Pređi na sadržaj

Nekropola sa stećcima Kalufi u Krekovima

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Nekropola sa stećcima Kalufi u Krekovima
Svetska baština Uneska
Zvanično imeStećci — srednjovekovni nadgrobni spomenici
MestoNevesinje, Krekovi, Bosna i Hercegovina Uredi na Vikipodacima
Koordinate43° 19′ S; 18° 12′ I / 43.31° S; 18.2° I / 43.31; 18.2
Površina199, 998 ha (21.400.000, 107.400.000 sq ft)
Kriterijumkulturna: iii, vi
Referenca1504
Upis2016. (41. sednica)
Veb-sajthttp://whc.unesco.org/en/list/1504

Nekropola sa stećcima Kalufi nacionalni je spomenik Bosne i Hercegovine[1] i nepokretno kulturno dobro Republike Srpske. Nekropola Kalufi najveća je nekropola stećaka u Bosni i Hercegovini. Broji 462 stećka, od čega 295 ploča, 150 sanduka, 3 slemenjaka i 14 antičkih spolija u sekundarnoj upotrebi. Prostire se na površini od oko 18.000 kvadratnih metara. Stećci su klesani od krečnjaka boljeg kvaliteta, većinom pravilno oblikovani, ali ima primeraka slabije obrade i čak amorfnih. Osnovna orijentacija spomenika je zapad-istok, tj. sa otklonom severozapad-jugoistok prema prirodnom pružanju terena. U pravcu sever-jug, tj. severoistok-jugozapad, orijentisano je svega 7 stećaka. Ukrašeno je 44 spomenika, od čega 14 ploča, 28 sanduka i 2 slemenjaka.

Lokacija

[uredi | uredi izvor]

Nekropola sa stećcima Kalufi nalazi se u selu Krekovi, opština Nevesinje, Republika Srpska, Bosna i Hercegovina. Nevesinjsko polje se pruža u pravcu sever-jug u dužini od 23 kilometara, a širine je oko 7,5 kilometara. To je prirodni žleb nastao vertikalnim sleganjem terena između planine Crvnja (1921 m) na istoku i Veleža (1969 m) na zapadu. Nadmorska visina je oko 850 metara. Na severnoj strani se otvara put prema dolini gornje Neretve, a na jugu preko doline Bregave prema donjoj Neretvi.

Selo Krekovi se nalazi na obroncima, na južnom podnožju planine Crvanj. U tom području se nalaze i veća sela u Nevesinjskom polju. Kroz ili pored njih prolazila je trasa glavne antičke komunikacije koja je povezivala dijagonalno ovaj deo polja od jugoistoka ka severozapadu, a na nju je nalegao i sadašnji put. Selo Krekovi i nekropola Kalufi iznad sela su malo izmaknuti istočno od pomenute trase. Do Krekova se dolazi lokalnim putem iz Kifinog Sela.

Istorija

[uredi | uredi izvor]

Nevesinjsko polje je od praistorije, preko antike i srednjeg veka, zbog nemogućnosti prolaza kanjonom Neretve od Konjica do Salakovca (severno od Mostara), bilo vrlo važno saobraćajno područje, jer se preko njega odvijao saobraćaj s jadranske obale u unutrašnjost. To je danas ekstenzivno naseljeno područje sa dobrim uslovima za uzgajanje stoke.

Veći broj praistorijskih naselja gradinskog tipa sa suvozidnim utvrđenjima nalazi se uz praistorijsku komunikaciju i uz prilazne puteve. U mnogima od njih kasnije su nastala i antička naselja, čiji su ostaci konstatovani u Udrežnju, Biogradu, Zovom Dolu, Lukavcu, Kifinu Selu (Drenovik), Postoljanima, Presjeci, Luci i Zaboranima. Svi putevi iz Gatačkog polja (preko Zaloma), Uloga i Kalinovika (preko planine Morine), kao i Blagaja i Stoca (preko Trusine) sticali su se kod vrela Drenovik u Kifinu Selu. U Drenoviku, s obe strane Zalomke, razvilo se najveće rimskodobno naselje na Nevesinjskom polju. Iz srednjeg veka u Drenoviku se nalazi nekropola 124 izbrojana stećka.[2][3]

U Letopisu popa Dukljanina pominje se župa Nevesinje (Netusigne, Netusini) koja je pripadala Podgorju,[4][5] a sve zajedno je bilo deo Huma, kasnije Hercegovine. Humska zemlja je priznavala vrhovnu vlast srpskih vladara Nemanjića od početka 13. do skoro polovine 14. veka. U najstarijim zvanično vođenim spisima dubrovačkog Notarijata i Kancelarije, iz 1278. godine, pominje se tvrgovina robljem iz raznih bosanskih i hercegovačkih mesta, a među ostalim i iz Nevesinja.[6]

