Vahida Maglajlić

Ovaj članak je dobar. Kliknite ovde za više informacija.
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
vahida maglajlić
Vahida Maglajlić
Lični podaci
Datum rođenja(1907-04-17)17. april 1907.
Mesto rođenjaBanja Luka, Austrougarska
Datum smrti1. april 1943.(1943-04-01) (35 god.)
Mesto smrtiMala Krupska Rujiška, kod Bosanskog Novog, ND Hrvatska
Profesijadomaćica
Delovanje
Član KPJ odmaja 1941.
Učešće u ratovimaNarodnooslobodilačka borba
SlužbaNOV i PO Jugoslavije
1941 — 1943.
U toku NOBčlan Centralnog odbora AFŽ Jugoslavije
Heroj
Narodni heroj od20. decembra 1951.

Vahida Maglajlić (Banja Luka, 17. april 1907 — Mala Krupska Rujiška, kod Bosanskog Novog, 1. april 1943) bila je revolucionarka, borac za prava žena, učesnica Narodnooslobodilačke borbe i narodni heroj Jugoslavije.

Poticala je iz ugledne banjalučke porodice i bila najstarije dete kadije Muhameda Maglajlića. Nakon osnovne škole je završila Žensku stručnu školu. Od rane mladosti se borila protiv zaostalih i konzervativnih shvatanja o ženama, a posebno se borila za bolji položaj Muslimanki. Preko braće, koji su se školovali u Sarajevu i Zagrebu, upoznala se sa radničkim pokretom i komunizmom. Sredinom 1930-ih godina se uključila u akcije Ženskog pokreta u Banjaluci i bila jedna od prvih Muslimanki, koje su učestvovale u akcijama revolucionarnog radničkog pokreta. Aktivno je radila i u organizaciji Crvena pomoć, a maja 1941. godine je bila primljena u članstvo Komunističke partije.

Nakon okupacije, aktivno je delovala u Narodnooslobodilačkog pokretu, zbog čega je u oktobru 1941. bila uhapšena od strane ustaša. Nakon dva meseca mučenja u banjalučkoj „Crnoj kući”, uspela je da pobegne iz zatvora i prebaci se u Banjalučki partizanski odred na Čemernici. Potom se na oslobođenoj teritoriji bavila političkim radom, delujući među narodom, uglavnom ženama, u Podgrmeču i Cazinskoj Krajini.

Na Prvoj konferenciji Antifašističkog fronta žena, decembra 1942. godine bila je izabrana u članstvo Centralnog odbora AFŽ. Kao član Sreskog komiteta KPJ za Sanski Most i Bosanski Novi, delovala je u Cazinskoj Krajini. Početkom Četvrte neprijateljske ofanzive, januara 1943, zajedno sa narodom i partizanima se povukla preko Šatora u Glamoč i Livno. Po zadatku KPJ se vratila u Bosanski Novi i nastavila sa ilegalnim radom.

Poginula je aprila 1943. godine u okolini Bosanskog Novog, prilikom iznenadnog nemačko-domobranskog napada na Dvanaestu krajišku udarnu brigadu. U toku Narodnooslobodilačkog rata poginula su trojica njene braće — Dževad, Munib i Nedžib Maglajlić.

Za narodnog heroja proglašena je 20. decembra 1951. godine.

Biografija[uredi | uredi izvor]

Rođena je 17. aprila 1907. godine u Banjaluci,[1] kao najstarije dete u porodici Muhameda Maglajlića i njegove supruge Ćamile, rođene Zilčić. Pored Vahide, oni su imali još osmoro dece, sinove – Ekrema, Dževada, Muniba, Nazima, Osmana, Nedžiba i Aliju, kao i ćerku Munibu. Porodica Maglajlić je bila jedna od najstarijih i najuglednijih muslimanskih porodica u Banjaluci, a njihova kuća se nalazila u Maglajlića sokaku u centru grada.[a] Vahidin otac Muhamed Maglajlić je bio kadija i predsednik Šerijatskog suda i spadao je u red obrazovanijih Muslimana. Zajedno sa suprugom, koju je upoznao tokom školovanja u Sarajevu, nastojao je da se njihova deca školuju, pa je najstariji sin Ekrem otišao na studije u Zagreb, dok su se Munib i Dževad školovali u Banjaluci.[b] Vahida je nakon četvorogodišnje osnovne škole (mekteb), završila Žensku stručnu školu u Banjaluci. Njena prvobitna želja je bila da pohađa Stručnu učiteljsku školu u Zagrebu, ali joj patrijarhalna shvatanja njenog oca to nisu dozvoljavala. Prema tada važećim verskim običajima, ženskom detetu je do udaje mesto bilo u roditeljskoj kući, pa je sama činjenica da se Vahida školovala nakon završetka osnovne škole bila pomalo neobična za sredinu u kojoj su živeli.[3][4][5]

