Slavonski Brod

Koordinate: 45° 09′ 42″ S; 18° 00′ 50″ I / 45.1617105° S; 18.0139501° I / 45.1617105; 18.0139501
S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Slavonski Brod
Korzo u Slavonskom Brodu
Zastava
Zastava
Grb
Grb
Administrativni podaci
Država Hrvatska
ŽupanijaBrodsko-posavska
Stanovništvo
Stanovništvo‍
 — 2011.Pad 53.531
Aglomeracija (2011.)Pad 59.141
Geografske karakteristike
Koordinate45° 09′ 42″ S; 18° 00′ 50″ I / 45.1617105° S; 18.0139501° I / 45.1617105; 18.0139501
Vremenska zonaUTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Površina50,27 km2
Slavonski Brod na karti Hrvatske
Slavonski Brod
Slavonski Brod
Slavonski Brod na karti Hrvatske
Ostali podaci
GradonačelnikMirko Duspara ((HSP))
Poštanski broj35000
Pozivni broj+385 35
Registarska oznakaSB
Veb-sajt
Službena prezentacija grada

Slavonski Brod je grad u Hrvatskoj i administrativno središte Brodsko-posavske županije. Prema rezultatima popisa iz 2011. u gradu je živelo 59.141 stanovnika, a u samom naselju je živelo 53.531 stanovnika.[1] Slavonski Brod je po veličini i značaju drugi najveći grad u Slavoniji.

Nazivi grada[uredi | uredi izvor]

Najstariji sačuvani naziv je Marsonia (MARSVNNIA) iz perioda Rimskog carstva. Danas je od tog antičkog naziva ostao samo naziv reke Mrsunje, koja se u Brodu uliva u Savu. Naziv brod je od starog naziva za prelaz preko reka. Pre i za vreme turske vladavine u Slavoniji grad je nazivan Despot Brod[2] po srpskom despotu Vuku Brankoviću. Starija tvrđava u Brodu se zvala Vukovac,[3] a i u selima oko Broda, u Bickom selu,[4] Vranovcima,[5] Donjoj Vrbi,[6] Gornjoj Bebrini[7]... narod je sačuvao u pamćenju spomen da je tu ranije vladao neki brodski Vuk Despot. Tu je kasnije vladao titularni srpski despot Stefan Berislavić. Kasnije se grad zvao Brod na Savi, a od 16. marta 1934. do danas - Slavonski Brod.[8]

Geografija[uredi | uredi izvor]

Most na Savi koji spaja Slavonski Brod sa Brodom

Slavonski Brod se nalazi na severnoj obali reke Save, na granici s Bosnom i Hercegovinom, središte je Brodsko-posavske županije. Predstavlja čvorište glavnih saobraćajnih pravaca u smeru zapad-istok i sever-jug. Kroz Brod prolaze železnička pruga i auto-put koji povezuju zapadnu Evropu i Bliski istok, a na reci Savi je most koji spaja Hrvatsku i BiH (tu je i međunarodni granični prelaz). Grad je smešten na pola puta između Zagreba i Beograda, na južnom rubu Panonske ravnice, između Brodskog Brda na severu, i reke Save na jugu. Tragovi još iz rimskog doba pokazuju da je ovde oduvek bio prelaz preko reke, pa se zato Brod ponekad naziva „severnim vratima Bosne”. Na tu činjenicu upućuje i sam naziv grada, koji je nekada nosio ime Brood na Savi (Brood- iskvareno od reči „prohod” — prelaz). Plovni put rekom Savom koristi se još od doba Rimljana, a paralelno sa rekom Savom se kroz slavonsku ravnicu danas pruža i naftovod.

Slavonskom Brodu je susedni grad Brod, koji se nalazi na drugoj, južnoj obali reke Save. Brod je znatno manje gradsko naselje, nekada, pre ratnih zbivanja 90-ih godina prošloga stoleća, u dosta dobroj komunikaciji sa većim susedom, danas industrijski marginalizovan u odnosu na pre 90-e godine. Odnosi između dva grada polako se normalizuju.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Najstarija župa u Slavonskom Brodu, iz koje su nastale sve današnje župe Slavonskog Broda i okoline, je i 1922. godine bila posvećena prvom mađarskom kralju Stefanu (kao i Zagrebačka katedrala) i zvala se Župa Sv. Stjepana Kralja. Preimenovana je 1977. godine u Župu Gospe Brze Pomoći.[9]

Naselja su u ovom delu Slavonije postojala još u preistorijsko doba što je uslovljeno povoljnim geografskim položajem, ugodnom kontinentalnom klimom, plodnim tlom i blizinom reke. Grad je dobio ime „Brod” koje je prvobitno simbolizovao mesto na kojem se mogla pregaziti reka, a posle i sredstvo za ostvarivanje istog.

Na severoistočnom delu grada, na lokalitetu Galovo, relativno nedavno otkriveno je bogato nalazište starčevačke kulture iz ranog kamenog doba. Osim činjenice da se radi o najvećem nalazištu iz kamenog doba na području Sjeverne Hrvatske, izuzetno je bitno naglasiti da pronađeni materijalni ostaci potvrđuju 8.000 godina staro naseljavanje Broda.

Naučnici procenjuju da je reč, ne samo o najstarijim dokazima naseljavanja grada, nego, uopšte, i o tragovima najstarijeg naselja u celokupnoj Hrvatskoj. Nalazište karakteriše više karakteristika, zbog kojih privlači pažnju stručnjaka. Jedna od njih je i prvi put u Evropi pronađena zemunica za sahranu, posebno sagrađena. Ona je ograđena drvenom ogradom s žrtvenikom i preko 20 kamenih sekira. Zanimljivi su i ostaci ovde pronađenih kostura, gde je jedan pokopan bez glave, dok kod drugog na lobanji nedostaje lice, što naučnike upućuje na postojanje „kulta lobanje” i žrtvene obrede. Prema nalazima s još nekih lokaliteta, stručnjaci smatraju da se na gradskom području verovatno nalazilo dosta veliko preistorijsko naselje.

Kroz istoriju je lokacija grada Slavonskog Broda bila dobro nastanjena, a prva istorijska naseobina na tom meestu datira iz rimskih vremena, o čemu svedoče arheološki nalazi iz tog doba, po imenu Marsonija. Do danas nije utvrđeno da li je Marsonija bila samo poštanska stanica i prenoćište, ili i čitava naseobina.

Na poznatoj Pojtingerovoj tabli Marsonija je označena kao Marsonie, a u delu Notitia dignitatum zapisana je kao Auxilia Ascaria Tauruno sive Marsonia.

Problematikom ubikacije Marsonije bavili su se već izdavači Ptolemejeve Geografije u 16. veku. U tom pogledu bilo je različitih mišljenja. Prvi geograf iz 16. veka koji je odredio položaj Marsonije na lokalitetu Broda bio je Abraham Ortelijus, koji je u svom atlasu „Theatrum orbis terrarum” (Antverpen 1590) objavio kartu na kojoj je pokušao da rekonstruiše i ubicira sve antičke nazive panonskih i ilirskih naselja. On je Marsoniju smestio na Savi upravo tamo gde se danas nalazi Brod.

Na već spomenutoj Pojtingerovoj tabli, najbolje se vidi da je Marsonija ležala neposredno uz reku Savu, na mestu gde je rimski put prelazio preko reke. Od naših stručnjaka, prvi koji je utvrdio da je Marsonija (originalno MARSVNNIA) bila na lokaciji Broda, je M. P. Katančić. Nakon toga, ova je činjenica opšte prihvaćena u nauci.

