugarske. Narastanje nacionalističkih osećanja takođe se poklopilo i sa slabljenjen Otomanske imperije. Rusija, koja je podržavala pan-slavenski pokret bila je motivisana etničkom i religijskom bliskošću ali i rivalstvom prema Austriji koje je nastalo još u vreme Krimskog rata. Skorašnji događaji kao što je propali pokušaj sklapanja sporazuma između Rusije i Austrije kao i stalno nastojanje Rusije da izbije na toplo more dodatno su motivisali Sankt Peterburg.[20]
Pored navedenih, postojalo je mnoštvo različitih geopolitičkih motiva širom Evrope, npr. gubitak Alzasa i Lorene u Francusko-pruskom ratu stvorio je osećanje iredentističkog revanšizma u toj zemlji. Francuska je na kraju sklopila sporazum sa Rusijom stvorivši Nemačkoj izvesnu mogućnost vođenja rata na dva fronta.
Julska kriza i objava rata[uredi | uredi izvor]
Vlada Austro-ugarske iskoristila je ubistvo nadvojvode Franca Ferdinanda kao povod za rešavanje srpskog pitanja u čemu je imala podršku Nemačke. 23. jula 1914. Srbiji je upućen ultimatum koji je sadržao deset zahteva, od kojih su neki bili neprihvatljivi za suverenu državu. Odgovor Srbije na ultimatum je imao rezervisan ton ali je zahtev pod brojem šest bio odbijen. Oslanjajući se na podršku Rusije, Srbija je odbila zahtev pod brojem šest (iako je prvobitnim nacrtom odgovora na ultimatum ovaj zahtev bio prihvaćen) i objavila je opštu mobilizaciju. Kao odgovor na to Austro-ugarska je objavila rat Srbiji 28. jula 1914. na šta je Rusija reagovala objavivši delimičnu mobilizaciju snaga na granici sa Austrijom. 31. jula ruski generalštab obavestio je cara da je delimična mobilizacija logistički neizvodiva zbog čega je naređena opšta mobilizacija. Šlifenov plan, koji je predviđao brzi napad na Francusku nije ostavljao mogućnost za mobilizaciju ruskih snaga bez napada na Nemačku ili Austriju. Zbog toga je Nemačka 1. avgusta objavila rat Rusiji, a Francuskoj dva dana kasnije. Tokom napada na Francusku, nemačke snage koje su nastupale ka Parizu, ušle su u Belgiju i narušile njenu neutralnost zbog čega je Britanska imperija ušla u rat. Sa ulaskom Britanske imperije u rat, pet od šest evropskih sila našlo se u najvećem kontinentalnom sukobu u Evropi još od Napoleonovih ratova. [21]
Hronologija[uredi | uredi izvor]
Početna neprijateljstva[uredi | uredi izvor]
Nesporazum između Centralnih sila[uredi | uredi izvor]
Strategija Centralnih sila patila je zbog loše komunikacije. Nemačka je obećala podršku Austro-ugarskoj invaziji Srbije, ali je ova podrška pogrešno protumačena. Austro-ugarska je smatrala da će Nemačka zaštiti njen severni bok od Rusije. Međutim, Nemačka je poremetila Austro-ugarske planove zbog čega je ona morala većinu svojih trupa da pošalje na front prema Rusiji dok Nemačka ne porazi Francusku. Ovaj nesporazum primorao je Austro-ugarsku armiju da podeli svoje snage na dva fronta, prema Rusiji i prema Srbiji.
Afrička kampanja[uredi | uredi izvor]
Neki od prvih sukoba u Prvom svetskom ratu odigrali su se između britanskih, francuskih i nemačkkih kolonijalnih trupa u Africi. 7. avgusta 1914. francuske i britanske trupe izvršile su invaziju na nemački protektorat Togolend. 10. avgusta nemačke snage u Namibiji napale su Južnu Afriku; sporadične i žestoke borbe nastavile su se sve do kraja rata.
Srpska kampanja[uredi | uredi izvor]
Srpska vojska se borila protiv Austrijanaca u bici na Ceru, koja je počela 12. avgusta 1914. Srpska vojska je zauzela odbrambene položaje sa južne strane Save i Drine. Tokom naredne dve nedelje austrijski napadi su odbijeni uz teške nanete im gubitke, što je označilo prvu pobedu Antante u ratu i slomilo austrijske nade o brzoj pobedi. Posledica toga je da je Austrougarska morala da drži značajan broj vojnika na frontu sa Srbijom, što je oslabilo njene napore protiv Rusije.
Nemačke snage u Belgiji i Francuskoj[uredi | uredi izvor]
Nemci su na početku imali velike uspehe u bici za granice (14. avgust-24. avgust). Međutim, Rusija je napala u Istočnoj Pruskoj što je dovelo do preusmerenja nemačkih snaga namenjenih Zapadnom frontu. Nemačka je porazila Rusiju u seriji bitaka grupno nazvanih bitka kod Tanenberga (17. avgust - 2. septembar). Međutim, ova diverzija je produbila probleme nedovoljne brzine napredovanja koje nemački glavni štab nije predvideo. Šlifenov plan je originalno podrazumevao da desno krilo nemačke armije prodre i prođe zapadno od Pariza. Međutim, kapacitet i sporost konjskog transporta je usporio snabdevanje nemačke vojske, što je na kraju omogućilo Francuzima i Britancima da zaustave nemačko napredovanje istočno od Pariza u Prvoj bici na Marni (5. septembar-12. septembar). Zbog toga su Centralne sile ostale bez brze pobede, i morale su da vode rat na dva fronta. Nemačka vojska se probila u dobru odbrambenu poziciju unutar Francuske, i trajno je onesposobila 230.000 britanskih i francuskih vojnika više nego što je ona izgubila. Uprkos ovome, problemi u komunikaciji, i komandne odluke sumnjivog kvaliteta su koštale Nemačku šanse da brzo pobedi.
Azija i Pacifik[uredi | uredi izvor]
Novi Zeland je okupirao Nemačku Samou (kasnije Zapadnu Samou) 30. avgusta. 11. septembra, Australijske pomorske i vojne ekspedicione snage su se iskrcale na ostrvo Nova Pomeranija (kasnije Nova Britanija), koje je bilo deo Nemačke Nove Gvineje. Japan je zauzeo nemačke kolonije u Mikroneziji, a posle Bitke za Cingtao, i nemačku luku Cingtao, na kineskom poluostrvu Šandong. U roku od nekoliko nedelja, savezničke snage su zauzele sve nemačke teritorije na Pacifiku.
Rane faze[uredi | uredi izvor]
Početak rovovskog rata[uredi | uredi izvor]
Vojne taktike od pre Prvog svetskog rata nisu držale korak sa napretkom u tehnologiji. Izgrađeni su impresivni odbrambeni sistemi, koje zastarela taktika nije mogla da probije tokom većeg dela rata. Bodljikava žica je predstavljala značajnu prepreku za masovne pešadijske napade. Artiljerija, mnogo smrtonosnija nego tokom 1870ih, u sprezi sa mitraljezima, je učinila prelazak brisanog terena vrlo teškim. Nemci su uveli otrovni gas, a ubrzo su obe strane počele da ga koriste, iako se nikada nije pokazao odlučujućim faktorom u dobijanju bitke. Efekti gasa su bili brutalni, dovodio je do spore i bolne smrti, i otrovnog gasa su se najviše plašile obe strane, i predstavlja jedan od najbolje upamćenih užasa rata. Stratezi obe strane nisu uspeli da razviju taktike za probijanje ušančenih pozicija bez velikih gubitaka. Međutim, u to vreme, tehnologija je počela da daje i nova ofanzivna oružja, kao što je tenk. Tenkove su najviše koristile Britanija i Francuska; Nemci su koristili zarobljene savezničke tenkove, kao i malu količinu iz sopstvene proizvodnje.
Nakon Prve bitke na Marni, obe strane su započele uzajamnu seriju manevara kojima su pokušavale da zaobiđu neprijateljsku liniju fronta, što je dovelo do takozvane trke ka moru (pokušaji zaobilaženja su trajali sve dok se front nije proširio do obale). Britanske i francuske snage sa jedne strane, a nemačke sa druge, bile su ušančene od Lorene do flamanske obale u Belgiji. Britanija i Francuska su želele da naprave ofanzivu, dok je Nemačka pokušavala da odbrani osvojene teritorije; zbog toga su nemački rovovi načelno bili mnogo bolje konstruisani nego saveznički. Anglo-francuski rovovi su napravljeni kao privermeni, pre nego što bi njihove snage prodrle kroz neprijateljsku odbranu. Obe strane su pokušavale da prekinu pat poziciju korišćenjem naučnih i tehnoloških napedaka. Aprila 1915, Nemci su prvi put koristili otrovni gas (prekršivši Hašku konvenciju) i otvorili 6 kilometara široku rupu u savezničkim linijama kada su se britanske i francuske kolonijalne snage povlačile. Kanadski vojnici su zatvorili rupu tokom Druge bitke za Ipr. Tokom Treće bitke za Ipr, kanadske i australijsko-novozelanđanske trupe su zauzele selo Pašendejl.
1. jul 1916, prvi dan Bitke na Somi, je za Britansku vojsku bio najkrvaviji dan u istoriji - 57.470 vojnika je izbačeno iz stroja, a 19.240 poginulo. Većina žrtava je pala toko prvog sata napada. Cela ofanziva je koštala Britansku vojsku skoro pola miliona ljudi[22].
Nijedna strana nije bila u stanju da zada odlučujći udarac naredne dve godine, mada je nemačka produžena akcija kod Verdena tokom 1916, uz neuspeh Antante na Somi,[traži se izvor] dovela iscrpljenu francuskju vojsku na rub kolapsa. Uzaludni pokušaji frontalnih napada, tvrdoglava upornost u upotrebi neefikasnog metoda[traži se izvor], su puno koštali francusku i britansku pešadiju, i doveli do širenja pobuna, posebno tokom Nivelove ofanzive.
Od 1915. do 1917, Britanija i Francuska su pretrpele više gubitaka od Nemačke, što je bilo uzrokovano i strateškim i taktičkim odlukama obe strane. Na strateškom nivou, dok su Nemci sproveli samo jednu glavnu ofanzivu kod Verdena, Saveznici su načinili više pokušaja proboja kroz nemačke linije. Na taktičkom nivou, nemačka defanzivna doktrina je bila dobro prilagođena rovovskom ratovanju, sa relativno slabo branjenim žrtvenim isturenim pozicijama[traži se izvor], i snažnijim glavnim položajem sa koga bi trenutno mogao da se započne snažan kontranapad. Ova kombinacija je obično bila efikasna u odbacivanju napadača uz male gubitke po Nemce[traži se izvor]. Pa ipak, gubitak života sa obe strane je bio zapanjujuć.
Ludendorf je o borbama 1917. napisao: 25. avgust je zaključio drugu fazu bitke za Flandriju. Skupo nas je koštala…. Skupe avgustovske bitke u Flandriji i kod Verdena su stavile zapadne trupe pod veliki pritisak. Uprkos svoj zaštiti koju su imale, izgledale su manje-više bespomoćno pod enormnim udarom neprijateljske artiljerije. U nekim trenucima, vojska više nije ispoljavala čvrstoću kojoj sam se ja, zajedno sa ostalim komandantima, nadao. Neprijatelj je uspeo da se prilagodi našoj metodi sprovođenja kontranapada.… Ja sam sam bio pod strašnim pritiskom. Stanje na zapadu kao da je sprečavalo sprovođenje naših planova drugde.
O bici za izbočinu Menin je pisao: Još jedan strašan napad na naše linije je načinjen 20. septembra…. Neprijateljski napad 20. je bio uspešan, što je pokazalo nadmoć napada nad odbranom. Njegova snaga nije bila u tenkovima… Snaga napada je ležala u artiljeriji, i u činjenici da naša nije nanela dovoljne gubitke neprijateljskoj pešadiji dok se ona grupisala, i iznad svega, tokom samog napada.[23]
Oko 800.000 vojnika iz Britanskog carstva je bilo na Zapadnom frontu u svakom trenutku[traži se izvor]. 1.000 bataljona, koji su okupirali sektore na frontu od Severnog mora do reke Orne, je funkcionisalo po mesec dana dugom rotacionom sistemu od četiri faze, osim u vreme ofanziva. Front je imao preko 9.600 km rovova. Svaki bataljon je držao svoj sektor oko nedelju dana, pre nego što bi se povukao na potporne linije, a zatim dalje na rezervne linije. Nakon toga bi usledila nedelja odmora van fronta, često u oblasti Poperinga ili Amjena.
Tokom Bitke kod Arasa 1917, jedini značajan uspeh britanske vojske je bilo zauzimanje izbočine Vimi od strane Kanadskog korpusa pod ser Arturom Karijem i Džulijanom Bingom. Napadačke snage su po prvi put uspele da zauzmu, brzo pošalju pojačanje, i zadrže izbočinu koja brani ravnicu Due, bogatu ugljem[24].
