Zeta u doba Balšića

Zeta u doba Balšića
Grb
Zeta u doba Balšića, oko 1371-1377. godine
Geografija
Kontinent		Evropa
Regija		Balkan
Prestonica		Skadar
Društvo
Religija		pravoslavlje, katolicizam
Istorija
Istorijsko doba		pozni srednji vek
— Osnivanje		oko 1360.
— Ukidanje		1421.
Zemlje prethodnice i naslednice Zete u doba Balšića
Prethodnice:		Naslednice:
	Zeta u doba Nemanjića	Zeta u doba Lazarevića i Brankovića

Za drugu upotrebu, pogledajte stranicu Zeta.

Zeta u doba Balšića je istoriografski naziv za srpsku srednjovekovnu oblast Zete u doba vladavine velikaške dinastije Balšića, od oko 1360. do 1421. godine. Tokom tog razdoblja, Zeta je obuhvatala središnje i južne delove današnje Crne Gore i severne delove današnje Albanije, a privremeno se širila i na neke druge oblasti u neposrednom susedstvu. Nakon izumiranja vladarskog roda Balšića (1421), Zeta je postala deo Srpske despotovine.

Zeta u doba uspona Balšića (1360—1371)

Nadgrobni natpis Stracimira Balšića

Za više informacija pogledajte: Raspad Srpskog carstva

Nakon smrti srpskog cara Stefana Dušana (1355) dolazi do jačanja oblasnih velikaša među kojima se na području Zete ističu Balšići. Prvobitni posedi rodonačelnika ove vlasteoske porodice Balša I nalazili su se u okolini Skadra, odakle su njegovi sinovi Stracimir, Đurađ I i Balša II počeli da šire svoj uticaj prema ostalim krajevima Zete. Oko 1360. godine, braća Balšići su se već uveliko isticali kao najuticajniji velikaši na području Zete, a kao takve ih pominje i srpski car Uroš (1355-1371) u svojoj povelji Dubrovčanima. Tokom narednih godina, Balšići su postali oblasni gospodari na području Zete, a njihovo mesto u prvim redovima srpske vlastele potvrđeno je ženidbom Đurđa I Balšića sa ćerkom kralja Vukašina (1365-1371). U vreme Maričke bitke (1371), oblast Zete je već uveliko bila uobličena kao politička celina pod vlašću Balšića, koji su nakon pogibije kralja Vukašina i smrti cara Uroša postali potpuno samostalni gospodari u zetskim oblastima.

Zeta u doba samostalnosti Balšića (1371—1403)

Grb dinastije Balšića

Za više informacija pogledajte: Raspad Srpskog carstva

Nakon smrti cara Uroša (1371) Balšići su postali samostalni oblasni gospodari, a njihova država je pored Zete obuhvatala i neke susedne oblasti, proširivši se prema istoku sve do Peći i Prizrena. Na drugoj strani, svoju vlast su 1373. godine proširili zauzimanjem Travunije sa Dračevicom, Konavlima i Trebinjem, ali ove oblasti su izgubili već 1377. godine. Nakon smrti Đurđa I Balšića (1378), vlast se našla u rukama njegovog mlađeg rata Balše II, koji se okrenuo prema južnim oblastima, postigavši znatne uspehe u Albaniji. Iako je uspeo da osvoji Drač, nedugo potom je poginuo 1385. godine u bici na Saurskom polju. Nasledio ga je sinovac Đurađ II Balšić, koji je vladao Zetom od 1385. do 1403. godine. Dobri odnosi između dvojice srpskih vladara, Đurđa II i kneza Lazara, učvršćeni su oko 1387. godine sklapanjem braka između Đurđa i Lazareve ćerke Jelene. Na drugoj strani, Đurađ II je 1396. godine predao Mlečanima gradove Skadar i Drivast, pošto nije bio u stanju da ih odbrani od Turaka. Predaja je obavljena uz uslov da mu mletački Senat plaća godišnju proviziju od 1000 dukata, koliko je iznosio njegov dotadašnji prihod sa tog područja.