Još kao mala Vahida je pokazala sklonost ka ručnom radu, koji je dodatno usavršila u Ženskoj stručnoj školi, pa je u sredini gde je živela bila poznata po tome što je veoma brzo uspevala da na beloj tkanini izveze cvetove i šare. Ipak znanja stečena u osnovnoj i stručnoj školi joj nisu bila dovoljna i imala je veliku želju za daljim školovanjem. Iako se pomirila sa činjenicom da se ne može školovati, trudila se da u njenu patrijarhalnu porodicu uvede nova građanska shvatanja i običaje. Jedan od prvih noviteta koji je uvela u porodičnoj kući bila je zamena sofre stolom, koji je do tada stajao kao ukras u jednom delu kuće. Volela je dosta da čita, a volela je i društvo, pa je umela često da organizuje posela u porodičnoj kući, gde se okupljao veći broj žena raznih godina. Takođe, znala je i da organizuje izlete mladih, a volela je da pomaže rođacima i komšijama prilikom organizovanja većih proslava, svadbi ili sahrana. Upela je najpre da ubedi oca da je pusti da izlazi bez zara, a potom je bila jedna od prvih mladih Muslimanki koja je skratila kosu. Njen primer je kasnije prihvatilo još nekoliko njenih drugarica i rođaka.[6][7]

Politička aktivnost[uredi | uredi izvor]

Vahidin brat Ekrem Maglajlić, još kao učenik banjalučke gimnazije je pristupio omladinskom revolucionarnom pokretu i postao član tada ilegalnog Saveza komunističke omladine (SKOJ), a kasnije tokom studija na Univerzitetu u Zagrebu je nastavio revolucionarnu aktivnost kroz studentski pokret i postao član Komunističke partije Jugoslavije (KPJ). Ekremov politički angažman, smetao je njegovom ocu Muhamedu, koji kao veoma patrijarhalan i religiozan čovek nije prihvatao komunizam, pre svega zbog njegovog odnosa prema religiji. Ne želeći da pred ocem prikriva svoja politička ubeđenja, Ekrem je često dolazio u sukob sa ocem, zbog čega je bio i isterivan iz kuće. Zanimajući se za razlog sukob između oca i brata, Vahida je počela da čita literaturu koju je uzimala od brata i postepeno je dobijala prva saznanja o radničkom pokretu i komunizmu, postajući i sama njegov pristalica, jer su joj se ideje komunizma učinile bliskim u borbi protiv patrijarhalnih navika.[8][9]

Venčanje Fadila Šerića i Munibe Maglajlić, aprila 1940. godine. Gornji red, sleva nadesno — Nazim, Dževad, Ekrem, Munib, Muniba, Fadil Šerić, Osman i Nedžib. Donji red, sleva nadesno — Alija, Ruža (supruga Ekremova) i Vahida

I ostala Vahidina braća su se priključila omladinskom revolucionarnom pokretu i potom delovala u Radničko kulturno-umetničkom društvu „Pelagić”, Radničkom sportskom klubu „Borac”, Klubu akademičara Banjaluke, Sportsko-rekreativnom društvu „Prijatelj prirode” i drugim organizacijama, koje su bile pod uticajem tada ilegalne Komunističke partije. Sredinom 1930-ih godina, sledeći primer svoje mlađe braće, Vahida Maglajlić se priključila Ženskom pokretu u Banjaluci. Svojim aktivnim radom, veoma brzo je omasovila rad ovog pokreta, a posebno među Muslimankama. Organizovala je skupove devojaka i mlađih žena po Gornjem Šeheru i sa njima radila na razbijanju raznih predrasuda. Veliku pažnju posvetila je borbi protiv nepismenosti, koja je bila visoka među Muslimankama, jer se nisu školovale. Rukovodila je popisom nepismenih Muslimanki radi okupljanja na analfabetske kurseve, koji su bili organizovani kroz društva „Gajret” i „Uzdanica”. Tokom 1939. i 1940. godine partijska organizacija KPJ u Banjaluci je organizovala besplatne kurseve za oko 150 učenika, koji su išli na popravni ispit. Ovim kursom rukovodio je Osman Karabegović, student medicine, a znatnu pomoć oko organizacije i pronalaženja prostorija u kojima je održan kurs dala je Vahida Maglajlić.[10]

Ilegalna organizacija Komunističke partije Jugoslavije u Banjaluci je nakon prvih godina Šestojanuarske diktature, obnovljena sredinom 1930-ih godina, a banjalučki komunisti su istovremeno radili na pronalaženju legalnih oblika rada, pa je sa ciljem okupljanja žena i devojaka oko politike KPJ oktobra 1935. godine, bilo formirano društvo „Ženski pokret”. Ova feministička organizacija je u početku okupljala par desetina članica — radnica, službenica, studentkinja, naprednih građanki, koje su uglavnom bile članice KPJ ili su dolazile iz porodica članova i simpatizera KPJ. Aktivnim društvenim radom svojih članica i širenjem politike borbe za izmenu pravnog i političkog položaja žena, ovo društvo je uspelo da okupi preko 200 članica, koje su dolazile iz srpskih, hrvatskih i muslimanskih porodica. Aktivnosti ovog pokreta, banjalučka organizacija KPJ je pridavala veliki značaj, s obzirom da je u Banjaluci tada delovalo još nekoliko ženskih društava, koja su bila na nacionalnoj ili verskoj osnovi, poput Kola srpskih sestara, Hrvatske žene, kao i ženskih sekcija pri muslimanskoj organizaciji „Gajret”.[11][12]