Rat na moru[uredi | uredi izvor]
Na početku rata, Nemačko carstvo je imalo krstarice razasute širom sveta, od kojih su neke kasnije korišćene za napade na savezničke trgovačke brodove. Britanska Kraljevska mornarica ih je sistematski lovila, ali je za nju predstavljala sramotu činjenica da nije mogla da zaštiti savezničke brodove. Na primer, nemačka laka krstarica Emden, deo istočnoazijske eskadrile stacionirane u Cingtau je zarobila ili uništila 15 trgovačkih brodova, i potopila rusku krstaricu i francuski razarač. Međutim, najveći deo Nemačke istočnoazijske eskadrile koja se sastojala od oklopljenih krstarica Šarnhorst i Gnajzenau, lakih krstarica Nirnberg i Lajpcig i dva transportna broda nije imala naređenja da napada savezničke brodove, već je bila na putu ka Nemačkoj kada se susrela sa elementima britanske flote. Nemačka flotila, zajedno sa Drezdenom, je potopila dve oklopljene krstarice u bici kod koronela, ali je gotovo potpuno uništena u bici kod Foklandskih ostrva decembra 1914. Samo je Drezden pobegao[25].
Ubrzo nakon početka neprijateljstava, Britanija je započela pomorsku blokadu Nemačke. Ova strategija se pokazala efikasnom, odsekavši vitalne linije vojnog i civilnog snabdevanja, iako je blokada kršila opšteprihvaćeni međunarodni zakon kodifikovan u nekoliko međunarodnih sporazume iz prethodna dva veka[26]. Britanija je minirala međunarodne vode da bi sprečila bilo koji brod da uđe u određene delove okeana, što je uzrokovalo opasnost i za neutralne brodove[27]. Usled ograničenih reakcija na ovakvo ponašanje, Nemačka je očekivala sličan odgovor i na svoju taktiku neograničenog podmorničkog ratovanja[28].
.jpg)
Bitka kod Jilanda 1916 (nem. Skagerrakschlacht, ili Bitka kod Skageraka) se razvila u najveću pomorsku bitku tokom rata, jedini sukob bojnih brodova punih razmera. Bitka se odvijala od 31. maja do 1. juna, 1916, u Severnom moru kod Jilanda. Nemačkom Flotom visokog mora (nem. Hochseeflotte) je komandovao viceadmiral Rajnhard Šer, dok je britansku Veliku flotu (engl. Grand Fleet) vodio admiral ser Džon Dželikou. Ishod je bio nerešen, jer su Nemci koje je nadmanevrisala veća britanska flota, uspeli da pobegnu i da nanesu više štete britanskoj floti nego što su oni pretrpeli. Međutim, strateški, Britanci su osigurali kontrolu nad morem, što je značilo da je veliki broj nemačkih brodova ostao zarobljen u lukama do kraja rata.
Nemačke podmornice pokušale su da preseku pomorsku liniju snabdevanja između Severne Amerike i Britanije.[29] Priroda podmorničkog rata značila je da je do napada najčešće dolazilo bez prethodnog upozorenja zbog čega su posade trgovačkih brodova imale male šanse za preživljavanje.[30] Zbog ovakvog načina vođenja podmorničkog rata, SAD su uložile zvaničan protest, što je dovelo do izmena u načinu dejstva nemačkih podmornica. Posle nesrećnog potapanja putničkog broda RMS Luizitanija 1915. Nemačka je obećala da neće više napadati putničke brodove dok je Britanija počela sa naoružavanjem svojih trgovačkih brodova. Konačno, početkom 1917. Nemačka je usvojila politiko neograničenog podmorničkog rata, shvativši da će Amerika najverovatnije ući u rat na strani sila Antante.[31] Nemačka je pokušala da u potpunosti onemogući saveznički pomorski transport pre nego što SAD prebaci trupe na evropski kontinent.
Opasnost od nemačkih podmornica značajno je opala kada je 1917. uveden sistem konvoja koje su pratili razarači. Ovakva taktika otežala je nemačkim podmornicama pronalaženje meta, što je dovelo do naglog smanjenja gubitaka; nakon uvođenja hidrofona i dubinskih bombi, prateći razarači su dobili mogućnost da napadnu nemačke podmornice i da ih potope. Sistem konvoja usporio je dotok ratnog materijala zbog vremena potrebnog za prikupljanje brodova i formiranje konvoja. Problem je rešen pokretanjem obimnog programa izgradnje velikog broja transportnih brodova. Brodovi koji su prevozili trupe bili su previše brzi za nemačke podmornice zbog čega nisu bili uključeni u sistem konvoja u Severnom Atlantiku.[32][33]
Prvi svetski rat je takođe bio prvi sukob u kojem su upotrebljeni nosači aviona. U julu 1918. Sopovit Kemeli koji su poleteli sa britanskog nosača aviona HMS Fjurios, izvršili su uspešan napad na bazu nemačkih cepelina u Tondernu.[34]
Južna bojišta[uredi | uredi izvor]
Rat na Balkanu[uredi | uredi izvor]
Suočena sa Rusijom, Austrougarska je mogla da odvoji samo trećinu svoje vojske u napadu na Srbiju. Nakon velikih pretrpljenih gubitaka, Austrijanci su nakratko okupirali Beograd. Međutim, srpski kontranapad ih je uspeo isterati iz zemlje do kraja 1914. Tokom prvih devet meseci 1915, Austrougarska je koristila svoje vojne razerve u ratu protiv Italije. Međutim, nemačke i austrougarske diplomate su uspele da ubede Bugarsku da se pridruži u napadu na Srbiju.
Srbija je bila okupirana za nešto više od mesec dana. Napad je počeo 5. oktobra 1915. kada su Centralne sile pokrenule ofanzivu sa Save i Dunava; četiri dana kasnije Bugari su se pridružili napadu sa istoka. Srpska vojska, pošto se borila na dva fronta i bila suočena sa sigurnim porazom, počela je povlačenje prema obali Jadranskog mora, kroz Crnu Goru i Albaniju. Crnogorska vojska je štitila srpsko povlačenje u Mojkovačkoj bici 6. i 7. januara 1916, ali su na kraju Austrijanci zauzeli i Crnu Goru. Srpska vojska je savezničkim brodovima prebačena u Grčku i severnu Afriku.
Solunski front je osnovan krajem 1915. kada su francuske i britanske snage iskrcale kod Soluna da bi pružili pomoć i izvršili pritisak na grčku vladu da objavi rat. Na nesreću Saveznika, pro-nemački kralj Grčke Konstantin I je raspustio vladu pro-savezničkog premijera Elefteriosa Venizelosa, pre nego što su savezničke snage mogle stići.
Posle osvajanja, Srbija je bila podeljena između Austrougarske i Bugarske. Bugari su u svojoj okupacionoj zoni započeli bugarizaciju srpskog stanovništva, zabranivši srpsku ćirilicu i Srpsku pravoslavnu crkvu. Nakon prisilne mobilizacije srpskog stanovništva u bugarsku vojsku 1917, izbio je Toplički ustanak. Srpski ustanici su za kratko vreme oslobodili teritoriju između Kopaonika i Južne Morave. Ustanak je ugušen zajedničkim naporima bugarskih i austrijskih snaga krajem marta 1917.
Solunski front se veći deo vremena pokazao statičnim. Srpske snage su oslobodile deo svoje teritorije osloobodivši Bitolj 19. novembra 1916.
Otomansko carstvo[uredi | uredi izvor]
Otomansko carstvo se svrstalo sa Centralnim silama, potpisavši tajni Otomansko-nemački sporazum u avgustu 1914. To je predstavljalo pretnju za ruske teritorije na Kavkazu i britansku komunikaciju sa Indijom preko Sueckog kanala. Britanci i Francuzi su otvorili prekomorske frontove Galipoljskim (1915) i Mesopotamskim pohodom. Turci su u Galipolju uspešno odbili britanski, francuski, australijski i novozelanđanski napad. Međutim, u Mesopotamiji, nakon katastrofalne Opsade Kuta (1915-16), Britanske imperijalne snage su se reorganizovale i zauzele Bagdad u martu 1917. Dalje na zapadu u Sinajskom i palestinskom pohodu, početni britanski neuspesi su prevaziđeni kada je u decembru 1917 osvojen Jerusalim. Egipatske ekspedicione snage, pod komandom feldmaršala Edmunda Alenbija, su slomile otomanske snage u bici za Megido u septembru 1918.
Ruska vojska se najbolje pokazala na Kavkazu. Enver paša, vrhovni komandant turske vojske, je bio ambiciozan i sanjao je o osvajanju srednje Azije, ali je bio slab zapovednik.[35] Pokrenuo je ofanzivu protiv RUsa na Kakvazu u decembru 1914. sa 100.000 svojih vojnika. Insistirajući na frontalnom napadu na ruske planinske položaje u zimi izgubio je 86% svoje vojske u bici kod Sarikamiša.[36]
Ruski zapovednik od 1915. do 1916, general Nikolaj Judenič, je nizom pobeda isterao Turke iz većeg dela južnog Kavkaza.[36] Godine 1917, ruski veliki vojvoda Nikolaj preuzeo je zapovedništvo na kavkaskom frontu. Nikolaj je planirao da izgradi železničku prugu od Gruzije do osvojenih teritorija kako bi sveže trupe mogle stići za novu ofanzivu 1917. Međutim, u martu 1917. car je zbačen u februarskoj revoluciji i ruska kavkaska armija počela je da se raspada. U novonastaloj situaciji, jermenske dobrovoljačke jedinice stavile su se pod komandu generala Tovmas Nazarbekian, sa Drokao civilnog komesara Administrativne uprave Zapadne Jermenije. The front line had three main divisions: Movses Silikyan, Andranik, and Mikhail Areshian. Another regular unit was under Colonel Korganian. There were Armenian partisan guerrilla detachments (more than 40,000[37]) accompanying these main units.
The Arab Revolt was a major cause of the Ottoman Empire's defeat. The revolts started with the Battle of Mecca by Sherif Hussain of Mecca with the help of Britain in June 1916, and ended with the Ottoman surrender of Damascus. Fakhri Pasha the Ottoman commander of Medina showed stubborn resistance for over two and half years during the Siege of Medina.
Along the border of Italian Libya and British Egypt, the Senussi tribe, incited and armed by the Turks, waged a small-scale guerrilla war against Allied troops. According to Martin Gilbert's The First World War, the British were forced to dispatch 12,000 troops to deal with the Senussi. Their rebellion was finally crushed in mid-1916.
Italijansko učešće[uredi | uredi izvor]
Italija je bila u savezu sa Nemačkom i Austrougarskom od 1882. kao deo Trojnog saveza. Međutim, ona je imala svoje pretenzije na austrijske teritorije Trentino, Istru i Dalmaciju. Rim je imao tajni pakt iz 1902. sa Francuskom, koji je poništavao njen savez sa Austrijom.[38] Na početku neprijateljstava, Italija je odbila da angažuje svoju vojsku, tvrdeći da je Trojni savez bio defanzivne prirode i da je Austrougarska agresor. Austrougarska je počela da počela pregovore kako bi osigurala italijansku nezavisnost, nudivši Italiji francusku koloniju Tunis. Međutim, Italija se pridružila silama Antante u aprilu 1915. i objavila rat Austrougarskoj u maju. Petnaest meseci kasnije, Italija je objavila rat Nemačkoj.
U vojnom smislu, Italijani su imali brojčanu nadmoć. Međutim, ova prednost je izgubljena zbog teškog terena u ko su se odvijale borbe, kao i zbog korišćene strategije. Italijanski feldmaršal Luiđi Kadorna, uporni zagovornik frontalnog napada, je maštao o proboju u Sloveniju, zauzimanju Ljubljane i ugrožavanju Beča. Ovo je bio napoleonski plan, koji nije imao realne šanse za uspeh u eri bodljikavih žica, mitraljeza i artiljerijske vatre, kombinovanim sa brdovitim i planinskim terenom.
Kadorna je insistirao na napadu na frontu na Soči. Pokrenuo je 11 napada ne osvrćući se na živote svojih vojnika. Italijani su takođe izveli ofanzive kako bi oslabili pritisak na ostalim savezničkim frontovima. On the Trentino front, the Austro-Hungarians took advantage of the mountainous terrain, which favoured the defender. After an initial strategic retreat, the front remained largely unchanged, while Austrian Kaiserschützen and Standschützen and Italian Alpini engaged in bitter hand-to-hand combat throughout the summer. The Austro-Hungarians counter-attacked in the Altopiano of Asiago, towards Verona and Padua, in the spring of 1916 (Strafexpedition), but made little progress.
Beginning in 1915, the Italians mounted eleven offensives along the Isonzo River, north-east of Trieste. All eleven offensives were repelled by the Austro-Hungarians,[traži se izvor] who held the higher ground. In the summer of 1916, the Italians captured the town of Gorizia. After this minor victory, the front remained static for over a year, despite several Italian offensives.
