Talin
 | Ovaj članak sadrži spisak literature (štampane izvore i/ili veb-sajtove) korišćene za njegovu izradu, ali njegovi izvori nisu najjasniji zato što ima premalo izvora koji su uneti u sam tekst. |
| Talin | |
|---|---|
Talin | |
 Zastava
 Grb
| |
| Administrativni podaci | |
| Država |  Estonija |
| Okrug | Harju |
| Opština | Talin |
| Osnovan | 12. vek |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo | |
| — 2023. | 453.864 |
| — gustina | 2.850,9 st./km2 |
| Aglomeracija (2023.) | 614.561 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 59° 26′ 00″ S; 24° 45′ 00″ I / 59.433333° S; 24.75° I |
| Vremenska zona | EET (UTC+2) EEST (UTC+3) |
| Aps. visina | 9 m |
| Površina | 159,2 km2 |
_no_rivers.svg)  Talin Talin na karti Estonije | |
| Ostali podaci | |
| Gradonačelnik | Mihail Kolvart |
| Veb-sajt | |
| tallinn.ee | |
.jpg)
.jpg)
Talin (est. Tallinn; istorijsko ime: nem. Reval, rus. Ревель, Колывань, Таллин, Таллинн) glavni je grad i najveće naselje Estonije. Nalazi se na severnoj obali Baltičkog mora, u Finskom zalivu. na oko 80 km južno od Helsinkija. Grad je i upravno središte okruga Harju. Kao glavni grad Estonije, Talin je upravno, trgovačko i industrijsko središte i važna je putnička luka. Jedan je od najstarijih i najvećih gradova u severoistočnoj Evropi.
Talin se prostire se na 158,27 km² i prema popisu iz 2004. godine u njemu je živelo 396.375 stanovnika.
Geografija
[uredi | uredi izvor]Talin se nalazi na južnoj obali.
Najveće jezero je Ulemiste (obuhvata 9,6 km²). To je glavni izvor pitke vode za grad. Jezero Harku je drugo po veličini jezero na području Talina sa površinom 1,6 km². Za razliku od mnogih drugih gradova, Talin ne leži na velikoj reci. Jedina značajna reka u Talinu je Pirita u istoimenoj gradskoj četvrti. Dolina reke je zaštićeno područje zbog svoje prirodne lepote.
Najviša tačka je na 64 metra nadmorske visine u jugozapadnom delu grada. Dužina obale je 46 km.
Klima
[uredi | uredi izvor]Klima u Talinu je umerena, karakterišu ga umereno topla leta i umereno oštre zime. Vreme je često prohladno i vlažno zbog blizine Baltičkog mora. Prosečne temperatura su od 20,9 °C leti do -8 °C zimi.
Ima od 160 do 181 kišnih dana u godini. Snežni pokrivač traje od sredine decembra do kraja marta.
| Klima Talina, Estonija (1981–2010) | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Pokazatelj \ Mesec | Jan. | Feb. | Mar. | Apr. | Maj | Jun | Jul | Avg. | Sep. | Okt. | Nov. | Dec. | God. |
| Apsolutni maksimum, °C (°F) | 9,2 (48,6) |
10,2 (50,4) |
15,9 (60,6) |
27,2 (81) |
29,4 (84,9) |
30,7 (87,3) |
34,3 (93,7) |
34,2 (93,6) |
28,0 (82,4) |
21,8 (71,2) |
12,1 (53,8) |
10,7 (51,3) |
34,3 (93,7) |
| Maksimum, °C (°F) | −1,0 (30,2) |
−1,6 (29,1) |
2,3 (36,1) |
9,2 (48,6) |
15,3 (59,5) |
18,9 (66) |
21,9 (71,4) |
20,4 (68,7) |
15,2 (59,4) |
9,5 (49,1) |
3,5 (38,3) |
0,4 (32,7) |
9,5 (49,1) |
| Prosek, °C (°F) | −3,3 (26,1) |
−4,3 (24,3) |
−1,0 (30,2) |
4,5 (40,1) |
10,1 (50,2) |
14,1 (57,4) |
17,2 (63) |
16,0 (60,8) |
11,3 (52,3) |
6,5 (43,7) |
1,3 (34,3) |
−1,9 (28,6) |
5,9 (42,6) |
| Minimum, °C (°F) | −5,9 (21,4) |
−7,1 (19,2) |
−4,1 (24,6) |
0,6 (33,1) |
5,2 (41,4) |
9,5 (49,1) |
12,7 (54,9) |
12,0 (53,6) |
7,6 (45,7) |
3,8 (38,8) |
−0,9 (30,4) |
−4,3 (24,3) |
2,4 (36,3) |
| Apsolutni minimum, °C (°F) | −31,4 (−24,5) |
