Istorija Francuske u srednjem veku

Istorija Francuske u srednjem veku obuhvata period francuske istorije od 5. do 15. veka. Franci se krajem 5. i početkom 6. veka, pod vladavinom Hlodoveha iz dinastije Merovinga, učvršćuju na prostorima današnje Francuske. Dinastiju Merovinga zbacio je 752. godine Pipin Mali. Karolinzi će vladati Francuskom do kraja 9. veka. Od 987. do 1328. godine kraljevi Francsuke dolaze iz porodice Kapeta. Gašenje loze Kapeta dovelo je do izbijanja Stogodišnjeg rata koji je završen sredinom 15. veka pobedom Francuske. Na prestolu se nalaze pripadnici dinastije Valoa (1328-1589).

Franačka

Franci su zapadnogermanska skupina koja se prvi put pominje u 3. veku. Delili su se na tri jezgra: severna skupina, Batavci ili Salijski Franci, naseljavali su oblast današnjeg Kelna. Ripurijski Franci naseljavali su oblast srednje Rajne, a Hati istočno od Ripaurijskih Franaka^[1].

Najjača skupina bili su Salijski Franci koji 357. godine stiču status rimskih federata i naseljavaju Toskandriju. Pod vođstvom Meroveha učestvuju u bici na Mauricijakovom polju nakon čega osvajaju celu severnu Galiju do Some. Nakon pada Zapadnog rimskog carstva, Akvitaniju zauzimaju Vizigoti, a oblašću između Franaka i Vizigota je do 486. godine vladao rimski namesnik Sijagrije. Sijagrije je stradao u bici protiv franačkog vladara Hlodoveha, a Franci postaju susedi Vizigota. Godine 496. Hlodoveh je osvojio državu Alamana. Nekoliko godina ranije je prihvatio katolicizam.^[2]

Godine 500. Hlodoveh neuspešno napada Burgundiju kojoj u pomoć pritiču Vizigoti. Godine 507. Franci su u bici kod Vujea porazili Vizigote i proterali ih iz Galije. Rimljani su mu dodelili titulu konzula. Godine 509. Hlodoveh postaje i kralj Ripaurijskih Franaka. Prestonica mu je bila u Parizu. Umro je 511. godine, a država je podeljena među četvoricom sinova^[3].

Hlodoveh je bio prvi vladar dinastije Meroving. Franački presto bio je izborni s tim što je izbor bio ograničen na lozu Merovinga. Nakon smrti Hlodoveha, država se raspala te je rasparčana ostala (izuzev manjih prekida) tokom čitave vladavine Merovinga. Stare franačke zemlje, sa obe strane Rajne, činile su Austraziju. Severna Galija nazivana je Neustrijom, nekadašnje Burgundijsko vojvodstvo je činilo treću franačku državu, a jugozapadna Franačka bila je poznata kao Akvitanija^[4]^[5].

Franački kraljevi podržavali su katoličku crkvu, ali su istovremeno zahtevali da je potpuno kontrolišu. Kralj je uticao na izbor episkopa, sazivao sabore i potvrđivao saborske odluke i sl. Nakon izumiranja prve generacije sveštenika, na njihovo mesto dolaze uglavnom Franci zbog čega pismenost i crkvena disciplina opadaju. O istoriji Franačke u doba Merovinga saznajemo najviše na osnovu dela „Crkvena istorija Franaka“ episkopa Grgura iz Tura^[6]. Učenost je bila veoma retka, a pismenost tek izuzetak. U poslednjem veku Merovinga, stvarna moć kraljeva veoma je opala. Mnogi od kraljeva bili su maloletni te je funkciju regenta vršio majordom (upravnik kraljevog dvora) ili vođa Franaka (dux Francorum). Majordom poslednjeg moćnog merovinškog kralja Dagoberta (629-639), Pipin Landenski, osnovao je plemićku porodicu iz koje su u narednom periodu birani majordomi za franačke kraljeve. Pipinov sin je Karlo, prozvan Martel (čekić), majordom od 714. do 741. godine. Zaustavio je prodor Arabljana koji su u periodu od 711. do 717. godine zauzeli Vizigotsku Španiju i Septimaniju u bici kod Poatjea 732. godine^[7].

Pipin Mali

Karla su nasledila dvojica sinova, Pipin i Karloman. Pipin se 747. dobrovoljno zamonašio i ostavio vlast svome bratu. Pipin je pokretač reformi u franačkoj crkvi koje je izvršio zajedno sa engleskim monahom Svetim Bonifacijem. Svi franački sveštenici zakleli su se papi na pokornost, određeno je da se crkveni sabori održavaju svake godine i, najvažnije, manastiri su prihvatili pravila Svetog Benedikta. Pravila su se izražavala u celibatu, siromaštvu, poslušnosti, odricanja volje, potpune pokornosti opatu, fizičkom radu, čitanju, učenju i dr.

Pipin je nastojao i formalno preoteti vlast od merovinškog kralja. Za ukidanje svete merovinške loze bila mu je potrebna saglasnost crkve. Saglasnost je Pipin potražio od pape koji je, na osnovu Konstantinove darovnice, smatran za merodavnog da odlučuje o takvim stvarima. Papa mu je dao pristanak te je 751. godine Pipin krunisan za franačkog kralja od strane Svetog Bonifacija. Hilderik III (poslednji merovinški kralj) proteran je u manastir. Time je Merovinge zamenila dinastija Karoling. Pipin je papi ubrzo uzvratio uslugu. Langobardski kralj Aistulf je nekoliko godina ranije osvojio Ravenski egzarhat (do tada vizantijsku teritoriju) i ugrozio samog papu. Pipin je pokrenuo dva pohoda protiv Aistulfa. Ravenski egzarhat je osvojen i priključen Papskoj državi^[5]^[8].

