Mađari u Srbiji
 | |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
| Ukupna populacija | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 184.442 (2022) | |||||||||||||||||
| Regioni sa značajnom populacijom | |||||||||||||||||
| Vojvodina | |||||||||||||||||
| Jezici | |||||||||||||||||
| srpski i mađarski | |||||||||||||||||
| Religija | |||||||||||||||||
| pretežno rimokatolička, protestantska manjina | |||||||||||||||||
| Srodne etničke grupe | |||||||||||||||||
| Mađari | |||||||||||||||||
_%E2%80%93_crop.jpg)
.jpg)
Mađari su treća po veličini etnička grupa u Srbiji, posle Srba i Albanaca. Prema popisu iz 2022. godine, 184.442 Mađara živi u Srbiji, što je 2,77% populacije Srbije, od čega 182.321 živi u Vojvodini, što je 10,48% od ukupnog stanovništva ove pokrajine. Govore mađarskim jezikom i najveći deo je rimokatoličke veroispovesti. Mađarski je jedan od šest službenih jezika u Vojvodini.
Popisi Srbije
[uredi | uredi izvor]Mađari prema nacionalnoj pripadnosti, po popisima 1948—2022.
- 1948: 433.701
- 1953: 441.907
- 1961: 449.587
- 1971: 430.314
- 1981: 390.468
- 1991: 343.800
- 2002: 293.299
- 2011: 253.899[1]
- 2022: 184.442[2]
Istorija
[uredi | uredi izvor]Mađari naseljavaju Panonsku niziju krajem 9. veka, i oblasti preko Save i Dunava koje danas pripadaju Srbiji uključuju u sastav Ugarske. Posle otomanskog osvajanja severnih teritorija današnje Srbije i nakon niza izgubljenih ratova koji su kulminirali Mohačkom bitkom, bežeći pred Turcima, najveći deo mađarskog stanovništva je napustilo oblast.[3] Bitka kod Mohača je označila kraj kraljevine i Turci su zavladali jugozapadnim delovima Ugarske (Bačka i Banat) i Transilvanijom.
Mađari su ponovo počeli da naseljavaju područje današnje Vojvodine posle uspostave Habzburške vlasti krajem 17. i početkom 18. veka. Prema popisu iz 1880. Mađari su bili treća po veličini etnička grupa u regionu sa 22,6% (najviše je bilo Srba, 35,5% zatim Nemaca, 24,4%). Po narednom popisu iz 1890. Mađari su bili druga po veličini etnička grupa (24,4%) (Srba je bilo 34,4%, a Nemaca 24,2%). Procenat Mađara je porastao na 28,1% po popisu iz 1910, a od 1918. opada, da bi ih 2002. godine bilo 14,28%., a sami vrhunac opadanja pokazao se na zadnjem popisu 2011. godine, gde je Mađara bilo oko 13%.[1]
Nakon stvaranja Jugoslavije (1918), Mađari su stekli status nacionalne manjine. Ustavom Srbije od 9. aprila 1963. godine, mađarski narod je priznat kao jedan od sedam poimenično pomenutih manjinskih naroda u Srbiji (čl. 82),[4] a to rešenje je potom uneto i u novi Statut Vojvodine, koji je bio donet iste godine (čl. 32-37). Ustavnim zakonom Vojvodine, koji je usvojen 21. februara 1969. godine, mađarski jezik je priznat kao jedan od pet službenih jezika na području pokrajine (čl. 67),[5] a ista odredba je potvrđena i u svim kasnijim najvišim aktima Vojvodine (1974, 1991, 2008), uključujući i sadašnji Statut Vojvodine iz 2014. godine.[6]
U Novom Sadu je juna 2023. godine otvoren rekonstruisan Mađarski kulturni centar „Petefi Šandor”.[7]
Rasprostranjenost
[uredi | uredi izvor]
Gotovo 99% Mađara u Srbiji živi u njenoj severnoj pokrajini Vojvodini, gde u osam opština čine apsolutnu ili relativnu većinu. Opštine sa apsolutnom mađarskom većinom su: Kanjiža (86,52%), Senta (80,51%), Ada (76,64%), Bačka Topola (58,94%), Mali Iđoš (55,92%) i Čoka (51,56%). Opštine sa relativnom mađarskom većinom su Bečej (48,83%) i Subotica (38,47%). Grad Subotica je obrazovni, kulturni i politički centar vojvođanskih Mađara.
Naselja u Srbiji sa mađarskom većinom
[uredi | uredi izvor]
Spisak naselja u Srbiji sa apsolutnom ili relativnom mađarskom većinom (po popisu iz 2002).
