Pređi na sadržaj

Operacija Uran

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Operacija Uran
Deo Drugog svetskog rata

Mapa operacije Uran
Vreme19. – 23. novembra 1942.
Mesto
šira okolina Staljingrada
Ishod Pobeda Crvene armije
Sukobljene strane
 Sovjetski Savez  Nemačka
Rumunija Rumunija
Italija Italija
Mađarska Mađarska
Komandanti i vođe
Sovjetski Savez Georgij Žukov
Sovjetski Savez Aleksandar Vasiljevski		 Nacistička Njemačka Fridrih Paulus
Nacistička Njemačka Herman Hot
Jačina
1.143.500 vojnika (uključujući rezerve)[1]
894 tenka[1]
13.451 artiljerijskog oružja[1]
1.500 aviona[2]		 Nemačka:
250.000+ vojnika
nepoznat broj artiljerijskog naoružanja
732 aviona (402 ispravnih)

Rumunija:
143.296 vojnika
827 artiljerijskog naoružanja
134 tenkova
nepoznat broj aviona[3]

Italija:
220.000 vojnika
nepoznat broj artiljerijskog naoružanja i aviona[3]

Mađarska:
200.000 vojnika
nepoznat broj artiljerijskog naoružanja i tenkova[4]

Operacija Uran (rus. Операция «Уран») je kodni naziv za sovjetsku stratešku operaciju u Drugom svetskom ratu. Izvedena je u periodu od 19. do 23. novembra 1942, a cilj operacije je bio okružiti nemačku Šestu armiju, deo nemačke Četvrte tenkovske armije i rumunsku Treću i Četvrtu armiju koje su učestvovale u opsadi Staljingrada. Operacija je izvedena za vreme bitke za Staljingrad i trebalo je da razbije nemačke vojne snage i vratiti Sovjetima kontrolu nad gradom. Planiranje operacije je započeto u septembru 1942. i razvijano je uporedo s planovima za okruživanje i uništenje nemačke "Grupe armija Centar" i nemačkih snaga na Kavkazu. Crvena armija je iskoristila slabu pripremljenost nemačke vojske za zimu i veliku raširenost nemačkih snaga blizu Staljingrada, kojima su slabije rumunske jedinice branile bokove. Glavni smerovi napada su bili usmereni direktno na rumunske snage koje se nisu mogle da se nose sa sovjetskim oklopom zbog nedostatka teškog naoružanja.[traži se izvor]

Zbog velike dužine fronta koju je napravila nemačka letnja ofanziva koja je za cilj imala zauzimanje naftnih polja na Kavkazu i Staljingrad, nemačke i ostale vojne jedinice Sila Osovine su bile prisiljene da brane vrlo velika područja. Situacija je bila dodatno pogoršana nemačkom odlukom da premesti nekoliko mehanizovanih divizija sa istočnog fronta u zapadnu Evropu. Nadalje, jedinice u tim područjima su bile iscrpljene nakon meseci borbi, posebno one koje su se borile u samom Staljingradu. Nemci su mogli samo računati na 48. tenkovski korpus, koji je imao snagu jedne tenkovske divizije i na 29. pešačku diviziju u rezervi kako bi pojačali rumunske armije na bokovima nemačke 6. armije. Na suprotnoj strani, Crvena armija je dopremila više od milion vojnika za početak ofanzive u i oko Staljingrada. Sovjetska strana je imala poteškoće u dopremanju svojih jedinica do bojišta zbog pokušaja što boljeg prikrivanja njihovog dolaska, pa su iz logističkih razloga kasnile. Početak operacija je bio zakazan za 8. novembar, ali je zbog kašnjenja premešten na 17. novembar i onda konačno na 19. novembar kada je operacija i zvanično otpočela.[traži se izvor]

Operacija je krenula ujutro u 07:20 po moskovskom vremenu i prve su u napad krenule snage smeštene na severnom boku sila Osovine. Snage na jugu su krenule dan kasnije, 20. novembra. Iako su rumunske jedinice bile u mogućnosti da odbiju prve napade, do kraja 20. novembra su Treća i Četvrta rumunska armija bile u povlačenju, a Crvena armija je zaobišla nekoliko nemačkih pešačkih divizija. Nemačke mobilne rezerve nisu bile dovoljno snažne da pariraju sovjetskom oklopu i teškom naoružanju, dok 6. armija nije reagovala na vreme kako bi oslobodila nemačke oklopne snage u Staljingradu i orijentisala ih prema nadolazećoj pretnji. Do kraja 22. novembra sovjetske su se snage uspele spojiti kod grada Kalača na Donu, okruživši oko 290.000 vojnika koji su bili istočno od reke Don. Umesto da nemačke snage naprave pokušaj proboja sovjetskog obruča, nemački diktator Adolf Hitler je odlučio da zadrži nemačke snage u Staljingradu i opskrbljivao ih iz vazduha. U međuvremenu, sovjetski i nemački zapovednici počeli su planiranje svojih sledećih poteza.[traži se izvor]