Karlo Veliki

Pipina su nasledila dvojica sinova (768): Karlo i Karloman. Karloman je ubrzo umro (711), te je Karlo postao kralj čitave Franačke. Godine 773. Karlo je, pod izgovorom novih langobardsko-papskih sukoba, osvojio Paviju i preuzeo langobardsku krunu. Od 772. do 792. vođen je rat protiv Saksonaca. Godine 787. osvojio je Bavarsku što je Franačku dovelo u dodir sa Avarskim kaganatom. Ubrzo je Avarski kaganat priključen Franačkoj koja se sada prostirala do Fruške gore. Godine 778. Karlo je pokrenuo pohod na omajadsku Španiju, ali je doživeo poraz kod Saragose, a njegova zaštitnica stradala je na Pirinejima. Od 795. do 812. godine, Karlo je obnovio rat i osvojio severoistočni deo poluostrva (do reke Ebro).

Godine 800. Karlo je u Rimu krunisan za rimskog cara od strane pape Lava III. Bio je prvi car u zapadnoj Evropi još od pada Zapadnog rimskog carstva. Još jedna od Karlovih zasluga jeste i uvođenje učenosti u varvarsku državu. Na svoj dvor pozvao je desetak učenih ljudi iz Evrope čija je najveća zasluga bila prepisivanje dela pri čemu je razvijeno minuskulno pismo poznatije kao karolina. Među učene ljude na dvoru spadaju i Alkuin, Petar iz Pize, Pavle Đakon i Ajnhard^[9]^[10].

Hrišćanstvo u Franačkoj

Jedina ustanova koja je preživela raspad rimske države bila je katolička crkva. Ključna ličnost u pokrštavanju Franaka bio je njihov kralj Hlodoveh (481-511). Po dolasku na vlast, Hlodoveh je želeo ovladati središnjom i južnom Galijom koju su uglavnom naseljavali pravoverni hrišćani, a vladali arijanski Vizigoti. Hlodovehu je stoga bilo korisno imati dobre odnose sa episkopima. Njegova žena, burgundska princeza Klotilda, zadržala je svoju veru – vaseljensko hrišćanstvo. Hlodoveh je verovao da mu je hrišćanski Bog doneo pobedu nad Alemanima zbog čega se, zajedno sa 3000 svojih ratnika, pokrstio negde između 496. i 506. godine. Pravoverno hrišćanstvo postala je vera Franaka.

Nakon smrti franačkog kralja Dagoberta koji je bio poslednji merovinški kralj sa stvarnom vlašću, u Franačkoj su vladali kraljevi glavni pomoćnici – majordomi. Od 687. godine ova funkcija je bila rezervisana za dinastiju Karoling. Nakon smrti Karla Martela, majordomi su postali njegovi sinovi Pipin i Karloman, znatno pobožniji. Oni su sproveli korenite reforme franačke crkve u skladu sa kanonskim pravom poznog Rimskog carstva. Karloman se 747. godine zamonašio, a majordom cele Franačke postaje Pipin. Položaj mu je osporavao drugi brat te je Pipinu bila potrebna potvrda legitimiteta od strane pape. Istovremeno je želeo da postane i formalno kralj Franačke i zbaci merovinškog vladara Hilderika.

Pipinova težnja da dobije pristanak za svrgavanje Merovinga poklopila se sa potrebama pape Zaharija da se zaštiti od Langobarda koji su vršili pritisak na Rim. Papa je dao legitimitet Pipinovoj pobuni i svrgavanju Hilderika. Pipin je izabran za franačkog kralja (751). Pipin je, za uzvrat, porazio langobardskog kralja, a osvojene teritorije (nekada vizantijske) priključio papinoj državi. Ova „Pipinova darovnica“ predstavlja početak papske države koja je postojala do ujedinjenja Italije 1870. godine, a postoji i danas kao država Vatikan^[11].

Karolinško carstvo

Ludvig Pobožni nije bio ni izbliza jak vladar kao njegov otac. U vladavini se oslanjao na crkvu nastojeći da sprovede moralizaciju uprave i društva. Najveći poduhvat Ludviga Pobožnog jeste gušenje ustanka u Panonskoj Hrvatskoj pod vođstvom Ljudevita Posavskog. Ljudevitu je podršku pružalo Prvo bugarsko carstvo zaplašeno moćnim susedom. Na jugu dolazi do napada Saracena koji ubrzo osvajaju Siciliju i Krit. Između 829. i 843. godine vođen je građanski rat između Ludvigovih sinova, Karla Ćelavog, Lotara I i Ludviga Nemačkog. U ovom periodu carstvo je deset puta deljeno između pretendenata. Poslednja podela izvršena je 843. godine, dve godine nakon Ludvigove smrti, Verdenskim sporazumom. Lotaru je pripala teritorija Apeninskog poluostrva i uzak prostor do Frizije. Karlu Ćelavom pripale su teritorije na zapadu, a Ludvigu Nemačkom na istoku. Time je napuštena ideja o jedinstvu Karlove države. Jedinstvo je nakratko obnovljeno pod vlašću Karla Debelog (881-888). Međutim, Karlo je bio slab vladar te se država raspala još tokom njegovog života^[10]^[9].