Indijski doprinos ratu[uredi | uredi izvor]
Uprkos britanskim strahovanjima da će sa početkom Prvog svetskog rata u Indiji izbiti oružana pobuna protiv britanaca, najznačajniji indijski političari ostali su lojalni britanskoj kruni i pružili su punu podršku Velikoj Britaniji. Indija je značajno doprinela britanskim ratnim naporima obezbeđujući sveže ljudstvo i sirovine. Puna podrška Britaniji tokom rata bila je rezultat politike Indijskog kongresa koji je smatrao da će, u znak zahvalnosti Britanija dati Indiji veći stepen samouprave. Međutim, Britanija je po završetku rata izneverila indijska očekivanja što je dovelo do ponovnog otpora indijskog naroda i nastavka borbe za nezavisnost pod vođstvom Mohandasa Karamčada Gandija. Oko 1.3 miliona indijskih vojnika i radnika služilo je u Evropi, Africi i na Bliskom istoku, dok su indijska vlada i maharadže slale velike količine hrane, novca i municije. U borbama u Evropi učestovalo je 140.000 indijskih vojnika, dok je na bliskom istoku ovaj broj iznosio oko 700.000. Tokom rata poginulo je 47.746 indijskih vojnika, a 65.126 je bilo ranjeno.[39]
Indian independence movement[uredi | uredi izvor]
Bengal and Punjab remained hotbeds of anti-colonial activities. Terrorism in Bengal, increasingly closely linked with the unrests in Punjab, was significant enough to nearly paralyse the regional administration. Also from the beginning of the war, expatriate Indian population, notably in Germany, United States and Canada, headed by the Indian Independence Committee and the Ghadar Party respectively, attempted to trigger insurrections in India on the lines of the 1857 uprising with Irish Republican, German and Turkish help in a massive conspiracy that has since come to be called the Hindu German conspiracy. The conspiracy also made attempts to rally the Amir of Afghanistan against British India, starting a political process in that country that culminated three years later in the assassination of Amir Habibullah and precipitation of the Third Anglo-Afghan war. A number of failed attempts at mutiny were made in India, of which the February mutiny plan and the Singapore mutiny remain most notable. This movement was suppressed by means of a massive international counter-intelligence operation and draconian political acts (including the Defence of India act 1915) that lasted nearly ten years.[40][41][42]
The Ghadarites also attempted to organise incursions from the western border of India, recruiting Indian prisoners of war from Turkey, Germany, Mesopotamia. Ghadarite rebels, led by Sufi Amba Prasad, fought along with Turkish forces in Iran and in Turkey. Plans were made in Constantinopole to organise a campaign from Persia, through Balochistan, to Punjab. These forces were involved skirmishes that captured the frontier city of Karman, taking into custody the British consul. Percy Sykes's campaign in Persia was directed mostly against these composite forces. It was at this time that the Aga Khan and his brother were recruited into the British War effort. However, the Aga Khan's brother was captured and shot dead by the rebels, who also successfully harassed British Forces in Sistan in Afghanistan, confining British forces to Karamshir in Baluchistan, later moving towards Karachi. They were able to take control of the coastal towns of Gawador and Dawar. The Baluchi chief of Bampur, having declared his independence from the British rule, also joined the Ghadarite forces. It was not before the war in Europe turned for the worse for Turkey and Baghdad was captured by the British forces that the Ghadarite forces, their supply lines starved, were finally dislodged. They retreated to regroup at Shiraz, where they were finally defeated after a bitter fight. Amba Prasad Sufi was killed in this battle. The Ghadarites carried on guerrilla warfare along with the Iranian partisans till 1919.[43][44][45][46]
Although the conflict in India was not explicitly a part of the First World War, it was part of the wider strategic context. The British attempt to subjugate the rebelling tribal leaders drew away much needed troops from other theaters, in particular, of course, the Western Front, where the real decisive victory would be made.
The reason why some Indian and Afghani tribes rose up simply came down to years of discontent which erupted, probably not coincidentally, during the First World War. It is likely that the tribal leaders were aware that Britain would not be able to field the required men, in terms of either number or quality, but the underestimated the strategic importance of India to the British. Despite being far from the epicenter of the conflict, India provided a bounty of men for the fronts. Its produce was also needed for the British war effort and many trade routes running to other profitable areas of the Empire ran through India. Therefore, although the British were not able to send the men that they wanted, they were able to send enough to mount a gradual but effective counter-guerrilla war against the tribesmen. The fighting continued into 1919 and in some areas lasted even longer.
Istočni front[uredi | uredi izvor]
Početne aktivnosti[uredi | uredi izvor]
Dok je na Zapadnom frontu došlo do pat pozicije, rat se nastavio na istoku. Početni ruski planovi su podrazumevali simultanu invaziju na austrijsku Galiciju i nemačku Istočnu Prusku. Iako je početni ruski napad u Galiciji bio u velikoj meri uspešan, iz Istočne Pruske su ruske snage isterali Hindenburg i Ludendorf kod Tanenberga i Mazurskih jezera u avgustu i septembru 1914. Do ovakvog razvoja događaja je dovela i činjenica da je Rusija imala manje razvijenu industriju i neefikasno vojno rukovodstvo. Do proleća 1915, Rusi su se povukli u Galiciju, a u maju su Centralne sile napravile veliki proboj na južnim granicama Poljske. 5. avgusta su osvojili Varšavu i naterali Ruse na povlačenje iz Poljske. Ovo je u Rusiji postalo poznato kao Veliko povlačenje, a u Nemačkoj kao Veliko napredovanje.
Ruska revolucija[uredi | uredi izvor]
Nezadovoljstvo ruskom vladom zbog vođenja rata je raslo, uprkos uspešnoj Brusilovljevoj ofanzivi u istočnoj Galiciji. Uspeh je bio potkopan odupiranjem ostalih generala da angažuju svoje trupe da bi se osigurala pobeda. Ruske i savezničke snage su samo privremeno dignute iz mrtvih ulaskom Rumunije u rat 27. avgusta. Nemačke snage su došle u pomoć austrijskim trupava u Transilvaniji i Bukurešt je pao u ruke Centralnim silama 6. decembra. U međuvremenu, nemiri su rasli u Rusiji, kako je car Nikolaj II Romanov ostao na frontu. Nesposobna vladavina carice Aleksandre je izazvala proteste i rezultovala je ubistvom njenog miljenika Raspućina krajem 1916.
U martu 1917. demonstracije u Petrogradu su se okončale abdikacijom Nikolaja II i imenovanjem slabe Privremene ruske vlade, koja je delila vlast sa Petrogradskim sovjetom socijalista. Ovakvo uređenje je dovelo do konfuzije i haosa i na frontu i kod kuće. Vojska je postala izuzetno neefikasna.
Rat i vlada su postajali sve nepopularniji. Nezadovoljstvo njima je dovelo do porasta popularnosti boljševika, na čelu sa Vladimirom Leljinom. On je obećao da će izvući Rusiju iz rata i uspeo je da dođe na vlast. Trijumf boljševika u novembru je pratilo primirje u decembru i pregovori sa Nemačkom. U početku su boljševici odbijali nemačke uslove, ali kada je Nemačka nastavila rat i marširala kroz Ukrajinu bez poteškoća, nova vlada je potpisala Brest-Litovski mir 3. marta 1918. Mir je izbacio Rusiju iz rata i predao znatan deo njenih teritorija, uključujući Finsku, baltičke zemlje i delove Poljske i Ukrajine Centralnim silama.
Sa prihvatanjem Brest-Litovskog mira, Antanta više nije postojala. Savezničke snage su izvele invaziju niskog inteziteta na Rusiju da spreče nemačko eksploatisanje ruskih resursa, i u manjoj meri, kao podrška Belima u Ruskom građanskom ratu. Savezničke trupe su se iskrcale u Arhangelsku i Vladivostoku.
1917-1918[uredi | uredi izvor]
Događaji iz 1917. su se pokazali odlučujućim za kraj rata, mada se njihovi efekti nisu u punoj meri osetili do 1918. Britanska pomorska blokada je počela ozbiljno da utiče na Nemačku. Kao odgovor, februara 1917, nemački glavni štab je nagovorio kancelara Teobalda fon Betmana Holvega da objavi odobri neograničen podmornički rat, u cilju da se izgladnjivanjem porazi Britanija. Potopljena tonaža je porasla na preko 500.000 tona mesečno od februara do jula. Najveću vrednost od 860.000 je dostigla u aprilu. Nakon jula, ponovo uvedeni sistem konvoja je postao vrlo efikasan u neutralisanju opasnosti od nemačkih podmornica. Britanija je otklonila opasnost od izgladnjivanja, a nemačka industrija je počela da posustaje.
Pobeda Austorugarske i Nemačke u bici kod Kobarida je navela Saveznike da na Rapalskoj konferenciji oforme Vrhovni saveznički savet kako bi koordinisali planiranje. Pre toga, britanska i francuska vojska su funkcionisale pod odvojenim komandama.
Centralne sile su u decembru potpisale primirje sa Rusijom. Ovo je oslobodilo njihove trupe za upotrebu na zapadu. Ironično je da su Nemci mogli da prebace više trupa na zapad da nisu zauzeli tako velike teritorije. Uz nemačka pojačanja i sveže američke trupe, finalni ishod rata se odlučivao na Zapadnom frontu. Centralne sile su znale da ne mogu da pobede u produženom ratu, pa su se uzdale u brzu ofanzivu. Štaviše, vođe Centralnih sila i Saveznika su se sve više plašile socijalnih nemira i revolucije u Evropi. Zbog svega ovoga su obe strane hitno želele odlučnu pobedu[47].
Ulazak Sjedinjenih Država u rat[uredi | uredi izvor]
Sjedinjene Države su isprva vodile politiku izolacionizma, izbegavajući sukob, i pokušavajući da zagovaraju mir. Ovo je dovelo do povećanih tenzija sa Berlinom i Londonom. Kada je nemačka podmornica 1915. potopila britanski putnički brod Luzitanija, na kome je iblo 128 Amerikanaca, predsednik Amerike, Vudro Vilson je izjavio, Amerika je suviše ponosna da bi ratovala, i zahtevao da se prekinu napadi na putničke brodove. Nemačka je poslušala. Vilson je učestalo upozoravao da SAD neće tolerisati neograničeni podmornički rat, to jest kršenje međunarodnog prava i američkih shvatanja ljudskih prava. Bio je pod pritiskom bivšeg predsednika Teodora Ruzvelta, koji je nemačko delovanje nazivao gusarenjem[48]. Vilsonova želja da bude važan učesnik pregovora na kraju rata kako bi promovisao Ligu naroda je takođe igrala važnu ulogu[49]. Vilsonov državni sekretar, Vilijam Dženings Brajan, je dao ostavku u znak protesta protiv predsednikove ratnohuškačke diplomatije. Među dodatnim faktorima koji su uticali na ulazak SAD u rat su i sumnja u nemačku sabotažu koja je izazvala Blek Tom eksploziju (skladište municije) u Nju Džerziju, i izazivanje Kingslend eksplozije (fabrika municije).
Januara 1917, nakon pritiska mornarice na kajzera, Nemačka je nastavila neograničeni podmornički rat. Britanska tajna kraljevska mornarička kriptoanalitička grupa, Soba 40, je razbila nemačku diplomatsku šifru. Presreli su nemački predlog Meksiku (Cimermanov telegram) da Meksiko uđe u rat kao nemački saveznik protiv Sjedinjenih Država u slučaju da SAD uđu u rat. Po ovom predlogu, ako SAD uđu u rat, Meksiko bi objavio rat Sjedinjenim Državama i u rat uveo i Japan kao svog saveznika. Ovo bi sprečilo Amerikance da pošalju trupe u Evropu, i dalo vremena Nemačkoj da podmorničkim ratovanjem uguši Britaniju prekidanjem vitalnih linija snabdevanja. Zauzvrat, Nemci su obećali Meksiku podršku u ponovnom zauzimanju Teksasa, Novog Meksika i Arizone[50].
Nakon što su Britanci pokazali sadržaj Cimermanovog telegrama Amerikancima, predsednik Vilson, koji je ponovo izabran za predsednika između ostalog i na osnovu činjenice da je sprečio uplitanje zemlje u rat, je objavio telegram kako bi dobio podršku za ulazak SAD u rat. Prethodno je vodio politiku neutralnosti, mada je pozivao na naoružavanje američkih trgovačkih brodova koji su doturali municiju Britaniji, i krišom podržavao britansku blokadu nemačkih luka i miniranje međunarodnih voda, i sprečavao isporuke hrane iz Sjedinjenih Država i sa drugih strana Nemačkoj. Nakon što su podmornice potopile sedam američkih trgovačkih brodova, i nakon što je objavljen Cimermanov telegram, Vilson je pozvao na rat sa Nemačkom, a Kongres je rat objavio 6. aprila 1917[51].
Ključna za učešće SAD u ratu je bila masivna domaća propaganda koju je vodio KOmitet za javne informacije, a nadgledao Džordž Kril. Kampanja je uključivala desetine hiljada istaknutih ljudi koje je izabrala vlada, a koji su na hiljadama javnih okupljanja držali brižljivo pripremljene pro-ratne govore. U akciju su bile uključene i druge grane vlasti, a privatne osvetničke grupe poput Američke zaštitničke lige, su sprovodile represiju protiv ljudi koji su se protivili ulasku SAD u rat, ili su bili nemačkog porekla. Ostali oblici propagande su uključivali filmove, fotografije, velike postere (koje su dizajnirali poznati ilustratori kao što je Luis D. Fančer), članke u časopisima i novinama, i slično.