Nakon Marsonije, na današnjoj lokaciji grada su se nastanili Sloveni u 6. veku. Samo ime grada se prvi puta spominje u povelji ugarsko-hrvatskog kralja Bele IV 1224. godine. Kroz kasni srednji vek i većinu Novog veka Slavonski Brod je bio važna tvrđava u Vojnoj krajini, seriji utvrđenja na granici Austrije sa Osmanskim carstvom. Ivaniš Berislavić (Ivaniš Berislav; 1504—1514) je bio srpski despot, istakao se u borbama protiv Turaka u Bosni. Pored Kupinika, despot je imao sedište i u gradu Brodu na Savi, iz koga je nadgledao despotske gradove po Sremu i Slavoniji, kao i Jajačku banovinu. Uticaj Turaka na ovom prostoru je dominantan sve do kraja 17. veka, kada se situacija menja osvajanjem teritorija od strane Austrougarske monarhije. Osim odbrambene uloge, u gradu se u to vreme razvijaju i sitni zanati i trgovina, a od najranijeg doba duhovnu službu vrše Franjevci pod čijim uticajem se razvijaju prosveta i kultura.

Franjo Berislavić Grabarski (između 1494. i 1503. dva puta je bio jajački ban) je bio gospodar i naselja Brod. Kao udovac se oženio Barbarom Frankopan, udovicom srpskog naslovnog despota Vuka Brankovića, koji je nosio titulu despot, po pradedi iz 1402. godine. Tako se Franjo Berislavić samovoljno počeo nazivati (srpskim-raškim) despotom. [10] Dolazak Turaka u julu 1536. godine je uslovio da se već u septembru, oktobru i novembru iste godine, veliki broj ljudi islamizira. Islamizirani Brođani su svoju crkvu Svetog Marka pretvorili u džamiju, a podigli su još nekoliko mošeja, kojih je početkom 17. veka bilo već devet. U gradu je bio i sudbeni stol - kadiluk, a ponekad je stanovao i požeški sandžak. [11] Iz turskog perioda u Brodu su do danas ostala neka prezimena kroatiziranih i pokatoličenih stanovnika Broda i okoline (ali i šire, Slavonije i Srema): Azapović[12] (Azapi, Predrag Azap), Čengić, Teskera (teskera je bio naziv za tursku putnu ispravu)...[13] Sačuvano je pismo Vojvode Karla de Kroja[14] iz 1691. godine o osvajanju Broda od Turaka. Iz pisma se vidi da su Rašani-Srbi i Nemci, na čelu s njim, oslobodili Brod od Turaka. On u pismu spominje racke hajduke kojima je poverio da odvežu nekoliko turskih lađi na Savi, navodi u svom taboru rackog kapetana Perčinliju s 300 Raca i hajduka. Čim je nastala veče, počnu Raci i hajduci prelaziti na drugu obalu, čamcem se prevezlo 80 rackih hajduka, koji su se smestili iza tamoših rackih koliba. Na kraju pisma piše da je iste noći dao tursku tvrđavu zaposesti s Racima i sa 100 nemačkih vojnika. [15] Ulice: ciganska (crkvena), šinterska (lončarska) i balatinska (srpska) nastale su seobom godine 1770. [16] Mehmed-beg Jahjapašić je imao brojne posede u Slavoniji, koje je uvakufio za održavanje svojih zadužbina u Beogradu. Imao je i čifluk u kadiluku Brod koji su sačinjavle hassa-parcele i mlin, poznati kao Despotove zemlje. Despotove zemlje su redovno upotrebljavana oznaka za dobra koja je posedovao titularni srpski despot Stjepan Berislavić, a koja su dolaskom Osmanlija prešla u ruke pojedinih osmanskih velikaša.[17]

Putopisac Atanas Đorđić (Georgices) zapisao je 1626. da u Brodu ima 500 muslimanskih i 40 katoličkih kuća. Prema opisu bosanskog sandžaka iz tog istog vremena u Brodu je tada bilo 800 kuća. Do 1687. godine Brod je mogao imati i do 1000 muslimanskih kuća, među kojima je bilo svakako i dosta novih muslimana iz redova islamiziranih starosedelaca. Iako pod Turcima nije bilo srpskih pravoslavnih porodica u Brodu, već su one živele u okolnim selima, a muškarci kao martolozi stajali u brodskoj tvrđavi i branili je, pravoslavni Srbi se ovde pojavljuju prilikom oslobođenja ovog područja, pa i samog Broda. Izvještavajući cara o svom ratovanju protiv Turaka na ovom sektoru, vojvoda Dekroa javlja caru 24. oktobra 1691. da je u vrlo kritičnoj situaciji (nema ljudi, nema lađa, čamaca) pozvao u pomoć raškog kapetana od Brčkog, koji se zvao Brčinlija (ein raizischer Capitan von Pertschka nammens Percinlia) inače veran i čestit čovek (sogar ein treuer und braver Mann) da mu ca svojih 300 Srba i hajduka pomogne. Kapetan se proslavio u borbi. Ca golom sabljom je jurišao na Turke ca svojim hajducima i na onoj strani Save i zaslugama najviše ovih hrabrih boraca Brod je ca obe strane Save ponovo došao pod carsku vlast. Posle oslobođenja od Turaka, počeo se Brod razvijati kao grad. U njega su pored domaćih katolika počeli da se useljavaju i Nemci, zanatlije i trgovci, ali pravoslavnim Srbima, kao inovercima, nije dozvoljavano da se u Brodu, kao i drugim sada slobodnim vojnim komunitetima, naseljavaju, kupuju ili grade svoje kuće i bave se trgovinom ili zanatima.[18]

Brod je bio sedište Brodske regimente. U njemu je 1847. godine bilo 434 pravoslavna Srbina, a dve decenije potom 1867. ima ih manje — 376 duša.[19] Matija Ban, koji se kroz Slavonsku granicu vraćao sa svog agitacionog putovanja 1848. godine je u jeku antimađarskih događaja u Brodu na Savi, bio svedok narodnog raspoloženja. Događaj je zapisao u pismu Stevanu Petroviću Knićaninu: "Stigavši u Brod srce mi se širilo u grudima kad sam u tamošnjem parku slušao građane i građanke gdje pjevaju: Ustaj, ustaj, Srbine!"[20][21] Godine 1885. mjesto „Brod” se nalazilo u sastavu Novogradiškog izbornog sreza za srpski crkveno-narodni sabor u Karlovcima. U njemu je tada zapisano 376 pravoslavnih Srba.[22] Po hrvatskom istoričaru Mati Artukoviću, Jevreji su dali doprinos napretku Hrvatske na svim poljima, a u nekim mestima, kao u Brodu na Savi, bili su vođe najrodoljubivijih, državotvornih hrvatskih stranaka.[23]

