Krista Đorđević
| krista đorđević | |||
|---|---|---|---|
 Krista Đorđević | |||
| Lični podaci | |||
| Datum rođenja | 16. maj 1892. | ||
| Mesto rođenja | Zagreb, Austrougarska | ||
| Datum smrti | 18. jul 1981. (89 god.) | ||
| Mesto smrti | Beograd, SR Srbija, SFR Jugoslavija | ||
| Porodica | |||
| Supružnik | Đurica Đorđević | ||
| Delovanje | |||
| Član KPJ od | 1950. | ||
| Učešće u ratovima | Narodnooslobodilačka borba | ||
| Odlikovanja |
| ||
Kristina Krista Đorđević — Gospođa (rođ. Šumanović; Zagreb, 16. maj 1892 — Beograd, 18. jul 1981) bila je dvorska dama, dobrotvorka, saradnica Narodnooslobodilačkog pokreta i društveno-politička radnica Narodne Republike Srbije.
Biografija
[uredi | uredi izvor]Rođena je 16. maja 1892. godine u Zagrebu. Njen otac Svetislav Šumanović, bio je poreklom iz Šida, sin njegovog rođenog brata bio je poznati slikar Sava Šumanović. Bio je doktor pravnih nauka, advokat i političar — rukovodilac Unutrašnjeg odjela Zemaljske vlade, narodni poslanik i podban Kraljevine Hrvatske i Slavonije. Majka Katarina joj je umrla 1895. godine, kada je imala tri godine. Školovala se u austrijskim internatima i studirala jezike u Beču.[1]
Posle završetka Prvog svetskog rata, Krista se udala za lekara Đuricu Đorđevića, sa kojim je prvih godina braka obilazila mnoga mesta u Srbiji i pomagala u pružanju pomoći bolesnim i ratom unesrećenim ljudima. Posle stvaranja nove države — Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, oni su se preselili u Beograd, gde je njen suprug 1920. godine bio jedan od osnivača i prvih profesora Medicinskog fakulteta u Beogradu. Krista je bila veoma obrazovana — poznavala je nekoliko svetskih jezika, pa je ubrzo postala dvorska dama kraljice Marije Karađorđević.[1]
Ona i njen muž, koji je bio jedan od omiljenih profesora na Medicinskom fakultetu i koga su studenti nazivali „studentskom majkom“, bili su veoma bogati i pošto nisu imali dece bili su dobrotvori darovitih umetnika i siromašnih studenata. Najpre su pomagali mlade darovite umetnike — slikare, vajare, pesnike, među kojima je najpoznatiji bio Sreten Stojanović. Krista je učestvovala u izgradnji umetničkog Paviljona „Cvijeta Zuzorić“, na Kalemegdanu i kasnije u radu Društva prijatelja umetnosti „Cvijeta Zuzorić”, koji je izrastao u centralnu umetničku ustanovu u Beogradu — bila je predsednica uprave ovog Društva od oktobra 1938. godine.[2] Njihova kuća u ulici Strahinjića bana, koja je stradala u šestoaprilskom bombardovanju Beograda, 1941. godine, bila je ukrašena reljefom i skulpturama Sretena Stojanovića, Tome Rosandića, Lojza Dolinara, Petra Palavičinija i dr. Takođe u kući se nalazio veliki broj umetničkih slika, najznačajnijih jugoslovenskih slikara toga doba.
Pored pomaganja mladih umetnika, pomagali su i siromašne studente medicine i Društvo medicinara, kojim su u to vreme rukovodili studenti-komunisti. Posle smrti svog supruga Đurice Đorđevića (1885—1935), 1936. godine Krista je nastavila da pomaže siromašne studente. Družeći se sa studentima koji su pripadali revolucionarnom studentskom pokretu, polako je i sama počela da prihvata njihove komunističke ideje kao svoje moralno opredeljenje. U to vreme je besneo građanski rat u Španiji i Kristi se veoma svideo antifašistički duh mladih studenata. Preko druženja sa istaknutim studentima-komunistima, a pre svega Ivom Lolom Ribarom Krista je došla u dodir i sa vođama tada ilegalne Komunističke partije Jugoslavije (KPJ) — Josipom Brozom Titom, Sretenom Žujovićem, Rodoljubom Čolakovićem i dr.