Grad Subotica (mađ. Szabadka város)):
- Bački Vinogradi (mađ. Királyhalom)
- Bačko Dušanovo (mađ. Zentaörs)
- Kelebija (mađ. Alsókelebia)
- Palić (mađ. Palics)
- Subotica (mađ. Szabadka)
- Hajdukovo (mađ. Hajdújárás)
- Čantavir (mađ. Csantavér)
Opština Bačka Topola (mađ. Topolya község):
- Bagremovo (mađ. Brazília)
- Bajša (mađ. Bajsa)
- Bačka Topola (mađ. Topolya)
- Bogaraš (mađ. Bogaras-Felváros)
- Gunaroš (mađ. Gunaras)
- Zobnatica (mađ. Andrásnépe)
- Kavilo (mađ. Kavilló или Rákóczifalu)
- Novo Orahovo (mađ. Zentagunaras)
- Obornjača (mađ. Nagyvölgy)
- Pačir (mađ. Pacsér)
- Pobeda (mađ. Győztes)
- Stara Moravica (mađ. Bácskossuthfalva или Ómoravica)
Opština Mali Iđoš (mađ. Kishegyes közság):
Opština Kanjiža (mađ. Magyarkanizsa község):
- Adorjan (mađ. Adorján)
- Doline (mađ. Völgyes)
- Zimonjić (mađ. Ilonafalu)
- Kanjiža (mađ. Magyarkanizsa)
- Male Pijace (mađ. Kispiac)
- Mali Pesak (mađ. Kishomok)
- Martonoš (mađ. Martonos)
- Novo Selo (mađ. Újfalu)
- Orom (mađ. Orom)
- Totovo Selo (mađ. Tóthfalu)
- Trešnjevac (mađ. Oromhegyes)
- Horgoš (mađ. Horgos)
Opština Senta (mađ. Zenta község):
- Bogaraš (mađ. Bogaras)
- Gornji Breg (mađ. Felsőhegy)
- Kevi (mađ. Kevi)
- Senta (mađ. Zenta)
- Tornjoš (mađ. Tornyos)
Opština Ada (mađ. Ada község):
- Ada (mađ. Ada)
- Mol (mađ. Mohol)
- Obornjača (mađ. Völgypart)
- Sterijino (mađ. Valkaisor)
- Utrine (mađ. Törökfalu)
Opština Bečej (mađ. Óbecse község):
- Bačko Gradište (mađ. Bácsföldvár)
- Bačko Petrovo Selo (mađ. Péterréve)
- Bečej (mađ. Óbecse)
- Drljan (mađ. Drea)
- Mileševo (mađ. Istenföldje)
Opština Čoka (mađ. Csóka község):
- Banatski Monoštor (mađ. Kanizsamonostor)
- Vrbica (mađ. Egyházaskér)
- Jazovo (mađ. Hódegyháza)
- Padej (mađ. Padé)
- Crna Bara (mađ. Feketetó)
- Čoka (mađ. Csóka)
Opština Novi Kneževac (mađ. Törökkanizsa község):
Opština Kikinda (mađ. Nagykikinda község):
Opština Nova Crnja (mađ. Magyarcsernye község):
- Nova Crnja (mađ. Magyarcsernye)
- Toba (mađ. Tóba)
Opština Žitište (mađ. Begaszetgyörgy község):
Grad Zrenjanin (mađ. Nagybecskerek község):
Opština Sečanj (mađ. Torontálszecsány község):
Opština Kovačica (mađ. Antalfalva község):
Opština Plandište (mađ. Zichyfalva község):
- Jermenovci (mađ. Ürményháza)
Opština Vršac (mađ. Versec község):
Opština Bela Crkva (mađ. Fehértemplom község):
Opština Kovin (mađ. Kevevára község):
- Skorenovac (mađ. Székelykeve)
- Šumarak (mađ. Emánueltelep)
Opština Pančevo (mađ. Pancsova község):
Opština Irig (mađ. Ürög község):
Opština Odžaci (mađ. Hódság község):
Grad Sombor (mađ. Zombor város):
- Bezdan (mađ. Bezdán)
- Doroslovo (mađ. Doroszló)
- Svetozar Miletić (mađ. Nemesmillitics)
- Telečka (mađ. Bácsgyulafalva)
Opština Apatin (mađ. Apatin község):
Pored navedenih opština, Mađari čine značajnu manjinu i u opštinama Temerin (mađ. Temerin), Srbobran (mađ. Szenttamás), Novi Bečej (mađ. Törökbecse), Novi Sad (mađ. Újvidék) i Kula (mađ. Kúla).
