Narod

Za druge upotrebe, pogledajte stranicu Narod (višeznačna odrednica).

Narod je višeznačni pojam, koji u zavisnosti od konteksta upotrebe može označavati različite vrste ljudskih zajednica. Prema terminološkoj klasifikaciji u oblasti društvenih nauka, razlikuju se dva osnovna značenja ovog pojma: narod kao etnos (etnički narod) i narod kao demos (demotski narod - stanovništvo). Pored ovih osnovnih značenja, pojam narod može imati i mnoga druga značenja, koja se oblikuju prema raznovrsnim kriterijumima, čime nastaju izrazi sa specifičnim, simboličnim ili prenesenim značenjima, kao što su: politički narod, konstitutivni narod, većinski narod, manjinski narod, pravoslavni narod, radni narod i drugi slični izrazi.

Narod kao etnos: etnički narod

Glavni članci: Etnička grupa i Etnicitet

U srpskom jeziku, pojam narod najčešće se upotrebljava u etničkom kontekstu, radi označavanja etničkih naroda, kao što su: srpski narod ili ruski narod. Takvom upotrebom, narod se definiše kao zajednica koju čine svi ljudi koje spaja zajednički etnički identitet, nezavisno od prostornih, vremenskih ili bilo kojih drugih kriterijuma. U tom (etničkom) smislu, srpski narod čine svi Srbi, nezavisno od toga gde žive i bez obzira na to kada su živeli, čime se u okvirima srpske narodne zajednice ostvaruje trajna veza između, na primer: kneza Časlava, svetog Save, vladike Njegoša, Nikole Tesle i svakog drugog Srbina, bilo iz prošlosti ili sadašnjosti. Takvo (etničko) poimanje naroda zasniva se na zajedničkoj istorijskoj i kulturnoj baštini, te stoga ne podleže bivšim ili sadašnjim teritorijalno-političkim podelama. U tom smislu, za ličnu pripadnost etničkom narodu nebitno je mesto življenja ili državljanstvo, pošto svaki pripadnik etničkog naroda poseduje svoj lični etnički identitet i čuva ga potpuno nezavisno od drugih svojstava i kategorija, kao što je na primer posedovanje državljanstva matične ili neke strane države.

Narod kao demos: stanovništvo

Glavni članak: Stanovništvo

U najširem značenju, pojam narod označava celokupno stanovništvo na nekoj teritoriji, nezavisno od bilo kakvih etničkih, jezičkih, religijskih ili bilo kojih drugih podela. U terminologiji društvenih nauka, za označavanje naroda kao stanovništva koristi se pojam demos (stgrč. δῆμος), čime se u pojmovnoj ravni naglašava suštinska razlika između demosa (stanovništva) i etničkog naroda, odnosno etnosa (stgrč. ἔθνος). Upravo na takvom terminološkom razgraničenju počivaju i razlike između pojmova koji se odnose na narod kao demos (stanovništvo), a grade sa osnovom demo- (demokratija, demografija) i specifičnih pojmova koji se odnose na narod kao etnos, a grade sa osnovom etno- (etnokratija, etničke studije).

Prema podacima iz 2012, globalni odnos polova je otprilike 1,01 muškarca na 1 ženu. Otprilike 26,3% svetske populacije je mlađe od 15 godina, dok je 65,9% starosne dobi od 15 do 64 godine, a 7,9% je staro 65 ili više godina. Prosečna starost svetske populacije se procenjuje na 31 godinu 2020. godine, i očekuje se da će porasti na 37,9 godina do 2050. godine.

Prema Svetskoj zdravstvenoj organizaciji, globalni prosečan životni vek je 73,3 godine od 2020. godine, pri čemu žene žive u proseku 75,9 godina, a muškarci približno 70,8 godina. U 2010. godini, globalna stopa fertiliteta procenjena je na 2,44 dece po ženi. U junu 2012, britanski istraživači su izračunali ukupnu težinu ljudske populacije na Zemlji na približno 287 million tonnes (630 billion pounds), sa prosečnom osobom od oko 62 kg (137 lb).