Sjedinjene Države nikada nisu formalno bile članica Saveznika, ali su postale neka vrsta priružene sile. SAD su imale malu vojsku, ali su regrutovale četiri miliona vojnika, i u leto 1918. su slale 10.000 svežih vojnika u Francusku svakog dana. Nemačka se preračunala, verujući da će Sjedinjenim Državama biti potrebno mnogo više vremena da pošalju snage u Evropu, i da će njihov dolazak moći da spreče upotrebom podmornica[53].
Mornarica Sjedinjenih Država je poslala grupu bojnih brodova u Skapa Flou kako bi se pridružili britanskoj floti, razarače u Kouv, Irska kao i podmornice u zaštitu konvoja. Nekoliko regimenti marinaca je razmešteno u Francuskoj. Britanci i Francuzi su želeli da se američke jedinice koriste kao pojačanje britanskih i francuskih jedinica na borbenim linijama, ali su Sjedinjene Države odbile ovaj predlog. General Džon Dž. Peršing, komandir Američkih ekspedicionih snaga (AEF), je odbio da razbije američke jedinice kako bi se koristile kao pojačanja britanskih i francuskih jedinica (međutim, dozvolio je da Francuzi koriste borbene jedinice sastavljene od crnaca). AEF doktrina je podrazumevala upotrebu frontalnih napada, što je strategija koju su Britanija i Francuska davno napustile usled velikih gubitaka[54].
Italijanski front[uredi | uredi izvor]
U jesen 1917. zahvaljjući poboljšanoj situaciji na istočnom frontu, Austrijanci su dobili značajna pojačanja uključujući nemačke jurišne trupe i nemački eltini Alpski korpus. 26. oktobra 1917. Centralne sile prešle su u ofanzivu i razbile italijanske snage u bici kod Kaporeta. Razbijene italijanske jedinice povukle su se oko 100 km južno od prvobitne linije fronta. Front je stabilizovan nakon što su reorganizovane italijanske jedinice zaustavile austrijsko napredovanje u bici kod reke Pijave. Zbog izuzetno velikih gubitaka italijanske armije u bici kod Kaporeta, italijanska vlada regrutovala je dečake iz 99, tj. mušku decu rođenu 1899. koja su u trenutku regurutovanja navršila 18 godina.
U seriji bitaka na Azijaćo platou, tokom 1918. Austro-ugarske snage nisu uspele da probiju liniju fronta.
Nemačka prolećna ofanziva 1918.[uredi | uredi izvor]
Nemački general Erih Ludendorf je napravio planove za ofanzivu 1918. na Zapadnom frnotu. Prolećna ofanziva je trebalo da razdvoji britanske i francuske snage serijom taktičkih varki i napada. Nemačka komanda se nadala da će uspeti da zada odlučujući udarac neprijatelju pre nego što značajnije količine američkih snaga stignu. Operacija je započela 21. marta 1918, napadom na britanske snage blizu Amjena. Nemačke snage su uspele da napreduju neverovatnih 60 kilometara[55].
Britanski i francuski rovovi su probijeni korišćenjem nove infiltracione taktike, poznate pod imenom Hutijer taktika, po geenralu Oskaru fon Hutijeru. Prethodne napade je odlikovala duga artiljerijska priprema praćena masovnim napadima[traži se izvor] Međutim, u Prolećnoj ofanzivi, nemačka vojaksa je artiljeriju koristila samo kratko pre infiltriranja malih pešadijskih grupa kroz slabe tačke. Ove grupe bi napadale komandne i logističke delove, a zaobilazile tačke gde je otpor bio jači. Teže naoružana pešadija bi zatim uništavala ove izolovane pozicije. Nemački uspeh se u velikoj meri zasnivao na elementu iznenađenja[traži se izvor].
Linija fronta se pomakla na 120 kilometara od Pariza. Tri teška Krup železnička topa su ispalila 183 granata na grad, zbog čega su mnogi stanovnici Pariza pobegli iz grada. Početna ofanziva je bila toliko uspešna, da je kajzer Vilhelm II proglasio 24. mart državnim praznikom. Mnogi Nemci su mislili da je pobeda blizu. Međutim, nakon žestokih borbi, ofanziva je zaustavljena. Pošto im je nedostajalo tenkova i motorizovane artiljerije, Nemci nisu bili u stanju da se konsoliduju na osvojenim teritorijama. Iznenadno zaustavljanje je bilo uzrokovano i ubacivanjem četiri australijske divizije, kojima je pošlo za rukom da zaustave nemačko napredovanje.
Američke divizije za koje je Peršing želeo da deluju kao nezavisne snage, su dodeljene oslabljenim francuskim i britanski mkomandama 28. marta. Vrhovni ratni savet Savezničkih snaga je osnovan 5. novembra 1917[56]. Za vrhovnog zapovednika savezničkih snaga je izabran general Foš. Hejg, Peten i Peršing su zadržali taktičku kontrolu nad svojim armijama; Foš je preuzeo ulogu koordinatora, a ne upravnu ulogu, i britanska, francuska i američka komanda su uglavnom delovale nezavisno[56].
Nakon ove operacije, Nemačka je započela akciju protiv severnih luka u Lamanšu. Saveznici su zaustavili napredovanje Nemaca uz minimalne teritorijalne dobitke Nemačke. Zatim je nemačka armija na jugu sprovela operacije Bljuher i Jork, široko prema Parizu. Operacija Marna je započeta 15. jula, u pokušaju da se okruži Rems, i počinjući Drugu bitku na Marni. Saveznički kontranapad koji je usledio je označio početak njihove prve uspešne ofanzive tokom rata.
Do 20. jula, Nemci su vraćeni na linije od pre početka Prolećne ofanzive[traži se izvor], ne postignuvši ništa. Nakon ove faze rata na zapadu, nemačka vojska više nikada nije preuzela inicijativu. Nemački gubici između marta i aprila 1918 su iznosili 270.000 vojnika, uključujući mnoge dobro utrenirane jurišnike.
U međuvremenu, u Nemačkoj su stvari išle na gore. Anti-ratni marševi su učestali, a moral armije je opadao. Industrijski proizvod je iznosio 53% onoga iz 1913. godine.
Nove države u ratnoj zoni[uredi | uredi izvor]
1918. su uspostavljene međunarodno priznate Demokratska Republika Jermenija i Demokratska Republika Gruzija na granici Otomanskog carstva, kao i nepriznata Centrokaspijska diktatura i Jugozapadna Kavkaska Republika.
1918, Dašnaci iz Jermenskog nacionalnog oslobodilačkog pokreta su proglasili Demokratsku Republiku Jermeniju (DRJ) preko Jermenski kongres istočnih Jermena (ujedinjeni oblik Jermenskih nacionalnih saveta) nakon raspada Transkavkaske Demokratske Federativne Republike. Tovmas Nazarbekijan je postao prvi glavnokomandujući DRJ. Enver Paša je naredio osnivanje nove vojske pod imenom Armija islama. Naredio je Armiji islama da uđe u DRJ, u cilju zauzimanja Bakua na Kaspijskom moru. Ovoj ofanzivi su se Nemci žestoko protivili. Početkom maja 1918, otomanska vojska je napala novoproglašenu DRJ. Iako su Jermeni uspeli da nanesu jedan poraz otomanskoj vojsci u bici za Sardarapat, otomanska vojska je uspela da razbije jermensku vojsku. Republika Jermenija je bila primorana da potpiše Batumski sporazum juna 1918.
Allied victory: Summer and Autumn 1918[uredi | uredi izvor]
Zapadni front[uredi | uredi izvor]
The Allied counteroffensive, known as the Hundred Days Offensive, began on 8 August 1918. The Battle of Amiens developed with III Corps Fourth British Army on the left, the First French Army on the right, and the Australian and Canadian Corps spearheading the offensive in the centre through Harbonnières.[57][58] It involved 414 tanks of the Mark IV and Mark V type, and 120,000 men. They advanced 12 kilometers (7 miles) into German-held territory in just seven hours. Erich Ludendorff referred to this day as the "Black Day of the German army".[57][59]
The Australian-Canadian spearhead at Amiens, a battle that was the beginning of Germany’s downfall,[60] helped pull the British Armies to the north and the French Armies to the south forward starting the momentum that eventually forced the German Armies back along the western front and into the Hindenburg Line. While German resistance on the British Fourth Army front at Amiens stiffened, after an advance as far as 14 mi (23 km) and brought the battle there to an end, the French Third Army lengthened the Amiens front on August 10, when it was thrown in on the right of the French First Army, and advanced 4 mi (6 km) liberating Lassigny in fighting which lasted until the 16th. South of the French Third Army General Mangin (The Butcher) drove his French Tenth Army forward at Soissons on August 20 to capture eight thousand prisoners, two hundred guns and the Aisne heights overlooking and menacing the German position north of the Vesle.[61] Another "Black day" as described by Ludendorff.
Meanwhile General Byng of the Third British Army, reporting that the enemy on his front was thinning in a limited withdrawal, was ordered to attack with 200 tanks toward Bapaume, opening what is known as the Battle of Albert with the specific orders of "To break the enemy's front, in order to outflank the enemies present battle front" (opposite the British Fourth Army at Amiens).[60] Allied leaders had now realized that to continue an attack after resistance had hardened was a waste of lives and it was better to turn a line than to try and roll over it. Attacks were being undertaken in quick order to take advantage of the successful advances on the flanks and then broken off when that attack lost its initial impetus.[61]
The British Third Army's 15 mi (24 km) front north of Albert progressed after stalling for a day against the main resistance line to which the enemy had withdrawn.[62] Rawlinson’s Fourth British Army was able to battle its left flank forward between Albert and the Somme straightening the line between the advanced positions of the Third Army and the Amiens front which resulted in recapturing Albert at the same time.[63] On August 26 the British First Army on the left of the Third Army was drawn into the battle extending it northward to beyond Arras. The Canadian Corps already being back in the vanguard of the First Army fought their way from Arras eastward 5 mi (8 km) astride the heavily defended Arras-Cambrai before reaching the outer defenses of the Hindenburg line, breaching them on the 28th and 29th. Bapaume fell on the 29th to the New Zealand Division of the Third Army and the Australians, still leading the advance of the Fourth Army, were again able to push forward at Amiens to take Peronne and Mont St. Quentin on August 31. Further south the French First and Third Armies had slowly fought forward while the Tenth Army, who had by now crossed the Ailette and was east of the Chemin des Dames, was now near to the Alberich position of the Hindenburg line.[64] During the last week of August the pressure along a 70 mi (113 km) front against the enemy was heavy and unrelenting. From German accounts, "Each day was spent in bloody fighting against an ever and again on-storming enemy, and nights passed without sleep in retirements to new lines."[65] Even to the north in Flanders the British Second and Fifth Armies during August and September were able to make progress taking prisoners and positions that were previously denied them.[64]
On September 2 the Canadian Corps outflanking of the Hindenburg line, with the breaching of the Wotan Position, made it possible for the Third Army to advance and sent repercussions all along the Western Front. That same day OHL had no choice but to issue orders to six armies for withdrawal back into the Hindenburg line in the south, behind the Canal Du Nord on the Canadian-First Army's front and back to a line east of the Lys in the north, giving up without a fight the salient seized in the previous April.[66] According to Ludendorff “We had to admit the necessity…to withdraw the entire front from the Scarpe to the Vesle.”[67]
In nearly four weeks of fighting since August 8 over 100,000 German prisoners were taken, 75,000 by the BEF and the rest by the French. Since "The Black Day of the German Army" the German High Command realized the war was lost and made attempts for a satisfactory end. The day after the battle Ludenforff told Colonel Mertz "We cannot win the war any more, but we must not lose it either." On August 11 he offered his resignation to the Kaiser, who refused it and replied, "I see that we must strike a balance. We have nearly reached the limit of our powers of resistance. The war must be ended." On August 13 at Spa, Hindenburg, Ludendorff, Chancellor and Foreign minister Hintz agreed that the war could not be ended militarily and on the following day the German Crown Council decided victory in the field was now most improbable. Austria and Hungary warned that they could only continue the war until December and Ludendorff recommended immediate peace negotiations, to which the Kaiser responded by instructing Hintz to seek the Queen of Holland's mediation. Prince Rupprecht warned Prince Max of Baden "Our military situation has deteriorated so rapidly that I no longer believe we can hold out over the winter; it is even possible that a catastrophe will come earlier." On September 10 Hindenburg urged peace moves to Emperor Charles of Austria and Germany appealed to Holland for mediation. On the 14th Austria sent a note to all belligerents and neutrals suggesting a meeting for peace talks on neutral soil and on September 15 Germany made a peace offer to Belgium. Both peace offers were rejected and on September 24 OHL informed the leaders in Berlin that armistice talks were inevitable.[64]
September saw the Germans continuing to fight strong rear guard actions and launching numerous counter attacks on lost positions, with only a few succeeding and then only temporarily. Contested towns, villages, heights and trenches in the screening positions and outposts of the Hindenburg Line continued to fall to the Allies as well as thousands of prisoners, with the BEF alone taking 30,441 in the last week of September. Further small advances eastward would follow the Third Army victory at Ivincourt on September 12, the Fourth Armies at Epheny on the 18th and the French gain of Essigny Le Grand a day later. On the 24th a final assault by both the British and French on a four mile (6 km) front would come within two miles (3 km) of St. Quentin.[64] With the outposts and preliminary defensive lines of the Siegfried and Alberich Positions eliminated the Germans were now completely back in the Hindenburg line. With the Wotan position of that line already breached and the Siegfried position in danger of being turned from the north the time had now come for an assault on the whole length of the line.
