Ćuprija

Ćuprija
Ćuprija;
	Ćuprija
	Grb
Administrativni podaci
Država	Srbija
Upravni okrug	Pomoravski
Opština	Ćuprija
Stara imena	lat. Horreum Margi ; Ravno
Stanovništvo
Stanovništvo	‍
— 2022.	16.522
Geografske karakteristike
Koordinate	43° 55′ 23″ S; 21° 22′ 07″ I / 43.923166° S; 21.368666° I
Vremenska zona	UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina	116 m
	Ćuprija Ćuprija na karti Srbije
Ostali podaci
Gradonačelnik	Jelena Đulinac
Poštanski broj	35230; 35231
Pozivni broj	035
Registarska oznaka	ĆU/ĆU
Veb-sajt
	www.cuprija.rs

Ćuprija je gradsko naselje u Srbiji i sedište istoimene opštine u Pomoravskom upravnom okrugu. Prema popisu iz 2022. bilo je 16.522 stanovnika.^[1] U srednjem veku grad se zvao Ravno, a u vreme Rimljana Horeum Margi.

Geografske odlike

Ćuprija se nalazi između drumskog i železničkog magistralnog puta Beograd-Niš, 146 km udaljena od Beograda, odnosno 90 km od Niša. Sam grad leži na ušću Ravanice u Veliku Moravu.

Istorija

Ćuprija ima istoriju dugu dve hiljade godina, mada su materijalni dokazi o ljudskim zajednicama na ovim prostorima datirani u 4. milenijum pre nove ere, kada je nadomak današnje Ćuprije, na lokalitetu Stublina, postojalo neolitsko naselje.

Šireći svoju imperiju na istok, rimski carevi na prostoru današnje Srbije stvaraju pokrajinu Meziju. U njoj, na strateški važnom vojnom putu (via millitaris) podižu prva utvrđenja, koja će vremenom prerasti u gradove. Jedno od naselja nazvali su „Žitnica Morave“ (Horreum Margi) i uz njega podigli kameni most.

Horeum Margi će puna četiri veka biti jedan od značajnijih gradova ovog dela rimske carevine. O tome svedoče pisani dokumenti i definisani arheološki lokalitet. U njemu se nalazila velika kovnica oružja, a sam grad je, u skladu sa rimskom praksom, imao potpuno uređenu infrastrukturu. U 4. veku n.e. Horeum Margi je bio sedište episkopa, što samo po sebi svedoči o veličini i značaju grada na Moravi. Polovinom 5. veka n.e. Huni se poput požara spuštaju sa severa uništavajući sve pred sobom. Sudbinu svih rimskih gradova na njihovom putu podeliće i Horeum Margi. Narednih nekoliko vekova na mestu nekadašnjeg velikog grada podizaće se i nestajati anonimne slovenske naseobine.

Nastankom države Nemanjića, naselje pored Ravanice i Morave već nosi slovensko ime Ravno. Nalazi se na severnoj granici mlade srpske države i opet ima strateški položaj. U njemu će se osnivač srpske države Stefan Nemanja sresti sa Fridrihom Barbarosom, a neku deceniju kasnije i „prvovenčani“ srpski kralj Stefan sa ugarskim kraljem Andrijom. Slovensko ime Ravno će nositi manje od dva veka, koliko bude trajala i srpska država. Dolaskom Turaka na ove prostore, naselje zadržava svoj značaj zbog prelaska preko Morave, ali dobija novo ime. Nema podataka kada je Ćuprija dobila novo ime koje joj je ostalo do danas. Još manje koliko je podignuto mostova, koje su - češće Morava a nekad i ratovi - odnosili. Danas se, za vreme niskog vodostaja, mogu izbrojati ostaci bar desetak drvenih mostova.

Za vreme duge turske vladavine Ćuprija je opet bila na granici. Ovaj put na južnoj granici Beogradskog pašaluka. Ta geografija će odrediti i mesto jedne od najznačajnijih bitaka Prvog srpskog ustanka. Avgusta 1805 godine vojvode Milenko Stojković i Petar Dobrnjac sa svojim ustanicima su kod Ivankovca sačekali i pobedili daleko brojniju vojsku Hafiz paše. Bila je to prva pobeda ustaničke vojske nad regularnim turskim jedinicama.

Konačnu i potpunu slobodu Ćuprija će morati da čeka do decembra 1834. godine. Nakon turskog hatišerifa koji je Srbiji garantovao autonomiju turska vojna posada definitivno napušta Ćupriju. Ćuprija je posle gotovo četiri veka ponovo bila slobodna. Ta sloboda će nakratko biti prekinuta još samo dva puta, privremenim okupacijama u Prvom i Drugom svetskom ratu. Ćuprija je 1918. oslobođena 25. oktobra, na četvrtu godišnjicu je osvećen spomenik posvećen palima 1912-18.