MMF je procenio nominalni bruto svetski proizvod za 2021. na 94,94 biliona dolara, što daje godišnji globalni broj po glavi stanovnika od oko 12.290 američkih dolara. Oko 9,3% svetske populacije živi u ekstremnom siromaštvu, izdržavajući se sa manje od 1,9 USD dnevno; oko 8,9% je neuhranjeno.. 87% osoba u svetu starijih od 15 godina smatra se pismenim. Prema podacima iz aprila 2022. godine, bilo je oko 5 milijardi globalnih korisnika Interneta, što čini 63% svetske populacije.

Han Kinezi su najveća pojedinačna etnička grupa na svetu, koja je činila preko 19% globalne populacije u 2011. godini. Najviše korišćeni jezici na svetu su engleski (1.132B), mandarinski kineski (1.117B), hindi (615M), španski (534M) i francuski (280M). Više od tri milijarde ljudi govori jedan od indoevropskih jezika, što je najveća porodica jezika po broju govornika. Standardni arapski je jezik bez izvornih govornika, ali se ukupan broj govornika procenjuje na 274 miliona ljudi.

Najveće verske kategorije u svetu od 2020. godine procenjene su na sledeći način: hrišćanstvo (31%), islam (25%), nepovezani (16%) i hinduizam (15%).

Ostala značenja

U društvenim naukama često se koristi i pojam politički narod, koji ima specifična istorijska značenja. Tako se, na primer, u antičkim državama smatralo da pravo na učešće u političkom životu imaju samo stanovnici sa građanskim pravima, dok su svi ostali stanovnici (pripadnici pokorenih naroda i robovi) bili bez takvih prava, te stoga nisu bili deo političkog naroda. U srednjem veku, politički narod su činile samo one skupine čiji su predstavnici imali pravo učešća na državnim saborima (plemstvo, crkveni velikodostojnici i predstavnici slobodnih gradova), dok svi ostali stanovnici (najveći deo stanovništva - zavisni seljaci) bili bez takvih prava, te stoga nisu pripadali političkom narodu. Tek od vremena prvih građanskih revolucija (engleske, američke, francuske) razvija se širi koncept političkog naroda, koji je punu afirmaciju dobio tek u 20. veku, kada su procesom uvođenja opšteg biračkog prava pored muškaraca bile obuhvaćene i žene.

Vidi još

• Narodnost
• Etnicitet
• Etnička grupa
• Nacija
• Nacionalnost
• Nacionalni identitet