−28,7 (−19,7) |
−24,5 (−12,1) |
−12,0 (10,4) |
−5,0 (23) |
0,0 (32) |
4,0 (39,2) |
2,4 (36,3) |
−4,1 (24,6) |
−10,5 (13,1) |
−18,8 (−1,8) |
−24,3 (−11,7) |
−31,4 (−24,5) |
| Količina padavina, mm (in) | 56 (2,2) |
36 (1,42) |
37 (1,46) |
32 (1,26) |
36 (1,42) |
64 (2,52) |
84 (3,31) |
86 (3,39) |
67 (2,64) |
78 (3,07) |
70 (2,76) |
57 (2,24) |
704 (27,72) |
| Dani sa kišom | 10 | 8 | 9 | 12 | 11 | 13 | 13 | 14 | 17 | 18 | 16 | 12 | 153 |
| Dani sa snegom | 19 | 18 | 13 | 5 | 0,4 | 0 | 0 | 0,1 | 0,1 | 2 | 11 | 18 | 87 |
| Relativna vlažnost, % | 88 | 85 | 81 | 73 | 69 | 74 | 76 | 79 | 82 | 85 | 88 | 88 | 81 |
| Sunčani sati — mesečni prosek | 25,0 | 55,7 | 129,3 | 202,8 | 292,9 | 285,7 | 307,4 | 240,7 | 151,5 | 87,4 | 28,6 | 18,8 | 1.825,8 |
| UV indeks | 0 | 1 | 1 | 3 | 4 | 5 | 5 | 4 | 3 | 1 | 0 | 0 | 2,3 |
| Izvor: Estonska vremenska služba[1][2][3][4], Pogoda.ru.net (kišni i snežni dani)[5] i Vremenski atlas[6] | |||||||||||||
Istorija
[uredi | uredi izvor]Područje Talina je naseljeno estonskim plemenima još u 2. milenijumu p. n. e. Rana istorija Talina počinje od dvorca Iru, gde je dvorac zajedno sa okolnim naseljima izgrađen krajem prvog milenijuma. Sezonska naselja su služila skandinavskim i ruskim trgovcima na lokaciji današnjeg Donjeg grada na početku 2. milenijuma, ali ne postoji jasan dokaz ni oblik, ni pisanih izvora. Prvi pomen grada datira iz 1154. godine pod nazivom Kolurija. Naselje je zahvaljujući svom dobrom položaju brzo napredovalo i brzo postalo meta osvajanja okolnih moćnih država: Švedske, Danske, Rusije, Tevtonaca. U 13. veku tu se učvršćuju Danci i uvode nasilno hrišćanstvo. Krajem istog veka grad je pripadao trgovačkom udruženju Hanza, a potom Tevtoncima. Nemački krstaši vrše invaziju nad južnom Letonijom i južnom i centralnom Estonijom, a kralj Danske je napao severnu Estoniju. Od 1227. do 1238. nemački trgovci su preuzeli grad Talin na upravljanje od Danaca. 15. maja 1248, kralj Danske Erik Adrarah je dao pravni prostor nemačkim trgovačkim gradovima da obavljaju važnu ulogu u trgovini, posebno sa Rusima.
Rusija, Švedska, Poljska i Danska su se borile za prevlast u severnom delu Baltičkog mora u ratu od 1558. do 1583.
Godine 1561. Talin zaposedaju Šveđani i uvode protestantizam. Ruske trupe su pokušale da osvoje Talin dva puta: 1570-1571. i 1577, ali su bile primorane da se povuku bez osvajanja grada. Švedska vladavina trajala je do 1710. godine kada novi gospodari postaju Rusi. Severni rat je opustošio baltički prostor od 1700. do 1721. godine. Glavni protivnici su Švedska i Rusija, koje su se borile za prevlast na ovoj teritoriji. 1710. godine Talin je kapitulirao bez borbe protiv ruskih trupa. Grad je pretrpeo velike nestašice svega, većina garnizona i mnogi ljudi u gradu su umrli od kuge. Ako je 1708. godine bilo 10.000 stanovnika u Talinu, preživelo ih je oko 2000. Estonija i Talin su zadržali određena prava autonomije. Međutim, krajem 19. veka i pored brze industrijalizacije i opštem napretka započele su i godine jake rusifikacije grada i njegovog stanovništva. 1918. g. Estonija se osamostaljuje i Talin postaje njen glavni grad. Ali, već 1940. godine grad potpada pod vlast Sovjetskog Saveza i to stanje (sa izuzetkom godina Drugog svetskog rata) ostaje do 1991. godine i njegovog raspada.