The Allied attack on the Hindenburg Line began on 26 September. 260,000 U.S. soldiers went "over the top". All initial objectives were captured; the U.S. 79th Infantry Division, which met stiff resistance at Montfaucon, took an extra day to capture its objective. The U.S. Army stalled due to supply problems because its inexperienced headquarters had to cope with large units and a difficult landscape.[68] At the same time, French units broke through in Champagne and closed on the Belgian frontier.[traži se izvor] The most significant advance came from Commonwealth units, as they entered Belgium.[traži se izvor] The last Belgian town to be liberated before the armistice was Ghent, which the Germans held as a pivot until Allied artillery was brought up.[69][70] The German army had to shorten its front and use the Dutch frontier as an anchor to fight rear-guard actions.
By October, it was evident that Germany could no longer mount a successful defence.[traži se izvor] They were increasingly outnumbered, with few new recruits. Rations were cut. Ludendorff decided, on 1 October,[traži se izvor] that Germany had two ways out — total annihilation or an armistice. He recommended the latter at a summit of senior German officials. Allied pressure did not let up.
Meanwhile, news of Germany's impending military defeat spread throughout the German armed forces. The threat of mutiny was rife. Admiral Reinhard Scheer and Ludendorff decided to launch a last attempt to restore the "valour" of the German Navy. Knowing the government of Max von Baden would veto any such action, Ludendorff decided not to inform him. Nonetheless, word of the impending assault reached sailors at Kiel. Many rebelled and were arrested, refusing to be part of a naval offensive which they believed to be suicidal. Ludendorff took the blame—the Kaiser dismissed him on 26 October. The collapse of the Balkans meant that Germany was about to lose its main supplies of oil and food. The reserves had been used up, but U.S. troops kept arriving at the rate of 10,000 per day.[71]
Having suffered over 6 million casualties, Germany moved toward peace. Prince Max von Baden took charge of a new government as Chancellor of Germany to negotiate with the Allies. Negotiations with President Wilson began immediately, in the vain hope that better terms would be offered than with the British and French. Instead Wilson demanded the abdication of the Kaiser. There was no resistance when the social democrat Philipp Scheidemann on 9 November declared Germany to be a republic. Imperial Germany was dead; a new Germany had been born: the Weimar Republic.[72]
Solunski front[uredi | uredi izvor]
Tek na kraju rata sile Antante su uspele da probiju front, nakon što se deo nemačkih i austougarskih vojnika povukao. Bugari su pretrpeli poraz u bici kod Dobrog polja, ali su nekoliko dana kasnije zaustavile britanske i grčke snage u bici kod Dojranskog jezera. Ipak, Bugarska je potpisala primirje 29. septembra 1918.
Kraj rata[uredi | uredi izvor]
Kolaps Centralnih sila usledio je veoma brzo. Bugarska je prva potpisala primirje 29. septembra 1918. u Solunu.[73] 30. oktobra 1918 Otomanska imperija kapitulirala je u Mudrosu.[73]
24. oktobra italijanska vojska započela je veliku ofanzivu sa ciljem da povrati teritorije izgubljene nakon bitke za Kaporeto. Ofanziva je kulminirala bitkom za Vitori Veneto koja je označila nestanak Austro-ugarske vojske kao organizovane borbene sile. Ofanziva je takođe pokrenula dezintegraciju Austro-ugarskog carstva. Tokom poslednje nedelje oktobra donete su deklaracije o nezavisnosti u Budimpešti, Pragu i Zagrebu. 29. oktobra Austro-ugarska je zatražila primirje ali su italijani nastavili sa nastupanjem zauzevši Trento, Udine i Trst. 3. novembra Austro-ugarska je poslala parlamentarce i ponovo zatražila primirje. Uslovi koji su formulisani zajedno sa savezničkom komandom u Parizu ubrzo su prihvaćeni od strane Austro-ugarske. Primirje sa Austro-ugarskom potpisano je 3. novembra u vili Đusti blizu Padove. Austrija i Mađarska sklopile su poseban sporazum o primirju nakon zbacivanja Habzburške monarhije.
U Nemačkoj je izbila revolucija i 9. novembra je proglašena republika. Kajzer je pobegao u Holandiju. 11. novembra, u železničkom vagonu u Kompijenu potpisano je primirje sa Nemačkom. U 11.00 časova, 11. novembra 1918 — jedanestog časa, jedanestog dana, jedanestog meseca — primirje je stupilo na snagu. Suprotstavljene armije na zapadnom frontu počele su povlačenje sa svojih pozicija. Kanadski vojnik Džordž Lorens Prajs tradicionalno se smatra poslednjom žrtvom Prvog svetskog rata: pogodio ga je nemački snajperista i umro je u 10.58 časova 11. novembra 1918.[74]
Allied Superiority and the Stab-in-the-Back Legend, November 1918[uredi | uredi izvor]
In November 1918 the Allies had ample supplies of men and materiel; continuation of the war would have meant the invasion of Germany. This had unforeseeable consequences; some Allied decisionmakers felt the war should be "finished", not just stopped, and many voices on both sides voiced the opinion that the war was not really over. [traži se izvor] But most Allied decisionmakers were eager to see the end of hostilities.
Berlin was almost 900 km from the Western Front; no Allied soldier had ever set foot on German soil in anger, and the Kaiser's armies retreated from the battlefield in good order. Thus many Germans, including Adolf Hitler, were convinced their armies had not really been defeated.
A formal state of war between the two sides persisted for another seven months, until signing of the Treaty of Versailles with Germany on June 28, 1919. Later treaties with Austria, Hungary, Bulgaria and the Ottoman Empire were signed. However, the latter treaty with the Ottoman Empire was followed by strife (the Turkish Independence War) and a final peace treaty was signed between the Allied Powers and the country that would shortly become the Republic of Turkey, at Lausanne on July 24 1923.
Some war memorials date the end of the War as being when the Versailles treaty was signed in 1919; by contrast, most commemorations of the War's end concentrate on the armistice of November 11, 1918. Legally the last formal peace treaties were not signed until the Treaty of Lausanne. Under its terms, the Allied forces abandoned Constantinople on 23 August, 1923.
Soldiers' experiences[uredi | uredi izvor]
The soldiers of the war were initially volunteers, except for Italy, but increasingly were conscripted into service. Books such as All Quiet on the Western Front detail the mundane time, but also the intense horror, of soldiers that fought the war. Britain's Imperial War Museum has collected more than 2,500 recordings of soldiers' personal accounts and selected transcripts, edited by military author Max Arthur, have been published. The museum believes that historians have not taken full account of this material and accordingly has made the full archive of recordings available to authors and researchers.[75]
Prisoners of war[uredi | uredi izvor]
About 8 million men surrendered and were held in POW camps during the war. All nations pledged to follow the Hague Convention on fair treatment of prisoners of war. In general, a POW's rate of survival was much higher than their peers at the front.[76] Individual surrenders were uncommon. Large units usually surrendered en masse. At the Battle of Tannenberg 92,000 Russians surrendered. When the besieged garrison of Kaunas surrendered in 1915, 20,000 Russians became prisoners. Over half of Russian losses were prisoners (as a proportion of those captured, wounded or killed); for Austria 32%, for Italy 26%, for France 12%, for Germany 9%; for Britain 7%. Prisoners from the Allied armies totalled about 1.4 million (not including Russia, which lost between 2.5 and 3.5 million men as prisoners.) From the Central Powers about 3.3 million men became prisoners.[77]
Germany held 2.5 million prisoners; Russia held 2.9 million and Britain and France held about 720,000. Most were captured just prior to the Armistice. The U.S. held 48,000. The most dangerous moment was the act of surrender, when helpless soldiers were sometimes gunned down.[78][79] Once prisoners reached a camp, in general, conditions were satisfactory (and much better than in World War II), thanks in part to the efforts of the International Red Cross and inspections by neutral nations. Conditions were terrible in Russia, starvation was common for prisoners and civilians alike; about 15–20% of the prisoners in Russia died. In Germany food was in short supply, but only 5% died.[80][81][82]
The Ottoman Empire often treated POWs poorly.[83] Some 11,800 British Empire soldiers, most of them Indians, became prisoners after the Siege of Kut, in Mesopotamia, in April 1916; 4,250 died in captivity.[84] Although many were in very bad condition when captured, Ottoman officers forced them to march 1.100 km (684 mi) to Anatolia. A survivor said: "we were driven along like beasts, to drop out was to die."[85] The survivors were then forced to build a railway through the Taurus Mountains.
In Russia, where the prisoners from the Czech Legion of the Austro-Hungarian army were released in 1917 they re-armed themselves and briefly became a military and diplomatic force during the Russian Civil War.
War crimes[uredi | uredi izvor]
Genocid[uredi | uredi izvor]
Etnička čišćenja hrišćanske populacije Otomanskog carstva, od kojih je je najpoznatija masakri nad Jermenima (slične politike su sprovođene i protiv Asiraca i Grcima), tokom poslednjih godina Otomanskog carstva se uglavnom smatraju genocidom.[86] The Turks saw the entire Armenian population as an enemy[87] that had chosen to side with Russia during the beginning of the war.[88] The exact number of deaths is unknown although a range of 1.2 to 1.5 million is often given for the deaths of Armenians.[89] Successive Turkish governments have consistently rejected charges of genocide and of others, often arguing that those who died were simply caught up in the fighting or that killings of Armenians and other Christians were justified by their individual or collective treason.[90] These claims have often been labeled as historical revisionism by western scholars.
Rape of Belgium[uredi | uredi izvor]
In Belgium, German troops, in fear of French and Belgian guerrilla fighters, or francs-tireurs, massacred townspeople in Andenne (211 dead), Tamines (384 dead), and Dinant (612 dead). The victims included women and children. On 25 August 1914, the Germans set fire to the town of Leuven, burned the library containing about 230,000 books, killed 209 civilians and forced 42,000 to evacuate. These actions brought worldwide condemnation.[91]
Economics and manpower issues[uredi | uredi izvor]
Gross Domestic Product (GDP) increased for three Allies (Britain, Italy, and U.S.), but decreased in France and Russia, in neutral Netherlands, and in the main three Central Powers. The shrinkage in GDP in Austria, Russia, France, and the Ottoman Empire reached 30 to 40%. In Austria, for example, most of the pigs were slaughtered and, at war's end, there was no meat.
All nations had increases in the government's share of GDP, surpassing fifty percent in both Germany and France and nearly reaching fifty percent in Britain. To pay for purchases in the United States, Britain cashed in its massive investments in American railroads and then began borrowing heavily on Wall Street. President Wilson was on the verge of cutting off the loans in late 1916, but allowed a massive increase in U.S. government lending to the Allies. After 1919, the U.S. demanded repayment of these loans, which, in part, were funded by German reparations, which, in turn, were supported by American loans to Germany. This circular system collapsed in 1931 and the loans were never repaid.
One of the most dramatic effects was the expansion of governmental powers and responsibilities in Britain, France, the United States, and the Dominions of the British Empire. In order to harness all the power of their societies, new government ministries and powers were created. New taxes were levied and laws enacted, all designed to bolster the war effort; many of which have lasted to this day.
At the same time, the war strained the abilities of the formerly large and bureaucratised governments such as in Austria-Hungary and Germany. Here, however, the long-term effects were clouded by the defeat of these governments.
Families were altered by the departure of many men. With the death or absence of the primary wage earner, women were forced into the workforce in unprecedented numbers. At the same time, industry needed to replace the lost laborers sent to war. This aided the struggle for voting rights for women.
As the war slowly turned into a war of attrition, conscription was implemented in some countries. This issue was particularly explosive in Canada and Australia. In the former it opened a political gap between French-Canadians — who claimed their true loyalty was to Canada and not the British Empire — and the Anglophone majority who saw the war as a duty to both Britain and Canada. Prime Minister Robert Borden pushed through a Military Service Act, provoking the Conscription Crisis of 1917. In Australia, a sustained pro-conscription campaign by Prime Minister Billy Hughes, caused a split in the Australian Labor Party and Hughes formed the Nationalist Party of Australia in 1917 to pursue the matter. Nevertheless, the labour movement, the Catholic Church, and Irish nationalist expatriates successfully opposed Hughes' push, which was rejected in two plebiscites.