Gvozdeni železnički most preko Morave je pušten u saobraćaj krajem 1922.^[2] U Kraljevini SHS, Ć. je glavno mesto Moravske oblasti, koja je 1929. ušla u sastav Moravske banovine. U vreme okupacije 1941-44. Ć. je u jagodinskom okrugu.

Mesta od posebnog značaja

Na teritoriji opštine Ćuprija nalazi se manastir Ravanica, zadužbina kneza Lazara, kao i mesto prve pobede Srba protiv regularne vojske Osmanskog carstva u Prvom srpskom ustanku - Šančevi na Ivankovcu.

Privreda

Posle skoro tri decenije tavorenja i tranzicionog propadanja, privreda Ćuprije postavljena je kao stub razvoja cele opštine. Da to nije samo deklarativni izraz želje predstavnika lokalne samouprave, govori i činjenica da je od sredine druge dekade 21. veka na delu trend reindustrijalizacije ćuprijske opštine. Tako je ćuprijska privreda već u prvih šest meseci 2017. godine (izvor: PKS-Regionalna privredna komora Šumadije i Pomoravlja) postala srpski rekorder u spoljnotrgovinskom suficitu, a u 2019. godini i nosilac BFC sertifikata, koju joj je dodelila Mreža za povoljno poslovno okruženje u jugoistočnoj Evropi. Ova mreža, podsetimo, tada je u Budvi predstavnicima 17 gradova i opština iz Srbije, Bosne i Hercegovine i Crne Gore uručila sertifikate da su „po meri privrede“.

Ćuprija je od 2016. izgradila i opremila potpuno novu industrijsku zonu, a od 2020. godine, tik pored auto-puta, gradi se i nadograđuje centralna industrijska zona za ovaj deo Srbije – „Industrijski park Dobričevo“, koja je novembra 2021. i zvanično dočekala prvog investitora: nemački SMP automotiv.

Velika pažnja poklanja se i braunfild investicijama. Tako je za samo tri godine dobrano reindustrijalizovan prostor na kome su se, u doba bivše države, nalazili privredni subjekti: na mestu fabrike stočne hrane "Napredak" ("Komponenta") sada se nalazi holandski Rojal de Heus; umesto GP "Ingrap" sada je tu kineski "Jurofajber"; objekat negdašnjeg "Kompresora" sada zauzima uspešna domaća firma "NE-PEC", dok je strateški partner "Ravanice" postao poznati vrbaški konditor "Medela".

Kultura

Za svoj najznačajniji kulturni događaj, koji traje više od četiri decenije, Ćuprija ima da zahvali slavnom sugrađaninu Dušanu Matiću. Od 1981, godine, kada su u rodnom mestu velikog pesnika prvi put otvoreni, Matićevi dani“ su u narednim godinama s pravom postali, a to su i danas, kulturna manifestacija od nacionalnog značaja. Uz različite kulturne sadržaje koji prate sve aspekte bogatog Matićevog umetničkog stvaralaštva, centralni događaj „Matićevih dana“ je „Matićev šal“, pesnička nagrada za najbolju zbirku poezije izdatu u godini između dve manifestacije. Gotovo da nema iole značajnijeg srpskog pesnika koji nije bio laureat „Matićevog šala“ .

Ako za „Matićeve dane“ Ćuprija treba da zahvali Dušanu Matiću, onda za Ravanelijus - festival muzičke izuzetnosti zahvala ide Školi za muzičke talente. Teško da u svetu umetničke muzike postoji neko ko nije čuo za ćuprijsku školu za talente, zato što u čitavom svetu postoje samo tri takve, a ćuprijska je svoje talente rasula po svim kontinentima. Za samo dva izdanja, Ravanelijus je stekao prestižno mesto jednog od značajnijih festivala umetničke muzike na ovim prostorima. Time su značajno doprineli Roman Simović i Stefan Milenković, ali i druga značajna imena srpske i evropske umetničke scene – učesnici festivala.

Slikarska umetnička scena u Ćupriji s pravom može poneti epitet jedne od najživljih u Srbiji. Za to je prevashodni zaslužan Zavičajni klub likovnih umetnika Ćuprije koji okuplja tridesetak slikara i vajara. Kolektivnoj izložbi, koja se organizuje svakog novembra, prethode redovne mesečne izložbe srpskih likovnih umetnika. Svake godine Muzej „Horeum Margi - Ravno“ organizuje izložbe slika najznačajnijih srpskih slikara. Tako je u samo nekoliko godina ćuprijska umetnička publika mogla da vidi dela Milene Pavlović-Barili, Save Šumanovića, Miće Popovića, Uroša Predića i drugih velikana srpskog slikarstva 20. veka.

Ćuprija ima bogatu tradiciju pozorišnog stvaralaštva koja seže čitav vek unazad. I danas entuzijasti teatra u Ćupriji, u okviru amaterskog pozorišta Moravište, svake godine publici predstavljaju svoje viđenje, najčešće, savremenih pozorišnih ostvarenja.