U zimu 1938. godine u njenom stanu je ilegalno boravio Rodoljub Čolaković, delegat CK KPJ i ona mu je bila veza sa Pokrajinskim komitetom KPJ za Srbiju. U njenom stanu je u dva navrata boravio i Josip Broz Tito, čiji joj identitet nije bio poznat sve do kraja 1942. godine kada ga je prepoznala na jednom plakatu. Prijateljstvo sa Titom, Kristu je uvelo u red simpatizera KPJ i tada je počela da čini usluge za Partiju — na nalogu KPJ tokom 1940. godine je nekoliko puta odlazila je u Pariz i tamo prenosila partijski novac, poštu i literaturu.[1]
Krajem februara 1941. godine Tito je Kristi, u koju je imao veliko poverenje, na čuvanje dao veću količinu zlatnika koje je dobio od Kominterne za potrebe rada KPJ. Ovi zlatnici, kao i radio-stanica, koja je služila za partijske potrebe stradali su u bombardovanju Beograda, 6. aprila 1941. godine. Posle rata, Krista je unajmila radnike koji su detaljno raskopali ruševinu njene kuće i pronašli deo nagorelih zlatnika — koji su bili pretvoreni u jedan veliki grumen zlata pomešan s malterom i ugljenisan — i vratila ih Titu.[1]
Pored poznanstva sa komunistima, Krista Đorđević je poznavala i družila se sa mnogim značajnim ličnostima, svojim savremenicima — piscima, slikarima, vajarima, političarima — Sretenom Stojanovićem, Milošem Crnjanskim, Milanom Rakićem, Petrom Konjovićem, Jovanom Bijelićem, Savom Šumanovićem (koji joj je bio brat od strica), Ivanom Ribarom i njegovom suprugom Tonicom, Slobodanom Jovanovićem, generalom Dušanom Simovićem, Milanom Grolom, Momčilom Ninčićem, knjeginjom Olgom i dr.
Pošto joj je kuća bila srušena, jedno vreme na početku okupacije 1941. godine je stanovala kod svog velikog prijatelja vajara Sretena Stojanovića. U strahu da je zbog veza sa komunistima ne uhapsi Specijalna policija, u leto 1941. godine je prešla u selo Stragare, kod Trstenika. Tamo je boravila kod braće Svetislava Tile i Duleta Jovanovića, koji su bili braća njenog velikog prijatelja — Dragoslava Jovanovića Španca, bivšeg studenta medicine i učesnika Španskog građanskog rata, koji je tada bio sekretar Okružnog komiteta KPJ za Kruševac i jedan od organizatora ustanka. Tokom boravka u Stragaru Krista je održavala vezu sa svojim beogradskim poznanikom i bivšim studentom medicine Racom Đulakovićem, koji je bio sekretar partijske ćelije u Velikoj Drenovi, kao i sa članovima Sreskog komiteta KPJ za Kruševac — Živadinom Apostolovićem, Mijom Nedeljkovićem i Dobricom Ćosićem. Ona je slušala Radio London i Radio Moskvu i slala vesti partizanima.[1]
Njena aktivnost, kao i saznanje da održava veze sa Dragoslavom Jovanovićem Špancem, sekretarom OK KPJ za Kruševac, u čijoj je porodičnoj kući stanovala upadala je u oči četnicima, koji su ovim krajem zavladali 1942. godine. Štab Druge trsteničke brigade JVuO početkom 1943. godine doneo je odliku da ubije Kristu jer je bila partizanski saradnik. Kada je preko Španca saznala za ovu odluku, odlučila je da sama ode u četnički Štab i da se preda i da na taj način poštedi stradanja svoje domaćine. U Milutovcu, gde se nalazio četnički Štab, je otišla sa svojim domaćinom Tilom Jovanovićem i od četničkog komandanta, posle poziva da se kod Vlade u egzilu informišu o njoj, dobila garancije da je slobodna.