Francuska u 10. veku

Nakon smrti Karla Debelog, za francuskog kralja proglašen je Odo, grof Pariza (888-893) koji se istakao prilikom velike normanske opsade Pariza. Odova vladavina započela je uspešno. Odneo je pobedu nad Normanima kod Verdena. Međutim, u daljem ratovanju doživljavao je poraze zbog čega je 893. godine svrgnut. Kralj je postao Karlo III Bezazleni (893-929). Rat sa Normanima nastavljen je do 911. godine kada je normanski vojskovođa Rolon nakon poraza sklopio mir sa Karlom. Dobio je vojvodstvo Gornju Normandiju kao feud postajući time vazal francuskog kralja. Iste godine Karlo je osvojio nemačko vojvodstvo Lotaringiju nakon smrti Ludviga Deteta. Pred kraj Karlove vladavine pobunio se burgundski vojvoda Raol koji je, nakon Karlove smrti 929. godine, proglašen za kralja (929-936). Karlov sin Luj IV izbegao je u Englesku. Tokom Raolove vladavine Burgundsko vojvodstvo se ujedinilo kao nezavisna kraljevina Arelat. Nakon Raolove smrti, najuticajniji čovek u državi, Igo Veliki, postavio je Luja IV za kralja (936-954). Nasledio ga je Lotar III (954-986), a njega Luj V Lenji (986-987). Luj je zbačen jer se protivio miru Francuske i Nemačke. Na presto je postavljen Igo Kapet (987-996)^[10].

Kapeti

Položaj Iga Kapeta bio je simboličan. Jedini njegov uspeh bilo je postavljanje svoga sina Roberta na funkciju savladara. Time je osnovao novu dinastiju Kapeta koja će Francuskom vladati do 1328. godine. Iga je nasledio sin Robert II Pobožni (996-1031). On je državi pripojio Burgundiju nakon smrti svoga ujaka Henrika, grofa Burgundije. Robert je stupio u instituciju Božijeg mira koja je nastala 990. godine sa ciljem da obezbedi obustavu rata na određeni period. Vladavina Anrija I (1031-1060) obeležena je sukobom sa svetorimskim carem Henrikom III. Sledeći vladar, Filip I (1060-1108) bio je u sukobu sa papom Urbanom II zbog nedozvoljenog braka. Papa ga je ekskomunicirao 1095. godine na saboru u Klermonu koji je označio i početak Prvog krstaškog rata^[12].

Filipa I je na prestolu nasledio sin Luj VI (1108-1137). Dinastiju Kapet na vlast su postavili francuski plemići kojima je odgovarala slaba ličnost na prestolu. Plemići su na svojim posedima bili nezavisni. Kraljeva vlast bila je samo formalna. Luj je tokom svoje vladavine vodio dugu i uspešnu borbu protiv feudalaca za učvršćenje kraljevske vlasti. U borbi se oslanjao na crkvu, pogotovo na opata Sen Denija, Sižea. Crkvi kao najvećem zemljoposedniku nije odgovarala feudalna anarhija. Čitav niz manastira širom Francuske omogućio je francuskom kralju da utiče na svoje vazale sve više se mešajući u njihove poslove. Zahtevao je da se sudski sporovi vrše pred njim. Luj je osvojio grofoviju Flandriju 1127. godine. Uspešno je ratovao protiv engleskog kralja Henrija I u Normandiji i nemačkog kralja Henrika V koji je napao Francusku 1124. godine zbog toga što je francuski kralj podržavao papu Kalista u borbi za investituru^[13].

Poslednje veliko što je kralj Luj VI uradio bilo je ugovaranje venčanja svoga naslednika Luja VII (1137-1180) sa Eleonorom, vojvotkinjom Akvitanije. Međutim, Akvitaniju su kontrolisali nemirni vlastelini te je vlast Luja VII bila samo formalnost. Luj i Eleonora se nisu slagali ni kao ličnosti. Luj je bio pobožan, a Eleonora je bila u ljubavnim vezama sa svojim rođacima, grofovom Anžuja Žofroa Plantagenetom i Rajmundom, knezom Antiohije. Zajedno su učestvovali u neuspešnom Drugom krstaškom ratu (1147-9). Luj je prvi vladar koji je pristao da krene u rat. On je nagovorio Bernarda od Klervoa da propoveda u oblastima severno od Alpa. Eleonora je Luju rađala samo ćerke. Njih dvoje su se dogovorili da se 1152. godine razvedu. To je obavio sabor francuskih episkopa zbog bliskog krvnog srodstva. Odmah pošto se razvela od Luja, Eleonora se udala za Henrija II, vojvodu Normandije i grofa Anžuja. Dve godine kasnije Henri je postao i engleski kralj. On je na svojim posedima u Francuskoj i dalje bio vazal francuskog kralja. Zaplašen od moći Plantageneta, Luj je proglasio brak nevažećim (jer ga on kao sizeren nije odobrio) i objavio Henriju rat. Ženidbom sa Adelom od Bloa stekao je podršku ove moćne porodice. Uskoro je potpao pod vlast svojih šuraka. Sa Henrijem se nije mogao meriti na bojnom polju te je pokušavao da ga ugrozi spletkama. Podržavao je ustanak barona u Engleskoj i Henrijevog protivnika Tomasa Beketa, arhiepiskopa Kenterberija. Henri je ugušio pobunu i još više učvrstio vlast nad francuskim posedima. Sa Adelom od Bloa, Luj je dobio sina, Filipa II (1180-1223). On je pokušao da se sporazume sa Henrijem. Stvarni vladar postao je još tokom očeva života, a zvanično ga je nasledio 1180. godine. Filip je 1182. godine vršio progone nad Jevrejima^[14].