U 20. veku Slavonski Brod je iskusio nekoliko perioda brzog rasta, kao saobraćajni i industrijski centar. Zbog naglog privrednog razvitka 20.-e godine prošlog stoleća se nazivaju „zlatnim dobom Broda”. 1909. g. u gradu deluje Srpska kreditna banka.[24] Za vreme Kraljevine Jugoslavije grad menja ime iz Brod na Savi u Slavonski Brod. Za vreme Drugog svetskog rata grad je teško stradao, a ista ga je sudbina zadesila za vreme rata u Hrvatskoj. U Drugom svetskom ratu širio se nesnosan smrad gradom kada su u Savi plutali leševi koji su stizali iz pravca Jasenovca. U govoru koji je 5. maja 1941. održao u Slavonskom Brodu, ministar unutrašnjih poslova NDH Andrija Artuković je izjavio: Iselit ćemo i istrijebit ćemo srpski narod u Hrvatskoj, i bit ću sretan kada budem mogao dijeliti srpsku zemlju Hrvatima. Ustaše će se nemilosrdno boriti i istrebiti sve one koji ne budu vjerni NDH i njenom Poglavniku i stvaraocu Anti Paveliću. Pogledaj narode onih 16 hrabrih ustaša, koji imaju 16.000 metaka i koji će pobiti 16.000 Srba, poslije čega ćemo dijeliti Mutilačko i Krbavsko polje.[25] Na mostu na Savi u Brodu, 26. avgusta 1941., ustaše su streljale 51 od 265 Srba, uhapšenih iz kotara Derventa i Bosanski Brod, koje su prvo sabrali u školi sela Žeravac. Njih su sprovodili u Logor Slavonska Požega. Pri prelasku preko drvenog mosta na njih je, sa začelja kolone, otvorena puščana vatra. Jedni su bili pogođenu hicima, neki su beželi, dok su neki skakali u Savu. Nemci su zaustavili ustašku paljbu, da bi zaštitili svoje vojnike i ta okolnost je pomogla da svi Srbi na mostu ne budu tada poubijani. [26] Srbi iz Paučja, Čenkova, Borovika i Velikog Nabrđa su oterani u logor Jasenovac, 11. avgusta 1942. od 4. Domobranske bojne iz Slavonskog Broda. Oni i ustaše su tri dana pljačkali ta sela i spalili crkvu Sv. Georgija u Paučju.[27] Milan Pavičić iz Sibinja je hapsio Srbe, odvodio ih u logore, batinao ih je u Kobašu i Oriovcu. 1942. je služio kao vojnik na Drini i klao je i ubijao Srbe. Po sopstvenom priznanju, sam je sa jedne hridi bacio 70 Srba u Drinu.[28]

Grad se postepeno oporavlja i obnavlja te nastoji da se poveže privredno i saobraćajno s ostalim delovima Hrvatske, a i radi se na obnavljanju industrijskih pogona, koji su svojevremeno zapošljavali većinu stanovnika.

Danas je Slavonski Brod saobraćajni grad na auto-putu koja povezuje srednju Evropu s Malom Azijom. Kao administrativni centar Županije i industrijski centar, Slavonski Brod i dalje raste i razvija se, pogotovo u poslednjih desetak godina.

Prema analiza Evropske agencije za okolinu iz 2024, u gradu je bio najzagađeniji vazduh u Evropskoj uniji.[29]

Nazivi ulica i trgova kroz istoriju[uredi | uredi izvor]

Tabla sa bivšim nazivom ulice ustaškog ministra dr Mile Budaka u Slavonskom Brodu, na mestu nekadašnje Njegoševe ulice. (2014. g.) Od 2022. je preimenivana i više se ne zove po njemu.[30]
Mesto rođenja Branka Radičevića u Slavonskom Brodu. Na mestu ove kuće je ranije bila kuća u kojoj je Branko rođen. Ta ulica je nosila njegovo ime, a zatim je preimenovana u Ulicu Vlatka Mačeka. Na ovoj kući je do građanskog rata 90-ih godina 20. veka bila i spomen ploča, koja je uklonjena u sklopu antisrpske politike nove hrvatske države.[31]

Kako su se menjale vlasti, države i režimi u Slavonskom Brodu, menjali su se i nazivi ulica. Srpska ulica je od 1886. preimenovana u Karadžićevu ulicu, od 1909. u Ulicu Josipa Franka, u vreme NDH se zvala po Josipu Štadleru, od 1945.-1990. opet po Karadžiću, a od 1990. Ulica Andrije Štampara (sever). Branko Radičević danas nema ulicu u svom rodnom gradu, a imao ju je od 1886. do nastanka NDH, kada dobija ime po Marku Hraniloviću. I u komunističkoj Jugoslaviji ju je imao, sve do 1993. kada se preimenuje u Ulicu Vlatka Mačeka. Šetalište kraljice Marije (1930-ih), danas je Park Klasija, a Ulica Kralja Aleksandra je u doba NDH bila Ulica Dr. Ante Pavelića (Poglavnikova).[32] Glavni gradski trg ili Korzo, od 1990. je Trg Ivane Brlić Mažuranić, a ranije je nazivan po banu Jelačiću (1930-ih) i Titu (od 1947). Tiršov trg se nazivao Ustaški trg, u doba NDH.[33] Trg kralja Petra Oslobodioca (ranije Franje Josipa) se u doba NDH preimenuje u Trg Adolfa Hitlera, a od 1945. do danas to je Trg pobjede.[34] Hrvatski istoričar Mato Artuković i bivši gradonačelnik Jozo Meter su se zalagali (2016. i 2021) za to, da se ovaj trg nazove po Franji Tuđmanu.[35] Jovan Jovanović Zmaj je imao ulicu do NDH, i do 1993, a Branislav Nušić od 1960-ih do 1993.[36] Srbi katolici Brlići su u doba Kraljevine Jugoslavije, kao i danas, imali Trg Ignjata Brlića [37], a u Brodskom Vinogorju imaju Brlićev put i Brlićev odvojak. Kod glavne župne crkve prvog mađarskog kralja Svetog Stefana, 1927. postojao je i Trg Svetoga Stjepana, na kojem je tada bio kip Svetoga Florijana.[38] Danas je to Trg Josipa Godlara, kod ulice Svetog Florijana. Ulice i trgovi Mile Budaka i 10. travnja (dan osnivanja NDH) pojavile su se početkom 1990-ih. Ulica Petra Petrovića Njegoša 1993. zamenjena je ulicom ustaškog ministra Mile Budaka. 2011. pokrenuta je bezuspešna inicijativa da Mile Budak nema ulicu u Brodu.[39] Ulica se više ne zove po Budaku od 2022. Nikola Tesla je na Budainci imao ulicu do 1990, kada je preimenovana u Velebitsku ulicu, a u istom naselju, iste godine, Ivo Andrić gubi ulicu, i ona postaje Lička ulica.[40] Od Srba, jedino Mia Čorak Slavenska, Nikola Tesla i Ignjat Alojzije Brlić (trg) do danas imaju ulice u Slavonskom Brodu. Ukidanjem Tesline ulice na Budainci 1991, on dobija važniju ulicu u centru grada, koja se ranije zvala po Branku Bjegoviću. [41]

Jedno od gradskih naselja (danas mesni odbor), Budainka, nosi ime po Srbinu Adamu Budaiju [42], pukovniku Brodske krajine, sredinom 18. veka, koji je svoju livadu poklonio Brođanima, a na kojoj se danas nalazi Budainka.[43] On je po smrti Franje Trenka došao na njegovo mesto, kao vođa tog srpskog pešadijskog puka.

Rušenje muslimanskih, pravoslavnih i jevrejskih verskih objekata[uredi | uredi izvor]

Svedočanstva o postojanju džamije i pravoslavne crkve nam je ostavio Ignjat Alojzije Brlić, koji je o džamiji zapisao: …a džamija im je stojala na uglu trga pokraj Save… temelji te džamije izkopani su god. 1834. Brlić je o pravoslavnoj crkvi zapisao: Oko iste godine, 1780. sagrađena je crkva i posvećena Sv. Georgiju. Prvi paroh bijaše Vasilije Kosić…[44] U crkvi samoj nema starih natpisah, al kraj crkve nahode se dva groba s pločama na kojima je napisano: 1. Ede počivajet rab Boži Hadži Vresto Borović, žitelj Brodski, rožden u Macedoniji, varoši Moskopolje požive let: 60 prestavisja Augusta 28 leta 1786. U Brodu. 2. Ede počivaet rab Boži Sanko Dimović, žitelj Brodski, roždeni vo Macedoniji, varoši Moskopolje, poživi 70 let, prestavisja leta 1787. januara 19.[45] Ploče su sačuvane i ograđene niskom ogradom, a oko njih je parking za aute.

