Zahumlje

Za drugu upotrebu, pogledajte stranicu Hum.

Zahumlje / Zahumska zemlja Hum / Humska zemlja
Zahumlje i okolne srpske zemlje u 10. veku
Geografija
Kontinent		Evropa
Regija		Balkan
Politika
Oblik države		kneževina, udeona oblast
— knez
Istorija
Istorijsko doba		srednji vek
— Osnivanje		7. vek
— Ukidanje		15. vek
Zemlje prethodnice i naslednice
Prethodnice:		Naslednice:
	Vizantijsko carstvo	Osmansko carstvo

Zahumlje ili Zahumska zemlja, odnosno Hum ili Humska zemlja (grč. Ζαχλούμων χώρα, lat. Zachulmia, Chulmia, Chelmia, Chelmunia) nazivi su za srpsku srednjovekovnu oblast koja je obuhvatala deo gornje (južne) Dalmacije, približno od reke Neretve do grada Dubrovnika, sa pripadajućim zaleđem i ostrvima. Oblast su nastanjivali Zahumljani (grč. Ζαχλοῦμοι), koji su bili Srbi. Tokom ranog srednjeg veka, na tom području postojala je srpska kneževina, čiji su najznamenitiji kneževi bili Mihailo Višević (10. vek) i Miroslav Zavidović (12. vek). Kao udeona oblast u sastavu velikožupanske Srbije i srednjovekovne Kraljevine Srbije, često je pominjana u proširenim naslovima srpskih kraljeva iz dinastije Nemanjića, pod čijom je vlašću ostala sve do treće decenije 14. veka. Potom je potpala pod vlast bosanskih banova i potonjih kraljeva Srba i Bosne iz dinastije Kotromanića, u čijim je proširenim titulama takođe često pominjana. Tokom 15. veka, potpala je pod vlast velikaške porodice Kosača, postavši jedna od oblasti koje su 1448. godine ušle u sastav novostvorenog Vojvodstva Svetog Save. Potonje osmansko zaposedanje ove oblasti započelo je nakon 1465. godine, a dovršeno je uključivanjem čitavog područja u sastav novostvorenog Hercegovačkog sandžaka.

Naziv

U istorijskim izvorima, nazivi ove oblasti javljaju se u dva osnovna oblika (Zahumlje ili Zahumska zemlja, odnosno Hum ili Humska zemlja), a svaki od tih naziva se dalje javlja u raznim pravopisnim varijantama, kako na srpskom tako i na stranim jezicima (grčki, latinski, italijanski). Oblasno ime vodi poreklo od naziva za zemlju koja leži iza huma (brda), što je već u 10. veku bilo poznato vizantijskom caru i piscu Konstantinu VII Porfirogenitu (945-959).

Istorija

Za više informacija pogledajte: Zahumljani

Prema Porfirogenitu, Zahumljani su bili Srbi, isto kao i Travunjani i Neretljani, stanovnici susenih oblasti Travunije i Neretljanske krajine, što se izričito navodi u carevom istoriografskom delu pod nazivom O upravljanju carstvom. Tadašnji opseg srpskog etničkog prostora u primorskim oblastima potvrđuju i vesti franačkog hroničara Ajnharda, koji je u svojim „Analima franačkog kraljevstva“ zabeležio, pod 822. godinom, da su Srbi narod koji drži veliki deo Dalmacije (ad Sorabos, quae natio magnam Dalmatiae partem obtinere dicitur).