Od 1303. do 1306. godine gospodar župe Nevesinje bio je Konstantin Nemanjić, sin srpskog kralja Milutina. U to vreme pojavljuje se na istorijskoj pozornici vojvoda Poznanj Purčić. On je kasnije, 1327. godine, bio svedok, zajedno sa braćom, na poveljama Stefana II Kotromanića, sa titulom “vojvoda i župan od Zagorja i Nevesinja”. Istovremeno je bio i podanik kralja Dušana. Purčići su vlastela koja je prešla na stranu Bosanaca kad su ovi počeli da prodiru u dolinu Neretve.[7] U to doba, 1391. godine, zapisan je jedan usamljeni slučaj da domaći čovek iz Nevesinja postaje dubrovački građanin.[6]

Od 1347. godine, kada su potpala pod bosansku vlast za vladavine bana Stefana II Kotromanića, a naročito u prvoj polovini 15. veka, mesta iz Nevesinjskog polja se često pominju u dokumentima u Dubrovniku: Konac Polje, Sileno in Nevesigne, Nevesigne de Tucepe, campo Nevesigne, in Nevesinje in Postolach, de Vrangodol de Nevesigne. Podaci se javljaju u vezi sa pljačkom, službom, prodajom roblja ili sitnom i pojedinačnom dovozu robe.[6]

Od kraja 14. veka do 1404. godine Nevesinjem su vladali Sankovići. Na severnom kraju Nevesinjskog polja, u maloj župi Konac polje, koja je graničila sa župom Kom, u selu Zaborani, Sankovići su imali plemenitu baštinu i dvor. Preko Konac polja je vodio put iz Nevesinjskog polja na sever ka gradu Komu i dalje preko Boraka na Konjic. Porodična nekropola Sankovića je u obližnjem selu Biskupu kod Glavatičeva u Komskoj župi.[4]

Sandalj Hranić je slomom porodice Sankovića 1404. godine proširio vlast i nad ovim područjem. Godine 1406. boravio je u Nevesinju,[5] kada je uveo i carinu na Konac polju.[4] Još u prvoj deceniji 15. veka cela župa se naziva Nevesinje, dok se mesto Nevesinje pominje u dubrovačkim arhivskim spisima tek 1429. godine, a 1435. godine pominje se i glavni župski grad — utvrđenje Venačac (Vinačac) sa podgrađem. Ranije i češće se pominje Podbiograd, podgrađe grada Biograda u župi Nevesinje, ali se navodi kao selo. Vinačac se nalazio iznad sela Udrežja.[4][6] Grad Venačac se pominje među posedima hercega Stepana u poveljama iz 1444, 1448. i 1454. godine.[5] Jedna od retkih zajednica pripadnika Bosanske crkve na teritoriji srednjovekovnog Huma zabeležena je oko Nevesinja, tj. u Konac polju.[8]

Osmanlije su zauzele Nevesinje između 1465. i 1466. godine. Do 1468. godine Nevesinje je granica oblasti hercega Vlatka koje su se završavale negde na Trusini, dok je Nevesinjsko polje pod osmanskom vlašču.[5] U jednom aktu Dubrovačkog arhiva iz 1469. godine pominje se Husein vojvoda u Nevesinju.

U Poimeničnom popisu sandžaka vilajeta Hercegovina iz 1468/9. godine popisana su mnoga mesta na području Nevesinjskog polja poznata i iz srednjeg veka, ili u kojima se nalaze nekropole stećaka: Živanj, Seljani, Kruševljani, Luka, Kljuni, Kovačići, Bijenja, Postoljani, Bojište, Nevesinje, Žiljevo, Čanje, Rast, Biograd, Bratač, Drežanj, Grabovica, Podgrađe, Slato i Udbina. Među njima nema Krekova, iako se u njima nalazi najveća nekropola stećaka, kako u Nevesinjskom polju, tako i druga po veličini područja prostiranja stećaka (prva je u selu Cetini u Dalmaciji sa 700 spomenika).[9]

Opis

[uredi | uredi izvor]

Ukrasi na nekropoli Kalufi su ograničeni na nekoliko motiva kao što su: statusni motivi — mač, štit kao heraldički znak, mač i štap; simbolični motivi — rozeta, polumesec, plastične polujabuke i krst (obični, sa dvostrukim poprečnim krakom ili sidrom na završecima krakova i antropomorfni); dekrorativni motivi — ponavljaju se tordirani venci i krugovi; bordure — zastupljene su na nekoliko spomenika u vidu tordirane trake ili povijene lozice sa trolistovima. Raspored motiva je vrlo pojednostavljen. Najčešće se javljaju na vodoravnoj strani ploča ili sanduka, sami, a ponekad u kombinaciji najviše da dva do tri motiva.

