Koritnička kotlina
| Koritnička kotlina | |
|---|---|
  | |
| Dužina | 12 km |
| Oblasti | Jugoistočna Srbija |
| Vodotok | Nišave |
Koritnička kotlina je ulegnuće u zemljinoj kori i specifičan geoprostor na jugoistoku Srbije, u tektonskom rovu kompozitne doline-potoline srednjeg Ponišavlja, koje pored Belopalanačke kotline čini i izvorišni obluk Crvene reke.[1] Administrativno pripada opštini Bela Palanaka u Pirotskom upravnom okrugu
Položaj
[uredi | uredi izvor]Koritnička kotlina se prostire pravcem severozapad-jugoistok, prateći sliv Koritničke reke. Koritničkoj reci u njenom slivu glavnu vodu daju jaka kraška vrela - Koritničko, Divljansko, Mokranjsko i Belopalanačko. Gornji tok reke usečen je u Bežiškom ždrelu, gde je reka izgradila meandre. Koritnička reka ima najveću izdašnost vode aprila (15 — 20 m³/s), dok je sporedni maksimum vodostaja u novembru (8 — 10 m³/s). Najmanji vodostaj je avgusta i septembra (manje od 1 m³/s), kao i u zimskim mesecima.[2]
Geografske karakteristike
[uredi | uredi izvor]Koritnička kotlina je predisponirana rasedom između Suve planine na jugozapadu i krečnjačke navlake Šljivovičkog vrha na severoistoku. Dužina kotline od Mokranjskog suženja do razvođa sa Lužnicom iznosi oko 12 km.[2]
Ona po svom izgledu predstavlja manji deo jedinstvene celine koju čini sa Lužničkom kotlinom, od koje je odvojena niskim razvođem. Koritnička kotlina je prošla jezersku fazu, tako da su njeni niži delovi pokriveni jezerskim sedimentima, a na stranama kotline zapažaju se slabije izraženi tragovi jezerskih podova.[2]
Tokom prve jezerske faze buduža kotlina je bila deo jedinstvenog jezera, da bi se u srednjoj jezerskoj fazi pojavila otoka koja je prosekla suženje u krečnjačkoj prečagi između Velikog i Malog Kurila.[1]
Klimatska obeležja
[uredi | uredi izvor]- Temperaturna svojstva
Klimu kotline odlikuju ujednačeni godišnji tok temperature, sa najvišim vrednostima temperature vazduha u julu, a najnižim u januaru, sa dnevnim temperaturnim oscilacijama koje su veće za 6 — 8 °C od istih u susednim kotlinama, niškoj i pirotskoj. Jutra su tokom leta hladnija za 2 — 4 °C, čemu su doprinele hladne vode Vrela i Koritničke reke. Najhladniji mesec je januar sa prosečnom tempereturom od - 0,6 °C . Najtopliji je juli mesec i tada su teperature oko 22,8 °C.
Prvi jesenji mrazevi počinju krajem oktobra ili novembra (mada se najraniji mogu javiti već krajem septembra). Njima prethode slane, koje se prvo javljaju u pobrđima, a posle i u donjim delovima kotline. Prolećni mrazevi počinju u prvoj trećini aprila i mogu da traju dosta dugo. Najduži zabeleženi mrazni period trajao je oko 200 dana.
| Godišnje doba | Zima | Proleće | Leto | Jesen |
|---|---|---|---|---|
| Srednja temperatura | -0,6 °C | 11,87 °C | 22,8 °C | 12,07 °C |
- Oblačnost
Koritnička kotlina u periodu najveće oblačnosti, koja u decembru pokriva nebo sa 7,8 desetina.
Oblačnost kotlini donose zapadni vetrovi. Svi ostali su suvi i nikada ne donose povećanu oblačnost. Najveća oblačnost je tokom zime, sa maksimumom u decembru kada oblačnost dostiže pokrivenost neba od 7,8 desetina Smanjenje oblačnosti počinje sa prvim prolećnim mesecima i traje do septembra.
- Vetrovi
Najsnažniji vetrovi duvaju sa Suve planine, odakle i potiču najveće promene vazdušnog pritiska. Nakon grmljavinske aktivnosti (deset do dvadeset minuta pre oluje), oluje se završavaju kada glavni pljuskovi prođu. Vetrovi u ovoj kotlini duvaju tokom leta, brzinom koja dostiže 100 km/h.
- Severni vetar je „košava” (severnjak, „svinjomorac“) koji duva iz severoistočnog pravca. Nema veliku čestinu i duva znatnom jačinom u hladnijoj polovini godine.
- Najveću snagu ima vetar „sićevac”, koji duva iz Sićevačke klisure, često ima olujnu snagu.
- „Jug“ je topao, veoma nepogodan vetar za poljoprivredne useve i stoku. On isušuje tlo, useve i voće, tako da se biljke „sparuše“, a stoka mršavi i gine.
- U Belopalanačkoj kotlini javlja se i: „severac” — jak i hladan vetar koji utiče na pad temperature i „piroćanac” („gornjak“) — koji donosi hladan vazduh i snižava temperaturu.
- Padavine
Ponišavlje predstavlja najsušniju oblast u jugoistočnoj Srbiji. U kotlini padne, godiše, 551 mm atmosferskih talog, što je za oko 30 mm manje od srednjih vrednosti stepskih krajeva panonskog područja. Najkišovitiji meseci su maj i oktobar (duvaju vlažni zapadni vetrovi), dok su su septembar i februar meseci sa najmanje kiše (duvaju suvi hladni vetrovi).
Pre početka savremenih klimatskih promena snežni pokrivač je često dostizao značajnu visinu.[3]}}
Danas su u odnosu na snegovite godine, kao u većem delu Srbije, i na ovom prostoru češće godine kad sneg izostane.[4] Takve je i prva i druga decenija 21. veka, kada su zime sa vrlo malo snega, najverovatnije zbog globalnih klimatskih promena na zemljinoj kugli.[5]
Izvori
[uredi | uredi izvor]- ^ a b Janković P. (1909): Istorija razvitka Nišavske doline. Srpska kraljevska akademija, Beograd
- ^ a b v Koritnička kotlina U: Mrđan M. Đokić Nišava – potamološka studija, doktorska disertacija, Niš, str. 58
- ^ „Snežne padavine U:Temperaturna svojstva podneblja srednjeg ponišavlja”. Pristupljeno 1. 6. 2012.
- ^ Radovanović, M., Ducić, V. (2004). Kolebanje temperature vazduha u Srbiji u drugoj polovini XX veka. Glasnik Srpskog geografskog društva, sveska 84 (1).
- ^ T. Popović, O. Jovanović, B. Zivlak, Trendovi temperature i padavina u SCG kao moguća posledica globalnog otopljavanja Konferencija „Sistemi upravljanja zaštitom životne sredine“, NVO“ Zora XXI", CD, Novi Sad, 2004.