Bitka kod Novog Pazara (1876)
| Bitka na Novom Pazaru | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Deo Srpsko-turskih ratova | |||||||||
 Glavna bitka odigrala se 7. jula kod manastira Đurđevi Stupovi, gde su se Turci snažno utvrdili (pogled sa manastira na sever). | |||||||||
| |||||||||
| Sukobljene strane | |||||||||
 Kneževina Srbija |
 Osmansko carstvo | ||||||||
| Komandanti i vođe | |||||||||
|
Ilija Čolak-Antić Mihailo Ilić |
Mehmed Ali-paša Derviš-paša | ||||||||
| Jačina | |||||||||
|
Kod Novog Pazara: 7 bataljona i 1 eskadron sa 8 topova (oko 4.000 boraca) Kod Kosovske Mitrovice: 3 i po bataljona sa 4 topa (oko 2.000 boraca) |
Kod Novog Pazara: oko 8.000 Kod Kosovske Mitrovice: oko 10.000 | ||||||||
| Žrtve i gubici | |||||||||
| znatni | manji od srpskih | ||||||||
Bitka na Novom Pazaru (vođena 6-8. jula 1876) bila je deo kratkotrajne srpske ofanzive na samom početku Prvog srpsko-turskog rata. Jedinice levog krila srpske Ibarske vojske napale su turske utvrđene položaje na prilazima Novom Pazaru (kod manastira Đurđevi Stupovi) i Kosovskoj Mitrovici, ali su potučene i odbačene na granicu, posle čega je čitava srpska Ibarska vojska ostala u defanzivi sve do kraja rata.[1]
Pozadina[uredi | uredi izvor]
Suprotstavljene snage i planovi[uredi | uredi izvor]
Prema ratnim planovima Ratnog saveta Kneževine Srbije, Ibarska vojska koja je početkom jula 1876. skoncentrisana u Ivanjici i na planini Javoru (jačine 8 brigada - 31 bataljon - srpske narodne vojske, u svemu oko 24.000 boraca sa 60 topova) imala je zadatak da prvog dana rata pređe granicu i glavninom snaga napadne Sjenicu, levim krilom napadne Novi Pazar, a desnim krilom prodre prema Višegradu, kako bi stvorila vezu sa Crnom Gorom. Ovaj plan bio je suviše komplikovan i ambiciozan: srpske snage bile su rasturene na frontu širine preko 150 km, podeljene u više kolona koje se međusobno nisu mogle pomagati i bile su slabe svuda. Pri tome, samo polovinu srpskih snaga (4 brigade prve klase) činile su trupe prve klase, uniformisane i naoružane modernim puškama ostragušama (Pibodi i Grin), koje su smatrane sposobnim za ofanzivno ratovanje. Ostatak (4 brigade druge klase) smatran je rezervnim trupama, i bio je naoružan zastarelim puškama sprednjačama (ruskim i belgijskim). Prema njima, kod Sjenice i Nove Varoši stajalo je oko 15.000 Turaka pod komandom Muktar-paše, i oko 18.000 kod Novog Pazara, pod komandom Mehmed Ali-paše. Svi turski vojnici izuzev bašibozuka bili su naoružani modernim puškama ostragušama (Martini-Henri, Snajder i Vinčester), znatno boljim od srpskih, tako da su turske jedinice imale znatno veću vatrenu moć od srpskih.[2][3]
Pohod na Novi Pazar[uredi | uredi izvor]
Dok je glavnina Ibarske vojske, koja je krenula na Sjenicu, potučena 6. jula u bici na Kalipolju, leva kolona, pod komandom pukovnika Ilije Čolak-Antića, upućena je na Novi Pazar. Leva kolona Ibarske vojske, sastavljena od dve brigade narodne vojske (Čačanske brigade prve i druge klase), jednog eskadrona konjice, jedne brdske i jedne merzerske baterije (9 bataljona pešadije i 12 topova), krenula je iz Ivanjice 3. jula. Posle dva dana marša kolona je 5. jula zanoćila u selu Gradac na oko 15 km severozapadno od Raške, odakle je sutradan ujutro, podeljena u 4 odreda, preduzela nastupanje glavnim snagama prema Novom Pazaru, a pomoćnim prema Raškoj i Kosovskoj Mitrovici.[4]