In Britain, rationing was finally imposed in early 1918, limited to meat, sugar, and fats (butter and oleo), but not bread. The new system worked smoothly. From 1914 to 1918 trade union membership doubled, from a little over four million to a little over eight million. Work stoppages and strikes became frequent in 1917–18 as the unions expressed grievances regarding prices, alcohol control, pay disputes, fatigue from overtime and working on Sundays and inadequate housing. Conscription put into uniform nearly every physically fit man, six of ten million eligible. Of these, about 750,000 lost their lives and 1,700,000 were wounded. Most deaths were to young unmarried men; however, 160,000 wives lost husbands and 300,000 children lost fathers.[92]
Britain turned to her colonies for help in obtaining essential war materials whose supply had become difficult from traditional sources. Geologists, such as Albert Ernest Kitson, were called upon to find new resources of precious minerals in the African colonies. Kitson discovered important new deposits of manganese, used in munitions production, in the Gold Coast.[93]
Tehnika[uredi | uredi izvor]
Prvi svetski rat počeo je kao sudar tehnoligije 20. veka i taktike 19. veka, što je za posledicu imalo veliki broj ljudskih žrtava. Međutim, do kraja 1917 glavne strane u sukobu su izvršile modernizaciju svojih milionskih armija u čiju upotrebu su uvedeni poljski telefoni, radio uređaji, oklopna kola, tenkovi i avioni. Pešadijske formacije su reorganizovane tako da pešadijska četa snage 100 vojnika nije više činila osnovnu manevarsku jedinicu. Nasuprot glomaznim četama prednost je data malim lako pokretljivim vodovima jačine do 10 vojnika kojima je komandovao niži oficir i koji su obično bili naoružani automatskim oružijem i ručnim granatama. Velike promene nisu zaobišle ni artiljeriju.
Na početku rata artiljerija je bila pozicionirana sa samoj liniji fronta i tukla je neprijateljske ciljeve direktnom vatrom. 1917 indirektna artiljerijska vatra, pa čak i minobacačka i mitraljeska indirektna dejstva postala su uobičajena stvar zahvljujući novim tehnikama osmatranja i preciznog određivanja razdaljine do cilja u čemu su poseban značaj imale poljske telefonske linije i izviđačka avijacija. Kontra-baterijska dejstva su takođe postala uobičajena dok su za lociranje položaja neprijateljske artiljerije korišćeni novim savremeni uređaji sa lociranje zvuka.
Nemačka vojska je bila daleko ispred saveznika po pitanju indirektnog dejstva artiljerije. Na početku Prvog svetskog rata Nemci su raspolagali teškim artiljerijskim oruđima kalibra 150 i 210 mm dok su tipični britanski i francuski topovi bili kalibra od 75 do 105 mm. Najveća britanska haubica na početku rata bila je kalibra 152 mm ali je bila toliko teška da je morala da bude transportovana u delivima i sklapana na položaju. Nemci su takođe koristili i austrijske haubice i merzere kalibra 305 i 420 mm i razvili su minobacače različitih kalibra koji su bili idealni za rovovsku borbu. [94]
Tokom Prvog svetskog rata dominirala je rovovska borba u kojoj je za svaki osvojeni pedalj zemlje ginuo veliki broj vojnika. Neke od najkrvavijih bitaka u istoriji odigrale su se tokom Prvog svetskog rata. Neke od tih bitaka su Bitka na Ipru, Prva bitka na Marni, Bitka kod Kambrija, Bitka na Somi, Bitka za Verden i Bitka za Galipolje. Najveći broj gubitaka tokom rata može se pripisati dejstvu protivničke artiljerije. Veliki broj rana u predelu glave, prouzrokovanih šrapnelima od eksplozije artiljerijskih granata bio je povod za sve zaraćene strane da pristupe razvoju modernih čeličnih šlemova. Prvo je to učinila Francuska 1915. sa svojim modelom Edrijanovog šlema. Britanci su ubrzo razvili tzv. Brodijev šlem koji su tokom rata, osim britanskih nosili i američki vojnici. 1916. Nemci su opremili svoju vojsku tzv. Štalhelmom, čeličnim šlemom koji je, uz manje modifikacije ostao u upotrebi sve do danas.
Iako su zabranjeni Haškom konvencijom iz 1907. tokom Prvog svetskog rata korišćeni su bojni otrovi i vršena su vazdušna bombardovanja civilnih ciljeva, oba sa relativno malom efikasnošću[95] iako je njihov uticaj na javno mnjenje bio daleko značajniji.[96]
Rasprostranjena upotreba bojnih otrova bila je jedna od glavnih karakteristika Prvog svetskog rata. Bojni otrovi koji su korišćeni bili su hlorin, senf gas i fozgen. Uprkos masovnoj upotrebi, relativno mali procenat ukupnih gubitaka na obe strane može se pripisati dejstvu bojnih otrova. Nedugo nakon početka hemijskog rata, vojnici na frontu opremljeni su prvim primitivnim modelima gas maski koje su značajno usavršene do kraja rata.
Najmoćnija kopnena oruđa bili su železnički topovi koji su težili i po više stotina tona. Nemački železniki topovi često su nazivani imenom „Debela Berta“ iako prvobitni oruže sa ovim imenom nije bilo železnički top. Najpoznatiji nemački top tokom Prvog svetskog rata bio je tzv. Pariski top koji je konstruisan kako bi sa razdaljine od preko 100 km bombardovao francusku prestonicu Pariz iako su njegove grante bile relativno lake i težile su 94 kg. Saveznici su takođe imali železničke topove, ali su oni po kvalitetu i efikasnosti bili daleko iza nemačkih.
Prva borbena upotreba vazduhoplovstva odigrala se 23. oktobra 1911 tokom Italijansko-turskog rata kada su italijanski vazduhoplovi izvršili prvo vazdušno izviđanje. Već sledeće godine italijanski vazduhoplovi izvršili su i prvo bombardovanje neprijateljskih trupa kao i fotografisanje pokreta neprijateljskih jedinica. 1914. godine postalo je očigledno da će vazduhoplovstvo imati značajnu ulogu u budućim sukobima. Prvi ratni vazduhoplovi korišćeni su za vazdušno izviđanje i blisku podršku trupama na zemlji. Kako bi se suprotstavile pretnji iz vazduha armije širom sveta počele su da se naoružavaju protivavionskim topovima, a usledio je i razvoj lovačke avijacije. Ubrzo zatim Nemačka i Britanija su razvile prve strateške bombardere ali je Nemačka za zadatke bombardovanja, pored bombardera koristila i cepeline.
Pred kraj rata 1918. prvi put je upotrebljen nosač aviona i to u akciji u kojoj su britanski avioni Sopovit Kemel, koji su poleteli sa nosača aviona HMS Fjurijus bombardovali hangare za smeštaj nemačkih cepelina u blizini Tonderna.
Nemačke podmornice stupile su u akciju odmah po izbijanju sukoba. Pridržavajući se naizmenično pravila ograničenog i neograničenog podmorničkog rata, Nemačka carska mornarica upotrebila je podmornice u cilju presecanja pomorskih linija snabdevanja od kojih je zavisila sposobnost Britanije za dalje vođenje rata. Veliki broj potpljenih brodova i prividna nepovredivost nemačkih podmornica dovele su u drugoj polovini rata do razvoja sredstava za protivpodmorničku borbu kao što su dubinske bombe, hidrofon, podmornice za lov na naprijateljske podmornice. U cilju povećanja operativnog radijusa dejstva svojih podmornica nemački inženjeri predložili su 1916. izgradnju velikih podmornica za snabdevanje. Ovaj predlog biće zaboravljen u međuratnom periodu da bi opet dobio na značaju po izbijanju Drugog svetskog rata.
Trenches, machineguns, air reconnaissance, barbed wire, and modern artillery with fragmentation shells helped bring the battle lines of World War I to a stalemate. The British sought a solution with the creation of the tank and mechanised warfare. The first tanks were used during the Battle of the Somme on 15 September 1916. Mechanical reliability became an issue, but the experiment proved its worth. Within a year, the British were fielding tanks by the hundreds and showed their potential during the Battle of Cambrai in November 1917, by breaking the Hindenburg Line, while combined arms teams captured 8000 enemy soldiers and 100 guns. Light automatic weapons also were introduced, such as the Lewis Gun and Browning automatic rifle.
Manned observation balloons, floating high above the trenches, were used as stationary reconnaissance platforms, reporting enemy movements and directing artillery. Balloons commonly had a crew of two, equipped with parachutes.[97] In the event of an enemy air attack, the crew could parachute to safety. At the time, parachutes were too heavy to be used by pilots of aircraft (with their marginal power output) and smaller versions would not be developed until the end of the war; they were also opposed by British leadership, who feared they might promote cowardice.[98] Recognised for their value as observation platforms, balloons were important targets of enemy aircraft. To defend against air attack, they were heavily protected by antiaircraft guns and patrolled by friendly aircraft; to attack them, unusual weapons such as air-to-air rockets were even tried. Blimps and balloons contributed to air-to-air combat among aircraft, because of their reconnaissance value, and to the trench stalemate, because it was impossible to move large numbers of troops undetected. The Germans conducted air raids on England during 1915 and 1916 with airships, hoping to damage British morale and cause aircraft to be diverted from the front lines. The resulting panic took several squadrons of fighters from France.[98]
Another new weapon, flamethrowers, were first used by the German army and later adopted by other forces. Although not of high tactical value, they were a powerful, demoralizing weapon and caused terror on the battlefield. It was a dangerous weapon to wield, as its heavy weight made operators vulnerable targets.
Trench railways evolved to supply the enormous quantities of food, water, and ammunition required to support large numbers of soldiers in areas where conventional transportation systems had been destroyed. A trench railway system was included in construction of the Maginot Line, but internal combustion engines and improved traction systems for wheeled vehicles rendered trench railways obsolete within a decade.
Opposition to the war[uredi | uredi izvor]
The trade union and socialist movements had long voiced their opposition to a war, which they argued, meant only that workers would kill other workers in the interest of capitalism. Once war was declared, however, many socialists and trade unions backed their governments. Among the exceptions were the Bolsheviks, the Socialist Party of America, and the Italian Socialist Party, and individuals such as Karl Liebknecht, Rosa Luxemburg and their followers in Germany. There were also small anti-war groups in Britain and France. Other opposition came from conscientious objectors - some socialist, some religious - who refused to fight. In Britain 16,000 people asked for conscientious objector status.[99] Many suffered years of prison, including solitary confinement and bread and water diets. Even after the war, in Britain many job advertisements were marked "No conscientious objectors need apply". Many countries jailed those who spoke out against the conflict. These included Eugene Debs in the United States and Bertrand Russell in Britain. In the U.S. the 1917 Espionage Act effectively made free speech illegal and many served long prison sentences for statements of fact deemed unpatriotic. The Sedition Act of 1918 made any statements deemed "disloyal" a federal crime. Publications at all critical of the government were removed from circulation by postal censors.[49]
Posledice[uredi | uredi izvor]
Nijedan rat pre toga nije tako dramatično promenio mapu Evrope; nestala su četiri carstva: Nemačko, Austro-ugarsko, Otomansko i Rusko. Četiri dinastije: Hoencolerni, Habzburzi, Romanovi i Osmanlije, sa svojom aristokratijom su takođe pale nakon rata. Belgija i Srbija su bile teško razrušene, dok je Francuska imala 1,4 miliona mrtvih vojnika. Nemačka i Rusija su takođe pretrpele velike gubitke. Rat je imao i duboke ekonomske posledice. Kao dodatak na to, velika epidemija gripa, koje počela u poslednjim mesecima rata, je ubila na milione ljudi u Evropi i proširila se širom sveta. Epidemija španskogr gripa je ubila oko 50 miliona ljudi u svetu.[100][101]
Potonji sukobi[uredi | uredi izvor]
Kraj Prvog svetskog rata je postavio scenu za ostale sukobe u svetu, od kojih se neki nastavljaju u 21. vek. Boljševici predvođeni Vladimirom Lenjeinom su izveli socijalističku revoluciju. Adolf Hitler je zahvaljujući nemačkom nezadovoljstvu zbog Versajskog mira uspeo da stekne popularnost i vlast. Drugi svetski rat je bio delimično nastavak bitke za moć koja nije nikada do kraja rešena u Prvom svetskom ratu; nacisti su tokom 1930ih i 1940ih opravdavali svoje akcije agresija na druge države zbog osećaja nepravde koju su im naneli pobednici na kraju rata.
Nastanak Izraela i koreni današnjih izraelsko-arpaskih sukoba se mogu pronaći u nestabilnoj raspodeli moći na Bliski istokBliskom istoku koje su nastale krajem Prvog svetskog rata.[102] Pre rata, Otomansko carstvo je uspevalo da održi umereni nivo mira i stabilnosti na Bliskom istoku.[103] Sa krajem rata i pada otomanske vlasti, nastao je vakuum vlasti i pojavili su se sukobljeni zahtevi za zemljom i državaom. Neko vreme posle samo površnih razgovora sa lokalnim pstanovništvom nametnute su političke granice koje su nametnuli pobednici iz Prvog svetskog rata i one su u 21. veku i dalje problematične.[104][105] While the dissolution of the Ottoman Empire at the end of World War I was a pivotal milestone in the creation of the modern political situation of the Middle East, including especially the Arab-Israeli conflict,[106][107][108] the end of Ottoman rule also spawned lesser known disputes over water and other natural resources.[109]
Mirovni sporazumi[uredi | uredi izvor]
Saveznici su nakon rata nametnuli Centralnim silama niz mirovnih ugovora. Versajskim mirom iz 1919, koji je Nemačka potpisala nakon što je bila u blokadi, je okončao rat. Mir je označio Nemačku odgovornom za rat i zahtevao je od Nemačke da plati ogromnu ratnu odštetu i preda svoje kolonije pobednicima. U nemogućnosti da isplati odštetu (što je bila posledica teritorijalnih gubitaka i posleratne recesije)[110] Nemačka je uzimala zajmove od Sjedinjenih Država, sve dok plaćanje odštete nije okončano 1931. Versajski mir je izazvao veliko ogorčenje u Nemačkoj, koji su nemački nacionalisti, a posebno nacisti, iskorišćavali u teoriji zavere nazvanoj Legenda o ubodu u leđa. Takođe je doprineo ekonomskoj propasti Vajmarske republike izazvavši nekontrolisanu inflaciju tokom 1920ih.