Pozadina

[uredi | uredi izvor]

Dana 28. juna 1942, Vermaht je započeo svoju ofanzivu protiv sovjetskih snaga koje su se nalazile ispred Grupe armija Jug kodnog imena "Slučaj Plavo".[5] Nakon proboja sovjetske odbrane do 13. jula, nemačke snage su okružile i zaposele grad Rostov.[6] Nakon pada grada, Hitler je podelio nemačke snage koje su bile u južnom delu istočnog fronta s ciljem istovremenog zaposedanja Staljingrada i naftnih polja na Kavkazu.[7] Zadaća da osvoji Staljingrad je dana Šestoj armiji, koja je odmah krenula prema reci Volgi i nastavila da napreduje prema gradu uz jaku vazdušnu potporu Luftvafeove "Luftflote 4".[8] Dva nemačka tenkovska korpusa su 7. avgusta napala s boka i okružila sovjetske snage među kojima je bilo oko 50.000 vojnika i približno 1000 tenkova, a 22. avgusta nemačke snage su počele da prelaze reku Don i nastavile napredovanje prema Volgi.[9] Sledećeg dana, ulaskom delova Šeste armije u predgrađa grada, počela je bitka za Staljingrad.[10]

Nemačke jedinice napreduju u Sovjetskom Savezu, jun 1942.

Do novembra, 6. armija je okupirala veći deo grada, potiskujući odbranu Crvene armije do obale Volge.[11] Od ove faze, zbog povećane aktivnosti sovjetskih snaga na bokovima Šeste armije i informacija koje su dobivane ispitivanjima sovjetskih zarobljenika, postojale su indikacije o nadolazećoj sovjetskoj protivofanzivi čiji će glavni smerovi napada biti usmereni na Vermahtove snage u okolici grada.[12] No uprkos tome, nemačka komanda je i dalje nameravala da završi zaposedanje Staljingrada.[13] U stvari, zapovednik Glavnog štaba vojske general Franc Halder je u septembru bio smenjen s dužnosti nakon pokušaja da upozori na moguću opasnost kojoj bi zbog prevelike raširenosti fronta mogla biti izložena 6. armija i 4. tenkovska armija.[14] Već u septembru sovjetska "Stavka" (visoko zapovedništvo) je počela planiranje serije protivofanzivnih operacija koje bi uništile nemačke snage na jugu i okrenule tok ratovanja.[15] Zapovedništvo sovjetskih snaga za oslobođenje Staljingrada je dano generalu Aleksandru Vasiljevskom.[16]

"Stavka" je osmislila dve glavne operacije koje će biti preduzete protiv vojnih snaga Sila Osovine u blizini Staljingrada, "Uran" i "Saturn", a u planu je bila i operacija "Mars" namenjena napadu na grupu armija Centar s ciljem ometanja brzog dolaska pojačanja i izazivanju što većih gubitaka.[17] Operacija "Uran" je uključivala korištenje velikih sovjetskih mehanizovanih i pešačkih snaga kako bi okružili nemačke snage i snage njenih saveznika smeštenih oko Staljingrada.[18] Polazne točke napada su pozicionirane na rastegnutim mestima na frontu, iza leđa Šeste armije, smanjujući mogućnost pojačavanja tog sektora, jer su na tim mestima nemačke snage bile previše rastegnute da bi ga kvalitetno okupirale.[19] Ofanziva je bila izvedena u obuhvatnoj taktici; sovjetske mehanizovane snage bi penetrirale duboko u nemačku pozadinu, dok bi drugi napad bio napravljen bliže nemačkoj Šestoj armiji s ciljem napada nemačkih jedinica direktno s leđa.[20] Dok se Crvena armija pripremala, nemački vojni vrh je bio ubeđen da Crvena armija, ojačavajući se nasuprot nemačke Grupe armija Centar na severu, nije u mogućnosti da izvede simultanu ofanzivu na jugu i nastavio je da negira mogućnost takve ofanzive.[21]

Upoređenje vojne sile

[uredi | uredi izvor]

Vojska Sila Osovine

[uredi | uredi izvor]