Filip II Avgust

Filipov glavni protivnik bili su Plantageneti. Podržavao je pobunu Henrijevih sinova, Ričarda i Jovana 1189. godine. Henri je umro iste godine, a nasledio ga je sin Ričard. Iz saveznika, Ričard je sada postao Filipov glavni protivnik. Zajedno su učestvovali u Trećem krstaškom ratu. Kraljevi su u rat krenuli istovremeno nemajući poverenja jedan u drugog. Filip je odabrao kopneni put, preko Alpa do Đenove. U Mesini je proveo zimu zajedno sa Ričardom. Svađali su se i oko Kipra. Francuski kralj prvi je stigao u Svetu zemlju i uzeo je učešća u opsadi Akre. Nakon osvajanja grada napustio je Svetu zemlju pravdajući se bolešću i ostavljajući burgundijskog grofa Iga na čelu francuskih krstaša. U Francuskoj, pokušao je da ubedi vojvodu Normandije da mu je Ričard predao vojvodstvo u Svetoj zemlji. Vojvoda nije poverovao Filipovom falsifikovanom dokumentu. Vazali su odbili da krenu u rat protiv Normandije jer se Ričard nalazio u krstaškom ratu. Filip sklapa savez sa Ričardovim bratom Jovanom. Kada je Ričard to saznao uputio se nazad iz Svete zemlje, ali je na putu zarobljen od austrijskog vojvode dok je prerušen pokušavao da se provuče kroz Austriju. Vojvoda ga je prodao caru Henriku VI. Ričard je oslobođen uz otkup. Umro je 1199. godine. Nasledio ga je brat Jovan koji nije bio toliko sposoban vladar i vojskovođa. Filip sklapa savez sa Arturom, grofom Anžuja i vojvodom Bretanje i pokreće rat protiv Jovana (uz izgovor da se Jovan oženio verenicom njegovog vazala). Jovan je razbio i zarobio Artura, ali je njegova vojska prešla na Filipovu stranu. Do kraja 1205. godine on je zagospodario Normandijom, Anžuom, Turenom i Menom. Jovan je odbio da prizna poraz i sklopio je savez sa sestrićem Otonom IV, tadašnjim nemačkim carem, i svim francuskim plemićima koje je uspeo da potkupi. Moćna koalicija napala je Filipa 1214. godine sa dve strane. Francuski kralj porazio je Otona u velikoj bici kod Buvina. Time je odneo pobedu u ratu i postao najmoćniji vladar Evrope, a francuska vladavina nad Normandijom osigurana je u narednih 100 godina. Englezi su na kontinentu sada držali samo oblast oko Gaskonje. Tokom vladavine Filipa Avgusta izbio je Katarski krstaški rat u južnoj Francuskoj. Kralj je ostao neutralan ne odazivajući se na pozive pape Inoćentija da krene u rat.

Kralj Filip stvorio je dve nove vrste administrativnih službenika: baile i senešale. Imali su ista zaduženja: deljenje pravde i sakupljanje kraljevih prihoda, i za to su primali platu. Baili su birani iz srednje klase te su ostajali verni vladaru. Baili su delovali u unutrašnjosti, a senešali na neprijateljskim granicama te su raspolagali i vojskom^[15]^[16].

Katari

Red Katara ili Albižana (po francuskom gradu Albi) nastao je sredinom 12. veka. Neki naučnici danas smatraju da njihova veroispovest nije bila hrišćanska već posebna religija koja je koristila samo sjaj i jezik hrišćanstva. Sebe su nazivali „dobrim hrišćanima“. Poreklom su bili sa istočnog Mediterana, možda sa Balkana. Imali su sopstvene dijeceze, sveštenstvo, teologe i obrede. Verovali su da postoje dve suprotstavljene sile u svemiru: dobro (duhovno) i zlo (materijalno). Vođe su bile „savršeni“, a većina sledbenika „verni“. Među samim Katarima bilo je podele na one koji su smatrali da je Satana podređen Bogu i one koji su ga smatrali jednakim sa Bogom. Katarska religija bila je protivcrkva rimokatoličkoj. Najjači uticaj imala je u Južnoj Francuskoj. Mnogi francuski grofovi podržavali su red. Papa Inokentije III je naredio tuluskom grofu Rajmundu da pokrene pohod protiv katara. Ovaj je to odbio i ubio papskog legata. Bio je to povod da papa pokrene Albižanski krstaški rat. Vojsku je predvodio Simon od Monfora. Katarski red uništen je između 1209. i 1229. godine. Sam francuski kralj Luj VIII je jedno vreme predvodio krstašku vojsku. Kao posledica Albižanskog rata stvorena je institucija inkvizicija čiji je zadatak bio da iskoreni ostatak jeretika. Inkvizicija (od latinske reči za istragu) delovala je kao u uslovima ratnog stanja. Prvi su je uveli nemački car Fridrih II i papa Grgur IX. Kada su optuženi za jeres uspeli da objasne svoje ponašanje, oni su oslobađani. Kada nisu, oni su kažnjavani mučenjem i oduzimanjem imovine. Nekada su i spaljivani na lomači od strane svetovnih vlasti. Inkvizicija je u Francuskoj radila jedan vek. Katari su do 1330. godine gotovo u potpunosti nestali^[17].

Luj IX Sveti

Filipa je nasledio Luj VIII. On je vladao kratko (1223-1226). Jedno vreme ratovao je protiv Katara. Sledeći vladar bio je Luj IX (1226-1270). Do 1234. godine regentstvo je vršila njegova majka Blanka. Kao pobožan i savestan vladar, nije voleo ratove te je sa Henrijem III sklopio mir 1229. godine. Iste godine završen je i Katarski rat. Luj je prezirao feudalne ratove te je nametnuo najpre znatna ograničenja, a kasnije ih je i zabranio. Jedina hrišćanska država sa kojom je Luj vodio rat bila je Engleska pod Henrijem III. Henri je izgubio rat (1242), ali Luj nije iskoristio svoju pobedu. Sa Henrijem je sklopio mir 1259. godine kojim je Engleska priznala francuska osvajanja na kontinentu. Nakon preživljene teške bolesti Luj je organizovao krstaški rat 1249. godine. Krstaši su 1244. godine ponovo izgubili Jerusalim. Pohod na Egipat završen je neuspehom, ali je Luj u Svetoj zemlji utvrdio mnoge krstaške tvrđave. Pred svoju smrt, Luj je pokrenuo još jedan krstaški rat 1270. godine. Povod je bio Bajbarsovo osvajanje kneževine Antiohije 1268. godine. Međutim, Luj nije napao Egipat već Tunis. Sultan je pokušao otkupom da ga privoli da odustane od rata, ali mu to nije pošlo za rukom. Francuzi opsedaju Tunis. U gradu je izbila kuga koja je zahvatila i krstaški logor. Od nje je umro i kralj Luj 25. avgusta. Njegovo telo je isečeno na komade i kutiji odneseno do Palerma gde je sahranjeno^[18]^[19]^[20].

