Sirinićka župa
Sirinićka župa je jedna od župa u okolini Prizrena, uz Sredačku župu, Goru, Opolje i Prizrenski Podgor. Nalazi se u kotlini gornjeg toka reke Lepenac severoistočno od Šar-planine u AP Kosovo i Metohija, Republika Srbija. Južno je teritorija Severne Makedonije.
Položaj i prostiranje
[uredi | uredi izvor]Sirinićka župa se velikim delom poklapa sa granicama opštine Štrpce. Opština Štrpce je formirana 10.8.1988. i obuhvata površinu od 247,36 km². Župa se nalazi u severoistočnom delu Šar-planine i u obliku je širokog nepravilnog mnogougla. Obuhvata ceo sliv reke Lepenca.
Na južnoj strani župa se proteže preko šarskog grebena sa vrhovima Ljuboten (2.489 m), Livadice (2.494 m), Jezerska Čuka (2.604 m) i Bistra (2.651 m). Zapadna granica se od prevoja Bistre spušta na prevoj Prevalac koji Sirinićku župu razdvaja od Sredačke Župe. Severozapadna strana Sirinića se od Ošljaka (2.207 m) proteže preko Kodža Balkana (2.035 m) i planine Žara (1.694 m) koje ga odvajaju od Prizrenskog Podgorja. Severnu granicu župe čine delovi Jezerske planine, Studenica i Kurkulica, odakle se granica na severoistoku spušta preko Grabera prema Brodskoj klisuri na istočnoj kosovskoj strani.
Putni pravci Sirinićku župu povezuju sa Prizrenom i Uroševcem, dok saobraćajnice uglavnom prate reku Lepenac.
Klima
[uredi | uredi izvor]
Klima Sirinićke župe je planinska, ali shodno nadmorskoj visini, podlozi i uticaju vetrova neki delovi župe imaju značajne klimatske razlike. Strane okrenute jugu kao i niži delovi imaju župsku klimu, a viši delovi alpsku. U većem delu godine preovlađuje pretežno stabilno vreme, bez olujnih vetrova, sa dugim zimama koje nisu oštre i toplim letima sa malom količinom padavina.
Najtopliji mesec je jul sa prosečnom temperaturom od 18 °C, a najhladniji januar sa srednjom temperaturom od -0,3 °C. Ipak postoje razlike između severnog i južnog dela. Zbog izloženosti severcu južni deo je hladniji od severnog. Tako na primer selo Koštanjevo koje se nalazi na južnoj strani i nadmorskoj visini od 1.000 do 1.240 m zimi je toplije, nego naselje Štrpce koje se nalazi na 900 m.
Snežni pokrivač se u župi zadržava se od oko 60 do 210 dana, što zavisi od nadmorske visine i ekspozicije. Sirinićka župa prima i značajnu količinu padavina, npr. Jažince 1.014 mm, a Štrpce 922 mm godišnje.
Hidrografija
[uredi | uredi izvor]Vodeni tokovi
[uredi | uredi izvor]Sirinićka župa je bogata vodom. Gustu rečnu mrežu čini Lepenac i njegove pritoke. Najveća reka je Lepenac koja nastaje na Kodža Balkana kod sela Sevce na nadmorskoj visini od 1.120 m od Tisove i Černičke reke. Maksimalna visina na izvoru Lepenca je 1.934 m, a najniža 630. metara. Površina sliva Lepenca u Sirinićkoj župi iznosi 241 km², a od Jažinca do Broda prima 12 pritoka:Tisovu reku, Čerenačku reku, Sotački potok, Suvu reku, Blatešticu, Vrbeštičku reku, Muržicu, Miljošticu, Sušićku reku, Vičansku reku, Ropotski potok i Ižansku reku.
Na teritoriji župe konstatovano je 247 izvora. Veliki broj izvora se koristi za vodosnabdevanje, a temperatura vode je od 4-10 stepeni.
Jezera
[uredi | uredi izvor]
Boj jezera u Sirinićkoj župi nije tačno utvrđen. Jezera sa šarske strane, Štrbačko ili Livadičko jezero koje se nalazi na nadmorskoj visini od 2.173 m i Veliko Jažinačko jezero na 2.170. metara nadmorske visine su veoma bogata vodom.
Štrbačko jezero smešteno je u dubokom cirku, podno vrha „Livadice“ na nadmorskoj visini od 2.173 metra. Udaljeno je oko šest kilometara jugoistočno od Štrpca. Dužina jezera iznosi 220, a širina 124 metra, dok je obim jezera 683 metra. Dubina jezera varira u rasponu od 6,50 do 8,60 metra, u zavisnosti od doba godine. Providno je do samog dna, a vodu dobija od padavina, topljenjem snežanika, kao i od brojnih površinskih i podzemnih izvora.
Veliko Jažinačko jezero je dugačko 150 m, a široko 87 m. Ime je dobilo po selu Jažince. Najveći vodostaj jezero ima u maju, junu, oktobru i novembru u vreme kiša, dok je najmanji u avgustu ili septembru. Prema nekim srpskim naučnicima dubina jezera pri visokom vodostaju iznosi 12 m. I prema prvim i drugim izvorima jezero je najdublje od svih jezera na Šar-planini. Dužina obalne linije jezera iznosi oko 500 m. Jezero ima jajčani oblik, a jezero se napaja vodom iz jednog potoka koji ne presušuje i sa nekoliko glečera koji ga okružuju.
Voda planinskih jezera Sirinićke župe odlikuje se niskim temperaturama tokom cle godine, usled velike nadmorske visine, hladnih vetrova, pa zbog toga ne služe za kupanje.