Mirom iz Sevra iz 1920. predviđeno je da se Otomansko carstvo podeli. Međutim, sultan nikada nije usvojio mir iz Sevra, a Turski republikanski pokret ga je odbacio. Ovo je dovelo do Turskog rata za nezavisnost i konačno, do mira iz Lozane 1923. Austrougarska je takođe bila podeljena, uglavnom po etničkim linijama, mirovnim sporazumima iz Sen Žermena i Trijanona.
Novonastale države[uredi | uredi izvor]
Poljska je ponovo uspostavila kao nezavisna država, nakon više od jednog veka, dok su Kraljevina Jugoslavija i Čehoslovačka bile nove države. Rusije je postala Sovjetski Savez i izgubila je Finsku, Estoniju, Litvaniju i Letoniju, koje su postale nezavisne države. Otomansko carstvo je uskoro zamenila Turska i nekoliko drugih država na Bliskom Istoku.
U Britanskoj imperiji, rat je oslobodio nove oblike nacionalizma. Bitka na Galipolju je u Australiji i Novom Zelandu postala poznata kao „vatreno krštenje“. Ovo je bio prvi veliki rat u kom su novouspostavljene države borile. Nakon bitke kod izbočine Vimi, u kojoj su se kanadske divizije po prvi put borile kao jedinstven korpus, Kanađani su počeli da nazivaju sebe nacijom „izlivenom iz vatre“. Pošto su uspeli na istom bojištu na kom su matične države prethodno posrtale, ovo je bio prvi put da su Kanađani dobili poštovanje za svoje uspehe. Nakon što je u rat ušla kao Dominion Britanske imperije, Kanada je iz rata izašla kao nezavisna država.[111] Dok je ostale dominione predstavljalo Ujedinjeno Kraljevstvo, Kanada je bila samostalni pregovarač i potpisnik Versajskog mira.
Socijalna trauma[uredi | uredi izvor]
Iskustva iz rata dovela su do kolektivnih trauma za sve zemlje učesnice. Optimizam sa početka veka je nestao, a oni koji su se borili u ratu su postali poznati pod nazivom Izgubljena generacija. U toku nekoliko narednih godina, veći deo Evrope je bio u žalosti. Vojnici koji su se vraćali kući su patili od užasa čiji su bili svedoci. Mnogi veterani su patili od postraumatskog stresnog poremećaja.
Socijalna trauma izazvana godinama ratovanja se iskazivala kroz različite načine. Neki ljudi su bili ogorčeni zbog nacionalizma i njegovih posledica, pa su počeli da teže prema više internacionalističkom svetu, pružajući podršku organizacijama kao što je Društvo naroda. Pacifizam je postao izuzetno popularan. Drugi su imali sasvim suprotne reakcije, verujući da se mogu osloniti samo na silu i vojnu moć u haotičnom i nečovečanskom svetu. Antimodernistički pogledi bili su posledica mnogih promena koje su se dešavale u društvu. Uspon nacizma i fašizma je uključivao oživljavanje nacionalističkog duha i odbacivanje mnogih posleratnih promenna. Slično tome, popularnost legende o ubodu u leđa je bio testament psihološkom stanju poražene Nemačke i odbacivanje odgovornosti za sukob. Teorija zavere o izdaji je postala uobičajena, a nemačka javnost je videla sebe kao žrtve. Prihvaćenost legende o ubodu u leđa imala je značajnu ulogu u usponu nacizma. Osećanja razočaranja i cinizma su postala očita, dok je nihilizam dobijao na popularnosti. Ovo razočaranje u čovečanstvo je kulturni vrhunac imalo sa dadaističkim kulturnim pokretom. Mnogi su verovali da je rat najavio kraj sveta kakav je bio do tad, uključijući pad kapitalizma i imperijalizma. Komunistički i socijalistički pokreti širom sveta su crpli snagu iz ove teorije i uživali su podršku kakvu nisu imali do tada. Ovakva osećanja su najjasnije bila iskazana u područjima direktno ili teško pogođenim ratom.[112][113]
Druga imena[uredi | uredi izvor]
Pre Drugog svetskog rata, Prvi svetski rat je nazivan Velikim ratom, Svetskim ratom, Ratom koji će okončati sve ratove, Kajzerovim ratom, Ratom nacija i Ratom u Evropi. U Francuskoj i Belgiji ponekad se nazivao Ratom za pravdu (La Guerre du Droit) ili Rat za očuvanje civilizacije, posebno na ordenjima i komemorativnim spomenicima.
Nemački biolog i filozof Ernst Hekel je kratko po izbijanju rata napisao:
Nema sumnje da će tok i karakter strahovitog Evropskog rata... pristajati Prvom svetskom ratu u pravom smislu te reči
Ovo je prvi poznati slučaj upotrebe naziva Prvi svetski rat, koji je prethodno prvi put zabeležen 1931. Ovaj termin je ponovo upotrebljen pri kraju rata. Novinar Tajmsa, poručnik Charles A. Repington je napisao:
Unos u dnevnik, 10. septembar 1918: Raspravljali smo o pravom imenu za rat. Predložio sam da ga od sad zovemo Rat, ali to ne bi potrajalo. Napolenov rat je bio Veliki rat. Nazivanje Nemačkim ratom bilo je previše laskavo za Švabu. Predložio sam svetski rat kao neuporedivo bolji naziv, i konačno smo se svi složili da ga nazovemo Prvi svetski rat kako bi sprečili ljude iz ovog milenijuma da zaborave da je istorija sveta bila istorija rata.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Media[uredi | uredi izvor]
- Problem sa videom? Pogledaj medija pomoć.
Animated maps[uredi | uredi izvor]
- An animated map "Europe plunges into war"
- An animated map of Europe at the end of the First World War
Notes[uredi | uredi izvor]
- ^ „Military Casualties of World War One”.
- ^ The Treaty of Versailles and its Consequences
- ^ „First World War.com Primary Documents: Archduke Franz Ferdinand's Assassination, 28 June 1914”. 03. 11. 2002. Pristupljeno 17. 02. 2008.
- ^ Uništavanje neprijateljevog ratnog materijala na otvorenom moru, umesto napada na samog neprijatelja, ili organizovanja blokade.
- ^ Stevenson, D., Armaments and the Coming of War: Europe, 1904-1914, 1996 (Oxford University Press)
- ^ Herrmann, David G. The Arming of Europe and the Making of the First World War(1996)
- ^ Ferguson, Niall (1999). The Pity of War. Basic Books. str. 563. ISBN 978-0-465-05711-5.
- ^ Fromkin, David (2004). „Chapter 15: Europe Goes to the Brink”. Europe's Last Summer: Who Started the Great War in 1914?. New York: Alfred A. Knopf. str. 94. ISBN 978-0-375-72575-3.
- ^ Fischer, Fritz. Griff nach der Weltmacht: Die Kriegzielpolitik des kaiserlichen Deutschland 1914-1918 (published in English as Germany's Aims in the First World War)
- ^ Snyder, Jack. Ideology of the Offensive. Ithaca: Cornell University Press, 1984; Dupuy, Trevor N., Colonel, USA (rtd). Numbers Predictions, and War. Philadelphia: Bobbs-Merrill, 1979.
- ^ „First World War.com A map of the French and German war plans”.
- ^ „First World War.com French and German war plans”.
- ^ 30 October 1918 in Herbert Hoover, Ordeal of Woodrow Wilson, pp. 47
- ^ Southgate Troy, "The Fischer Controversy"
- ^ Fritz Fischer (1975). War of Illusions: German Policies From 1911 to 1914. Chatto & Windus. str. 470. ISBN 978-0-7011-1972-0. „There is no doubt that the war which the German politicians started in July 1914 was not a preventive war fought out of fear and despair. It was an attempt to defeat the enemy powers before they became too strong, and to realise Germany’s political ambitions which may be summed up as German hegemony over Europe.”
- ^ Fromkin, David (2004). „Chapter 45: What Did Not Happen”. Europe's Last Summer: Who Started the Great War in 1914?. New York: Alfred A. Knopf. str. 266—267. ISBN 978-0-375-72575-3.
- ^ “Imperialism" (1902) fordham.edu website
- ^ „1917 pamphlet "Imperialism: The Highest Stage of Capitalism"”.
- ^ Hull, Cordell (1948). The Memoirs of Cordell Hull: vol. 1. New York: Macmillan. str. 81.
- ^ „Web reference” (PDF).
- ^ Joll, James. The Origins of the First World War, 2nd ed. (Harlow, 1992), pp. 10-38
- ^ Duffy, Michael. „First World War.com” (na jeziku: engleski). Nepoznati parametar
|accessyear=ignorisan [|access-date=se preporučuje] (pomoć); Nepoznati parametar|accessmonthday=ignorisan (pomoć) - ^ John Terraine "Ordeal of Victory"
- ^ "Vimy Ridge, Canadian National Memorial" (2007) Australians on the Western Front 1914-1918 New South Wales Department of Veteran's Affairs and Board of Studies
- ^ John M. Taylor, "Audacious Cruise of the Emden", The Quarterly Journal of Military History, Volume 19, Number 4, Summer 2007, pp. 39-47
- ^ Keene, Jennifer D. World War I (The Greenwood Press Daily Life Through History Series). Westport, Conn: Greenwood Press. str. 5. ISBN 978-0-313-33181-7. Nepoznati parametar
|link=ignorisan (pomoć) - ^ A Naval History of World War 1. New York: Routledge. str. 293. ISBN 978-1-85728-498-0. Nepoznati parametar
|link=ignorisan (pomoć) - ^ Zieger, Robert H. (2001). America's Great War: World War I and the American experience. Lanham, Md: Rowman & Littlefield Publishers. str. 50. ISBN 978-0-8476-9645-1. Nepoznati parametar
|link=ignorisan (pomoć) - ^ „Coast Guard in the North Atlantic War”. Pristupljeno 30. 10. 2007.
- ^ Gilbert, Martin. The First World War: A Complete History. Clearwater, Fla: Owl Books. str. 306. ISBN 978-0-8050-7617-2. Nepoznati parametar
|link=ignorisan (pomoć) - ^ Jones, Howard (2001). Crucible of power: a history of U. S. foreign relations since 1897. Wilmington, Del: SR Books. str. 80. ISBN 978-0-8420-2918-6. Nepoznati parametar
|link=ignorisan (pomoć) - ^ „Nova Scotia House of Assembly Committee on Veterans' Affairs”. Pristupljeno 30. 10. 2007.
- ^ „Greek American Operational Group OSS, Part 3 continued”. Pristupljeno 30. 10. 2007.
- ^ Price, Alfred. Aircraft versus the Submarine. (London: Wiliam Kimber, 1973).
- ^ Fromkin, David (2001). A peace to end all peace: the fall of the Ottoman Empire and the creation of the modern Middle East. New York: H. Holt. str. 119. ISBN 978-0-8050-6884-9.
- ^ a b Hinterhoff, Eugene (1984). The Campaign in Armenia. Marshall Cavendish Illustrated Encyclopedia of World War I, vol ii. New York: Marshall Cavendish Corporation. str. , pp. 499—503. 0-86307-181-3.
- ^ Boghos Nubar the president of the "Armenian National Assembly" declared to Paris Peace Conference, 1919 through a letter to French Foreign Office - December 3, 1918
- ^ „Triple Alliance”.
- ^ Participants from the Indian subcontinent in the First World War
- ^ Fraser 1977
- ^ Hughes 2002, str. 474
- ^ Dignan 1971, str. 57
- ^ Sykes 1921, str. 101
- ^ Singh, Jaspal. „History of the Ghadar Movement”. panjab.org.uk. Pristupljeno 31. 10. 2007.
- ^ Herbert 2003
- ^ Asghar, S.B. „A famous uprising”. www.dawn.com. Pristupljeno 2. 11. 2007.
- ^ Heyman, Neil M. (1997). World War I. Westport, Conn: Greenwood Press. str. 146—147. ISBN 978-0-313-29880-6. Nepoznati parametar
|link=ignorisan (pomoć) - ^ H. W. Brands, T. R. (1997), pp. 756.
- ^ a b Karp, Walter. "Politics of War" (1979)
- ^ Barbara Tuchman, The Zimmerman Telegram
- ^ (vidi: Vudro Vilson objavljuje rat Nemačkoj.
- ^ „African Americans during World War I”.
- ^ William John Wilgus, Transporting the A. E. F. in Western Europe, 1917–1919, pp. 52
- ^ Allan Reed Millett and Williamson Murray, Military Effectiveness, Routledge, p.143
- ^ Ian Westwell. World War I Day by Day. Zenith Press. ISBN 978-0-7603-1937-6. Nepoznati parametar
|link=ignorisan (pomoć) - ^ a b van Courtland Moon, John Ellis. "United States Chemical Warfare Policy in World War II: A Captive of Coalition Policy?" (JSTOR), The Journal of Military History, Vol. 60, No. 3. (Jul., 1996), pp. 495-511. Retrieved 14 October 2007.