Rasprostranjenost hrišćanskih hramova u srednjovekovnoj Bosni i Zahumlju

Najstariji poznati vladar Zahumlja bio je knez Mihajlo Višević iz prve polovine 10. veka. Kasniji oblasni vladari Zahumlja pominju se u poznom Letopisu popa Dukljanina, ali po pravilu bez potvrde u drugim izvorima, uz izuzetak koji se odnosi na kneza Ljutovida iz prve polovine 11. veka. U vreme uspona velikožupanske Srbije u drugoj polovini 12. veka, Humskom zemljom je kao udeonom oblašću vladao knez Miroslav, brat srpskog velikog župana Stefana Nemanje. Miroslav je bio oženjen sestrom bosanskog bana Kulina. Zatim slede potomci Miroslava, knez Toljen i potonji Toljen II, knez severnog Zahumlja. Petar je bio knez Zahumlja u rasponu od 1198. do oko 1227. godine. Andrija je sledio kao knez južnog Zahumlja 1250. Zatim Bogdan, župan Zahumlja od 1249. do 1252. godine, koji je vladao zajedno sa Radoslavom (1249). Kraljević Stefan Konstantin je bio knez Zahumlja i naslednik srpskog prestola (1321). U vreme raspada Srpskog carstva, delom Humske zemlje vladao je knez Vojislav Vojinović. Celom oblašću je kasnije ovladao vojvoda Sandalj Hranić Kosača, koga je nasledio Stefan Vukčić Kosača, prvi vojvoda od Svetog Save (1448), pod čijom se vlašću nalazila i Humska zemlja. Oblast je nakon 1465. godine potpala pod osmansku vlast, a potom je uključena u sastav novostvorenog Hercegovačkog sandžaka.

Videti još

Srpske oblasti i gradovi u 9. i 10. veku

• Istorija Srba u ranom srednjem veku
• Srpske zemlje u ranom srednjem veku
• Kneževina Srbija u ranom srednjem veku
• Istorija Srbije u srednjem veku
• Srpsko primorje
• Duklja
• Dukljani
• Travunija
• Travunjani
• Neretljanska kneževina
• Neretljani

Izvori i literatura

Izvori

• Kunčer, Dragana (2009). Gesta Regum Sclavorum. 1. Beograd-Nikšić: Istorijski institut, Manastir Ostrog. 
• Živković, Tibor (2009). Gesta Regum Sclavorum. 2. Beograd-Nikšić: Istorijski institut, Manastir Ostrog. 
• Mijušković, Slavko, ur. (1988) [1967]. Ljetopis popa Dukljanina (2. izd.). Beograd: Prosveta & Srpska književna zadruga. 
• Moravcsik, Gyula, ur. (1967) [1949]. Constantine Porphyrogenitus: De Administrando Imperio (2. izd.). Washington: Dumbarton Oaks Center for Byzantine Studies. 
• Mošin, Vladimir, ur. (1950). Ljetopis popa Dukljanina. Zagreb: Matica hrvatska. 
• Orbini, Mauro (1601). Il Regno de gli Slavi hoggi corrottamente detti Schiavoni. Pesaro: Apresso Girolamo Concordia. 
• Orbin, Mavro (1968). Kraljevstvo Slovena. Beograd: Srpska književna zadruga. 
• Ostrogorski, Georgije; Barišić, Franjo, ur. (1966). Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije. 3. Beograd: Vizantološki institut. 
• Ostrogorski, Georgije; Barišić, Franjo, ur. (1971). Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije. 4. Beograd: Vizantološki institut. 
• Pertz, Georg Heinrich, ur. (1845). Einhardi Annales. Hanover. 
• Scholz, Bernhard Walter, ur. (1970). Carolingian Chronicles: Royal Frankish Annals and Nithard's Histories. University of Michigan Press. 
• Thurn, Hans, ur. (1973). Ioannis Scylitzae Synopsis historiarum. Berlin-New York: De Gruyter. 
• Ferjančić, Božidar (1959). „Konstantin VII Porfirogenit”. Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije. 2. Beograd: Vizantološki institut. str. 1—98. 
• Flusin, Bernard; Cheynet, Jean-Claude, ur. (2003). John Scylitzès: Empereurs de Constantinople. Paris: Lethielleux. 
• Šišić, Ferdo, ur. (1928). Letopis Popa Dukljanina. Beograd-Zagreb: Srpska kraljevska akademija. 
• Wortley, John, ur. (2010). John Skylitzes: A Synopsis of Byzantine History, 811–1057. New York: Cambridge University Press. 

