Lužnica (oblast)

Ne poistovećivati sa Lužica.

Za druge upotrebe, pogledajte stranicu Lužnica.

Reka Lužnica nedaleko od sela Grnčar

Lužnica je oblast u slivu reke Lužnice po kojoj je i dobila ime. Nalazi se na jugoistoku Srbije i obuhvata delove opštine Babušnica i dva sela opštine Bela Palanka u Pirotskom okrugu.

Reljef je planinski i diseciran dolinama većeg broja manjih tokova. Na više mesta razvijen je proces erozije. Lužnička kotlina ima nadmorsku visinu 470 - 520 m. Ovu oblast okružuje Suva planina na zapadu, planina Ruj na jugu i Vlaška planina na severoistoku. Osnovna delatnost u Lužničkom kraju je zemljoradnja ali ovaj mikroregion spada u nerazvijena područja. Privredna središta su: Babušnica i Ljuberađa.

Zbog teških uslova života i privređivanja zadnjih godina je izrazito iseljavanje stanovništva u druge krajeve Srbije.

Jedan od Lužničkih specijaliteta je Vurda koji se u skorije vreme prodaje industrijski pakovan kao Lužnički „krem sir sa paprikom“.

U Lužničkom kraju je popisom stanovništva iz 2011. godine zabeležen najveći pad broja stanovnika u Srbiji.

Podela

Iako Lužnica nije tačno administrativno obeležena izdvajaju se dva dela "Gornja lužnica" i "Donja Lužnica" a "pripadnost" Lužnici uglavnom postoji po predanju naroda pa se svako ko vodi poreklo iz Lužnice u žargonu izjašnjava: "Ja sam iz Lužni'cu".

Naselja koja pripadaju Lužničkoj kotlini:

Opština Babušnica:

• Babušnica,
• Bogdanovac,
• Bratiševac
• Brestov Dol
• Vojnici,
• Gornje Krnjino,
• Gornji Striževac,
• Gorčinci,
• Grnčar,
• Dol,
• Donje Krnjino,
• Donji Striževac,
• Dučevac,
• Draginac,
• Izvor,
• Kaluđerevo,
• Kambelevci,
• Kijevac,
• Linovo,
• Ljuberađa,
• Modra Stena,
• Provaljenik,
• Radoševac,
• Resnik,
• Stol,
• Suračevo,

Opština Bela Palanka:

• Bežište
• Šljivovik

Položaj

Lužnica se nalazi na sredokraći između Pirota i Vlasotinca. Opštinski centar je Babušnica. Ona ima oko 5000 stanovnika, a cela opština nešto više od 15 hiljada stanovnika. Opština Babušnica graniči se sa opštinama: Pirot, Bela Palanka, Gadžin Han, Vlasotince, Crna Trava i Dimitrovgrad, a sa istočne strane, u dužini od 18 km, sa susednom državom Bugarskom. Njena površina je 532 km². Ima 53 naselja. Za pola veka (od 1950. do 2000. godine) broj stanovnika u ovoj opštini se prepolovio. Najviše zbog migracije stanovništva iz lužničkih sela u gradove širom Srbije (Beograd, Obrenovac, Aleksinac, Zaječar, Niš...), ali i zbog “bele kuge", koja je zahvatila i Lužnicu. U lužničkim selima danas su, uglavnom, staračka domaćinstva i - neženje, koji su već zašli u petu deceniju života.

Istorija

O prošlosti Lužnice skoro da nema zapisa. Zna se da je u Lužnici bilo Turaka i hajdučije. O tome svedoče nazivi mesta (Idrizova česma, Kula, Kržalijsko, Sulejmanovo...), ali i predanja. Zna se da je vojvodu Stepu Stepanovića u Babušnici, pred kafanom “Crni vrh" zatekla vest o objavi rata od strane Austro–Ugarske Kraljevini Srbiji. Zna se da je vojvoda Mišić noćio u kuli od kamena u Gornjem Krnjinu. Zna se da je Aleksandar I Karađorđević boravio u Lužnici. U selima Studena i Veliko Bonjince sačuvani su spomenici podignuti njemu u čast. Babušnica je oslobođena od Turaka 1878. godine. Prva škola u Lužnici je otvorena u selu Dragincu 1840. godine.

U pećini između Golemog i Malog Stola pronađena statua rimskog imperatora Konstantina, koja je, međutim, nestala.

Stanovništvo

O poreklu Lužničana nema pouzdanih podataka. Na osnovnu narodnih predanja, pored starosedelaca, u Lužnici ima doseljenika iz: Znepolja (Bugarska), sa Kosmeta, iz Severne Makedonije i drugih delova Srbije. Doseljenici su bili, uglavnom, begunci od turskog zuluma. Iako sa raznih strana, vreme je učinilo da Lužničani postoje kao jedinstven narod, pretežno srpske nacionalnosti i pravoslavne veroispovesti. veroispovesti. Između većinskog srpskog stanovništva i manjinskog bugarskog stanovništva nije bilo problema ali samo dok vlada mir. U ratovima, posebno Prvom i Drugom svetskom ratu, bilo je ozbiljnih problema jer su bugarski okupatori uvek bili uporni u dokazivanju da su Lužničani Bugari.