Biljni pokrivač i životinjski svet
[uredi | uredi izvor]Ogromni vodeni talog, kao i sastav stena koji se sastoji od nepropustljivih stena čini da je biljni svet veoma bujan. Na prostoru od 1000–1200 m raste bukva, hrast, kitnjak, cer, breza, beli jasen... Od 1200–1700 m prostire se crnogorični pojas na kome se mogu naći crni bor i beli bor, smrča, kleka, molika... Iznad 1700 m zastupljena je prelazna žbunasta vegetacija. U Sirinićkoj župi je 5.585 hektara pod šumom, 6.500 hektara čini pašnjaci.
Nekada se planinski masiv Šar-planine odlikovao izuzetnim bogatstvom životinjskog sveta. Međutim čovek je krčenjem šume potpuno izmenio strukturu šumskih zajednica i doveo do potpunog nestajanja nekih životinjskih vrsta. Takav primer je Orao bradač. Sirinićku župu naseljava veliki broj sisara, ptica, leptira, divljači... Životinjski svet čine:srna, divokoza, divlja svinja, ris, kuna, jarebice, tetrebi, kao i endemične vrste, dinarska voluharica, vidra, kuna zlatica i kuna belica...
Karakteristika Sirinićke župe je i veliki broj pastirskih pasa šarplaninaca. Zastupljeni su šarplaninci svih boja, od bele boje, preko boje meda, žute ili sive ili čak i crne boje. Veoma su hrabri i borbeni pa ne prezaju da se suprotstavi ni medvedu, kao ni čoporu vukova.
Istorija
[uredi | uredi izvor]U sastav srednjovekovne Srbije, prostor Sirinićke župe ulazi početkom XIII veka, za vreme vladavine Stefana Prvovenčanog. Prvi pomen Sirinićke župe nalazi se na jednom Jevanđelju pisanom na pergamentu i koji potiče iz XIII veka, a danas se čuva u nacionalnoj biblioteci u Parizu. Na njemu su sačuvana tri zapisa. U jednom je nepoznati knjigopisac zabeležio da je pisao „u Sirinićkih, kraljevu lagatoru“ (glasonoši). U drugom da kralj (verovatno Milutin ili Stefan Dečanski) „22. jula uze Tabanu ovce a njega sveza“. U trećem zapisu zabeležen je i poznati, možda najstariji srednjovekovni srpski stih, poetski vapaj ο jednoj od ne tako retkih gladnih godina: „O kolika mi je tužica! Prosa nemamo a za pšenicu ne govoru“. Drugi pomen je iz 1331. godine, a nalazi se u povelji kralja Stefana Dušana u kojoj se vidi da je Sirinićka župa bila metoh Manastira Hilandara. Kralj Stefan Dušan daje poveljom pirgu manastira Hilandara, pored ostalih imanja i prava, “planinu Mlečni IT(„IT“, praslovenska reč od glagola ITI, ići, ovde u značenju ΠΥΤ) više Sirinić“. Već i ovi najstariji zapisi sa pomenom geografskih naziva (Mlečni It, Sirinić) i ovaca jasno ukazuju na osnovnu privrednu delatnost ove župe: stočarstvo i njegove proizvode.
Istorija Sirinića sve do turskih osvajanja bila je usko povezana sa svetogorskim manastirom. Naziv Sirinić (kao i planina Mlečno) jasno govore da se stanovništvo župe najviše bavilo stočarstvom. Otomanski popisi iz XVI veka pokazuju da u župi u to vreme nema albanskih naselja, već da su sva isključivo srpska.
Pominje se u Sirinićkoj župi, srpska narodna škola od 1865. godine, koja radi bez prekida.[1]
Ivan Jastrebov o Sirinićkoj župi
[uredi | uredi izvor]Ivan Jastrebov je u svojoj knjizi Stara Srbija i Albanija pisao o ovoj župi. Navodi 13 sela od kojih su samo pravoslavna Vrbeštica, Beravce, Štrpce i Gotovuša. Samo muslimanska su Firaja, Semanje, Koštanjevo, a ostalih 6 sela su sa verski mešovitim stanovništvom. Od tih 6 sela većina pravoslavnih su u selima: Drajkovce, Viča, Bitinja Donja i Sušiće, a većina muslimana su u selima: Brod i Bitinja Gornja. Arnauti koji su naselili sela Kačanika i neka sela Sirinića su arnautaši, koji su zaboravili srpsko pleme kojem su nekada pripadali. Opisao je planinski vrh Ljuboten i sela ove župe: Vrbešticu, Štrpce, Gotovuša, Drajkovce, Firaja (stari naziv Papraćin - trava, paprat, je na arnautski preveden u Firaja), Donja Bitinja, Gornja Bitinja, Sušiće, tvrđavu Petrič...[2]
Naselja
[uredi | uredi izvor]
Na teritoriji Sirinićke župe nalazi se šesnaest seoskih naselja, sedam na levoj i devet na desnoj obali Lepenca. Na desnoj obali reke Lepenca semeštena su sela Sevce, Jažince, Štrpce, Gotovuša, Drajkovce, Firaja i Brod a na levoj su Vrbeštica, Berevce, Donja Bitinja, Gornja Bitinja, Sušiće, Koštanjevo, Viča i Ižance.
Sedam naselja Sirinićke župe se nalaze na visinama do 850 m, šest na visinama od 850-1000, a tri na visini od 100–1250 m. Sela župe su zbijenog i razbijenog tipa. U zbijena sela spadaju ona sela naseljena Srbima, Jažince, Berevce, Gotovuša i Štrpce, kao i mešovita sela (naseljena Srbima i Albancima) Donja Bitinja i Drajkovce. Zbijenog tipa je i selo Sušiće i ako je na nadmorskoj visini od 1100 m. Jedino sela naseljena albanskim stanovništvom Koštanjevo i Ižance spadaju u razbijena naselja starovlaškog tipa.