Svoju aktivnost u Ženskom pokretu Vahida je započela u Omladinskoj sekciji, dok su pokretom rukovodile Natalija Jović, profesorka banjalučke gimnazije i Nevenka Vranješević, učiteljica. Pored njih u pokretu su bile aktivne i lekarka Danica Perović, Ruža Maglajlić, Dragica i Ljubica Mrkonjić, Dušanka Kovačević, Milena Rajčić, Fahira Fejzagić, Ajša Karabegović i dr. Nakon uspešno organizovanih analfabetskih tečajeva, Ženski pokret je 1938. godine započeo borbu za politička prava žena. U saradnji sa drugim građanskim partijama, sakupljani su potpisi za Rezoluciju kojom se zahtevala pravo glasa za žene, a u sali bioskopa „Luksor” održan je zbor žena na kome su pored predsednice pokreta Natalije Jović govorili — Vojislav Kecmanović, u ime Demokratske stranke, inženjer Vojšić u ime Zemljoradničke stranke, Pavao Radan u ime Ujedinjenog radničkog sindikata i dr. Pod rukovodstvom dr Danice Perović, bila su organizovana dva sanitetska kursa koja je završilo oko 40 članica Ženskog pokreta, među kojima i Vahida. Mnoge od polaznica ovog kursa su kasnije učestvovale u Narodnooslobodilačkoj borbi i poginule kao partizanske bolničarke.[12] Vahida je aktivno učestvovala u sakupljanju sredstava za organizaciju „Crvena pomoć“, a 27. marta 1941. je bila učesnica demonstracija u Banjaluci na kojima se protestovalo protiv Trojnog pakta i na kojima je data podrška vojnom puču. Nosila je tada transparent na kome je pisalo Hoćemo da branimo zemlju. Maja 1941. godine, Rada Vranješević je Vahidu, zajedno sa Vasom Butozanom, primila u članstvo Komunističke partije Jugoslavije (KPJ).[1][13][14]

Ilegalni rad u Banjaluci[uredi | uredi izvor]

Nakon okupacije Kraljevine Jugoslavije i uspostavljanja marionetske Nezavisne Države Hrvatske (NDH), u čijem se sastavu našla i Banja Luka, u gradu je bila uspostavljena ustaška vlast na čelu sa stožernikom Viktorom Gutićem, koji je sledeći prvobitni ustaški plan o proglašenju Banjaluke za glavni grad NDH, otpočeo sa masovnim „čišćenjem” grada od Srba i Jevreja. Najpre se počelo sa masovnim iseljavanjem Srba i pljačkanjem njihove imovine, progonom Jevreja i hapšenjem svih političkih nepodobnih ljudi, a potom se nastavilo masovnim pokoljima Srba.[15] Od prvih dana okupacije, Vahida Maglajlić je aktivno radila na organizovanju Narodnooslobodilačkog pokreta (NOP), a nakon što je maja 1941. godine bila primljena u Komunističku partiju, aktivno se uključila u pripreme za organizovanje oružanog ustanka, s obzirom da je Banjaluka bila centar odakle se rukovodilo pripremama ustanka i oružanom borbom u Bosanskoj krajini.[15]

Spomen-bista Vahide Maglajlić na Trgu palih boraca u Banjaluci

Koristeći svoja poznanstva iz Ženskog pokreta, aktivno je radila na prikupljanju oružja, municije, sanitetskog materijala, odeće, obuće i drugim stvarima potrebnim za prve tada formirane partizanske odrede. Kuću svog oca, koja u prvo vreme okupacije nije bila sumnjiva okupacionim vlastima, pretvorila je u značajan centar Narodnooslobodilačkog pokreta u Banjaluci. Ovde je bilo skladište prikupljene hrane, obuće, odeće, sanitetskog materijala i oružja, ali i punkt za održavanje partijskih veza. Posle okupacije, Vahida je ponovo počela na nosi zar, koji joj je omogućavao lakše kretanje po Banjaluci, ali i to da ne upada u oči agentima Ustaške nadzorne službe. Njen zadatak bio je i održavanje veze sa Đurom Pucarom Starim, sekretarom Oblasnog komiteta KPJ za Bosansku krajinu i članovima Mesnog komiteta KPJ za Banjaluku.[16][17]

Vahidino učešće u Narodnooslobodilačkom pokretu, kao pripadnice jedne od uglednijih muslimanskih porodica, imalo je dosta uticaja na druge banjalučke Muslimane da pristupe partizanima. U kući Maglajlića, Vahida je svakodnevno skrivala po pet-šest svojih drugarica za kojima je tragala ustaška policija, a učestvovala je u njihovom prebacivanju na oslobođenu teritoriju. Neke od istaknutih revolucionarki koje su se u toku 1941. godine krile u njenoj kući bile su — Rada Vranješević, Dušanka Kovačević, Jovanka Čović Žuta i dr.[18][19] U skrivanju ilegalaca, Vahidi su polagali i članovi njene porodice, a posebno njena majka Ćamila. Dvojica Vahidina brata Dževad i Osman, koji su se nalazili u ustaškom zatvoru „Crna kuća”[v] su Vahidi poručili da u zatvoru ima dosta Srba koje niko ne obilazi, a ustaše im ne daju hranu, pa je ona organizovala slanje hrane i za njih.[18]