Ekonomija

Glavna ekonomska aktivnost u regionu zasniva se na poljoprivredi. Ovaj mikroregion je, međutim, jedno od nerazvijenijih područja Srbije. Privredni centri su Babušnica i Ljuberađa. Teški uslovi života i ekonomija poslednjih godina doveli su do emigracije u druge delove zemlje.

Kultura

Dijalekt

U Lužnici se govori prizrensko-timočkim dijalektom. Lužnički poddijalekat ima neke osobenosti, kao što je činiti umesto bojiti (istočnoslovenska inovacija).

Poddijalekat se smatra jednim od najstarijih, možda čak i najstarijih sačuvanih, u srpskom jeziku („kulturni prozor u antičko doba“). Govornicima srpskog jezika koji nisu iz Lužničkog kraja, to je gotovo nerazumljivo. Sa ostalim regionalnim dijalektima istraživao ga je Aleksandar Belić, koji je 1905. godine objavio “Dijalekti istočne i južne Srbije”, što je označilo početak naučne dijalektologije u Srbiji. Rečnik lužničkog govora, koji sadrži 40.000 reči, objavio je 2019. godine Ljubisav Ćirić. Mnoge reči pripadaju različitim, lokalno specifičnim i značajnim leksičkim grupama (govor pastira, govor vodeničara i dr.). U fonetskoj biblioteci Filološkog fakulteta Univerziteta u Beogradu čuvaju se snimci narodnih govora koji su sakupljeni za 10 godina prilikom sastavljanja rečnika.

Dijalekat je zadržao arhaične oblike, iz perioda kada staroslovenski prelazi u savremeni srpski jezik. Većina glasovnih promena danas karakterističnih za srpski jezik, u to vreme još uvek nije nastupila (kao palatalizacija ili jotovanje). Neki glasovi nemaju odgovarajuća slova u savremenom srpskom pismu, koje je Vuk Karadžić u 19. veku u potpunosti prilagodio savremenom jeziku. Neke od karakteristika koje se u velikoj meri razlikuju od savremenog jezika uključuju vokal L (standard dozvoljava samo prave vokale A, E, I, O i U, a ponekad i R), zvuk DZ i čestu upotrebu poluglasnika, koji u ostatku jezika zamenjeni su glasom A tokom procesa vokalizacije poluglasnika od 14. veka. Standardni srpski jezik ima 7 gramatičkih padeža, dok lužnički dijalekt ima samo 3: prvi - nominativ, četvrti - akuzativ, peti - vokativ. Za ostale slučajeve umesto njih se koriste prilozi.

Sa brzim opadanjem stanovništva i školovanjem u kojem se ljudi uče zvaničnim standardom jezika, nestaje i dijalekat. Do kasnih 2010-ih, samo najstariji stanovnici u regionu i dalje su govorili.

Tradicije

Na svadbama u lužničkom i nišavskom kraju, kada svatovi odu po mladu, čauš (majstor, zabavljač) „počinje da viče i maše sabljom“.

Zabeleženo je 1958. godine da u lužničkom i nišavskom kraju, dan posle crkvenih praznika Svetog Dimitrija, Arhangela Mihaila i Svetog Nikole, praznici, se stoka ostavlja da se odmori, a rad se obustavlja, od straha da se stoka ne razboleti (zvano žabica).

Muzika

Tradicionalna muzika u regionu su gusle i epska poezija. Godine 1910. primećeno je da je upotreba gusala smanjena u odnosu na trideset godina ranije kada je „bila omiljena u narodu“.

Odeća

Početkom 20. veka žene su nosile bele marame ili svilene marame, dok su starije žene nosile okićen crveni bajz.

Kuhinja

Lokalni specijalitet je Lužnička vurda, kremasti sir sa paprikom.

Spomenici

Lokalna crkva podignuta je 1873. godine, a iz istog perioda datiraju i najstarije sačuvane brvnare

Galerija

• 
  Donji Striževac
• 
  Donje Krnjino pogled sa brda
• 
  Pogled sa brda Šanac na deo Lužnice i Suvu planinu
• 
  Stene nedaleko od sela Grnčar
• 
  Pogled na Stolski kamen iz Lužničke kotline
• 
  Pogled na Gorčince i most prekoLužnice
• 
  Pogledna reku i kotlinu gde s nalazi Ljuberađa

• 
  Etno motiv iz sela Donje Krnjino
• 
  Etno soba i krevet iz sedamdesetih godina 20. veka Vinko Dimitrijević (slikar)
• 
  Pegla, džezva i stari sat, etnomotivi iz Sela Draginac

Vidi još

• Lužnička kotlina
• Lužničke planine
• Spisak reka u Srbiji
• Jeremijino brdo
• Opština Babušnica

Literatura

• Todorović Negovan. Gornja Lužnica. godina. 2012. ISBN 978-86-83663-14-9. . Izdavač Narodna biblioteka Babušnica

Spoljašnje veze

• [1] – Lužnica na „Youtube„
• Etnolođka građa i rasprave iz Lužnice i Nišave