U toku Drugog svetskog rata 28. avgusta 1941 nemačke trupe su okupirale Talin i stavile ga pod upravu nemačkog komesara u toj oblasti. Crvena armija je oslobodila Talin 23. septembra 1944. Tada Talin postaje prestonica Estonske SSR koja je bila u sastavu Sovjetskog Saveza.
Godine 1980.. Talin je bio važan kao mesto održavanja sportova na vodi tokom Olimpijskih igara u Moskvi 1980. godine. Tada Sovjetskim Savezom su sagrađeni mnogi objekti od nacionalnog značaja. Ponovnim osamostaljivanjem Estonije grad postaje ponovo njena prestonica. Prvi lokalni izbori posle sovjetske vlasti povratili su nezavisnost Estonije 1991. godine, a održani su 17. oktobra 1993. godine.
Neka preduzeća iz sovjetskih vremena su postale privatne kompanije posle nezavisnosti Estonije.
Stanovništvo
[uredi | uredi izvor]| 1925. | 1959. | 1989. | 2000. | 2005. | 2015. | 2023. |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 119.800 | 283.071 | 478.974 | 400.378 | 401.694 | 435.972 | 453.864 |
Po poslednjoj proceni iz maja 2015. godine. Talin ima 435.927 stanovnika. Velika teškoća u vezi stanovništvom Talina je položaj neestonskog (najviše ruskog) stanovništva, koje nema puna građanska prava i pod stalnom je prisilom „estonifikacije“. Zbog toga čak 27,8% mesnog stanovništva nisu građani Evropske unije.
| Nacionalnost | Postotak (%) | Broj |
|---|---|---|
| Estonci | 53,34 | 233,518 |
| Rusi | 34,23 | 149,878 |
| Ukrajinci | 3,53 | 15,449 |
| Belorusi | 1,40 | 6,153 |
| Finci | 0,78 | 3,431 |
| Jevreji | 0,34 | 1,405 |
| Letonci | 0,32 | 1,343 |
| Nemci | 0,28 | 1,219 |
| Litvanci | 0,25 | 1,092 |
| Jermeni | 0,24 | 1,043 |
| Tatari | 0,24 | 1,033 |
| Azeri | 0,23 | 1,029 |
| Poljaci | 0,21 | 940 |
| ostali | 3,64 | 15,960 |
| nepoznato | 0,99 | 4,318 |
| Nacionalnost | Postotak |
|---|---|
| Estonci | 54,9% |
| Rusi | 36,5% |
| Ukrajinci | 3,6% |
| Belorusi | 1,9% |
| Finci | 0,9% |
| ostali | 3,1% |
Sličan udeo stanovništva je i prema maternjem jeziku. Najčešće u upotrebi su estonski i ruski jezik.
Estonski jezik pripada ugro-finskoj grupi naroda.
Privreda
[uredi | uredi izvor]Moderni Talin je uglavnom komercijalni i industrijski centar kao i ribarska luka. Sovjeti su ga načinili industrijskim lučkim gradom. Glavne grane industrije su brodogradnja i prerada hrane. Razvijena je proizvodnja električnih motora, električne i radio opreme, papira, tekstila, proizvoda od kože, nameštaja i obuće. Uslužni sektor je veoma važan deo gradske ekonomije. Mnogi stanovnici rade u uslužnoj oblasti, koja obuhvata kancelarije, kompjutere i finansijske poslove. Brojni istorijski spomenici čine turizam jednom od sve jačih grana ekonomije.
Saobraćaj
[uredi | uredi izvor]![[ikona]](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/Wiki_letter_w_cropped.svg/20px-Wiki_letter_w_cropped.svg.png){kind=small} | Ovaj odeljak bi trebalo proširiti. Možete pomoći dodavanjem sadržaja. |
Gradske znamenitosti
[uredi | uredi izvor]Talin ima dobro očuvan stari grad okružen delom sačuvanim bedemima. On je danas na spisku kulturne baštine UNESKOa. Stari grad se sastoji iz tri dela:
- Brdo sabora (Toompea)'je oduvek bilo utvrđenje i sedište vlasti. Danas je tu mesto vrhovnih vlasti Estonije i mnogih inostranih poslanstava;
- Staro jezgro', tj. podgrađe gde se odvijao gradski život. Nekad je to bio isključivo nemački i švedski deo grada. Danas je ovo najpoznatija turističko-pešačka celina u gradu; Ovde se nalazi Gradska kuća u Talinu.