Operacija Slučaj Plavo je uključivala nemačke i ostale snage Sila Osovine raštrkanih na frontu širine oko 480 km i dubine od nekoliko hiljada kilometara, a odlukom da se osvoji Staljingrad razvučene snage su postale još raštrkanije.[22] Na primer, početkom jula 6. armija je branila 160 km prve crte, dok je istovremeno učestvovala u ofanzivi koja je uključivala pomak prve linije za 400 km.[23] Grupa armija B, koja je izdvojena iz Grupe armija Jug (snage koje su dejstvovale oko Kavkaza su nazvane Grupa armija A) je na papiru delovala snažno;[24] uključivala je Drugu i Šestu armiju, Četvrtu tenkovsku, Četvrtu i Treću rumunsku armiju, Osmu italijansku i Drugu mađarsku armiju.[25] Grupa armija B je imala 48. tenkovski korpus, koji je bio snage oslabljene tenkovske divizije i jednu pešačku diviziju kao rezervu.[26] Veći deo nemačkih bokova su držale nadolazeće ne-nemačke armije, dok su nemačke snage korištene za nastavak ofanzivne operacije u Staljingradu i na Kavkazu.[27]

General Fridrih Paulus, zapovednik nemačke Šeste armije

Iako je Adolf Hitler imao poverenja u mogućnosti i snagu ne-nemačkih vojnih jedinica koje su štitile nemačke bokove,[28] u stvarnosti te jedinice su bile opremljene zastarelom vojnom tehnikom i s artiljerijom koje su vukle konjske zaprege i bile su nemotivisane za borbu za tuđe ciljeve.[29] Prva rumunska oklopna divizija je bila opremljena s oko 100 čeških tenkova Pancera 35(t),[24] naoružanih s 37 mm topom[30] koji je bio neefikasan protiv oklopa sovjetskih T-34.[31] Isto kao i tenkovi, njihovi 3,7 cm PaK 36 protutenkovski topovi su bili zastareli i često u nedostatku granata.[32] Nakon mnogo ponovljenih zahteva Nemci su poslali rumunskim jedinicama 7,5 cm PaK 40 topove; šest topova po diviziji.[33] Jedinice s ovim topovima su bile raštrkane u velike sektore na frontu. Na primer, Treća rumunska armija je okupirala liniju dugu 140 km, dok je Četvrta rumunska armija štitila liniju duljine 270 km.[27] Italijani i Mađari su bili pozicionirani na reci Don, zapadnije od Treće rumunske armije,[27] ali nemački zapovednici nisu previše verovali u borbene sposobnosti tih jedinica.[34] Italijanski vojnici nisu bili osobito poštovani od strane svojih saveznika, ali njihova neefikasnost u borbi je bila izražena zbog zastarelog naoružanja i slabe opremljenosti. Oružje italijanskih vojnika je bilo veoma loše kvalitete: gotovo nisu imali protivtenkovsko naoružanje, ručne granate bi retko detonirale, hvaljene visokokvalitetne italijanske jurišne puške su bile izuzetno retke, a minobacači i poljska artiljerija nije bila adekvatna. Puške i mitraljezi trebalo je da budu zagrejani kako bi pravilno funkcionisali u ekstremnim klimatskim uslovima i često su bili neupotrebljivi usred bitke.[traži se izvor]

Generalno gledano, nemačke snage nisu bile u mnogo boljem stanju. Bile su iscrpljene zbog višemesečnih borbi s Crvenom armijom i dok je Stavka dovodila nove, sveže armije, nemački vojni vrh je odlučio da zadrži i obnavlja postojeće mehanizovane jedinice.[35] Štaviše, tokom odvijanja nemačke ofanzive između maja i novembra 1942, dve motorizovane divizije, elitne 1. SS oklopne divizije i Grosdojčland su premeštene iz Grupe armija A na zapad, kako bi učestvovali kao mehanizovane rezerve u slučaju savezničke invazije u Francuskoj.[36] 6. armija je pretrpela velike gubitke tokom borbi u Staljingradu.[37] U nekim slučajevima oprema nemačkih jedinica, kao što je 22. tenkovska divizija, nije bila ništa bolja od one koju je imala Prva rumunska oklopna divizija.[38] Nemačke formacije su takođe bile preraširene na frontu; na primer, 9. armijski korpus je trebalo da brani oko 100 km dug front.[39]

Crvena armija

[uredi | uredi izvor]

