Polupredsjednički sistem

  Predsjedničke republike sa punim predsjedničkim sistemom.
  Države sa polupredsjedničkim sistemom.
  Parlamentarne republike sa izvršnim predsjedništvom biranim u parlamentu.
  Parlamentarna republika sa ceremonijalnim predsjednikom, gdje predsjednik vlade predstavlja izvršnu vlast.
  Ustavne monarhije u kojima izvršnu vlast pripada monarhu, a obično je vrši predsjednik vlade.
  Ustavne monarhije, koje imaju odvojenog šefa vlade ali kraljevska porodica drži političku moć.
  Apsolutne monarhije.
  Jednopartijske države.
  Vojne diktature.

Polupredsjednički sistem ili sistem polupredsjedničke vlasti je ustavno-politički sistem organizacije vlasti, oblik parlamentarizma poremećene ravnoteže u korist izvršne vlasti. Oblikovao se unutar parlamentarnog sistema. Dok je u čistom parlamentarnom sistemu vlada i šef vlade temeljno, funkcionalno i jedino tijelo izvršne vlasti, pa je ona stvarno monistička, a formalno dualistička, u polupredsjedničkom sistemu oba tijela izvršne vlasti (šef države i vlada) imaju i pravno i istinski ustavna ovlašćenja, pri čemu su ovlašćenja predsjednika republike veća i odlučujuća, uz činjenicu da ga neposredno bira narod, što ga čini i ustavno i politički moćnijim od vlade, pa on de fakto postaje šef izvršne vlasti.

Predsjednik republike imenuje vladu kao i predsjednika vlade te mu je ona politički odgovorna, no istovremeno, vlada je odgovorna i zakonodavnom tijelu. Posredstvom političke odgovornosti vlade i predsjednik je odgovoran zakonodavnom tijelu. Neophodno je postojanje trostrukog političkog konsenzusa; između vlade i većine u parlamentu, zatim između predsjednika republike i vlade, te radi stabilnosti prva dva, konsenzus između predsjednika i većine u parlamentu jer ako predsjednik nema podršku stranke ili stranaka koje imaju većinu u parlamentu, polupredsjednički sistem potrebno je preobraziti u parlamentarni.

Dok je Vajmarska republika (1919–1933) bila primer ranog polupredsedničkog sistema, termin „polupredsednički” uveden je u članku iz 1959. godine novinara Huberta Buve-Merija i popularizovan od u radu političkog naučnika Morisa Djuveržea iz 1978. godine. Obojica su nameravali da opišu Petu francusku republiku (osnovanu 1958).

Teorijska određenja polupredsjedničkog sistema

Benžamen Konstan, francuski ustavnopravni i politički teoretičar, je 1815. godine oblikovao ideju državnog poglavara kao demokratskog arbitra između zakonodavne i izvršne vlasti koji raspolaže samostalnim ustavnim ovlaćenjima, što je danas predsjednik republike u polupredsjedničkom sistemu. Njegova je ideja bila razrađivana kroz orleanski, vajmarski i degolistički parlamentarizam do savremenog modela polupredsjedničkog sistema. Svrha je bila da parlamentarni sistem bude što efikasniji, a da se poštuje načelo podjele vlasti i predstavničke demokratije koja posredstvom naroda ostvaruje svoj suverenitet.

Pojam polupredsjedničkog sistema u političku teoriju je uveo francuski pravnik i politolog Molis Duverger. Duvergerova definicija polupredsjedničkog sistema glasi: "Politički režim smatra se polupredsjedničkim ako ustav koji ga ustanovljuje kombinuje tri elementa: (1) predsjednik republike izabran je opštim pravom glasa; (2) on posjeduje prilično velika ovlašćenja; (3) nasuprot sebi ima međutim premijera i ministre koji posjeduju izvršna i vladavinska ovlašćenja i mogu ostati na položaju samo ako se tome ne protivi parlament". Duverger je utvrdio da je u političkoj istoriji Evrope u 20. vijeku postojalo sedam ustavnih polupredsjedničkih sistema: Vajmarska Republika (1919–1933), Finska, Austrija, Irska, Island, Portugalija i Francuska nakon 1958. kad je usvojen Ustav Pete Republike, odnosno nakon 1962. kad su ustavnim amandmanima ozakonjeni direktni izbori predsjednika države. Na prostoru bivše Jugoslavije su polupredsjednički sistem koristili Hrvatska i Srbija u prvoj deceniji nakon uspostavljanja demokratije, odnosno pod vlašću Franje Tuđmana i Slobodana Miloševića.

U teoriji se često javlja problem imenovanje određenog koncepta. Kao formalna oznaka polupredsjedničkog sistema upotrebljavaju se termini: polupredsjednički sistem, mješoviti sistem, dualistični sistem, hibridni sistem, granični sistem, parlamentarno-predsjednički sistem, dualistični parlamentarizam, ograničeni parlamentarizam, parlamentarni sistem s hegemonijom predsjednika, parlamentarni sistem s dominacijom predsjednika, oblik parlamentarizma s komponentom predsjedničke vlasti, modifikovani parlamentarizam, dualistični parlamentarno-predsjednički sistem, demokratska poluparlamentarna verzija predsjedničkog sistema, predsjednički parlamentarizam, kvazipredsjednički sistem, ograničeni prezidencijalizam, sistem bipolarne egzekutive, sistem dualne egzekutive, dvojno vodstvo, dijarhija, fazni model, alternacijski model itd.