-
Udeo Mađara u Vojvodini po naseljima 2002. godine -
Postotak Mađara u Vojvodini prema popisu stanovništva iz 2011. godine po naseljima -
Mađari u Vojvodini 2002. godine -
Mađarski jezik u Vojvodini 2002. godine -
Mađari u Vojvodini 2011. godine -
Mađarski jezik u Vojvodini 2011. godine -
Opštine i gradovi Vojvodine u kojima je mađarski jezik u službenoj upotrebi -
Mađari u opštini Subotica, prema popisu iz 2002. godine
Političke organizacije
[uredi | uredi izvor]Zvanični predstavnik ispred vlasti preko kojeg manjine ostvaruju svoja kolektivna prava, zagarantovana Ustavom:
- Nacionalni savet mađarske nacionalne manjine (mađ. Magyar Nemzeti Tanács); prema zakonu o Nacionalnim savetima manjina donetim 2009. godine.[8]
Najveće mađarske političke partije u Srbiji su:
- Savez vojvođanskih Mađara (predsednik je Balint Pastor),
- Demokratska zajednica vojvođanskih Mađara (predsednik je Aron Čonka) i
- Demokratska partija vojvođanskih Mađara, (predsednik je Andraš Agošton).
- Građanski savez Mađara, (predsednik je Laslo Rac Sabo)
Sve četiri stranke učestvuju u lokalnim vlastima u opštinama Vojvodine u kojima je mađarsko stanovništvo većinsko (pogledati članak: Mađarska regionalna samouprava). Savez vojvođanskih Mađara (SVM) učestvuje u vlasti Autonomne Pokrajine Vojvodine. Na parlamentarnim izborima 2007. SVM je dobio tri mandata u Narodnoj skupštini Republike Srbije. Nakom izbora 2008, izborna lista „Mađarska koalicija“ koju čine Savez vojvođanskih Mađara, Demokratska stranka vojvođanskih Mađara i Demokratska zajednica vojvođanskih Mađara, dobila je 4 mandata u Skupštini Srbije.
Kultura i informisanje
[uredi | uredi izvor]Novine, časopisi i internet portali
- Mađar So (Magyar Szó), su dnevne novine na mađarskom jeziku, koje izlaze u Subotici, Senti i Novom Sadu. Do 2006. sedište lista je bilo isključivo u Novom Sadu.
- „Het Nap” (Hét nap), nedeljnik iz Subotice
- „Čaladi ker” (Családi kör), nedeljnik iz Novog Sada
- „Hid” (Híd), književni časopis iz Novog Sada
- „Izenet” (Üzenet), književni časopis iz Subotice
- Symposion, književni časopis iz Novog Sada
- EX-Symposion, književni časopis iz Vesprema, osnovan od strane pisaca koji su početkom devedesetih godina emigrirali iz Vojvodine u Mađarsku, objavljuje pisce iz Vojvodine
- „Orbis” (Orbis), dvojezični književni časopis iz Kanjiže
- „Šikolj” (Sikoly), književni časopis iz Mužlje
- „Vajdašag Ma” (Vajdaság Ma), informativni internet portal
- „Vajdašag Portal” (Vajdaság Portál), informativni internet portal
- zEtna (zEtna), književni internet portal
- „Arača” (Aracs), časopis za pitanja iz društvenog javnog života, izlazi u Subotici
Kulturni centri
- Mađarski kulturni centar "Nepker" u Subotici[9]
- Mađarski kulturni centar "Petefi Šandor" u Novom Sadu[10]
- Mađarski kulturni centar "Kolegijum hungarikum" u Beogradu[11]
Poznate ličnosti mađarskog porekla
[uredi | uredi izvor]
- Pal Abraham (Ábrahám Pál), kompozitor
- Tibor Varadi (Várady Tibor),pravnik i bivši ministar pravde SR Jugoslavije
- Zvonko Varga (Varga Zoltán), bivši igrač FK Partizan, reprezentativac SFR Jugoslavije, fudbalski trener
- Laslo Vegel (Végel László), književnik
- Zoltan Dani (Dani Zoltán), pukovnik PVO VJ
- Deže Kostolanji (Kosztolányi Dezső) (1885—1936), jedan od najpoznatijih mađarskih pisaca.
- Karolj Lajko (Lajkó Károly), bokser, šampion i državni reprezentativac (rođen u Bečeju 1943)
- Feliks Lajko (Lajkó Félix) (rođ. 1974. u Subotici), poznati violinista i kompozitor.
- Silvester Levaj (Lévay Szilveszter), kompozitor, rođen 1945. u Subotici.