Slavonski Brod je verski netolerantna sredina u kojoj su verski objekti nekatolika, rušeni kroz istoriju. Po oslobođenju Slavonije od turskih okupatora prvo je stradala džamija, a u Drugom svetskom ratu su stradali srpski pravoslavni hramovi u Brodu i okolini,[46][47] kao i jevrejska sinagoga. U ratu devedesetih godina 20. veka, opet su rušeni srpski pravoslavni hramovi. Pravoslavna crkva sv. Đorđa iz 1780. godine (u kojoj je kršten Branko Radičević i pored koje su bila dva groba dvojice sveštenika rođenih u Moskopolju)[48] je srušena u Drugom svetskom ratu[49], a isto je prošla i novoizgrađena crkva Svetog Đorđa na obližnjoj lokaciji, 1991.[50][51] Pored ove crkve srušene su još dve pravoslavne kapele u samom gradu, a u okolini su gotovo sve (7) pravoslavne crkve i nekoliko kapela, takođe srušene (osim crkve Svetog Ilije u Novom Topolju koja je samo demolirana). Kapela svete mučenice Sofije na groblju je srušena još u Drugom svetskom ratu, a kapela Svetog Velikomučenika Georgija koja se nalazila iza parohijske zgrade i u kojoj se decenijama služilo do izgradnje nove crkve, je srušena 1991. godine. Jevrejska sinagoga je spaljena od nacista 1941. godine. Danas je u centru grada spomen ploča o istoriji i rušenju te sinagoge.[52][53]

  • Crkva Svetog velikomučenika Đorđa u Slavonskom Brodu (1780—1941)
    Crkva Svetog velikomučenika Đorđa u Slavonskom Brodu (1780—1941)
  • Grobna spomen ploča dvojici pravoslavnih sveštenika iz Slavonskog Broda, 18. vek. Obojici je rodno mesto Moskopolje, po natpisu, tada u Makedoniji, a danas u Albaniji
    Grobna spomen ploča dvojici pravoslavnih sveštenika iz Slavonskog Broda, 18. vek. Obojici je rodno mesto Moskopolje, po natpisu, tada u Makedoniji, a danas u Albaniji
  • Grob pravoslavnog sveštenika hadži Vreste Borovića. Rođen je u Makedoniji u varoši Moskopolje. Živeo je 60 godina, a umro je 28. avgusta 1786. godine
    Grob pravoslavnog sveštenika hadži Vreste Borovića. Rođen je u Makedoniji u varoši Moskopolje. Živeo je 60 godina, a umro je 28. avgusta 1786. godine
  • Grob pravoslavnog sveštenika Sajka Dimovića. Rođen je u Makedoniji u varoši Moskopolje. Živeo je 70 godina, a umro je 19. januara 1787. godine
    Grob pravoslavnog sveštenika Sajka Dimovića. Rođen je u Makedoniji u varoši Moskopolje. Živeo je 70 godina, a umro je 19. januara 1787. godine
  • Izgled nekadašnjeg srpskog pravoslavnog hrama Svetog Đorđa (1988—1991). Nastala je po idejnom rešenju Peđe Ristića.
    Izgled nekadašnjeg srpskog pravoslavnog hrama Svetog Đorđa (1988—1991). Nastala je po idejnom rešenju Peđe Ristića.
  • Crkva Svetog sveštenomučenika Đorđa slavonskog u Slavonskom Brodu. Treća gradnja pravoslavne crkve u Slavonskom Brodu. Crkva sv. Đorđa iz 1780. je srušena 1941, a druga, na drugoj lokaciji je srušena 1991, kao i kapela sv. Đorđa. Ova treća se gradi na temeljima druge koja je od 1991. do 2018. bila ruševina, a gradi se po istom projektu kao i prethodna. Prethodne dve crkve i kapela bile su posvećene Svetom velikomučeniku Georgiju, a ova je posvećena sveštenomučeniku Georgiju Bogiću kojeg su ubile ustaše.
    Crkva Svetog sveštenomučenika Đorđa slavonskog u Slavonskom Brodu. Treća gradnja pravoslavne crkve u Slavonskom Brodu. Crkva sv. Đorđa iz 1780. je srušena 1941, a druga, na drugoj lokaciji je srušena 1991, kao i kapela sv. Đorđa. Ova treća se gradi na temeljima druge koja je od 1991. do 2018. bila ruševina, a gradi se po istom projektu kao i prethodna. Prethodne dve crkve i kapela bile su posvećene Svetom velikomučeniku Georgiju, a ova je posvećena sveštenomučeniku Georgiju Bogiću kojeg su ubile ustaše.
  • Mesto nekadašnje sinagoge u Slavonskom Brodu
    Mesto nekadašnje sinagoge u Slavonskom Brodu
  • Spomen ploča o rušenju sinagoge u Brodu
    Spomen ploča o rušenju sinagoge u Brodu
  • Natpis na spomen ploči o nekadašnjoj sinagogi i njenom uništenju
    Natpis na spomen ploči o nekadašnjoj sinagogi i njenom uništenju

Stanovništvo[uredi | uredi izvor]

Do stvaranja savremenih nacija, u Slavoniji je bila strana hrvatska nacionalna svest. U pismu od 8. oktobra 1702. godine, ugledni ljudi iz Broda, svedoče o uzornom crkvenom delovanju franjevaca iz Broda. Razlog pisanja pisma je bio pokušaj Zagrebačke biskupije da se taj kraj stavi pod hrvatski uticaj i da crkveno pripadne Zagrebu, a ne Đakovačkoj biskupiji.[54] Na početku toga pisma oni pišu: Mi dolje potpisani rimokatolici narodnosti slavenskoilirske grada Broda... Od njihove župničke skrbi... niti kanimo niti hoćemo, da nas se kida, bilo kakvim nasiljem, podstrekom ili odvođenjem... Nakon imena i prezimena 21 potpisnika (od kojih su neka od prezimena: Dabić, Bogdanović, Lazić, Ninković, Naranđić...), sledi tekst u kojem se opet navode nazivi naroda: …ovom slavonskom i raškom narodu…[55] Srpska svest, među malobrojnom inteligencijom Slavonije je prethodila hrvatskoj, iako je u ranijim vekovima ona zamirala zbog verskih razlika, pa katolici imaju druga imena Šokci, Bunjevci, Iliri… Andrija Torkvat Brlić, Srbin katoličke vere iz Broda na Savi (kasnijeg Slavonskog Broda) piše da je: Slavonija skoro isključivo napučena Serbstvom rimske i gerčke crkve.[56] Ignjat Brlić na kraju pisma iz Beča, od 9. maja 1853. godine, svom bratu Andriji Torkvatu Brliću piše: ...badava je sav napor naš bez politične samostalnosti, a to bi se, kako prije rekoh, najlakše moglo postignuti, kad bi se srbsko ime obnovilo i tim imenom, kao što već sad svaki Srbin čuvstvuje, srpsko carstvo, samostalnost i.t.d. skopčala i u narodu probudila. Još naš Šokac, ja to najbolje znam, pjeva o srbskom caru Stipanu, o caru Lazaru, o Kosovskoj bitki i.t.d. čuvstvuje da je Srbin, ali izreći samo neće...[57]

I drugi Brođanin, istaknuti ilirac Mato Topalović, katolički sveštenik, u svom delu iz 1842. godine, Odziv rodoljubnog serdca je zapisao: Hej! vi visokomudri Horvati, koji nećete ništa da čujete o imenu ilirskom! Kojim pravom možete vi i pomisliti samo, da se naš narod južni, naš jezik, naša literatura imenom horvatskim ovjenča? Kažite mi molim vas, odkad vam se računa glavni vaš grad Zagreb da spada na Horvatsku? Ja u starini samo slavonsko ime tamo nalazim. Bani totius Slavoniae, imadiahu oblast od mora jadranskog tla do Dunava. Gdi je tad Horvatska bila?…[58]

Grad Slavonski Brod[uredi | uredi izvor]

Broj stanovnika po popisima[uredi | uredi izvor]

Nacionalnost[59] 2001. 1991. 1981. 1971. 1961. 1953. 1948. 1931. 1921. 1910. 1900. 1890. 1880. 1869. 1857.
br. stanovnika 64.612 57.229 49.153 40.043 30.093 23.116 20.196 19.203 13.729 13.193 9.627 6.940 5.872 4.775 4.015
  • napomene:

Nastao iz stare opštine Slavonski Brod.