Vahidina aktivnost nije prošla nezapaženo od strane ustaške policije, pa je 11. oktobra 1941. godine bila pozvana da se javi ustaškom redarstvu na razgovor i tada je uhapšena. Bila je zatvorena u izolovanoj ćeliji „Crne kuće”, gde je bila tučena i maltretirana od strane islednika, koji su tražili da im otkrije svoje saradnike. Pošto je pred islednicima uporno ćutala, pretpostavljala je da će biti poslata pred Preki sud u Zagreb, pa je jedini spas iz zatvora videla u bekstvu. Iako u teškim uslovima, uspela je da uspostavi vezu sa partijskom organizacijom i počne sa planiranjem bekstva. Na podsticaj partijske organizacije, nekoliko viđenijih banjalučkih Muslimana je kod ustaških vlasti protestovalo zbog njenog hapšenja i uslova boravka u zatvoru, pa je nakon toga iz samice bila prebačena u zatvorsku sobu na prvom spratu. Ovde je bila zatvorena Danica Marić, koja je bila uhapšena 3. decembra 1941. godine. Zajedno sa njom, Vahida je počela da planira bekstvo, koje su izvršile uveče 21. decembra 1941. godine.[20][21][22]

Prilikom bekstva, Danica i Vahida su sklonile daske sa prozora, pošto su prethodnih dana uspele da rasklimaju eksere koji su držali daske, a potom su kroz prozor bacile jedan jastuk. Kako niko od stražara, koji su te večeri bili zauzeti nekakvom proslavom, nije primetio pad jastuka, Vahida je iskočila kroz prozor, a za njom i Danica. Potom su preskočile tarabe i stigle do rečice Crkvine, a potom i do kuće porodice Maglajlić, koja se nalazili u blizini. Tu su se presvukle u zar, nakon čega su otišle u Gornji Šeher, u kuću Dalka Halimovića, koji je bio simpatizer Narodnooslobodilačkog pokreta. Ovde su ostale do sutradan, kada su ih Zaga Umićević i Veljko Miletić prebacili do Ponira, gde su uhvatile vezu sa Karlom Rojcem, koji je bio komandir čete za održavanje veze sa gradom. Nakon par dana su prešle na oslobođenu teritoriju, gde su bile upućene na Tisovac, odakle je Vahida otišla u partizansku bolnicu na Čemernici, gde je radila kao politički radnik.[23][24][25][26]

Politički rad u partizanima[uredi | uredi izvor]

U partizanskom logoru na Čemernici, gde se nalazila partizanska bolnica, Vahida se srela sa svojim drugaricama iz Banjaluke — Nadom Mažar, Ankom Bubić, Jovankom Čović i dr, a zajedno sa Marom Mitrov organizovala je doček Nove 1942. godine. Nedugo potom, pod pritiskom partizanskih snaga, ustaška posada je bila prinuđena da napusti Skender Vakuf, u koju su ušli partizani. Grupa partizanki sa Čemernice, među kojima su pored Vahide, bile Aiša Karabegović, Ismeta Demirović i Jovanka Čović, od Štaba partizanskog bataljona je bila zadužena za agitaciju i propagandu. Vahida je obilazila okolna sela i najviše radila sa ženama, pozivajući ih da se priključe i pomažu Narodnooslobodilački pokret (NOP). Posebnu pažnju posvetila je političkom radu sa muslimanskim stanovništvom, koje je najpre bili nepoverljivo prema partizanima. Sazivala je konferencije i zborove na kojima je ženama objašnjavala o značaju oslobodilačke borbe, organizovala je akcije prikupljanja hrane, odeće i drugih potreba za partizane, kao i akcije pletenja ili pranja veša i zavoja za ranjenike i dr. Zajedno sa drugim ženama, dala je veliki doprinos u organizovanju Prve oblasne konferencije KPJ za Bosansku krajinu, koja je od 21. do 23. februara 1942. održana u Skender Vakufu. Ova Konferencija je za Vahidu bila prilika da ponovo sretne svoje drugarice iz Banjaluke Radu Vranješević, Dušanku Kovačević, Zagu Umićević i dr, koje su kao delegati došli sa raznih delova oslobođene teritorije, kao i prilika da se sretne i upozna sa vođama ustanka u Bosanskoj krajini — doktorom Mladenom Stojanovićem, Đurom Pucarom Starim, Josipom Mažarom Šošom, Osmanom Karabegovićem i dr.[27][28][29]

Žena-borac, detalj sa reljefa na Groblju oslobodilaca Beograda 1944.