Obrazovanje

U gradu se nalaze sledeće obrazovne institucije:

Demografija

U naselju Ćuprija živi 16558 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 40,1 godina (38,6 kod muškaraca i 41,5 kod žena). U naselju ima 6891 domaćinstvo, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,98.

Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine).

Grafik promene broja stanovnika tokom 20. veka

Demografija^[3]
Godina	Stanovnika
1948.	9.609
1953.	11.967
1961.	14.053
1971.	17.564
1981.	20.547
1991.	21.367	20.624
2002.	20.585	21.982
2011.	19.471

Etnički sastav prema popisu iz 2002.‍^[4]

Srbi	19.379	94,14%
Romi	249	1,20%
Jugosloveni	78	0,37%
Crnogorci	76	0,36%
Makedonci	53	0,25%
Vlasi	50	0,24%
Hrvati	37	0,17%
Slovenci	15	0,07%
Goranci	11	0,05%
Bugari	10	0,04%
Muslimani	9	0,04%
Rumuni	7	0,03%
Česi	5	0,02%
Ukrajinci	3	0,01%
Mađari	3	0,01%
Rusini	2	0,00%
Slovaci	1	0,00%
Rusi	1	0,00%
Nemci	1	0,00%
Bunjevci	1	0,00%
Albanci	1	0,00%
nepoznato	447	2,17%

Stanovništvo prema polu i starosti^[5]


	m	ž
?	48	66
80+	138	235
75—79	247	425
70—74	409	577
65—69	563	648
60—64	507	657
55—59	538	586
50—54	803	872
45—49	901	958
40—44	696	802
35—39	598	645
30—34	592	639
25—29	688	679
20—24	762	752
15—19	671	646
10—14	658	577
5—9	590	526
0—4	443	443
Prosek :	38,6	41,5

Domaćinstva

**Broj domaćinstava prema popisima iz perioda 1948—2002.**
Godina popisa	1948.	1953.	1961.	1971.	1981.	1991.	2002.
Broj domaćinstava	2.934	3.511	4.328	5.421	6.665	6.830	6.891

**Broj domaćinstava po broju članova prema popisu iz 2002.**
Broj članova	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10 i više	Prosek
Broj domaćinstava	1.347	1.673	1.287	1.539	602	327	81	19	12	4	2,98

Stanovništvo staro 15 i više godina po bračnom stanju i polu

Pol	Ukupno	Neoženjen/Neudata	Oženjen/Udata	Udovac/Udovica	Razveden/Razvedena	Nepoznato
Muški	8.161	2.213	5.214	366	294	74
Ženski	9.187	1.828	5.251	1.479	567	62
UKUPNO	17.348	4.041	10.465	1.845	861	136

Stanovništvo po delatnostima koje obavlja

Pol	Ukupno	Poljoprivreda, lov i šumarstvo	Ribarstvo	Vađenje rude i kamena	Prerađivačka industrija
Muški	3.532	178	0	22	1.013
Ženski	3.213	73	0	2	765
UKUPNO	6.745	251	0	24	1.778
Pol	Proizvodnja i snabdevanje	Građevinarstvo	Trgovina	Hoteli i restorani	Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški	100	197	566	66	306
Ženski	27	28	552	78	89
UKUPNO	127	225	1.118	144	395
Pol	Finansijsko posredovanje	Nekretnine	Državna uprava i odbrana	Obrazovanje	Zdravstveni i socijalni rad
Muški	20	76	260	159	265
Ženski	52	64	174	256	879
UKUPNO	72	140	434	415	1.144
Pol	Ostale uslužne aktivnosti	Privatna domaćinstva	Eksteritorijalne organizacije i tela	Nepoznato
Muški	125	0	0	179
Ženski	83	1	0	90
UKUPNO	208	1	0	269

Poznate ličnosti

Dragoslav Mihailović, pisac
Dušan Matić, pesnik
Vera Nikolić, atletičarka
Snežana Pajkić, atletičarka
Filip Stojković, fudbaler

Gradovi pobratimi

Vidi još

Spomenik palim ratnicima iz Prvog svetskog rata u Ćupriji

Reference

^ „Konačni rezultati popisa stanovništva, domaćinstava i stanova 2022. (knjiga 1, nacionalna pripadnost opštine i gradovi)”. popis2022.stat.gov.rs. Pristupljeno 9. 7. 2023.
^ "Ilustrovani list", br. 3, 18 - 25. jan. 1923, str. 4
^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9.
^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.
^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.

Spoljašnje veze

[Попис2022-1] „Konačni rezultati popisa stanovništva, domaćinstava i stanova 2022. (knjiga 1, nacionalna pripadnost opštine i gradovi)”. popis2022.stat.gov.rs. Pristupljeno 9. 7. 2023.

[2] "Ilustrovani list", br. 3, 18 - 25. jan. 1923, str. 4

[3] „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9.

[4] „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.

[5] „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

Normativna kontrola
Međunarodne	VIAF
Državne	Izrael Sjedinjene Države Češka 2
Geografske	MusicBrainz area