Slavonski Brod (naseljeno mesto)[uredi | uredi izvor]

Broj stanovnika po popisima[uredi | uredi izvor]

Nacionalnost[59] 2001. 1991. 1981. 1971. 1961. 1953. 1948. 1931. 1921. 1910. 1900. 1890. 1880. 1869. 1857.
br. stanovnika 58.642 55.683 47.583 38.705 28.810 21.858 16.681 15.827 11.199 10.651 7.532 4.968 4.433 3.362 2.736
  • napomene:

Do 1921. iskazivano pod imenom Brod. Sadrži podatke za bivše naselje Budainka od 1900. do 1948. i Podvinje od 1953. do 1991. U 2001. smanjeno je za područje naselja Podvinje.

Demografske karakteristike[uredi | uredi izvor]

Do 1991, broj stanovnika se povećavao zahvaljujući snažnom rastu privrede (velike fabrike „Đuro Đaković”, „Jasinje”, „Slavonija” industrija drveta… i sl.)

Podaci 1991. su: 57.796 stanovnika, a 2001. su: 64.612 stanovnika (od toga 33.727 žena i 30.885 muškaraca), to se smatra malim porastom broja stanovnika naročito ako se uzme u obzir veliki broj izbeglica iz Bosanske Posavine za vreme rata, te sada, prema procenama, grad sa širom prigradskom zonom doseže maksimalno 80-ak hiljada stanovnika (2005. god). Gradu Brodu gravitira i šire područje županije sa oko 100.000 stanovnika. Taj ubrzani trend zahvaljuje ponajprije snažnom razvoju (naročito do 1990), te prilivu bosanskih Hrvata u ratnim i poratnim razdobljima. U razdoblju od 1992. godine, koje se poklapa s početkom ratnih zbivanja na prostoru grada, do 2001. godine, kad je izvršen poslednji popis stanovništva, primećuje se zabrinjavajuće opadanje prirodnog priraštaja. Broj živorođenih je u značajnom padu, dok je broj umrlih manje-više konstantan. Razlozi ovoj pojavi mogu biti različiti i mogu se generalno vezati uz menjanje stila života, modernizaciju i slično, ali činjenica je da ova pojava ima negativne posledice na brojne društvene elemente. Ipak, neka skorašnja istraživanja, sprovedena u Hrvatskoj, uz Split, predviđaju visok demografski rast još jedino Slavonskom Brodu.

Popis 1991.[uredi | uredi izvor]

Na popisu stanovništva 1991. godine, naseljeno mesto Slavonski Brod je imalo 55.683 stanovnika, sledećeg nacionalnog sastava:

Popis 1991.‍
Hrvati
  
 44.541 79,99%
Srbi
  
 4.685 8,41%
Jugosloveni
  
 2.417 4,34%
Muslimani
  
 402 0,72%
Romi
  
 207 0,37%
Ukrajinci
  
 194 0,34%
Slovenci
  
 149 0,26%
Crnogorci
  
 99 0,17%
Albanci
  
 81 0,14%
Mađari
  
 63 0,11%
Makedonci
  
 61 0,10%
Česi
  
 47 0,08%
Nemci
  
 43 0,07%
Rumuni
  
 38 0,06%
Slovaci
  
 24 0,04%
Turci
  
 23 0,04%
Italijani
  
 17 0,03%
Rusini
  
 14 0,02%
Poljaci
  
 10 0,01%
Bugari
  
 3 0,00%
Grci
  
 3 0,00%
Jevreji
  
 2 0,00%
Rusi
  
 2 0,00%
ostali
  
 21 0,03%
neopredeljeni
  
 1.022 1,83%
region. opr.
  
 107 0,19%
nepoznato
  
 1.408 2,52%
ukupno: 55.683

Uprava[uredi | uredi izvor]

Nakon lokalnih izbora (2007) za gradonačelnika je izabran Mirko Duspara, dr. med. (HSP), a za zamenike Vladimir Jerković i Olivera Maglić.

Privreda[uredi | uredi izvor]

Slavonski Brod ima dosta razvijenu industriju, iako ona zbog rata i dosta lošeg prelaza s komunizma u kapitalizam, opada zadnjih 10 — 12 godina. No se polako uzdiže na noge, pa tako i brodski div „Đuro Đaković” koji je i dobro poznat preko granica Hrvatske po izrazito širokom i kvalitetnom proizvodnom programu. Proizvodne potencijale ove firme nije potrebno posebno objašnjavati ali izdvojimo samo neke: mostovi (Maslenički most…), železnička vozila, industrijska postrojenja, poljoprivredne mašine, auto-delovi, borbena vozila i oprema (tenk Degman) itd. Osim toga, ovo je preduzeće i deo hrvatskog konzorcija „CROTRAM”, koji je proizveo prvi hrvatski niskopodni tramvaj.

Važna je i poljoprivreda i uzgoj voća, a dobro se razvija i prehrambena industrija, upravo idealna za ovo područje. Brodski kraj poznat je po proizvodnji izuzetno kvalitetnih vrsta vina, a jedan je od najpoznatijih proizvođača vinarija „Zdjelarević”, koja svoje proizvode i izvozi.

Saobraćaj je uvek bio važna stavka brodske privrede od rimskih vremena, pa i danas. Kroz Brod prolazi važan hrvatski auto-put Zagreb-Slavonski Brod-Beograd (A3). Brod je i druga najvažnija rečna luka u državi (u izgradnji je savremena lučka infrastruktura s predviđenim godišnjim kapacitetom od 1.500.000 tona). Saobraćajni značaj grada sve više raste i s početkom izgradnje novog auto-puta na međunarodnom tranzitnom pravcu C5, koji će povezivati srednju Evropu i Slavoniju sa BiH i obalom Jadranskog mora. Trasa buduće saobraćajnice nalazi se na nešto više od 15 km istočno od centra Broda, pa je njenim dovršavanjem 2008. godine, šira prigradska zona postala jedno od najvećih saobraćajnih čvorišta u Hrvatskoj, s obzirom na već postojeći auto-put. Zbog izvrsne saobraćajne povezanosti, na raskrsnici važnih međunarodnih pravaca, ovaj infrastrukturni projekt se vrlo pozitivno odražava na dalji privredni razvoj koliko samoga grada, toliko i čitave županije.

Uslužne delatnosti postaju vrlo važne, naročito turizam. U Slavonskom Brodu se nalazi spomenik nulte kategorije „Brodska tvrđa”, koja je inače među najvećim, i jedan od najvažniji spomenika kontinentalne Hrvatske, osim toga u Brodu postoje još mnoge građevine i manifestacije koje u zadnje vreme privlače posetioce.

Jedna od tih zanimljivosti je i površinom najveći gradski trg u Hrvatskoj (što je malo poznato), Trg Ivane Brlić-Mažuranić, takođe jedan od najlepših u državi, s pogledom na reku Savu.