Lujevi naslednici

Luj IX Sveti i njegov otac Luj VIII oživeli su sistem apanaže u Francuskoj. Sve evropske monarhije imale su problem sa izdržavanjem mlađe dece svojih kraljeva. Prinčevi se nisu zadovoljavali novčanom nadoknadom već su želeli sopstvena imanja i vazale. Na sreću, porodice ranijih članova dinastije Kapet bile su male. Luj VIII je, međutim, imao četvoricu sinova. Iako po mišljenju brojnih istoričara je ovaj sistem nepromišljen, pokazalo se da je bio potreban u tadašnjoj Francuskoj jer su kraljevske teritorije nakon Filipa Avgusta bile prevelike da bi ih kraljevi baili i senešali kontrolisali. Na ovaj način sve kraljevske teritorije stekle su efikasnu upravu. Filip III (1270-1285) i Filip IV (1285-1314) nastavljaju očevu politiku ograničenja moći plemića.

Pod Filipom IV dolazi do reakcije zbog čega je kralj primoran da plemićima popusti u nekim zahtevima. Finansijske poslove u Francuskoj jednom godišnje proveravali su Templari čije je sedište bilo u Parizu. Kraljevski dom vodio je sudske procese u doba vladavine Luja VII i Filipa Avgusta. Luj Sveti osniva telo sastavljeno od profesionalnih pravnika koje je sudilo običnim baronima ili prelatima – pariski parlament. Kralj Filip IV je 1302. godine po prvi put sazvao „skupštinu staleža“. U sukobu sa papstvom bila mu je potrebna podrška naroda. Zbog toga je uputio pozive crkvi, plemstvu i gradovima da pošalju predstavnike u skupštinu. Skupština je podržala kraljevu politiku što mu je omogućilo borbu protiv pape. U spoljnoj politici, Filip je ratovao sa Engleskom od 1294. do 1303. godine. Rat je izbio zbog toga što je Filip podsticao ustanak Škota. Godine 1306. Filip je proterao Jevreje iz Francuske. Rat sa Engleskom je iscrpeo francusku blagajnu te je Filip konfiskovanjem jevrejske imovine nadoknadio troškove. Iz istog razloga je do 1314. godine ukinuo red Templara. Nasledio ga je sin, Luj X^[21]^[22].

Filip je imao savez sličan onome koga je u Englesku uveo Edvard I. Skupština staleža sadržala je iste osnovne činioce kao i engleski parlament. Filipovi baili i senešali nisu se mnogo razlikovali od Edvardovih senešala. Međutim, između dve kraljevine bilo je bitnih razlika. Francusko činovništvo bilo je daleko brojnije od engleskog, a Francuska kraljevina nije bila u tolikoj meri jedinstvena zemlja kao Engleska. Kralj Francuske nije mogao vladati ni svojim domenom kao jedinstvenom teritorijom, a kamoli kraljevinom u celini.

Stogodišnji rat

Uzroci

Smrću kralja Karla (1322-1328) izumrla je dinastija Kapeta. Francuzi su za kralja odabrali nećaka Filipa IV, Filipa, grofa Valoa (VI). Međutim, Edvard II je bio oženjen sa ćerkom Filipa IV, a sadašnji maloletni engleski kralj Edvard III (1327-1377) bio je njegov sin. Izabela je naterala svoga muža da se odrekne prestola u korist svoga sina. Edvard je u početnim godinama svoje vladavine morao posmatrati kako Rodžer i njegova majka pljačkaju Englesku. On je 1330. godine postao punoletan i silom preuzeo vlast od svoje majke. Mortimer je pogubljen, a Izabela zatočena na jednom imanju. I Edvard i Filip VI želeli su rat. Povod je pronađen u vojvodstvu Gaskonji. Filip je pozvao Edvarda da položi lijež omaž. Edvard je to odbio zbog čega je Filip konfiskovao vojvodstvo i objavio rat Edvardu^[23].

Prva faza

Edvard je 1338. godine prešao na kontinent. Filip je okupio svoju vojsku i krenuo ka Englezima. Vojske se nisu sukobile. Sledeće godine Edvard je ponovo prešao u Francusku, ali je i ovaj pohod bio beskoristan kao i prvi. Engleskom kralju počelo je da ponestaje novca. Zbog toga Nemci 1341. godine prelaze na stranu Francuza. Međutim, ni francuski kralj nije imao novca te je izgledalo da će se rat završiti. Novi sukob izbio je 1341. godine oko Bretanje nakon smrti vojvode. Na presto su polagali pravo njegov najmlađi brat, Jovan od Monfora i ćerka njegovog drugog brata. U ratu za bretonsko nasleđe Filip je stao na stranu nećake bivšeg vojvode, a engleski na stranu njegovog brata. Rat je trajao 20 godina iako su pretendenti umrli do 1346. godine. Dok su se engleski i francuski zapovednici borili u Bretanji, Filip je bezuspešno napadao Gaskonju. Edvard je početkom 1346. godine pokrenuo flotu u pomoć, ali ga je bura oduvala nazad na obalu Kornvola. Jula iste godine iskrcao se u Normandiji. Kada je čuo da Filip u Parizu prikuplja snage od 9000 ljudi, odlučio je da se povuče, ali je floti dosadilo da ga čeka pa je bez kralja isplovila u Englesku. Zbog toga je odlučio da se probije do Flandrije do svojih saveznika. Edvardova vojska prešla je Senu i Somu, a Francuzi su ih gonili. Englezi su se zbog umora zaustavili u blizini seoceta Kresi u grofoviji Pontije. Tamo je Edvard odlučio da sačeka Filipa. Engleze je najpre sustigla francuska prethodnica pod grofom Alensona, Filipovim bratom. Kralj mu je naredio da napadne neprijatelja. Englezi su, uz pomoć svojih dugih lukova, uništili Alensonov odred. Dok je borba još bila u toku stigao je i ostatak francuske vojske. U bici je učestvovao i Jovan Luksemburški, kralj Češke, kao najamnik franuskog kralja. On je poginuo u bici. Engleski strelci razbili su 15 ili 16 juriša francuske konjice. Ostaci francuske vojske pobegli su ka jugu. Nakon velike pobede, Edvard je opseo luku Kale (1347). Filip je sakupio veliku vojsku, ali se nije usudio da napadne Edvarda. Grad se predao 4. avgusta. Edvard je u njemu naselio engleske građane. Kale je ostao engleska tvrđava sve do 1558. godine. To je poslednji engleski posed na kontinentu.