U Skender Vakufu i njegovoj okolini, Vahida je delovala do početka maja 1942. godine, kada je prešla najpre u oslobođeni Kozarac, a potom u Prijedor, koji je oslobodila Prva krajiška udarna brigada. Ovde je aktivno politički radila, učestvujući u organizaciji Okružne konferencije SKOJ-a za Bosansku krajinu, kao i organizovanju akcija za snabdevanje vojske i naroda. Aktivnost u Prijedoru, prekinula je neprijateljska ofanziva na Kozaru, nakon koje je jula 1942. godine prešla na rad u Podgrmeč, gde je bila uključena u rad Sreskog komiteta KPJ za Sanski Most. Zajedno sa Radom Vranješević i Dušankom Stišović, ovde je radila sa ženama, kako na njihovom učešću u prikupljanju pomoći za partizane, tako i na njihovoj političkoj organizovanosti. U selu Hašanima, kod Bosanske Krupe upoznala se sa Sojom Ćopić, majkom književnika Branka Ćopića, sa kojom je odlazila na sastanke, gde su okupljane žene i omladina. Na ovim sastancima, Vahida je često govorila o značaju bratstva i jedinstva Srba, Muslimana i Hrvata u oslobodilačkoj borbi. Kada je novembra 1942. godine, u sklopu Bihaćke operacije, bila oslobođena Cazinska Krajina, bila je poslata na ovaj teren kako bi politički radila sa muslimanskim stanovništvom i njihovom uključivanju u Narodnooslobodilački pokret.[30][31][32]

U Cazinskoj Krajini, Vahida Maglajlić se aktivno uključila u politički rad. Najpre je zajedno sa Jusufom Lipovačom radila na formiranju Narodnooslobodilačkih odbora u okolnim selima, a potom se posvetila radu sa ženama. Obilazila je čitav cazinski kraj od Bužima do Tržca i od Pištaline do Vrnograča i sa tada zaostalim muslimanskim ženama radila na njihovom uključivanju u akcije prikupljanja namirnica, odeće, obuće i drugih potreba za partizane, ali i na njihovom prosvećivanju. U ovom radu imala je veliku pomoć od Hajre Kapetanovića, sekretara Okružnog komiteta KPJ za Bihać.[33] Na Prvoj konferenciji žena Jugoslavije, održanoj od 6. do 8. decembra 1942. godine u Bosanskom Petrovcu, na kojoj je stvoren Antifašistički front žena (AFŽ), među 166 delegata iz čitave Jugoslavije, izuzev Makedonije i Slovenije, nalazile su se Vahida Maglajlić i Nadžija Omanović, kao delegati žena Cazinske Krajine. Na ovoj Konferenciji, Vahida je imala priliku da upozna Vrhovnog komandanta NOV i POJ Josipa Broza Tita, ali i da se obrati prisutnim delegatima pozivajući žene da se masovnije uključuju u oslobodilačku borbu. Na kraju Konferencije je usvojena Rezolucija i izabran Centralni odbor AFŽ, u koji je među dvadesetak istaknutih partizanki bila izabrana i Vahida.[34][35][36]

Nakon Konferencije, Vahida je još aktivnije nastavila sa političkim radom, a 23. decembra 1942. godine je u Cazinu prisustvovala velikom narodnom mitingu na kome je govorio Josip Broz Tito, koji je tada po prvi put javno rekao da se zove Josip Broz i da je metalski radnik iz Hrvatskog zagorja. On je tada u pratnji Nurije Pozderca izvršio smotru čete dobrovoljaca, koja je pred njim položila zakletvu.[34] Nekoliko dana kasnije, Vahida se 7. januara 1943. godine našla u Jasenici, kod Bosanske Krupe, gde je Tito u pratnji vojno-političkog rukovodstva Bosanske krajine izvršio smotru jedinica Četvrte krajiške divizije. Ubrzo nakon toga otpočeo je prvi deo Četvrte neprijateljske ofanzive, pa je Vahida u Bihaću pomagala u organizaciji evakuacije ranjenika i stanovništva, kao i u prihvatu i ishrani izbeglica koje su povlačile sa Banije i Korduna. Nakon napuštanja Bihaća, priključila se Osmoj krajiškoj udarnoj brigadi, sa kojom je preko Drvara došla u Glamoč, a odatle u Livno. Ovde je u gradu punom izbeglica, ranjenika, tifusara i dr, radila na organizaciji žena, koje su dale veliku pomoć u zbrinjavanju izbeglica i ranjenika. Nakon završetka ofanzive, u toku koje se dosta namučila, posebno na Šator planini, gde je bila bolesna, Vahida je na lični zahtev bila upućena na politički rad u Podgrmeč. Po dolasku u Operativni štab NOV i PO za Bosansku krajinu, koji se nalazio u Lušci Palanci, bila je određena za rad na terenu Bosanskog Novog. Nakon toga, nekoliko dana je provela u Hašanima, u kući Soje Ćopić, a potom je produžila ka novogradskom terenu, ali je na tom putu poginula u iznenadnom nemačko-domobranskom napadu na partizanske snage, u selu Mala Krupska Rujiška.[37][38][39][40]

Pogibija[uredi | uredi izvor]