Tu se nalazi i kuća Ivane Brlić-Mažuranić, svetski proslavljene književnice za decu, kojoj trg i duguje svoje ime. Na njemu se tokom godine održavaju mnogobrojne kulturne manifestacije, koje privlače pažnju, a obiluje i mnoštvom različitih sadržaja, kao što su galerije, knjižare, kafane, noćni klubovi, različite trgovine. Zbog svega navedenoga predstavlja centar društvenih događanja u gradu i odlično mesto za dobar provod.

U neposrednoj blizini trga nalazi se i najveće i najuređenije gradsko šetalište uz reku u državi, popularni brodski „Kej”.

Poznati ljudi[uredi | uredi izvor]

Spomenici i znamenitosti[uredi | uredi izvor]

Tvrđava Brod, spomenik nulte kategorije[uredi | uredi izvor]

Starija tvrđava se zvala Vukovac. Danas više ne postoji. U Brodu, jednom od važnih strateških i saobraćajnih mesta koje je kontrolisalo granični prelaz prema Turskoj i povezivalo glavne trgovačke puteve, Austrija u vremenu 1715—1780. godine gradi veliku Carsku i kraljevsku slavonsku pograničnu tvrđavu Brod na rijeci Savi.

Po svojim dimenzijama, ova tvrđava spada među najveće takve objekte u Hrvatskoj (i u Evropi), pa se upoređuje i s Dioklecijanovom palatom, čiji je severni pandan. Prisilnim radom gradili su je seljaci graničari. Tvrđava pravilnog zvezdolikog oblika koji je diktirao ravničarski teren zidana je zemljanim nabojem, opekom, drvetom i delimično kamenom. Za potrebe velikog tvrđavskog kompleksa predviđenog za smeštaj 4.000 vojnika i 150 topova posečene su bogate šume u širokoj okolini grada. Neposredna blizina ovog fortifikacijskog objekta čiji je erar obuhvatao površinu od 141 jutra i 586 hvati, sve do kraja 19. veka uticala je na razvoj samog naselja (drvena arhitektura, širenje naselja na istok) čija je urbana osnova formirana još u tursko doba. Godine 1860. tvrđava je ukinuta kao vojnički beznačajna, ali tek početkom 20. veka dopuštena je gradnja u užem esplanadnom prostoru. Jedinstveni i monumentalni primer vojne fortifikacijske arhitekture 18. veka u Slavoniji — tvrđava Brod — proglašena je spomenikom kulture. Postupna obnova postojećih, delom danas razgrađenih prostora i pojedinačnih građevina velike barokne Tvrđave Brod u njenim izvornim opkopima ispunjenim vodom, projekt je jedinstvenog budućeg središta grada Slavonskog Broda. Unutar zidina tvrđave već se nalazi Galerija Ružić, čiji se stalna postavka sastoji iz mnoštva reprezentativnih radova hrvatske savremene umetnosti, a česte su i gostujuće izložbe. Brodski „festung” još udomljuje i Klasičnu Gimnaziju, kao i Gradsku upravu. U budućnosti je u planu, kako bude tekla obnova, i uređenje „Muzeja Granice”, koji bi posetiocima trebalo da prenosi ugođaj posavskih krajeva iz razdoblja protivturskih ratova. Uz ove, predviđen je i niz drugih kulturnih i društvenih sadržaja unutar jezgra tvrđave.

U tvrđavi je u doba komunističke Jugoslavije bila kasarna JNA. Na početku rata 90-ih godina 20. veka, hrvatske snage su provocirale vojnike JNA, pucanjem po kasarni, a iz nje su vojnici uzvratili pucnjavom. U knjizi Brodska tvrđava Josipa Kljajića iz 1998. se izvrću te činjenice i piše da vojnicima JNA nije smetalo što se nalaze u spomeniku najviše kategorije, pa su iz prostora tvrđave počeli otvarati vatru na grad Brod i to najviše pod pritiskom časnika srpske nacionalnosti. Hrvatska vojska je tokom septembra 1991. više puta upozorila časnike i vojsku u tvrđavi da obustave te napade, no ovi su se oglušili i još žešće su počeli napadati grad. Svi pregovori s JNA i brojni pozivi na časnu predaju nisu dali rezultata. Hrvatskoj vojsci je preostala samo jedna mogućnost. Oružano osvajanje tvrđave. Nakon dvodnevne borbe hrvatska vojska je ušla u tvrđavu Brod 16. septembra 1991. U bici nije bilo većih oštećenja tvrđavskog kompleksa i objekata u njemu.[60] Vojska JNA u tvrđavi, opkoljena hrvatskim snagama, je bila u nezavidnom položaju i nije bila u prilici da prva puca i provocira.

Franjevački manastir i crkva Presvetog Trojstva, spomenik prve kategorije[uredi | uredi izvor]

Franjevački manastir, severna fasada

Godine 1694. sagrađen je drveni franjevački manastir koji je služio potrebama zajedničkog redovničkog života. Kamen temeljac za novi zidani manastir, na zemljištu van dometa tvrđavskih topova položio je 1727. godine baron Trenk, zapovednik Broda a do kraja godine završen je zapadni trakt manastira i ozidan vrt. Do 1732. godine sagrađen je južni trakt, potom istočni (1768—1770). Iznad krova manastirskog severnog hodnika postavljen je sat koji je kao i sunčani ocrtani sat izradio Aleksa Šoc. Brodski franjevci ne samo da su vršili duhovnu službu negu su imali i značajnu prosvetiteljsku ulogu i otvaranjem škole 1709. godine postaju njeni prvi učitelji, a 1720. godine otvaraju filozofski fakultet. Do naših dana franjevci su zadržali kontinuitet rada u Brodskom Posavlju, o čemu svedoči i njihova izuzetno bogata biblioteka, u kojoj se čuvaju neke od najvrednijih i najstarijih knjiga u Hrvatskoj. Franjevački manastir, i danas dobro očuvan, jedna je od najmarkantnijih baroknih građevina u Slavoniji s najreprezentativnijim klaustrom manastirske arhitekture severne Hrvatske.

Obrazovanje[uredi | uredi izvor]

Danas u Slavonskom Brodu postoji Mašinski fakultet, Visoka učiteljska škola, osam srednjih škola, deset osnovnih škola i jedna osnovna muzička škola. Od ustanova predškolskog vaspitanja, u gradu postoji 7 dečjih vrtića, centar za rehabilitaciju i vaspitanje dece s teškoćama u razvoju i jedna muzičko-jezična radionica. Ctopa nepismenih niska u odnosu na celokupno stanovništvo. Najveći je broj nepismenih u starijim dobnim grupama što se može povezati s drugačijim uslovima života i obrazovanja u ranijim vremenima.

Obrazovani deo stanovništva najviše čini ono koje završava osnovne i srednje škole, a manjim delom više škole i fakultete. Ali se i taj trend u zadnje vreme počinje menjati, zbog sve viših zahteva, koje postavlja tržište rada po pitanju odgovarajućeg obrazovanja pojedinaca. U direktnoj vezi s ovom problematikom je i planirano proširivanje mogućnosti visokoškolskog obrazovanja na području samoga grada Slavonskog Broda. Već par godina postoje vrlo ozbiljni planovi oko pokretanja nekih novih studija u gradu, koji su se odužili usled nedostatka finansijskih sredstava, ali je njihova realizacija u bližoj budućnosti ipak sve izglednija. S obzirom da je stopa nataliteta u opadanju, sve manji broj dece se upisuje u osnovne škole. Ipak, po polnoj strukturi jednak se broj dječaka i djevojčica upisuje u osnovnu školu, dok pri upisu u srednju školu broj devojčica koje upisuju gimnaziju je gotovo dvostruko veći od dečaka, dok je odnos isti, ali u korist dečaka pri upisu u zanatske škole. Pri upisu u više i visoke škole razlike nisu značajne. Možda bi još bilo zanimljivo spomenuti da dvostruko više muškaraca stičče doktorsku titulu po završetku poslediplomskih studija.