Filip je umro 1350. godine. Nasledio ga je sin Jovan II Dobri (1350-1364). Jovanov neprijatelj, Karlo Loši, grof Navare i Evrea, stupio je u savez sa Edvardom. Gaskonjom je upravljao Edvard, princ Velsa, zbog oklopa nazvan „Crni Princ“. Primirje koje je nastupilo nakon pada Kalea prekinuo je Edvard Crni Princ 1355. godine kada je opljačkao grofoviju Tuluzu. Sledeće godine je Crni Princ izveo još jedan uspešan pohod zbog čega ga je Jovan napao. Bitka je vođena u blizini grada Poatjea. Crni Princ je izabrao ovaj teren jer zbog žbunja francuska konjica nije mogla jurišati. U bici je odneo veliku pobedu. Zarobio je francuskog kralja Jovana, njegovog sina Filipa, trinaest grofova, jednog arhiepiskopa, šesnaest barona itd. Bitkom kod Poatjea završena je prva faza rata. Sa bojnog polja pobegao je mlađi Jovanov sin, dofen Karlo (prvi koji je nosio titulu dofena koja naziv dobija po jugoistočnoj francuskoj pokrajini) koji preuzima upravu nad državom i prikuplja novac za otkup. Stanovništvo Pariza pobesnelo je zbog poraza kod Poatjea. Nezadovoljni Parižani našli su svog vođu u Etjenu Marselu. Kada je dofen Karlo bio primoran da sazove skupštinu staleža kako bi mu odobrili nove poreze, Marsel i njegove pristalice nastojali su da kralju nametnu određene uslove. Nakon napada pobunjenika na kraljevu kuću, Karlo je primoran da napusti grad. Ubrzo je sakupio vojsku i opseo prestonicu. Sem Marsela kao predstavnika buržoazije, na ustanak su se digli i seljaci u oblasti oko Bovea. Međutim, njihova vojska brzo je uništena, a Marsel je ubrzo ubijen u Parizu prilikom obilaska zidova.

Mir sa Engleskom u Bretinji-Kaleu je sklopljen 1359. godine. Jovan je oslobođen uz veliki otkup, Gaskonja je dobila teritorijalna proširenja (sada je obuhvatala celu Akvitaniju), a Edvard je dobio osvojene gradove u Normandiji, sizerenstvo nad Bretanjom i oblast oko Kalea. Pošto su uslovi bili preterani, Crni Princ i Jovan sklopili su sporazum u Bretinjiju kojim su oni umanjeni^[24].

Druga faza

Nijedna od strana nije očekivala da će se sporazum ispoštovati. Francuski kralj oslobođen je iz zarobljeništva nakon isplate prve rate od 400.000 kruna. Zamenio ga je sin Luj, vojvoda Anžuja. Luj je uživao punu slobodu kretanja u Kaleu. Iskoristio ju je da pobegne iz zarobljeništva za jednom lepoticom. Kralj Jovan je zbog toga sam ponovo otišao u zarobljeništvo. Umro je 1364. godine. Novi kralj postao je dofen Karlo kao Karlo V (1364-1380). Pod vladavinom Karla V obnovljeni su sukobi sa Engleskom (1369). Dvojica vazala Edvarda Crnog Princa, vojvode Akvitanije i Karlovog vazala, poslale su kralju žalbu zbog visokih poreza. Crni Princ je proglašen za nevernog vazala i kažnjen je oduzimanjem imovine. Rat je ponovo počeo. Ova faza Stogodišnjeg rata trajala je pet godina. Sin Edvarda III, Jovan od Gana, iskrcao se sa vojskom u Kaleu i pljačkao je ka jugu sve do Bordoa. Francuzi su izbegavali bitke i pokušavali su da ometanjem zaustave neprijatelja. Rukovođenje ovim akcijama preuzeo je Karlov brat Luj, vojvoda Anžuja. Njegov najznačajniji zapovednik bio je Bertran Digeklen, genije za zasede i iznenadne neočekivane napade na zamkove. Ovakva taktika pokazala se uspešnom te je Karlo povratio čak i više nego što su njegovi prethodnici izgubili. Engleski posedi na kontinentu sveli su se na teritoriju između ušća Garone i Pirineja. Tako je druga faza završena uspehom francuske vojske koja se, međutim, ubrzo suočila sa najamnicima koji su odbijali da se povuku iz Francuske nakon završetka rata. Digeklen im je naneo poraz, ali je u bici sam poginuo. Crni Princ je umro 1376. godine, Edvard III 1377, a Karlo V 1380. godine. Primirje je zaključeno tek 1396. godine na dvadeset godina. Ono je utvrđeno sklapanjem brata između engleskog kralja Ričarda II (1377-1399) i Izabele, ćerke francuskog kralja Karla VI (1380-1422). Ričard je ubrzo svrgnut sa vlasti, a nasledio ga je Henri IV (1399-1413).