Krajem marta 1943. godine, Dvanaesta krajiška udarna brigada je po naređenju Štaba Četvrte krajiške divizije došla u Podgrmeč, gde je smenila Drugu krajišku udarnu brigadu, koja je prešla u sastav Pete krajiške divizije i preko Ribnika i Janje krenula ka srednjoj Bosni. Zadatak Dvanaeste krajiške brigade je bio da deluje na sektoru Bosanski Novi—Bosanska Krupa i preseče komunikacije Bosanski Novi—Bosanska Krupa i Bosanski Novi—Blagaj. Jedinice Dvanaeste krajiške brigade su zaposele položaje oko okolnih sela, a Štab brigade se sa zaštitnicom, smestio u selu Mala Krupska Rujiška. Obavešteni da u okolini nema većih neprijateljskih jedinica, partizani su se pripremali za napad na neprijateljsku posadu u selu Otoka, koji je bio planiran za 3. april.[41] Istog dana, kada je Štab Dvanaeste krajiške brigade 31. marta došao u Malu Krupsku Rujišku, Vahida Maglajlić je na putu ka Bosanskom Novom, svratila u ovo selo. Tu se susrela sa svojim drugarica Zorom Kovačević i Sidom Marjanović, koje su bile u ovoj brigadi. Prema sećanju Side Marjanović, one su čitavo veče provele u razgovoru i ubrzo nakon što su legle otpočeo je iznenadni napad neprijateljskih snaga.[42]

Braća Alija i Osman i sestra Muniba na grobu Vahide Maglajlić 1963. godine

Nemačko-domobranske snage iz sastava nemačke 114. lovačke divizije i domobranskog Trećeg gorskog zdruga su u svanuće 1. aprila 1943. godine izvršile opšti napad na jedinice Dvanaeste krajiške udarne brigade. Napad je bio izvršen iz više pravaca, a provlačeći se preko Novske planine, nemačko-domobranske snage su uspele da dođu partizanima iza leđa i preseku im odstupnicu prema Donjem Duboviku. Drugi bataljon, koji je bio raspoređen na prostoru između Bosanske Krupe i Otoka, prvi se sukobio sa neprijateljskim snagama i ubrzo se našao u okruženju. Prilikom proboja iz okruženja prema Donjem Duboviku, Drugi bataljon je pretrpeo znatne gubitke. Kako bi olakšao poziciju Drugog bataljona, Štab brigade je u Prvi bataljon poslao kurire sa naređenjem da krenu u susret Drugom bataljonu. Pre potpunog zatvaranja obruča, Štab brigade je naredio hitnu evakuaciju ranjenika, koji su se nalazili u zaseoku Vojinovićima, kod Male Krupske Rujiške, a tom prilikom je bio evakuisan i Simo Bjelajac, većnik AVNOJ-a.[43]

U evakuaciji ranjenika je učestvovala i Vahida Maglajlić, kao i njene drugarice, koje su potom zajedno se drugovima iz brigade i Štaba, krenule uz potok koji je tekao u podnožju brda. U blizini kuće Jovana Gaka, koja se nalazila kod seoskog groblja, oni su naišli na neprijateljski položaj i bili pokošeni neprijateljskim rafalom. Zajedno sa Vahidom, tada je poginula Zora Kovačević (1924—1943), zamenik političkog komesara Druge čete Prvog bataljona, dok je u čitavoj borbi poginulo još 20 boraca iz Drugog bataljona. Prema sećanju Ahmeta Šehovića, koji je istog dana pronašao Vahidino telo, ona je ležala zgrčena u jarku sa kosom preko lica. Metak joj je ušao kroz levu plećku i preko srca izašao na grudi, ostavljajući veliku ranu. U toku naredne noći, jedna četa Dvanaeste krajiške brigade je došla do mesta borbe i sahranila poginule borce. Vahida je sahranjena, nedaleko od mesta pogibije, u zaseoku Stupari, kod Male Krupske Rujiške, u zajedničkoj grobnici sa ostalim borcima, koji su poginuli istog dana. Njeno ime kasnije je upisano na Partizanskom spomen-groblju u Banjaluci.[43][42][38][44]

Narodni heroj[uredi | uredi izvor]

Orden narodnog heroja

Mogla si biti kaduna mlada,

koju gospodin prosi.

Bez muških briga i bez jada,

to tvoje vrijeme nosi.

Mogla si bolje čekati dane,

ponosna sestro Vahida.

Al' ti si znala za tuđe jade

i umrla bi od stida.

Dobro si znala da treba ići

i preko prijekoga suda,

kud idu braća Maglajlići,

kroz ono vrijeme čuda.

deo iz pesme „Vahida Maglajlić” Duška Trifunovića, [45][46]

Ukazom Prezidijuma Narodne skupštine Federativne Narodne Republike Jugoslavije, Vahida Maglajlić je 20. decembra 1951. godine za istaknuti besprimerni heroizam u borbi protiv narodnih neprijatelja posthumno proglašena za narodnog heroja Jugoslavije.[1] Istog dana za narodne heroje je proglašeno još četrnaest poginulih partizanki, među kojima su bile Lepa Radić, iz Bosanske Gradiške i Ravijojla Janković sa Ilidže.[47]

Kao jedna od ukupno devet žena narodnih heroja iz Bosne i Hercegovine, kao i jedina Muslimanka koja je dobila ovo visoko priznanje, Vahida je svrstavana u red najistaknutijih boraca Narodnooslobodilačkog rata i socijalističke revolucije. Njeno ime nosile su mnoge ulice, osnovne škole, pionirski odredi, omladinske radne brigade i dr. Dugi niz godina njeno ime je nosila Medicinska škola u Banjaluci,[48] kao i osnovna škola u selu Arapuši, kod Bosanske Krupe.[49] Danas ime Vahide Maglajlić nose ulice u Sarajevu[g] i Kneževu, dok je ulica sa njenim imenom u Banja Luci preimenovana.