Arhitektonski motiv se javlja na jednom sanduku čije su sve uspravne plohe ukrašene “saracenskim” arkadama. Ljudske figure pojavljuju se na 2 spomenika — muška figura sa štitom i mačem. Najukrašeniji je sanduk broj 43 sa nekoliko urezanih scena: turnir, dvoboj, kolo i lov. Antički komadi se nalaze na istočnom rubnom području nekropole. Zastupljeni su 1 cipus, 7 ploča sa žlebovima, blokovi sa rupama za klanfe ili za olovo i ploče sa oštećenim profilima. Ne zna se tačno odakle su svi ti delovi dovučeni ni kakvim su zgradama pripadali. Antičko poreklo se može odrediti na osnovu preciznog rada i rimskih mera.[10][11]

Nekropola Kalufi se po odabiru i obradi ukrasnih motiva uklapa u ostale nekropole Nevesinjskog polja, ali i mnogo šire, u nekropole na području istočne Hercegovine 14. i 15. veka. Kako se u blizini nalazi i mala nekropola Rajkov kamen sa krstačom, a krstača ima i na nekoliko lokaliteta u Nevesinjskom polju, nekropola u Krekovima je verovatno služila kao aktivno groblje i početkom 16. veka.

Zaštita

[uredi | uredi izvor]

Šefik Bešlagić je 1957. godine obišao ovo područje i započeo obradu nekropola na toj teritoriji. Između 1964. i 1966. godine završio je posao i rezultate objavio u časopisu Naše starine 1972. godine.

Godine 1960. stećci označeni brojem 43 i 44 prevezeni su u Vojni muzej JNA u Beogradu.[12]

Na lokalitetu do danas nisu preduzimani nikakvi restauratorsko-konzervativni radovi. Republički zavod za zaštitu kulturno-istorijskog i prirodnog nasleđa Republike Srpske stavio je 1999. godine ovaj lokalitet pod zaštitu države. Istorijsko područje — nekropola sa stećcima Krekovi, opština Nevesinje, nalazi se na Privremenoj listi nacionalnih spomenika, pod rednim brojem 447 i imenom Nekropola stećaka Krekovi-Mijatovci. Prostornim planom Bosne i Hercegovine do 2002. godine valorizovan je u zbirnom popisu svih nekropola na području Nevesinjskog polja u III kategoriju.

Sadašnje stanje

[uredi | uredi izvor]

Veći broj spomenika stradao je od atmosferilija, a mnogi su utonuli u zemlju. Nekoliko primeraka visokih sanduka i slemenjaka je prevaljeno. Neke ploče i sanduci su okrnjeni i raspucali, a ploče su i prelomljene na dva i više komada. Nasred nekropole, blizu spomenika broj 21, vide se tragovi paljenja smeća. U odnosu na stanje 60ih godina 20. veka, stećci su još više obrasli lišajevima, tako da se danas ukrasi na pojedinim stećcima jedva prepoznaju. Na spomenicima broj 16 i 17 u novije vreme su urezane linije oko ukrasnih motiva — mačeva i nečiji inicijali.

Galerija

[uredi | uredi izvor]

Vidi još

[uredi | uredi izvor]

Reference

[uredi | uredi izvor]
  1. ^ Komisija za Očuvanje Nacionalnih Spomenika. „Nekropola sa stećcima Kalufi, istorijsko područje”. Arhivirano iz originala 17. 08. 2016. g. Pristupljeno 1. 8. 2016. 
  2. ^ Bojanovski, Ivo (1988). Bosna i Hercegovina u antičko doba (Dela, knjiga LXVI izd.). Sarajevo: Akademija nauka i umetnosti Bosne i Hercegovine. 
  3. ^ Bešlagić, Šefik (1972). Nevesinjski stećci (Naše starine XIII izd.). Sarajevo: Zavod za zaštitu spomenika kulture SR Bosne i Hercegovine. 
  4. ^ a b v g Vego, Marko (1957). Naselja bosanske srednjovekovne države. Sarajevo. 
  5. ^ a b v g Dinić, Mihajlo (1978). Zemlje hercega Sv. Save (Srpske zemlje u srednjem veku izd.). Beograd. 
  6. ^ a b v g Kojić Kovačević, Desanka (1978). Gradska naselja srednjovekovne Bosne i Hercegovine. Sarajevo. 
  7. ^ Dinić, Mihajlo (1967). Humsko-trebinjska vlastela (Posebna izdanja, knjiga CCCXCVII izd.). Beograd: Srpska akademija nauka i umetnosti. 
  8. ^ Ćirković, Sima (1964). Istorija srednjovekovne bosanske države. Beograd. 
  9. ^ Aličić, Ahmed (1985). Poimenični popis sandžaka vilajeta Hercegovina. Sarajevo: Orijentalni institut u Sarajevu. 
  10. ^ Sergejevski, Dimitrije (1948). Rimska cesta na Nevesinjskom polju (nova serija, sveska III izd.). Sarajevo: Glasnik Zemaljskog muzeja u Sarajevu. 
  11. ^ Sergejevski, Dimitrije (1948). Putne bilješke sa Nevesinjskog polja (nova serija, sveska III izd.). Sarajevo: Glasnik Zemaljskog muzeja u Sarajevu. 
  12. ^ Bešlagić, Šefik (1962). Stećci i nišani u Vojnom muzeju u Beogradu. Beograd: Vesnik Vojnog muzeja JNA. 

Literatura

[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze

[uredi | uredi izvor]
Nekropola sa stećcima Kalufi u Krekovima na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Некропола_са_стећцима_Калуфи_у_Крековима&oldid=28378014”