Osnovnoškolske ustanove u Slavonskom Brodu

Mašinski fakultet
  • OŠ Ivana Gorana Kovačića Slavonski Brod [3]
  • OŠ Antuna Mihanovića Slavonski Brod
  • OŠ Huge Badalića Slavonski Brod
  • OŠ Đure Pilara Slavonski Brod
  • OŠ Blaža Tadijanovića Slavonski Brod
  • OŠ Bogoslava Šuleka Slavonski Brod
  • OŠ Vladimira Nazora Slavonski Brod
  • OŠ Ivane Brlić Mažuranić Slavonski Brod
  • OŠ Milana Amruša Slavonski Brod
  • OŠ Ivana Zajca (osnovna muzička škola) Slavonski Brod
  • OŠ 11. Osnovna škola Slavonski Brod
  • OŠ I. B. Mažuranić- Područno razredno odeljenje u Brodskom Varošu
  • OŠ Bogoslav Šulek- Područno razredno odeljenje u Vranovcima

Srednjoškolske ustanove u Slavonskom Brodu:

Visokoškolske ustanove u Slavonskom Brodu:

Studentski smještaj

Kultura[uredi | uredi izvor]

Po velikom srpskom pesniku Branku Radičeviću su nosile naziv dve škole, nekadašnja gimnazija, a danas Mašinski (strojarski) fakultet i osnovna škola Đure Pilara u Brodskom Vinogorju. Jedna ulica je nazvana po njemu, a imao je i dve spomen ploče, na rodnoj kući i starijoj gimnaziji, danas Mašinskom fakultetu. Pred rat devedesetih godina 20. veka (1991. godine) sve je to uklonjeno, a od nestanka je sačuvana samo jedna spomen ploča sa Mašinskog fakulteta koja se čuvala u depou gradskog muzeja. Ona je nastojanjima Srba iz Broda 2018. godine opet na javnom mestu. Postavljena je u porti pravoslavne crkve u izgradnji (nakon što je srušena 1991. godine). Osim nekih Srba koji su prisustvovali svečanosti ponovnog otkrivanja spomen ploče, svečanosti se nije odazvao niko od zvaničnih predstavnika grada i županije. [61]

U mestu postoji Srpski kulturni centar.[62]

  • Vraćena spomen ploča Branku Radičeviću u rodnom gradu Slavonskom Brodu. Sada se nalazi u porti pravoslavne crkve u izgradnji
    Vraćena spomen ploča Branku Radičeviću u rodnom gradu Slavonskom Brodu. Sada se nalazi u porti pravoslavne crkve u izgradnji
  • Spomen ploča Branku Radičeviću iz 1924. godine.
    Spomen ploča Branku Radičeviću iz 1924. godine.
  • Spomen ploča Branku Radičeviću
    Spomen ploča Branku Radičeviću

Pozorišta

Bioskopi

  • Hrvatski dom
  • Kino Brod
  • Kino Sinestar u sklopu tržnog centra Siti Koloseum

Biblioteke

Muzeji

  • Muzej brodskog Posavlja
  • Kuća Ivane Brlić-Mažuranić

Galerije

  • Galerija umjetnina grada Slavonskog Broda
  • Galerija „Ružić i suvremenici”
  • Atelje — Unikat
  • Atelje — Aurel
  • Galerija i antikvarijat Balen
  • Galerija Kutuzović
  • Likovni salon «Vladimir Becić»

Manifestacije „Brodsko kolo”, smotra folklora Brodsko-posavske županije

  • Organizator: Folklorni ansambl Broda

„Brodsko glazbeno ljeto”

  • Organizator: Kazališno-koncertna dvorana „I. B-Mažuranić”

Likovna kolonija „Sava”

  • Organizator: Galerija umjetnina grada Broda

„U svijetu bajki Ivane Brlić-Mažuranić”

  • Organizator: Grad Slav. Brod i KKD „I. B-Mažuranić”

Mediji[uredi | uredi izvor]

Novine

  • Posavska Hrvatska (1894—1898) - pravaški list
  • Posavska Hrvatska - od 1907.
  • Materinska rieč - od 1907.[63]
  • Brodske novine - od 6. septembra 1919. - 1925. Organ Demokratske stranke Srba, Hrvata i Slovenaca i službeni glasnik gradske organizacije JNS-a.[64]
  • Jugoslavenska sloga - 1. broj je izašao 23. aprila 1932. kao glasilo sreske organizacije JRSD.[65]
  • Brodski list- bivši list koji je izlazio više decenija 20. veka
  • Posavska Hrvatska (novine) - list koji je naslednik Brodskog lista, od kraja 20. veka, i izlazi petkom, kao nedeljnik i danas (i u 2022. godini).

Radio

TV stanice

Internet

Sport[uredi | uredi izvor]

Najpopularniji sportovi su fudbal i košarka.

Brođani su ostvarili zavidne rezultate u tim sportovima kao i u mnogim drugima, posebno boks, tenis, karate, rukomet…