Palestinac El Heol Muhamed, koji je početkom 1970-ih godine u Zagrebu studirao medicinu, dosta je slušao i interesovao se o Narodnooslobodilačkoj borbi naroda Jugoslavije. Ipak, posebno se zainteresovao za život i borbu Vahide Maglajlić, a inspirisan njenim primerom, napisao je brošuru na arapskom jeziku sa ciljem da Vahidin lik bude primer ženama Palestine i učesnicama Palestinske oslobodilačke organizacije (PLO). Uz materijalnu pomoć ljudi iz Egipta, ova brošura je štampana u velikom tiražu i stigla je do znatnog broja Palestinaca, kojima je Vahida postala primer i uzor. Na naslovnoj strani brošure nalazi se lik devojke sa šlemom i puškom sa bajonetom, a iznad njene glave je buket razvijenih zastava sa parolama na srpsko-hrvatskom i arapskom jeziku.[3][4][51]

Braća Maglajlić[uredi | uredi izvor]

Čitava porodica Maglajlić je učestvovala u Narodnooslobodilačkom pokretu (NOP), a pored Vahide u toku Narodnooslobodilačkog rata poginula su i trojica njene braće — Dževad, Munib i Nedžib, kao i njihov zet Fadil Šerić, suprug Munibe Maglajlić, koji je takođe proglašen za narodnog heroja.[52]

  • Dževad Maglajlić (1912–1945), mašinski tehničar, član SKOJ od 1930. i član KPJ od 1932. godine. Zbog revolucionarnog rada, pre Drugog svetskog rata je bio osuđen na dve godine zatvora. Posle okupacije se iz Beograda vratio u Banjaluku, gde su ga ustaše uhapsile decembra 1941. godine. Jula 1942. je prebačen u logor Stara Gradiška, gde je ubijen.[53][54]
  • Nedžib Maglajlić (1924–1942), učenik, otišao u partizane u početkom 1942. godine, poginuo u borbama.[55]

Vahidin otac Muhamed Maglajlić je bio ugledna ličnost u Banja Luci, pa su nakon stvaranja Nezavisne Države Hrvatske, ustaše pokušale da ga pridobiju za svoj pokret. Pošto ih je odbio bio je najpre penzionisan, a potom je 1942. godine, zbog antifašističke aktivnosti svoje dece uhapšen. U logoru u Staroj Gradiški nalazio se do kraja 1942. godine, kada je usled pritiska banjalučke javnosti bio pušten na slobodu. Nakon toga je povučeno živeo u Banjaluci, sve do partizanskog oslobođenja Banjaluke septembra 1944. godine. Pre ponovnog ulaska nemačko-ustaških snaga u Banjaluku, on i supruga su se sa partizanima povukli iz grada, u koji su se vratili nakon konačnog oslobođenja 22. aprila 1945. godine.[56][57] Posle rata su se preselili u Sarajevo, gde su živeli do smrti. Kadija je umro 1962, a kadinica 1970. godine.[58]

Učesnik Narodnooslobodilačkog rata bio je i Vahidin brat Ekrem Maglajlić (1908—1990). Kao student veterine u Zagrebu, on je 1940. godine postao član KP Jugoslavije. Nakon okupacije se uključio u Narodnooslobodilački pokret u okupiranom Zagrebu, a septembra 1942. je otišao u partizane. Od avgusta 1944. godine je bio referent saniteta Drugog slavonskog odreda, a potom Sedamnaeste slavonske udarne brigade i Desete krajiške divizije. Nakon rata je doktorirao veterinu i bio profesor na Veterinarskom fakultetu u Sarajevu.[59] Njegov sin Munib Maglajlić (1945—2015) bio je poznati bosanski istoričar književnosti.

Vahidina sestra Muniba Maglajlić bila je udata za Fadila Šerića (1914—1942), nastavnika Građanske škole u Bosanskoj Dubici. On je bio član KP Jugoslavije od 1937. godine, a novembra 1941. je otišao u partizane. Kao politički komesar čete, poginuo je juna 1942. godine u borbama sa ustašama na obroncima planine Motajice. Jula 1953. godine je posthumno proglašen za narodnog heroja.[52]

O životu Vahide Maglajlić i njene porodice, Televizija Sarajevo je snimila dokumentarni film Maglajlići putevi i sudbine, u kome su govorili njeni rođeni brat i sestra Alija Maglajlić i Muniba Šerić, kao i potomci njene ostale braće i sestre — Munib Maglajlić, Mirza Maglajlić i Hidajet Šerić.[58]

Fotogalerija[uredi | uredi izvor]