Vidi još

• Predsjednički sistem

Literatura

• Octávio Amorim Neto; Marina Costa Lobo (2010). „Between Constitutional Diffusion and Local Politics: Semi-Presidentialism in Portuguese-Speaking Countries”. Social Science Research Network. Pristupljeno 6. VI 2014. 
• Bahro, Horst; Bayerlein, Bernhard H.; Veser, Ernst (oktobar 1998). „Duverger's concept: Semi–presidential government revisited”. European Journal of Political Research (quarterly). 34 (2): 201—224. doi:10.1111/1475-6765.00405. 
• Beuman, Lydia M. (2016). Political Institutions in East Timor: Semi-Presidentialism and Democratisation. Abingdon, Oxon: Routledge. ISBN 978-1317362128. LCCN 2015036590 — preko Google Books. 
• Canas, Vitalino (2004). „The Semi-Presidential System” (PDF). Zeitschrift für Ausländisches öffentliches Recht und Völkerrecht. 64 (1): 95—124. 
• Duverger, Maurice (1978). Échec au roi. Paris: A. Michel. ISBN 9782226005809. 
• Duverger, Maurice (jun 1980). „A New Political System Model: Semi-Presidential Government”. European Journal of Political Research (quarterly). 8 (2): 165—187. doi:10.1111/j.1475-6765.1980.tb00569.x. 
• Elgie, Robert . Semi-Presidentialism: Sub-Types And Democratic Performance. Comparative Politics. 2011. ISBN 9780199585984. . (Oxford Scholarship Online Politics) Oxford University Press Oxford
• Frye, Timothy (oktobar 1997). „A Politics of Institutional Choice: Post-Communist Presidencies” (PDF). Comparative Political Studies. 30 (5): 523—552. doi:10.1177/0010414097030005001. 
• Goetz, Klaus H. (2006). Heywood, Paul; Jones, Erik; Rhodes, Martin; Sedelmeier, ur. Developments in European politics (PDF). Power at the Centre: The Organization of Democratic Systems. Basingstoke England New York: Palgrave Macmillan. str. 368. ISBN 9780230000414. Arhivirano iz originala (PDF) 04. 03. 2016. g. Pristupljeno 02. 07. 2019. 
• Lijphart, Arend (1992). Parliamentary versus presidential government. Oxford New York: Oxford University Press. ISBN 9780198780441. 
• Nousiainen, Jaakko (jun 2001). „From Semi-presidentialism to Parliamentary Government: Political and Constitutional Developments in Finland”. Scandinavian Political Studies (quarterly). 24 (2): 95—109. ISSN 0080-6757. OCLC 715091099. doi:10.1111/1467-9477.00048. 
• Passarelli, Gianluca (decembar 2010). „The government in two semi-presidential systems: France and Portugal in a comparative perspective” (PDF). French Politics. 8 (4): 402—428. ISSN 1476-3427. OCLC 300271555. doi:10.1057/fp.2010.21. Arhivirano iz originala (PDF) 02. 10. 2018. g. Pristupljeno 02. 07. 2019. 
• Rhodes, R. A. W. (1995). „From Prime Ministerial power to core executive”. Ur.: Rhodes, R. A. W.; Dunleavy, Patrick. Prime minister, cabinet, and core executive. New York: St. Martin's Press. str. 11—37. ISBN 9780333555286. 
• Roper, Steven D. (april 2002). „Are All Semipresidential Regimes the Same? A Comparison of Premier-Presidential Regimes”. Comparative Politics. 34 (3): 253—272. JSTOR 4146953. doi:10.2307/4146953. 
• Sartori, Giovanni (1997). Comparative constitutional engineering: an inquiry into structures, incentives, and outcomes (2nd izd.). Washington Square, New York: New York University Press. ISBN 9780333675090. 
• Shoesmith, Dennis (March—April 2003). „Timor-Leste: Divided Leadership in a Semi-Presidential System” (PDF). Asian Survey (bimonthly). 43 (2): 231—252. ISSN 0004-4687. OCLC 905451085. doi:10.1525/as.2003.43.2.231. 
• Shugart, Matthew Søberg (septembar 2005). „Semi-Presidential Systems: Dual Executive and Mixed Authority Patterns” (PDF). Graduate School of International Relations and Pacific Studies. United States: University of California, San Diego. Arhivirano iz originala (PDF) 19. 8. 2008. g. 
• Shugart, Matthew Søberg (decembar 2005). „Semi-Presidential Systems: Dual Executive And Mixed Authority Patterns” (PDF). Graduate School of International Relations and Pacific Studies, University of California, San Diego. French Politics. 3 (3): 323—351. ISSN 1476-3427. OCLC 6895745903. doi:10.1057/palgrave.fp.8200087 . 
• Shugart, Matthew Søberg; Carey, John M. (1992). Presidents and assemblies: constitutional design and electoral dynamics. Cambridge England New York: Cambridge University Press. ISBN 9780521429900. 
• Veser, Ernst (1997). „Semi-Presidentialism-Duverger's concept: A New Political System Model” (PDF). Journal for Humanities and Social Sciences. 11 (1): 39—60. Arhivirano iz originala (PDF) 08. 02. 2017. g. Pristupljeno 02. 07. 2019. 

Spoljašnje veze

• Governing Systems and Executive-Legislative Relations. (Presidential, Parliamentary and Hybrid Systems), United Nations Development Programme (n.d.). Arhivirano 2010-02-10 na sajtu Wayback Machine
• J. Kristiadi (22. 4. 2008). „Indonesia Outlook 2007: Toward strong, democratic governance”. The Jakarta Post. PT Bina Media Tenggara. Arhivirano iz originala 21. 4. 2008. g. 
• The Semi-Presidential One, blog of Robert Elgie
• Presidential Power blog with posts written by several political scientists, including Robert Elgie.