- Peter Leko (Lékó Péter) (rođ. 1979. u Subotici), najbolji mađarski šahista.
- Đula Mešter (Mester Gyula), poznati odbojkaš, višestruki reprezentativac Jugoslavije i Srbije i Crne Gore.
- Kosta Nađ (Nagy Kosta) (1911—1986), učesnik španskog građanskog rata i Narodnooslobodilačke borbe, general armije JNA, junak socijalističkog rada i narodni heroj Jugoslavije.
- Magdolna Ruža (Rúzsa Magdolna), popularna mađarska pop pevačica mlađe generacije
- Monika Seleš (Szeles Mónika), bivša najbolja teniserka sveta. Rođena je u Novom Sadu 1973.
- Mihalj Servo (Szervó Mihály) (1900—1941), politički sekretar OK KPJ za severni Banat, jedan od organizatora Narodnooslobodilačke borbe u Vojvodini i narodni heroj Jugoslavije.
- Karolj Tan (Than Károly) rođen 1802 u Bečeju, hemičar, osnivač Mađarke kraljevske akademije nauka.
- Mor Tan (Than Mór), slikar.
- Vilim Harangozo (Harangozo Vilmos), stonoteniser, jugoslovenski reprezentativac.
- Geza Čat (Csáth Géza) (1887—1919), pisac.
- Zoltan Šebešćen (Sebestyén Zoltán), rođen 1. oktobra 1975. godine je nemački fudbaler i trener, poreklom iz Skorenovca.
- Arpad Šterbik (Sterbik Árpád), rukometni golman, reprezentativac.
- Gabor Sagmajster (Sagmajster Gábor), motociklista, motokros takmičar.
- Laslo Đere (Györe László), teniser, reprezentativac.
- Teša Tešanović (Tesa Tesanovic), novinar kanala Balkan info, (majka mađarica)
Vidi još
[uredi | uredi izvor]Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ a b „2011 Census of Population, Households and Dwellings in the Republic of Serbia” (PDF). Statistical Office of the Republic of Seriba. Pristupljeno 8. 3. 2013.
- ^ Srbija, Euronews (2023-04-28). „Konačni rezultati popisa prema nacionalnoj pripadnosti: Mađari najbrojnija manjina, Jugoslovena više od 27.000”. Euronews.rs (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2023-06-23.
- ^ Géza Pálffy: The Kingdom of hungary and the habsburg Monarchy in the Sixteenth century. Center for Hungarian Studies and Publications, Boulder, distributed by Columbia University Press, New York, 2009. (East European Monographs No. DCCXXXV; CHSP Hungarian Studies Series No. 18)
- ^ Službeni glasnik (1963): Ustav Socijalističke Republike Srbije
- ^ Ustavni zakon Socijalističke Autonomne Pokrajine Vojvodine (1969)
- ^ Statut Autonomne pokrajine Vojvodine (2014)
- ^ „Milan Đurić prisustvovao otvaranju rekonstruisanog Mađarskog kulturnog centra”. Dnevnik (na jeziku: srpski). Arhivirano iz originala 25. 06. 2023. g. Pristupljeno 2023-06-25.
- ^ Zakon o nacionalnim savetima nacionalnih manjina – tekst zakona
- ^ http://www.mnt.org.rs/sr-latn/nepkor-magyar-muveledosi-kozpont-0[mrtva veza]
- ^ „Petőfi Sándor Magyar Művelődési Központ | Magyar Nemzeti Tanács Hivatalos Honlapja”. Arhivirano iz originala 19. 01. 2019. g. Pristupljeno 19. 01. 2019.
- ^ Iznenađena sam lepotama Srbije („Politika”, 9. januar 2019)
Literatura
[uredi | uredi izvor]- Jankulov, Borislav (1961). Pregled kolonizacije Vojvodine u XVIII i XIX veku (1. izd.). Novi Sad: Matica srpska.
- Rokai, Peter; Đere, Zoltan; Pal, Tibor; Kasaš, Aleksandar (2002). Istorija Mađara. Beograd: Clio.
- Hornjak, Arpad (2017). Susreti i sukobi: Ogledi o srpsko-mađarskim odnosima. Beograd: Clio.
Spoljašnje veze
[uredi | uredi izvor]- Mađarska populacija na teritoriji današnje Vojvodine između 1880. i 1991. (jezik: mađarski)
- Vojvodina danas, (Vajdaság Ma) Internet novine na mađarskom jeziku (jezik: mađarski)
| Manjine (sa savetima nacionalnih manjina) |  | |
|---|---|---|
| Ostale manjine | ||