Kada je Karlo V umro, nasledio ga je maloletni sin Karlo VI umesto koga je vlast preuzela grupa kneževa. Od njih je najmoćniji bio Filip, vojvoda Burgundije. Karlo je i nakon sticanja punoletstva bio nepodoban za vladara jer je bio lud. Povremeno mu se vraćao razum kada je preuzimao kraljevske dužnosti. U tom slučaju oslanjao se na svog brata Luja, vojvodu Orleana. Tako je Luj od Orleana vladao u periodima kada je kralj bio zdrav, a Filip od Burgundije kada bi gubio razum. Luj je ubijen od strane plaćenika Jovana, Filipovog naslednika, novog vojvode Burgundije, 1407. godine posle čega se Francuska podelila na dve strane. Jovan je držao Pariz u svojim rukama sve do 1413. godine kada su ga armanjaci (pripadnici stranke vojvode Orleana) primorali na povlačenje^[25].

Treća faza

Henrija IV je nasledio sin Henri V (1413-1422). Novi kralj je želeo da obnovi zapostavljeni rat. Pošto je polagao pravo na francusku krunu, on je francuskim namesnicima tražio brojne francuske teritorije. Njihovo odbijanje da ispune zahtev dovelo je do obnove rata 1415. godine. Henri se iskrcao u Normandiju. Prilikom osvajanja Arflera englesku vojsku pogodila je dizenterija koja je drastično smanjila broj vojnika. Henri se morao povući, ali je, da bi iskazao svoj prezir prema neprijatelju, nepromišljeno odlučio da se povuče preko Kalea. Dve vojske sukobile su se kod Aženkura. Engleska vojska odnela je pobedu. Francuski gubici bili su izuzetno veliki, oko 4500 ljudi, a Engleski mali, oko 100 ljudi. Stranka armanjaka koja je vodila bitku je nakon poraza kod Aženkura nestala. Vojvoda Burgundije postao je gospodar Francuske. Jovan od Burgundije je ubijen od strane jednog orleanskog oficira. Nasledio ga je Filip Dobri koji sa Henrijem sklapa mir. Dogovoreno je da se Henri oženi kraljevom ćerkom Katarinom i tako postane naslednik francuskog prestola. Do smrti francuskog kralja upravljao bi Normandijom i Akvitanijom. Međutim, 1422. godine umrla su obojica kraljeva, i Karlo i Henri. U skladu sa ugovorom iz Troa (1420), vlast je trebalo da preuzme Henrijev maloletni sin Henri VI. Namesništvo su preuzeli Hemfri od Glostera (nad Engleskom) i Jovan od Bedforda (nad Francuskom). Jugozapadni deo Francuske nije priznavao Bedfordovu vlast već su pristali uz dofena Karla.

Dofen je držao dve trećine Francuske, ali je Pariz i dalje bio u Bedfordovim rukama. Karlo je, međutim, bio slaba ličnost na koga je stalno neko uticao. Bedford je pokrenuo rat u nameri da osvoji teritorije južno od Loare. Englezi su pod njegovom komandom opseli Orlean. Tada se u Šampanji, u Vokuleru, kod zapovednika Roberta, pojavila seljanka Jovanka iz Domremija koja je bila uverena da su joj se ukazali sveci koji su joj zapovedili da razbije opsadu Orleana i kruniše dofena u Remsu. Jovanka je ubedila neke od Robertovih ljudi. Njeno samopouzdanje nadahnulo je same vojnike iz Orleana da izvrše ispad i oteraju vojsku koja ih je opsedala. Opsada je razbijena, a Francuzi ubrzo proteruju Engleze iz doline Loare. Drugi Jovankin zadatak bio je krunisanje Dofena u Remsu. Rems je osvojen 16. jula 1429. godine nakon čega je dofen Karlo krunisan kao Karlo VII. Jovanka i Karlo nastavili su ka Parizu koga su opseli, ali nisu uspeli da ga osvoje. Potom je Jovanka opsela burgundski grad Kompjenj. Burgunđani su razbili njenu vojsku, a sama Jovanka je zarobljena. Bedford ju je predao inkviziciji. Jovanki je suđeno kao veštici. Osuđena je za jeres i spaljena je na lomači. Karlo nije preduzeo ništa kako bi je spasao.

Rat je nastavljen bez većih sukoba. Karlo VII sklapa mir sa Filipom Dobrim, vojvodom Burgundije 1435. godine. Pregovori su vođeni u Arasu između Bedofrda koji je zastupao Englesku, Karla i Filipa. Sa Bedfordom se Karlo nije mogao sporazumeti te je rat nastavljen. Engleski namesnik ubrzo je umro. Englezi su uspeli da se održe u Francuskoj još narednih 15 godina. Međutim, Francuzi su osvajali grad za gradom. Poslednja bitka vođena je kod Forminjija u Normandiji 1450. godine. Francuzi su topovima odneli pobedu. Bitkom je završen Stogodišnji rat. Englezi gube vlast nad Gaskonjom. Na kontinentu im je ostao samo Kale koji se održao do 1558. godine^[26].