- 'Estonski polumesec je spoljni deo podgrađa, gde se naseljavalo estonsko stanovništvo, a danas je to spoljni deo gradsko središta.
Katedrala Device Svete Marije
[uredi | uredi izvor]Katedrala Device Svete Marije je srednjovekovna crkva koja se nalazi u centru Tompeje i to je glavna Luteranska crkva u Estoniji.
Osnovana je negde pre 1233 god. i crkva prikazuje mešavinu arhitektonskih stilova. Istorijski, to je crkva elitnih nemačkih plemića Estonije. Unutrašnjost je ispunjena raskošnim pogrebnim grbom iz 17. do 20. veka, kao i grobnih kamenja od 13. do 18. veka. Tu je sahranjen Pontus de la Gardie, koji je komandovao švedskim snagama tokom Velikog severnog rata, Adam Johan fon Krusenstern, baltičko-nemački admiral koji je vodio prvu rusku ekspediciju širom sveta, i admiral Semjuel Greig od Fife.
Kristijan Akerman, napravio je propovedaonicu 1686 god.i oltar 1694-1696 god.
Unutar glavnog ulaza se nalazi velika kamena ploča, koja se zove, „Oto Johan Tuve“, a od 1696 god. se naziva „Talin Don Žuana“, po čuvenom velikom ženskarošu. On je tražio da bude sahranjen na pragu crkve, jer ljudi kleknu da se mole po ulasku, pa je mislio da će na taj način spasiti svoju dušu od grešaka koje je pravio.
Palata likovne umetnosti
[uredi | uredi izvor]Palata likovne umetnosti je veličanstvena barokna palata, koju je izgradio Petar Veliki za svoju ženu Katarinu 1718. godine. Projektovao ju je italijanski arhitekta Nikola Miheti. U palati se nalazi dvospratna glavna sala sa bogato oslikanim plafonom.
Zamak Tompeja
[uredi | uredi izvor]
Zamak Tompeja je izgrađen krajem 13. i početkom 14. veka. On je prerađen bezbroj puta kroz vekove, ali je i dalje zadržavao svoj osnovni oblik. Barokni dvorac datira iz vremena Katarine Velike.
Posetioci mogu videti kulu koja je nacionalni simbol. Svaki dan u zoru estonska zastava je podignuta iznad tornja dok se izvodi himna.
Luka Talin
[uredi | uredi izvor]
U državi postoje nekoliko značajnih pomorskih luka. U njih se može ubrojiti i glavni grad Talin, kao jedna od većih estonskih luka na Baltičkom moru.
Partnerski gradovi
[uredi | uredi izvor]
Galerija
[uredi | uredi izvor]-
-
Stare i nove građevine -
Luka Talin -
Gradski zidovi -
Olafova crkva -
Gradska većnica
Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ „Climate normals-Temperature”. Estonian Weather Service. Pristupljeno 24. 9. 2016.
- ^ „Climate normals-Precipitation”. Estonian Weather Service. Pristupljeno 24. 9. 2016.
- ^ „Climate normals-Humidity”. Estonian Weather Service. Pristupljeno 24. 9. 2016.
- ^ „Climate normals-Sunshine”. Estonian Weather Service. Pristupljeno 24. 9. 2016.
- ^ „Pogoda i Klimat – Klimat Tallina”. Pogoda.ru.net. Pristupljeno 10. 12. 2018.
- ^ d.o.o, Yu Media Group. „Tallinn, Estonia – Detailed climate information and monthly weather forecast”. Weather Atlas (na jeziku: engleski). Pristupljeno 9. 7. 2019.
Literatura
[uredi | uredi izvor]- Sulev Maèvali. Historical and architectural monuments in Tallinn. ASIN B0007AUR60.
- Elena Tannu. The living past of Tallinn. ISBN 5-7979-0031-9.
- Dmitri Bruns. Architectural Landmarks, Places of Interest. ASIN B0006E6P9K.
- Karl Helemäe. Tallinn, Olympic Regatta city. ASIN B0006E5Y24.
- Clare Thomson (2004). Tallinn. Footprint Publishing. ISBN 1-904777-77-5.
- Neil Taylor (2004). Tallinn. Bradt City Guide. ISBN 1-84162-096-3.
Spoljašnje veze
[uredi | uredi izvor]- Zvanični veb-sajt
- Turističke informacije
- The Website of the City of Tallinn (official)
- Panoramas of Tallinn Old Town
- 3D model of Tallinn Old Town
- Historical footage of Tallinn, 1920 (archive), filmportal.de
- Tallinn na sajtu Curlie (jezik: engleski)
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Geografske | |
| Ostale | |
.svg){kind=small}
_(7637597178).jpg){kind=link}