Plan napada na Novi Pazar bio je, prema malom broju (najviše oko 6.000 boraca) i slaboj obučenosti srpske čačanske vojske, suviše komplikovan. Malobrojna srpska vojska bila je podeljena u čak 4 odreda:
- jedan bataljon sa 4 topa upućen je da oslobodi Rašku, a zatim se pridruži glavnini.[1]
- levo krilo pod komandom kapetana Mihaila Ilića (3 i po bataljona sa 4 topa) upućeno je da preseče put između Novog Pazara i Kosovske Mitrovice i spreči dolazak turskih pojačanja.[1]
- dva bataljona sa jednim brdskim topom upućena su da napadnu tursko utvrđenje u Đurđevim stupovima, kako bi vezala turske snage na toj strani.[1]
- glavnina pod komandom brigadira Ilije Čolak-Antića (2 bataljona prve klase i 3 bataljona druge klase sa 7 brdskih topova) imala je da napadne Novi Pazar nakon što pomoćne kolone odvuku turske trupe i vežu ih za sebe.[1]
Bitka[uredi | uredi izvor]
Oslobođenje Raške[uredi | uredi izvor]
Odred upućen dolinom Ibra (karanovački bataljon prve klase i brigadna brdska baterija pod komandom poručnika Stojana Nikolajevića) zauzeo je tursku karaulu kod Raške koju je branila jedna četa nizama i oslobodio varošicu, koja je u to vreme imala 50-60 kuća i nekoliko dućana. Tu je zanoćio, a sutradan je krenuo da se pridruži glavnini kod Novog Pazara.[4]
Napad na Novi Pazar[uredi | uredi izvor]
U međuvremenu, glavnina čačanske vojske je 5/6. jula zanoćila kod sela Aništa: Dragačevski bataljon prve klase, koji je bio u prethodnici, zaspao je ne postavivši straže, kao na svojoj zemlji: posle ponoći turski graničari su se uvukli u logor i odsekli 11 glava, bez gubitaka sa turske strane. Uprkos tome, čačanska vojska je ujutro 6. jula krenula preko granice, ali je zadržana otporom turskih graničara iz karaula na Zmijaku i Golici, koji je savladan tek oko do 13 časova, posle čega je srpska vojska prešla na desnu obalu Raške i nastavila prema selu Cokoviću iznad Novog Pazara. Verujući da su vojnici premoreni, brigadir je odložio napad na Novi Pazar za sutradan, i poslao naređenje kapetanu Iliću da napadne turska utvrđenja južno od grada, kako bi odvukao turske snage na tu stranu. Međutim, napad sledećeg dana (7. jula) sveo se na pokušaj studeničkog i trnavskog bataljona prve klase, ojačanih eskadronom konjice i jedni brdskim topom, da zauzmu ruševine manastira Đurđevi Stupovi, gde su se Turci jako utvrdili sa jednim bataljonom nizama i jednim teškim topom, koji je izdaleka tukao srpsku pešadiju. Pošto je glavnina sa brigadirom na visu iznad grada samo pasivno posmatrala tok borbe, Turci su nesmetano prebacili pojačanja (još 2 bataljona) iz Novog Pazara i uspeli da potisnu Studeničane, koji su se posle 4 sata borbe povukli na granicu.[1][4]
Sledeći pokušaj napada prema Novom Pazaru, preduzet 8. jula, završio se paničnim odstupanjem. Dok su tri manja odreda vršila demonstrativne (prividne) napade protiv turskih položaja severoistočno od Novog Pazara, glavnina je mirno posmatrala sa visa iznad Cokovića kako se turska vojska postrojava ispred novopazarske kasarne. Da bi uznemirio Turke, brigadir Čolak-Antić je naredio da brdska baterija otvori vatru na njih. Ali kako su brdski topovi bili van domašaja, neefikasna topovska paljba je ohrabrila Turke koji su krenuli u protivnapad. Čim je video da se Turci razvijaju za napad, Čolak-Antić je sa svojom pratnjom pobegao u pravcu Raške: bekstvo komandanta izazvalo je paniku kod prostih vojnika, koji su u neredu nagrnuli da beže preko granice, natrag u Srbiju.[1][4]