Литература

• Eriksen, Tomas Hilan (2004). Etnicitet i nacionalizam. Beograd: Čigoja štampa. 
• Malešević, Siniša (2009). Sociologija etniciteta. Beograd: Fabrika knjiga. 
• Миљковић-Матић, Јелена (2007). „О етничкој и грађанској компоненти појма нације”. Политичка ревија. 14 (2-4): 871—879. 
• Nedeljković, Saša (2007). Čast, krv i suze: Оgledi iz antropologije etniciteta i nacionalizma. Beograd: Zlatni zmaj & Odeljenje za etnologiju i antropologiju Filozofskog fakulteta. 
• Нилсен, Кај (2001). „Културни национализам, ни етнички, ни грађански”. Нова српска политичка мисао. 8: 143—154. 
• Putinja, Filip; Stref-Fenar, Žoslin (1997). Teorije o etnicitetu. Beograd: Čigoja štampa. 
• Smit, Antoni D. (1998). Nacionalni identitet. Beograd: Čigoja štampa. 
• Hobsbaum, Erik (1996). Nacije i nacionalizam od 1780: Program, mit, stvarnost. Beograd: Filip Višnjić. 
• Šuvar, Stipe (1986). Svi naši nacionalizmi. Valjevo: Milić Rakić. 
• Abizadeh, Arash, "Ethnicity, Race, and a Possible Humanity" Архивирано на сајту Wayback Machine (20. mart 2019) . World Order. 33 (1): 23—34. 2001.  . (Article that explores the social construction of ethnicity and race.)
• Barth, Fredrik (ed). Ethnic groups and boundaries. The social organization of culture difference, Oslo: Universitetsforlaget, 1969
• Beard, David and Kenneth Gloag. 2005. Musicology, The Key Concepts. London and New York: Routledge.
• Billinger, Michael S. (2007). „Another Look at Ethnicity as a Biological Concept”. Critique of Anthropology. 27 (1): 5—35. doi:10.1177/0308275X07073815. 
• Craig, Gary, et al., eds. Understanding 'race'and ethnicity: theory, history, policy, practice (Policy Press, 2012)
• Danver, Steven L (2012). Native Peoples of the World: An Encyclopedia of Groups, Cultures and Contemporary Issues. 
• Eriksen, Thomas Hylland (1993). Ethnicity and Nationalism: Anthropological Perspectives. London: Pluto Press. 
• Eysenck, H.J. (1971). Race, Education and Intelligence. London: Temple Smith. ISBN 978-0-85117-009-1. 
• Healey, Joseph F., and Eileen O'Brien. Race, ethnicity, gender, and class: The sociology of group conflict and change (Sage Publications, 2014)
• Hartmann, Douglas (2001). „Notes on Midnight Basketball and the Cultural Politics of Recreation, Race and At-Risk Urban Youth”. Journal of Sport and Social Issues. 25: 339—366. .
• Hobsbawm, Eric, and Terence Ranger, editors (1983). The Invention of Tradition. Cambridge: Cambridge University Press. CS1 održavanje: Višestruka imena: spisak autora (veza)CS1 održavanje: Tekst viška: spisak autora (veza).
• Hutcheon, Linda (1998). „Crypto-Ethnicity” (PDF). PMLA: Publications of the Modern Language Association of America. 113 (1): 28—51. 
• Kappeler, Andreas (2014). The Russian empire: A multi-ethnic history. Routledge. 
• Levinson, David (1998). Ethnic Groups Worldwide: A Ready Reference Handbook. ISBN 978-1-57356-019-1. , Greenwood Publishing Group. .
• Magocsi, Paul Robert, ed (1999). Encyclopedia of Canada's Peoples. CS1 održavanje: Višestruka imena: spisak autora (veza)CS1 održavanje: Tekst viška: spisak autora (veza).
• Merriam, A.P. 1959. "African Music", in R. Bascom and, M.J. Herskovits (eds), Continuity and Change in African Cultures, Chicago, University of Chicago Press.
• Morales-Díaz, Enrique; Gabriel Aquino; & Michael Sletcher, "Ethnicity", in Michael Sletcher, ed., New England, (Westport, CT, 2004).
• Omi, Michael; Winant, Howard (1986). Racial Formation in the United States from the 1960s to the 1980s. New York: Routledge and Kegan Paul, Inc. 
• Seeger, A. 1987. Why Suyá Sing: A Musical Anthropology of an Amazonian People, Cambridge, Cambridge University Press.
• Seidner, Stanley S. Ethnicity, Language, and Power from a Psycholinguistic Perspective. (Bruxelles: Centre de recherche sur le pluralinguisme1982).
• Sider, Gerald, (1993). Lumbee Indian Histories. Cambridge: Cambridge University Press. CS1 održavanje: Višestruka imena: spisak autora (veza).
• Smith, Anthony D. (1987). „The Ethnic Origins of Nations”. Blackwell. 
• Smith, Anthony D (1998). Nationalism and modernism. A Critical Survey of Recent Theories of Nations and Nationalism. . London; New York: Routledge.
• Smith, Anthony D. (1999). „Myths and memories of the Nation”. Oxford University Press. 
• Thernstrom, Stephan A. ed (1981). Harvard Encyclopedia of American Ethnic Groups. CS1 održavanje: Tekst viška: spisak autora (veza)
• ^ U.S. Census Bureau State & County QuickFacts: Race.
• „World Health Statistics 2016: Monitoring health for the SDGs Annex B: tables of health statistics by country, WHO region and globally” (PDF). World Health Organization. 2016. str. 110. Arhivirano (PDF) iz originala 17. 5. 2018. g. Pristupljeno 3. 8. 2018. CS1 održavanje: Format datuma (veza)

Spoljašnje veze

• Hrvatska enciklopedija: Narod