Zeta za vreme vladavine Balše III (1403—1421)

Političke promene u Zeti za vreme vladavine Balše III (1403—1421)

Za više informacija pogledajte: Prvi skadarski rat

Od 1403. do 1421. godine, Zetom je vladao Đurđev sin Balša III Balšić. Njegova majka Jelena, sestra despota Stefana Lazarevića, preudala se 1411. godine za velikog vojvodu Sandalja Hranića Kosaču, koji je bio najmoćniji velikaš u oblastima Travunije, Zahumlja i gornjeg Podrinja. U međuvremenu, Balša III se suočio sa nastojanjem Mlečana da prošire svoju vlast u primorskim oblastima Donje Zete. Tim povodom je 1405. godine došlo do izbijanja Prvog skadarskog rata. Iako je pokušao da iskoristi nezadovoljstvo naroda mletačkom upravom, Balša nije uspeo da zaposedne mletački Skadar, a već tokom iste godine se suočio sa snažnim mletačkim odgovorom, izgubivši primorske gradove Ulcinj, Bar i Budvu, a nešto kasnije i Drivast. Time se gotovo čitava Donja Zeta našla u vlasti Mlečana. Tokom narednih godina, rat je nastavljen bez većih bitaka. Potom su otpočeli pregovori oko sklapanja mira, a u njih se kao posrednik uključio i despot Stefan Lazarević. On je već u maju 1406. godine posredovao kod Mlečana, zatim ponovo u junu 1407. godine tokom pregovora kod Bara, ali tom prilikom nije došlo do sklapanja mira, pošto su Mlečani pristajali da vrate samo Budvu, ali ne i druge zaposednute gradove. Novi pregovori su u junu 1408. godine doveli do sklapanja sporazuma, po kojem je Balša trebalo da prizna Mlečanima vlast nad Ulcinjem i Barom, a za uzvrat bi dobio svu obalu od Luštice do granica Marije Ratačke, sa Budvom, Paštrovićima i solanama. Iako je bio potpisan, ovaj sporazum nije sproveden, tako da je sukob nastavljen.

Zbog straha da će se predajom Lušticom njihov grad naći u okruženju Balšinih poseda, Kotorani su početkom 1409. godine, pokušali da se stave pod vrhovnu vlast Mlečana. Nedugo potom, Mlečani su u junu sklopili mir sa turskim sultanom Sulejmanom, obavezavši se na plaćanje harača, a za uzvrat su dobili sultanovo priznanje njihovih poseda Donjoj Zeti. Prilike su postale još složenije kada su Mlečani u julu 1409. godine za 100.000 dukata od otkupili Vladislava Napuljskog njegova prava na Dalmaciju, čime su došli u sukob sa kraljem Žigmundom Luksemburškim (1387—1437), koji je kao ugarski kralj polagao pravo na Dalmaciju. Tokom jeseni 1409. godine, Balšina majka Jelena je pregovarala sa Mlečanima o miru, što je dovelo do sklapanja jednogodišnjeg primirja.

U jesen 1411. godine, ugarski kralj Žigmund je otpočeo rat protiv Mletačke republike, usled čega su Mlečani pristali na pregovore sa Balšom. U aprilu 1412. godine u Veneciju su stigli predstavnici Balše i njegovog novog očuha, vojvode Sandalja, koji je posredovao u pregovorima. U isto vreme, Balša je opseo Bar, da bi izvršio dodatni pritisak na Mlečane. Posle predaje Bara Balši, Mlečani su u novembru 1412. godine pristali na sklapanje mira. Prema odredbama mirovnog sporazuma, obe strane su se usaglasile da se sve vrati na stanje pre početka ratnih sukoba, što je značilo da će Mlečani vratiti Balši gradove Budvu i Ulcinj, uz isplatu godišnje naknade od 1.000 dukata. Do narušavanja mirovnog sporazuma je došlo 1419. godine, čime je označen početak Drugog skadarskog rata. Pod mletačku vlast su tokom 1420. godine potpali Kotor i Budva. Balša nije dočekao kraj rata, pošto je umro 1421. godine, a vlast u Zeti je nasledio njegov ujak, despot Stefan, čime je ova oblast ušla u sastav Srpske despotovine.