Posle ovoga je napustila Stragare i prešla najpre u Kruševac, a potom u Beograd, gde je ponovo poluilegalno stanovala kod vajara Sretena Stojanovića. Polovinom 1944. godine je napustila okupirani Beograd i na poziv Petra Stambolića prešla na oslobođenu teritoriju u Toplici. Odatle je avionom bila prebačena u Bari na oporavak. Tu se ponovo susrela sa Titom i po njegovom zadatku otišla u London, gde je od Vlade u egzilu preuzela Crveni krst.[1] Krajem oktobra 1944. vratila se u oslobođeni Beograd, a ubrzo potom je bila izabrana za prvu predsednicu Antifašističkog fronta žena Srbije.
Posle osnivanja Organizacije ujedinjenih nacija, 1945. godine kao predstavnik Jugoslavije bila je imenovana za stalnog člana Socijalnog komiteta OUN-a. Potom je bila predsednik Crvenog krsta Srbije i na kraju načelnik Saveznog komiteta za kulturne veze sa inostranstvom. U članstvo Komunističke partije Jugoslavije (KPJ) formalno je pristupila tek 1950. godine.
Bila je 1960. godine osnivač i prvi predsednik Društva prijatelja Narodnog muzeja u Beogradu, kome je 1973. godine poklonila sve slike svog brata od strica Save Šumanovića, kao i druga umetnička dela iz svog doma, među kojima su bile slike i skulpture prikupljene poklonima samih autora — Sretena Stojanovića, Mila Milunovića, Peđe Milosavljevića, Marka Čelebonovića, Ivana Tabakovića, Miće Popovića i dr. I kasnije u penzionerskim danima ostala je u kontaktu sa Josipom Brozom Titom, koji joj je svake Nove godine slao korpu južnog voća iz vrta na Brionima. Posećivali su je — Petar Stambolić, Rodoljub Čolaković i Vladimir Velebit. Naročito je bila prisna sa književnikom Dobricom Ćosićem i njegovom porodicom, sa kojima je u periodu od 1947. do 1957. stanovala zajedno.
Umrla je 18. jula 1981. godine u Beogradu i sahranjena je pored svog supruga Đurice na Novom groblju.[1]
Bila je nosilac brojnih priznanja i odlikovanja, među kojima se ističe Orden Republike sa zlatnim vencem. Njeno ime nosi dečje odmaralište Crvenog krsta Srbije u Baošićima, kod Herceg Novog.
Jedna je od osoba kojima je Dobrica Ćosić posvetio poglavlje u svom romanu „Prijatelji”. U Ćosićevom sećanju ona je ostala „u ratu ilegalka i partizanska saradnica, u miru pomajka, a svagda Gospođa“.[1]
Novinar RTS-a Stevan Kostić je napisao knjigu „Gospođa" o životu Kriste Đorđević.[3]
Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ a b v g d đ e ž Ćirković 2009, str. 182.
- ^ „Članice „Cvijete Zuzorić” izabrale su sebi predsednicu”. Politika. Beograd: Politika. str. 10. 11. oktobar 1938.[mrtva veza]
- ^ Serbia, RTS, Radio televizija Srbije, Radio Television of. „Novinar RTS-a Stevan Kostić posle TV emisije napisao knjigu „Gospođa" o životu Kriste Đorđević”. www.rts.rs. Pristupljeno 2023-02-16.
Literatura
[uredi | uredi izvor]- dr Ubavka Vujošević Tito u Beogradu 1941-1944. Muzej grada Beograda i „Jugoslovenska knjiga“, Beograd 1977. godina.
- Dobrica Ćosić Prijatelji. „Narodna knjiga“ Beograd 2005. godina.
- Ćirković, Simo (2009). Ko je ko u Nedićevoj Srbiji 1941—1944. Beograd: „Prosveta”.