- ^ a b Amiens
- ^ Map
- ^ Rickard J. (5 March 2001), "Erich von Ludendorff, 1865-1937, German General" accessed 2008-02-06
- ^ a b Ordeal Of Victory John Terraine
- ^ a b "1918 The Last Act" Barrie Pitt
- ^ Fredrick B. Maurice, "Foe's Reserves Now Only 16 Divisions; Allies'Counteroffensive Has Reduced Them from 60, Gen. Maurice Says. Ludendorff in Dilemma; He Must Choose Between Giving Up Offensive Projects and Shortening His Line" New York Times 1918-08-18
- ^ "1918 The last Act" Barrie Pitt
- ^ a b v g Chronicle Of The First World War
- ^ The Last Act Barrie Pitt
- ^ Nicholson CEF
- ^ Ludendorff My War Memories
- ^ „The Meuse-Argonne Offensive: Overview”. Pristupljeno 30. 10. 2007.
- ^ "Ghent Burghers Hail Liberators" New York Times 1918-11-15
- ^ "Fall of Ghent Near, German Flank in Peril" New York Times dateline 1918-10-26, published 1918-10-30
- ^ Stevenson, Cataclysm (2004) p 383.
- ^ Stevenson, Cataclysm (2004) ch 17.
- ^ a b „1918 Timeline”.
- ^ „The Last Hours”. Tekst „ The 28th (North-west) Battalion Canadian Corps” ignorisan (pomoć)
- ^ „[[Forgotten Voices of the Great War]]”. Imperial War Museum. Pristupljeno 30. 03. 2008. Sukob URL—vikiveza (pomoć)
- ^ Geo G. Phillimore and Hugh H. L. Bellot, "Treatment of Prisoners of War", Transactions of the Grotius Society Vol. 5, (1919), pp. 47-64.
- ^ Niall Ferguson, The Pity of War (1999) pages 368-369
- ^ Dale Blair, No Quarter: Unlawful killing and surrender in the Australian war experience, 1915-1918(2005)
- ^ Tim Cook, The politics of surrender: Canadian soldiers and the killing of prisoners in the First World War The Journal of Military History, Vol.70, No.3, 2006, pp. 637-665
- ^ Richard B. Speed, III. (1990). Prisoners, Diplomats and the Great War: A Study in the Diplomacy of Captivity.
- ^ Ferguson, The Pity of War (1999) ch 13
- ^ Desmond Morton, Silent Battle: Canadian Prisoners of War in Germany, 1914-1919 (1992)
- ^ Bass, Gary Jonathan. Stay the Hand of Vengeance: The Politics of War Crimes Tribunals. Princeton, N.J: Princeton University Press. str. 107. ISBN 978-0-691-09278-2. Nepoznati parametar
|link=ignorisan (pomoć) - ^ „The Mesopotamia campaign”. British National Archives. Pristupljeno 10. 03. 2007.
- ^ „Stolen Years: Australian Prisoners of War. Men of Kut Driven along like beasts”. Australian War Memorial. Pristupljeno 10. 03. 2007.
- ^ Letter from the International Association of Genocide Scholars to Prime Minister Recep Tayyip Erdoğan, June 13, 2005
- ^ Lewy, Guenter, "The Armenian Massacres in Ottoman Turkey: A Disputed Genocide", p.57
- ^ Ferguson, Niall. The War of the World: Twentieth-Century Conflict and the Descent of the West. New York: Penguin Press, 2006, pp. 177. ISBN 978-1-59420-100-4.
- ^ Balakian, Peter. The Burning Tigris: The Armenian Genocide and America's Response. New York: HarperCollins, 2003, pp. 195-196. ISBN 978-0-06-055870-3.
- ^ Fromkin, David. A Peace to End All Peace: The Fall of the Ottoman Empire and the Creation of the Modern Middle East. New York: Owl, 1989, pp. 212-215. ISBN 978-0-8050-6884-9.
- ^ Keegan, John. The First World War. 1998. pp82–83
- ^ Havighurst p.134-5.
- ^ John Frederick Norman Green, 'Obituary: Albert Ernest Kitson', Geological Society, Quarterly Journal no 94, 1938, p. CXXVI
- ^ Mosier, John (2001). „Germany and the Development of Combined Arms Tactics”. Myth of the Great War: How the Germans Won the Battles and How the Americans Saved the Allies. New York: Harper Collins. str. 42—48. ISBN 978-0-06-019676-9.
- ^ „Chemical Warfare in World War I”. Pristupljeno 30. 10. 2007.
- ^ Postwar, there were numerous pulp novels on future "gas wars", including Ghastly Dew The Gas War of 19--.
- ^ Winter, Denis. First of the Few.
- ^ a b Johnson, James Edgar, Full Circle: The Story of Air Fighting (2001). ISBN 978-0-304-35860-1.
- ^ Lehmann, Hartmut; Veer, Peter van der (1999). Nation and religion: perspectives on Europe and Asia. Princeton, N.J: Princeton University Press. str. 62. ISBN 978-0-691-01232-2. Nepoznati parametar
|link=ignorisan (pomoć) - ^ „The Threat of Pandemic Influenza: Are We Ready? Workshop Summary”. Board on Global Health. 2005. Pristupljeno 11. 03. 2008.
- ^ „Influenza Report”.
- ^ Economist.com | Country Briefings: Israel
- ^ The Ottomans
- ^ Syria: Identity Crisis
- ^ How it all began - A concise history of Lebanon
- ^ Future of Iraq, Israel-Palestine Conflict, and Central Asia Weighed at International Conference, UCLA International Institute
- ^ Ottoman Rule
- ^ [1]
- ^ Roots of the Water Conflict in the Middle East
- ^ Keynes, J.M. The Economic Consequences of the Peace (New York : Harcourt, 1920).
- ^ "Canada's last WW1 vet gets his citizenship back" CBC News 2008-05-09
- ^ Baker, Kevin Stabbed in the Back! The past and future of a right-wing myth Harper's Magazine, June 2006
- ^ Chickering, Rodger, Imperial Germany and the Great War, 1914-1918." Cambridge, Cambridge University Press: 2004
- ^ "The Yale Book of Quotations" (2006) Yale University Press, edited by Fred R. Shapiro
- ^ "The First World War, 1914–1918" (1920) "The Yale Book of Quotations" (2006) Yale University Press, edited by Fred R. Shapiro
Literatura[uredi | uredi izvor]
References[uredi | uredi izvor]
- American Battle Monuments Commission (1938). American armies and battlefields in Europe: a history, guide, and reference book. U.S.G.P.O.
- American Battle Monuments Commission (1938). American armies and battlefields in Europe : a history, guide, and reference book. U.S.G.P.O.
- Army art of World War I. U.S. Army Center of Military History: Smithsonian Institution, National Museum of American History. 1993.
- Coffman Edward M (1998). The War to End All Wars: The American Military Experience in World War I. ISBN 978-0-8131-0955-8.
- Cruttwell Charles Robert Mowbray Fraser (2007). A History of the Great War, 1914–1918. ISBN 978-0-89733-315-3. Nepoznati parametar
|originalyear=ignorisan (pomoć) general military history - Eksteins Modris (1989). Rites of Spring: The Great War and the Birth of the Modern Age. ISBN 978-0-593-01862-0. an analysis of cultural changes before, during, and after the war
- Ellis John, Cox Michael (2002). The World War I Databook: The Essential Facts and Figures for All the Combatants. ISBN 978-1-85410-766-4.
- Esposito Vincent J (1997). The West Point Atlas of American Wars: 1900–1918. despite the title covers entire war
- Falls Cyril (1960). The Great War. Capricorn. ISBN 978-0-399-50100-5. general military history
- Fussell Paul (1975). The Great War and Modern Memory. on literature
- Gray Edwyn A (1994). The U-Boat War, 1914–1918.
- Haber LF (1986). The Poisonous Cloud: Chemical Warfare in the First World War.
- Halpern Paul G (1995). A Naval History of World War I.
- Hardach Gerd (1977). The First World War 1914–1918. economics
- Henig Ruth (2002). The Origins of the First World War.
- Herrmann David G (1996). The Arming of Europe and the Making of the First World War.
- Herwig Holger H (1996). The First World War: Germany and Austria-Hungary 1914–1918.
- Higham Robin and Dennis E. Showalter, eds. (2003). Researching World War I: A Handbook., historiography, stressing military themes
- Howard Michael (2002). The First World War. str. 175., general military history
- Hubatsch Walther (1963). Germany and the Central Powers in the World War, 1914–1918.
- Joll James (1984). The Origins of the First World War.
- Keegan John (1999). The First World War., general military history
- Karp Walter (1979). The Politics of War., Wilson's maneuvering U.S. into war
- Kennedy David M (1982). Over Here: The First World War and American Society., covers politics & economics & society
- Kennett Lee B (1992). The First Air War, 1914–1918.
- Lee Dwight E (ed.) (1958). The Outbreak of the First World War: Who Was Responsible?., readings from multiple points of view
- Lyons Michael J (1999). World War I: A Short History (2nd Edition izd.). Prentice Hall.
- Morton Desmond, and Granatstein JL (1989). Marching to Armageddon: Canadians and the Great War 1914–1919.
- Pope Stephen, Wheal Elizabeth-Anne (eds.) (1995). The Macmillan Dictionary of the First World War.
- Robbins Keith (1993). The First World War., short overview
- Silkin Jon ed. (1997). The Penguin Book of First World War Poetry (2nd ed. izd.).
- Stevenson David (2004). Cataclysm: The First World War As Political Tragedy. str. 560pp., major reinterpretation
- Stevenson David (2005). The First World War and International Politics.
- Stokesbury James (1981). A Short History of World War I.
- Strachan Hew (2004). The First World War: Volume I: To Arms.: the major scholarly synthesis. Thorough coverage of 1914; Also:
- Strachan Hew (2004). The First World War.: a 385pp version of his multivolume history
- Taylor AJP (1963). The First World War: An Illustrated History. Hamish Hamilton.
- Tuchman Barbara. The Guns of August., tells of the opening diplomatic and military manoeuvres
- Tucker Spencer, ed. (2005). The Encyclopedia of World War I: A Political, Social, and Military History. Nepoznati parametar
|volumes=ignorisan (pomoć), online at eBook.com - Tucker Spencer, ed. (1999). European Powers in the First World War: An Encyclopedia.
- Venzon Anne ed. (1995). The United States in the First World War: An Encyclopedia.
- Winter Jay M (2005). The Experience of World War I (2nd ed izd.). Oxford University Press. ISBN 978-0-19-520776-7., topical essays; well illustrated
- van der Vat Dan (1988). The Atlantic Campaign. ISBN 978-0-586-20695-9. Connects submarine and antisubmarine operations between wars, and suggests a continuous war
- Price Alfred, Dr. Aircraft versus the Submarine. Deals with technical developments, including the first dipping hydrophones
- Dignan, Don (1971), The Hindu Conspiracy in Anglo-American Relations during World War I. The Pacific Historical Review, Vol. 40, No. 1. (Feb., 1971), pp. 57-76., University of California Press.
- Fraser, Thomas G (1977), Germany and Indian Revolution, 1914-18. Journal of Contemporary History, Vol. 12, No. 2 (Apr., 1977), pp. 255-272., Sage Publications
- Hughes, Thomas L (2002), The German Mission to Afghanistan, 1915-1916.German Studies Review, Vol. 25, No. 3. (Oct., 2002), pp. 447-476., German Studies Association
- Herbert, Edwin (2003), Small Wars and Skirmishes 1902-1918: Early Twentieth-century Colonial Campaigns in Africa, Asia and the Americas, Nottingham, Foundry Books Publications., ISBN 1-901543-05-6
- Fritz Fischer (1975). War of Illusions: German Policies From 1911 to 1914. Chatto & Windus. str. 470. ISBN 978-0-7011-1972-0. „There is no doubt that the war which the German politicians started in July 1914 was not a preventive war fought out of fear and despair. It was an attempt to defeat the enemy powers before they became too strong, and to realise Germany’s political ambitions which may be summed up as German hegemony over Europe.”
Western Front[uredi | uredi izvor]
American Operations[uredi | uredi izvor]
- American Battle Monuments Commission, "American operations in the Aisne-Marne region: May 31–October 12, 1918"
- American Battle Monuments Commission, "American operations in the St. Mihiel region: September 12–November 11, 1918"
- American Battle Monuments Commission, "The Meuse-Argonne offensive of the American First Army: September 26–November 11, 1918"
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- A multimedia history of World War I
- The Heritage of the Great War, Netherlands
- The War to End All Wars on BBC
- The Commonwealth War Graves Commission
- World War I : Soldiers Remembered Presented by the Washington State Library and Washington State Archives
- Royal Engineers Museum Royal Engineers and the First World War
- World War 1 Atlas A day-by-day map of the First World War
- WWI Service Questionnaires at Gettysburg College
- Collection of World War I Color Photographs