Napomene[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Kuća porodice Maglajlić je srušena 1963, a Maglajlića sokak je 1993. godine preimenovan u Ulicu Branka Majstorovića.
  2. ^ Munib je radio kao tehničar u opštini, a Dževad, koji je takođe bio tehničar, nakon hapšenja i robijanja u Sremskoj Mitrovici, 1935. godine nije mogao da se zaposli pa je potom radio kao trgovački putnik.[2]
  3. ^ Crna kuća je bio naziv za okružni zatvor izgrađen 1899. godine, za vreme austrougarske okupacije Bosne i Hercegovine, koji se nalazio u centru grada, u blizini džamije Ferhadije. Tokom okupacije ovde je bio smešten poznati ustaški zatvor. Nakon zemljotresa u Banjaluci 1969. godine, zatvor je srušen, a na njegovom mestu se danas nalazi zgrada Vatrogasnog doma.
  4. ^ Ova ulica je pre rata u BiH nosila naziv po narodnom heroju Žikici Jovanoviću Špancu[50]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b v Narodni heroji 1 1982, str. 479.
  2. ^ Beoković 1967, str. 186.
  3. ^ a b Maglajlić—Halilović 1977, str. 5–9.
  4. ^ a b Maglajlić—Halilović 1973, str. 7–11.
  5. ^ Beoković 1967, str. 185–186.
  6. ^ Maglajlić—Halilović 1977, str. 9–11.
  7. ^ Beoković 1967, str. 186–188.
  8. ^ Maglajlić—Halilović 1977, str. 11–13.
  9. ^ Maglajlić—Halilović 1973, str. 12.
  10. ^ Beoković 1967, str. 191–192.
  11. ^ Maglajlić—Halilović 1977, str. 21–25.
  12. ^ a b Maglajlić—Halilović 1973, str. 24–28.
  13. ^ Beoković 1967, str. 197.
  14. ^ Maglajlić—Halilović 1977, str. 31.
  15. ^ a b Maglajlić—Halilović 1977, str. 29–32.
  16. ^ Maglajlić—Halilović 1977, str. 32–35.
  17. ^ Maglajlić—Halilović 1973, str. 28–32.
  18. ^ a b Beoković 1967, str. 205.
  19. ^ Ravlić 1974, str. 155.
  20. ^ Beoković 1967, str. 207–210.
  21. ^ Maglajlić—Halilović 1977, str. 51–53.
  22. ^ Ravlić 1974, str. 157.
  23. ^ Beoković 1967, str. 212–213.
  24. ^ Maglajlić—Halilović 1977, str. 53–56.
  25. ^ Maglajlić—Halilović 1973, str. 62–65.
  26. ^ Ravlić 1974, str. 155—157.
  27. ^ Beoković 1967, str. 213–215.
  28. ^ Maglajlić—Halilović 1977, str. 59–64.
  29. ^ Maglajlić—Halilović 1973, str. 91–92.
  30. ^ Beoković 1967, str. 215–220.
  31. ^ Maglajlić—Halilović 1977, str. 65–71.
  32. ^ Maglajlić—Halilović 1973, str. 102–104.
  33. ^ Maglajlić—Halilović 1977, str. 72–73.
  34. ^ a b Maglajlić—Halilović 1977, str. 74–79.
  35. ^ Maglajlić—Halilović 1973, str. 116–118.
  36. ^ Beoković 1967, str. 220–223.
  37. ^ Maglajlić—Halilović 1977, str. 79–80.
  38. ^ a b Maglajlić—Halilović 1977, str. 81–86.
  39. ^ Beoković 1967, str. 223–224.
  40. ^ Maglajlić—Halilović 1973, str. 109–110.
  41. ^ Marjanović 1986, str. 54–55.
  42. ^ a b Beoković 1986, str. 226–227.
  43. ^ a b Marjanović 1986, str. 56–57.
  44. ^ Maglajlić—Halilović 1973, str. 122–123.
  45. ^ „Aprilke Sarajevo: Slijedimo njihove ideale”. www.discogs.com. n.d. 
  46. ^ „Vahida Maglajlić”. www.youtube.com. 30. 11. 2016. 
  47. ^ Bijelić 1980.
  48. ^ „JU Medicinska škola Banja Luka — istorijat”. medicinska-skola-bl.net. n.d. Arhivirano iz originala 13. 02. 2021. g. Pristupljeno 03. 11. 2019. 
  49. ^ Maglajlić—Halilović 1977, str. 86–87.
  50. ^ „Ulice grada Sarajeva”. sarajevo.co.ba. n.d. 
  51. ^ „Heroina Vahida Maglajlić kao uzor Palestinkama”. www.radiosarajevo.ba. 8. 7. 2013. Arhivirano iz originala 12. 07. 2013. g. Pristupljeno 03. 11. 2019. 
  52. ^ a b Narodni heroji 1 1982, str. 247.
  53. ^ Čekić 1996, str. 406.
  54. ^ a b Stošić & Vukliš 2018, str. 423.
  55. ^ Čekić 1996, str. 159.
  56. ^ Čekić 1996, str. 158.
  57. ^ Maglajlić—Halilović 1973, str. 129–132.
  58. ^ a b „Maglajlići putevi i sudbine Dokumentarni film”. www.youtube.com. 17. 1. 2015. 
  59. ^ Vojna enciklopedija 1973, str. 198.

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Vahida Maglajlić na Vikimedijinoj ostavi.

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Вахида_Маглајлић&oldid=27739852”