Francuska u 15. veku

Karlo VII (1422-1461) tokom svoje dugogodišnje vladavine nije imao nikakve kontrole nad kneževima. Oni su po svojoj volji sklapali saveze i vodili ratove međusobno. Zanimljivo je da je lige protiv Karla predvodio njegov sin, dofen Luj. Nakon jedne od svojih zavera protiv oca, Luj je morao pobeći na dvor burgundskog vojvode Filipa Dobrog. Nakon očeve smrti nasledio je presto kao Luj XI (1461-1483). Luj je na početku vladavine morao voditi borbu sa tzv. Ligom opšteg blagostanja koju je predvodio njegov brat. Nakon neodlučne bitke, kralj je umirio ustanike velikodušnim deljenjem poseda. Najopasniji Lujev protivnik svakako je bio vojvoda Burgundije. On je bio najbogatiji vladar Zapadne Evrope, a u tom pogledu se sa njim mogla meriti samo Mletačka republika. Najpre je vojvoda bio Filip Dobri, a nakon njegove smrti (1467) Karlo Smeli. Karlo je nameravao da obnovi nekadašnje Lotarovo kraljevstvo. Za to su mu nedostajale teritorije Alzasa i Lorene. Luj je u borbi sa Karlom pribegao spletkarenju. Ubrzo je sklopio toliko zavera da ni sam nije mogao da se svih seti. Prilikom jedne posete Luja Karlovom dvoru izbila je pobuna u Liježu. Kada je Karlo saznao da je kralj organizovao pobunu, utamničio ga je. Luj je veštim podmićivanjem izdejstvovao oslobođenje. U narednim godinama Luj osvaja Alzas i Lorenu. Svetorimski car Fridrih III priznao je njegova osvajanja. Potom je Karlo napao Švajcarsku konfederaciju, ali je pretrpeo potpuni poraz od švajcarskih kopljanika. Sam vojvoda je poginuo u bici nakon čega je izbila borba oko njegovih teritorija (jer nije imao dece). Borba je vođena između francuskog kralja i Maksimilijana Habzburškog. U ratu je Luj osvojio Burgundiju, ali je Maksimilijan osvojio i zauvek od Francuske odvojio Flandriju^[27].

Vladavina Karla VIII (1483-1496) obeležena je izbijanjem Italijanskih ratova. Francuski kralj je smatrao da polaže prava na Napuljsku kraljevinu i nastojao je da ih obezbedi oružjem^[28].

Reference

^ Brandt 1980, str. 110.
^ Brandt 1980, str. 110–1
^ Brandt 1980, str. 111.
^ Brandt 1980, str. 111–113
^ ^a ^b Peinter 1997, str. 75–96
^ Antonović 2007, str. 83.
^ Brandt 1980, str. 113–117
^ Brandt 1980, str. 125.
^ ^a ^b Brandt 1980, str. 175–189
^ ^a ^b ^v Peinter 1997, str. 176–189
^ Linč 1999, str. 130–139
^ Peinter 1997, str. 286–9
^ Peinter 1997, str. 289–90
^ Peinter 1997, str. 290–291
^ Peinter 1997, str. 292–4
^ Gruse 2004, str. 289–301
^ Linč 1999, str. 286–291
^ Peinter 1997, str. 294–7
^ Gruse 2004, str. 398–421
^ Fajfrić 2006, str. 289–295
^ Peinter 1997, str. 297–300
^ Fajfrić 2006, str. 333–342
^ Peinter 1997, str. 372–380
^ Peinter 1997, str. 380–392
^ Peinter 1997, str. 392–401
^ Peinter 1997, str. 401–413
^ Peinter 1997, str. 441–455
^ Živojinović 2000, str. 72.

Literatura

Sidni Peinter, Istorija srednjeg veka, Klio (1997)
Miroslav Brandt, Srednjovekovno doba povijesnog razvitka 1, Biblioteka povijesti, Zagreb (1980)
Ivanka Đuković Kovačević, Istorija Engleske, kratak pregled, Naučna knjiga, Beograd (1982)
Udaljcov, A. D.; Kosminski, J. A.; Vajnštajn, Istorija srednjeg veka, Beograd (1950)
Rene Gruse, Krstaška epopeja, IK Zorana Radmilovića (2004)
Fajfrić, Željko (2006). Istorija krstaških ratova. Sremska Mitrovica: Tabernakl. ISBN 978-86-85269-05-9.
Linč, Džozef H. (1999). Istorija srednjovekovne crkve. Beograd: Clio.
Dž. Holms, Oksfordska istorija srednjovekovne Evrope, Klio, Beograd (1998)
Miloš Antonović, Narativni izvori za istoriju Evrope, Utopija (2007)
Živojinović, Dragoljub (2000). Uspon Evrope (1450-1789) (IV izd.). Beograd. ISBN 978-86-355-0446-9.

[FOOTNOTEБрандт1980110-1] Brandt 1980, str. 110.

[2] Brandt 1980, str. 110–1

[FOOTNOTEБрандт1980111-3] Brandt 1980, str. 111.

[4] Brandt 1980, str. 111–113

[automatski_generisano3-5] Peinter 1997, str. 75–96

[FOOTNOTEАнтоновић200783-6] Antonović 2007, str. 83.

[7] Brandt 1980, str. 113–117

[FOOTNOTEБрандт1980125-8] Brandt 1980, str. 125.

[automatski_generisano2-9] Brandt 1980, str. 175–189

[automatski_generisano1-10] v Peinter 1997, str. 176–189

[11] Linč 1999, str. 130–139

[12] Peinter 1997, str. 286–9

[13] Peinter 1997, str. 289–90

[14] Peinter 1997, str. 290–291

[15] Peinter 1997, str. 292–4

[16] Gruse 2004, str. 289–301

[17] Linč 1999, str. 286–291

[18] Peinter 1997, str. 294–7

[19] Gruse 2004, str. 398–421

[20] Fajfrić 2006, str. 289–295

[21] Peinter 1997, str. 297–300

[22] Fajfrić 2006, str. 333–342

[23] Peinter 1997, str. 372–380

[24] Peinter 1997, str. 380–392

[25] Peinter 1997, str. 392–401

[26] Peinter 1997, str. 401–413

[27] Peinter 1997, str. 441–455

[FOOTNOTEЖивојиновић200072-28] Živojinović 2000, str. 72.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]