Vidi još

• Zeta u doba Nemanjića
• Zeta u sastavu Srpske despotovine
• zeta u doba Crnojevića
• Zetska eparhija
• Srpske zemlje
• Srpsko primorje
• Srbi u Crnoj Gori
• Istorija Crne Gore

Literatura

• Blagojević, Miloš (1983). „Pregled istorijske geografije srednjovekovne Srbije”. Zbornik Istorijskog muzeja Srbije. 20: 45—126. 
• Blagojević, Miloš (1989). Srbija u doba Nemanjića: Od kneževine do carstva 1168-1371. Beograd: Vajat. 
• Blagojević, Miloš (1997). Državna uprava u srpskim srednjovekovnim zemljama. Beograd: Službeni list SRJ. 
• Blagojević, Miloš (2004). Nemanjići i Lazarevići i srpska srednjovekovna državnost. Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva. 
• Blagojević, Miloš (2011). Srpska državnost u srednjem veku. Beograd: Srpska književna zadruga. 
• Blagojević, Miloš; Medaković, Dejan (2000). Istorija srpske državnosti. 1. Novi Sad: Ogranak SANU. 
• Božić, Ivan (1970). „Doba Balšića (drugi deo)”. Istorija Crne Gore (PDF). knj. 2, sv. 2. Titograd: Redakcija za istoriju Crne Gore. str. 49—133. 
• Veselinović, Andrija; Ljušić, Radoš (2002). Rodoslovi srpskih dinastija. Novi Sad: Platoneum. 
• Veselinović, Andrija; Ljušić, Radoš (2008). Srpske dinastije (2. izd.). Beograd: Službeni glasnik. 
• Dinić, Mihailo (1932). O Nikoli Altomanoviću. Beograd: Srpska kraljevska akademija. 
• Janković, Marija (1984). „Saborne crkve Zetske episkopije i mitropolije u srednjem veku”. Istorijski časopis (31): 199—204. 
• Janković, Marija (1985). Episkopije i mitropolije Srpske crkve u srednjem veku (Bishoprics and Metropolitanates of Serbian Church in Middle Ages). Beograd: Istorijski institut SANU. 
• Kalić, Jovanka (2001). Srbi u poznom srednjem veku (2. izd.). Beograd: Istorijski institut. 
• Kalić, Jovanka (2006). Evropa i Srbi: Srednji vek. Beograd: Službeni list SRJ. 
• Mihaljčić, Rade (1975). Kraj Srpskog carstva. Beograd: Srpska književna zadruga. 
• Mišić, Siniša, ur. (2010). Leksikon gradova i trgova srednjovekovnih srpskih zemalja: Prema pisanim izvorima. Beograd: Zavod za udžbenike. 
• Mišić, Siniša (2014). Istorijska geografija srpskih zemalja od 6. do polovine 16. veka. Beograd: Magelan Pres. 
• Orbini, Mauro (1601). Il Regno de gli Slavi hoggi corrottamente detti Schiavoni. Pesaro: Apresso Girolamo Concordia. 
• Orbin, Mavro (1968). Kraljevstvo Slovena. Beograd: Srpska književna zadruga. 
• Samardžija, Svjetlana (2021). „Balšići i očuvanje nemanjićke crkvene tradicije u Zeti”. Osam vekova Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori, od Zetske episkopije do Mitropolije crnogorsko-primorske. Niš: Centar za crkvene studije. str. 65—82. 
• Slijepčević, Đoko M. (1962). Istorija Srpske pravoslavne crkve. knj. 1. Minhen: Iskra. 
• Ćirković, Sima (1995). Srbi u srednjem veku. Beograd: Idea. 
• Ćirković, Sima (1970). „Doba Balšića (prvi deo)”. Istorija Crne Gore (PDF). knj. 2, sv. 2. Titograd: Redakcija za istoriju Crne Gore. str. 3—48. 
• Ćirković, Sima (2004). Srbi među evropskim narodima. Beograd: Equilibrium. 
• Ćirković, Sima; Mihaljčić, Rade, ur. (1999). Leksikon srpskog srednjeg veka. Beograd: Knowledge.