Diverzija ka Kosovskoj Mitrovici[uredi | uredi izvor]
Na levom krilu čačanske vojske, jak odred pod komandom kapetana Mihaila Ilića (dva jošanička bataljona, jedan studenički i pola karanovačkog sa 4 brdska topa) upućen je da preseče put između Novog Pazara i Kosovske Mitrovice i spreči dolazak turskih pojačanja. Odred je po naređenju brigadira Čolak-Antića 3. jula prešao granicu kod Jarinja i krenuo uz Ibar: 5. jula je kod sela Košute (južno od sela Sočanica) na izlazu iz Ibarske klisure razbio jedan turski odred (pola bataljona nizama i 500 Arnauta), a sutradan je na ulazu u klisuru odbio napad oko 10.000 bašibozuka iz Kosovske Mitrovice. 7. jula je po naređenju brigadira Čolak-Antića prešao Ibar i napao turska utvrđenja na Kadijači, ogranku planine Rogozne, oko 15 km južno od Novog Pazara na glavnom drumu za Kosovsku Mitrovicu, kako bi olakšao glavni napad na Novi Pazar, ali je posle teške borbe odbijen na drugu stranu Ibra. 9. jula pokušao je još jednom da prodre prema Kosovskoj Mitrovici, ali je kod sela Leposavića potisnut od daleko nadmoćnijih turskih snaga. Pošto je u međuvremenu glavnina čačanske vojske već odstupila u Srbiju, Ilićev odred se u redu povukao na Jarinje, na granicu.[1]
Posledice[uredi | uredi izvor]
Posle bitke niži oficiri čačanske vojske planirali su da svrgnu sa dužnosti brigadira Čolak-Antića, čiju su pasivnost i kukavičluk krivili za poraz i rasulo u vojsci, ali nisu prešli sa reči na delo. Posle povlačenja na granicu, čačanska vojska ostala je u defanzivi kod Raške sve do 22. jula, kada je krenula na Javor po naređenju komandanta Ibarske vojske, generala Franje Zaha.[1][4]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v g d đ e ž z Mita Petrović (1955), RATNE BELEŠKE SA JAVORA I TOPLICE 1876, 1877. i 1878, sveska prva: Događaji sa Javora 1876. Čačak: Narodni muzej. str. 60-71
- ^ Nikola Gažević, Vojna enciklopedija 9, Vojnoizdavački zavod, Beograd (1975), str. 117-119.
- ^ Dr Savo Skoko, VOJVODA RADOMIR PUTNIK, knjiga prva, BIGZ, Beograd (1985), str. 70-72
- ^ a b v g d Petar Opačić, Savo Skoko, SRPSKO-TURSKI RATOVI 1876-1878, BIGZ, Beograd (1981), str. 62-69
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Opačić, Dr Petar; Skoko, Dr Savo (1981). Srpsko-turski ratovi 1876 - 1878. Beograd: Beogradski izdavačko-grafički zavod. str. 339.
- Opačić, Petar; Skoko, Savo; Vukčević, Slavko i Ratković-Kostić, Slavica (1998). Bitke i bojevi u Srpsko-turskom i Crnogorsko-turskom ratu 1876 - 1878. i Srpsko-bugarskom ratu 1885. [Znamenite bitke i bojevi srpske i crnogorske vojske: od Careva Laza 1712. do Dobropoljske bitke 1918.], Knj. 2. Novi Sad: Pravoslavna reč; Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 622. ISBN 86-335-0038-8.
- Babac, Dušan M. (2011). Srpska vojska u ratovima za nezavisnost 1876 - 1878. Beograd: Medija centar "Odbrana". str. 247. ISBN 978-86-335-0325-9.