Partnerski gradovi[uredi | uredi izvor]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „Popis stanovništva 2011.”. Državni zavod za statistiku RH. Pristupljeno 27. 3. 2016. 
  2. ^ Hafizović, Fazileta (2016). Požeški sandžak i osmanska Slavonija. Zagreb i Slavonski Brod: Hrvatski institut za povijest, Podružnica za povijest Slavonije, Srijema i Baranje. str. 79, 165. ISBN 978-953-6659-95-1. 
  3. ^ Kljajić 1998, str. 30, 139. sfn greška: više ciljeva (2×): CITEREFKljajić1998 (help)
  4. ^ Zirdum 1998, str. 91.
  5. ^ Zirdum 1998, str. 57.
  6. ^ Zirdum 1998, str. 113.
  7. ^ Zirdum 1998, str. 133.
  8. ^ NA DANAŠNJI DAN 16.03. Od Marsonije do Slavonskog Broda – 1934. 
  9. ^ Mikuš, Ivan (2015). Prilozi za povijest Broda i okolice, knjiga 2, "Hrvatski Orao" u Brodu na Savi i Brodskome Varošu, fusnota 41. Slavonski Brod: Hrvatski institut za povijest. str. 115. 
  10. ^ Cvekan 1984, str. 24.
  11. ^ Cvekan 1984, str. 27.
  12. ^ Horvat, Rudolf. Srijem - naselja i stanovništvo, U selu Ostrovo 1750. epitrop je bio Stojan Azapović. Slavonski Brod: Hrvatski institut za povijest - Podružnica za povijest Slavonije, Srijema i Baranje. str. 170. ISBN 953-6659-04-2. 
  13. ^ Srpske putne isprave kroz istoriju (PDF). 
  14. ^ Brod oslobođen od Turaka. 
  15. ^ Cvekan 1984, str. 29.
  16. ^ Cvekan 1984, str. 16.
  17. ^ Hafizović, Fazileta (2016). Požeški sandžak i osmanska Slavonija. Zagreb i Slavonski Brod: Hrvatski institut za povijest, Podružnica za povijest Slavonije, Srijema i Baranje. str. 79. ISBN 978-953-6659-95-1. 
  18. ^ Kašić, Dušan (1988). Srpska naselja i crkve u sjevernoj Hrvatskoj i Slavoniji (PDF). Zagreb. 
  19. ^ „Glasnik društva srpske slovesnosti”, Beograd 1872. godine
  20. ^ Ban, Matija. Građa I, 1, Matija Ban - Stevanu Petroviću-Knićaninu, pismo od 3. juna 1848. Šabac. str. 404—405. 
  21. ^ Berić, Dušan (1984). Slavonska vojna granica u Revoluciji 148-1849. Zagreb-Sarajevo. str. 61. 
  22. ^ „Zastava”, Novi Sad 1885. godine
  23. ^ Artuković 2001, str. 317.
  24. ^ Srbobran, br. 44., Srpska kreditna banka u Brodu na Savi. Zagreb. 1909. 
  25. ^ Bjelić 2008, str. 14, 54.
  26. ^ Bjelić 2008, str. 10, 53.
  27. ^ Jerinić, Dušan (2021). Pravoslavlje, br. 1314. od 15. decembra, Crkva Sv. velikomučenike Georgija u Paučju. Beograd. str. 31. 
  28. ^ Zovak, Domagoj (2017). Prilozi za povijest Broda i okolice, knj. 3., Dokumenti Okružnog narodnoga suda Slavonski Brod o suđenju suradniku OZNE. Slavonski Brod: Hrvatski institut za povijest - Podrunica za povijest Slavonije, Srijema i Baranje. str. 281, 297. 
  29. ^ „Slavonski Brod najzagađeniji grad u Evropskoj uniji”. Politika Online. Pristupljeno 2024-02-17. 
  30. ^ Odbornici odlučili: Preimenovana ulica Mileta Budaka u Slavonskom brodu. 
  31. ^ Kulturno istorijski spomenici. 
  32. ^ Drmić 2017, str. 201, 220, 225.
  33. ^ Drmić 2017, str. 221.
  34. ^ Drmić 2017, str. 223.
  35. ^ Artuković, Mato (2021). Posavska Hrvatska, br. 39. (1418) od 24. septembra, Čitatelji pišu, Inicijativa za promjenu imena Trga pobjede, Dopis gradskoj upravi. Slavonski Brod. str. 18. 
  36. ^ Drmić 2017, str. 225.
  37. ^ Drmić 2017, str. 202.
  38. ^ Brodski franjevci 2003, str. 360.
  39. ^ Drmić 2017, str. 214.
  40. ^ Drmić 2017, str. 215.
  41. ^ Drmić 2017, str. 216.
  42. ^ Piščević 2018, str. 345.
  43. ^ Zirdum, Andrija (2001). Počeci naselja i stanovništvo brodskog i gradiškog kraja 1698.-1991. Slavonski Brod: Hrvatski institut za povijest. str. 26, 276. 953-6659-11-5. 
  44. ^ Brlić, Ignjat (1885). Uspomene na stari Brod, knjiga 2. str. 24. 
  45. ^ Brlić, Ignjat (1885). Uspomene na stari Brod, knjiga 3. str. 9, 23. 
  46. ^ Novak, Viktor (1986). Magnum Crimen, Pola vijeka klerikalizma u Hrvatskoj, reprint izdanje, poglavlje: Teror i katoličenje. Zagreb, Beograd: Nova knjiga. str. 694. 
  47. ^ Arhijerejska namjesništva. 
  48. ^ Brlić, Ignjat (1885). Uspomene na stari Brod, knjiga 2., str. 24. 
  49. ^ Gugl mape, Parking na mestu pravoslavne crkve iz 18. veka, koja je srušena u 2. Svetskom ratu, ograđena su 2 groba dvojice pravoslavnih sveštenika iz 18. veka koji su rođeni u Moskopolju. 
  50. ^ Srbi u Slavonskom Brodu: Pravoslavna crkva i Branko Radičević ponovo među Brođanima. 
  51. ^ Gugl mape, temelji srušene srpske pravoslavne crkve u Slavonskom Brodu. 
  52. ^ Gugl mape, spomen ploča na mjestu nekadašnje sinagoge u Slavonskom brodu. 
  53. ^ Židovske općine, Slavonski Brod. Arhivirano iz originala 7. 2. 2019. g. Pristupljeno 6. 2. 2019. 
  54. ^ Skenderović 2012, str. 250.
  55. ^ Skenderović 2012, str. 271.
  56. ^ Švoger, Vlasta (2012). Ideali, strast i politika, Život i djelo Andrije Torkvata Brlića, str. 52. Hrvatski institut za povijest. 
  57. ^ Artuković, Mato (2015). Korespondencija Andrije Torkvata i Ignjta Brlića, knjiga prva, pisma 1846.-1856. Slavonski Brod: Hrvatski institut za povijest - Podružnica za povijest Slavonije, Srijema i Baranje. str. 306. ISBN 978-953-6659-94-4. 
  58. ^ Topalović, Mato (1842). Odziv rodoljubnog serca. p. 128-130. Osijek. 
  59. ^ a b Savezni zavod za statistiku i evidenciju FNRJ i SFRJ: Popis stanovništva 1948, 1953, 1961, 1971, 1981. i 1991. godine.
  60. ^ Kljajić, Josip (1998). Brodska tvrđava. Slavonski Brod: Hrvatski institut za povijest. str. 154. 
  61. ^ Spomen-ploča Branka Radičevića vraćena u Slavonski Brod. Zagreb. 
  62. ^ „Srpski kulturni centar otvoren i u Kninu”. Politika Online. Pristupljeno 2024-04-08. 
  63. ^ Rođen je Vatroslav Brlić (1862-1923). 
  64. ^ Milec, Ivan (2019). Prilozi za povijest Broda i okolice, knj. 4, Politika i općinske samouprave u razdoblju šestosiječanjske diktature. Slavonski Brod: Hrvatski institut za povijest. str. 95. 
  65. ^ Milec, Ivan (2019). Prilozi za povijest Broda i okolice, knj. 4, Politika i općinske samouprave u razdoblju šestosiječanjske diktature. Slavonski Brod: Hrvatski institut za povijest. str. 88. 

Udruženja i klubovi[uredi | uredi izvor]

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Gelo, Jakov (1998). Narodnosni i vjerski sastav stanovništva Hrvatske, 1880-1991: po naseljima. Zagreb: Državni zavod za statistiku Republike Hrvatske. ISBN 978-953-6667-07-9. 
  • Cvekan, Paškal (1984). Franjevci u Brodu. Slavonski Brod. 
  • Skenderović, Robert (2012). Najstarija matična knjiga brodske župe Presvetog Trojstva (1701—1735). Slavonski Brod: Hrvatski institut za povijest - Podružnica za povijest Slavonije, Srijema i Baranje. ISBN 978-953-6659-60-9. 
  • Drmić, Ivana (2017). Prilozi za povijest Broda i okolice, (Pre)imenovanje ulica i trgova u Slavonskom Brodu u 20. stoljeću. Slavonski Brod: Hrvatski institut za povijest - Podružnica za povijest Slavonije, Srijema i Baranje. ISBN 978-953-8102-15-8. 
  • Brodski franjevci (2003). Kronika franjevačkog samostana u Brodu na savi IV (1879.-1932). Slavonski Brod: Hrvatski institut za povijest, podružnica u Slavonskom Brodu. 
  • Artuković, Mato (2001). Srbi u Hrvatskoj (Kuenovo doba). Hrvatski institut za povijest - podružnica za povijestSlavonije, Srijema i Baranje, Slavonski Brod. ISBN 953-6659-09-3. 
  • Kljajić, Josip (1998). Brodska tvrđava. Hrvatski institut za povijest - podružnica za povijest Slavonije, Srijema i Baranje, Slavonski Brod. ISBN 953-6659-00-X. 
  • Zirdum, Andrija (2001). Počeci naselja i stanovništvo brodskog i gradiškog krja 1698.-1991. Hrvatski institut za povijest - podružnica za povijest Slavonije, Srijema i Baranje, Slavonski Brod. ISBN 953-6659-11-5. 
  • Piščević, Simeon (2018). Istorija srpskog naroda. Novi Sad i Šid: Akademska knjiga i Narodna knjižnica Simeon Piščević Šid. ISBN 978-86-6263-214-2. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Славонски_Брод&oldid=27737222”