Literatura

• Blagojević, Miloš (1983). „Pregled istorijske geografije srednjovekovne Srbije”. Zbornik Istorijskog muzeja Srbije. 20: 45—126. 
• Blagojević, Miloš (1997). Državna uprava u srpskim srednjovekovnim zemljama. Beograd: Službeni list SRJ. 
• Blagojević, Miloš (2009). Zahumsko-hercegovačka episkopija i mitropolija od osnivanja do kraja XIX veka. Beograd: Svet knjige. 
• Blagojević, Miloš (2011). Srpska državnost u srednjem veku. Beograd: Srpska književna zadruga. 
• Blagojević, Miloš; Medaković, Dejan (2000). Istorija srpske državnosti. 1. Novi Sad: Ogranak SANU. 
• Bogdanović, Dimitrije (1981). „Preobražaj srpske crkve”. Istorija srpskog naroda. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 315—327. 
• Vuković, Sava (1996). Srpski jerarsi od devetog do dvadesetog veka. Beograd: Evro. 
• Živković, Tibor (2002). Južni Sloveni pod vizantijskom vlašću (600-1025). Beograd: Istorijski institut SANU, Službeni glasnik. 
• Živković, Tibor (2004). Crkvena organizacija u srpskim zemljama: Rani srednji vek. Beograd: Istorijski institut SANU, Službeni glasnik. 
• Ivanović, Radomir (1960). „Srednjovekovni baštinski posedi Humskog eparhijskog vlastelinstva”. Istorijski časopis (9-10: 1959): 79—95. 
• Isailović, Neven (2021). „Hum i Humska zemlja u titulaturi srednjovekovnih vladara i velikaša” (PDF). Srpsko pisano nasljeđe i istorija srednjovjekovne Bosne, Huma i Travunije. Banja Luka: Filološki fakultet; Filozofski fakultet. str. 13—37. Arhivirano iz originala 29. 06. 2024. g. Pristupljeno 29. 06. 2024. CS1 održavanje: Nepodoban URL (veza)
• Janković, Marija (1985). Episkopije i mitropolije Srpske crkve u srednjem veku. Beograd: Istorijski institut SANU. 
• Mišić, Siniša (1996). Humska zemlja u srednjem veku. Beograd: DBR International Publishing. 
• Mišić, Siniša (2014). Istorijska geografija srpskih zemalja od 6. do polovine 16. veka. Beograd: Magelan Pres. 
• Ljubinković, Radivoje (1959). „Humsko eparhisko vlastelinstvo i crkva Svetoga Petra u Bijelom Polju” (PDF). Starinar. 9-10 (1958-1959): 97—124. 
• Ostrogorski, Georgije (1969). Istorija Vizantije. Beograd: Prosveta. 
• Ostrogorski, Georgije (1970). Vizantija i Sloveni. Beograd: Prosveta. 
• Popović, Svetlana (2002). „The Serbian Episcopal sees in the thirteenth century” (PDF). Starinar. 51 (2001): 171—184. 
• Porčić, Nebojša (2016). „Prilog istoriografskim portretima humskog kneza Miroslava i njegovih potomaka”. Spomenica dr Tibora Živkovića. Beograd: Istorijski institut. str. 203—220. 
• Ruvarac, Ilarion (1901). O humskim episkopima i hercegovačkim mitropolitima do godine 1766. Mostar: Paher i Kisić. 
• Ćirković, Sima (1964a). Istorija srednjovekovne bosanske države. Beograd: Srpska književna zadruga. 
• Ćirković, Sima (1964b). Herceg Stefan Vukčić-Kosača i njegovo doba. Beograd: Naučno delo. 
• Ćirković, Sima (1964c). „Sugubi venac: Prilog istoriji kraljevstva u Bosni”. Zbornik Filozofskog fakulteta u Beogradu. 8 (1): 343—370. 
• Ćirković, Sima (1995). Srbi u srednjem veku. Beograd: Idea. 
• Ćirković, Sima (2004). Srbi među evropskim narodima. Beograd: Equilibrium. 
• Ćirković, Sima (2014) [1964]. „The Double Wreath: A Contribution to the History of Kingship in Bosnia”. Balcanica. 45: 107—143. 
• Ćirković, Sima; Mihaljčić, Rade, ur. (1999). Leksikon srpskog srednjeg veka. Beograd: Knowledge. 
• Ćorović, Vladimir (1933). Istorija Jugoslavije. Beograd: Narodno delo. 
• Ćorović, Vladimir (1940). Historija Bosne. Beograd: Srpska kraljevska akademija. 

Spoljašnje veze

• Politika (2018): Predrag Komatina: Doseljavanje Srba na Balkansko poluostrvo
• Politika (2018): Predrag Komatina: Srbi od VII do X veka