Crvena armija je za nadolazeću ofanzivu obezbedila oko 1.100.000 vojnika, 804 tenka, 13.400 artiljerijskog naoružanja i više od 1000 aviona.[40] Nasuprot Trećoj rumunskoj armiji, Sovjeti su smestili 5. tenkovsku armiju i 21. i 65. armiju kako bi probili i razbili nemačke bokove.[41] Nemački južni bok trebalo je da probiju Staljingradska 51. i 57. armija, vođena 13. i 4. mehanizovanim korpusom; trebalo je da se probiju kroz sektor koji je držala Četvrta rumunska armija i spoje se s 5. tenkovskom armijom u blizini grada Kalača.[42] Ukupno, Sovjeti su skupili 11 armija i mnogo različitih nezavisnih tenkovskih brigada i korpusa.[39] No, pripreme za ofanzivu su bile daleko od savršenih; na dan 8. novembra, Stavka je izdala naređenje za odgodu početka operacije zato što su kašnjenja u transportu sprečile mnoge jedinice da budu pomaknute na planirana polazišna mesta napada.[43] U međuvremenu, jedinice na prvoj crti su prošle kroz brojne "ratne igre" kako bi izvežbale odbijanje neprijateljskih protivnapada i zaštitu od proboja mehanizovanih jedinica.[44] Ova kretanja jedinica su bila maskirana kroz razne lažne kampanje, uključujući smanjivanje radijskog prometa, kamuflaža, držanjem operacije u tajnosti koristeći kurire za komunikaciju umesto radija kojeg je moguće prisluškivati i raznim prevarama kao npr. povećanje aktivnosti jedinica oko Moskve kako bi se odvratila neprijateljeva pažnja.[45] Jedinicama je naređeno da izgrade odbrambene fortifikacije, kako bi ostavili lažan utisak na Nemce, a postavljani su i lažni mostovi kako bi odvratili pažnju od pravih koji su sagrađeni preko reke Don.[46] Crvena armija je i zaustavila napade na Armijsku Grupu "Centar" i postavila lažne fortifikacije kako bi navela na ideju da će glavne ofanzivne operacije protiv nemačkih snaga biti usmerene na središte Sovjetskog Saveza, odnosno iz smera Moskve.[21]

Sovjetske jedinice u Staljingradu su bile predmet teškog bombardovanja, što je dodatno otežalo mobilizaciju. Oko 38 inženjerskih bojni razmeštenih po prvoj liniji je bilo zaduženo za opskrbljivanje jedinica streljivom, osobljem i tenkovima preko reke Volge istovremeno preuzevši delimičnu ulogu izviđanja duž delova fronta na kojem su bile planirane prodorne točke nadolazeće ofanzive. U tri nedelje Crvena armija je transportirala oko 111.000 vojnika, 420 tenkova i 556 komada artiljerije preko reke Volge.[47]

Dana 17. novembra Vasiljevski je bio pozvan u Moskvu, gde mu je pokazano pismo koje je General Volski, zapovednik 4. mehanizovanog korpusa napisao Staljinu u kojem traži odgodu početka ofanzive.[48] Volski je verovao da je ofanziva osuđena na neuspeh zbog stanja jedinica koje su zadužene za izvođenje operacije; predložio je odustajanje od operacije i njeno celovito redizajniranje.[49] Mnogo sovjetskih vojnika nije imalo zimske odeće i mnogi su umrli na ruskoj zimi, "zbog neodgovarajućeg stava njihovih zapovednika".[50] Iako su sovjetski obaveštajci pokušali da prikupe što više informacija o stanju i brojnosti nemačkih snaga i njenih saveznika,[51] nije bilo mnogo informacija o stanju nemačke Šeste armije.[52] Sovjetski zapovednici predvođeni Vasiljevskim su se složili da ofanziva neće biti otkazana, a Staljin je lično "ućutkao" Volskog koji je odlučio da učestvuje u operaciji ako mu tako bude naređeno.[53]

Sovjetska ofanziva

[uredi | uredi izvor]
Rumunski vojnik na frontu.

Operacija Uran, odgođena za 17. novembar, je ponovo bila pomaknuta za dva dana kada je generalu Georgiju Žukovu rečeno da vazdušne snage koje bi trebalo da učestvuju u operaciji nisu spremne.[54] Operacija je konačno započela 19. novembra.[55] Poručnik Gerhard Stek je primio poziv tog jutra s informacijom o nadolazećem napadu koji će krenuti nakon 5:00 časova tog jutra. No, zato što je poziv stigao posle 5, nije želeo da proslijedi informaciju o lažnom alarmu generalu Arturu Šmitu zbog čega rumunske jedinice nisu bile obaveštene.[56] Iako su sovjetski zapovednici predložili preskakanje bombardovanja zbog loše vidljivosti izazvane gustom maglom, ono je ipak izvedeno prema planu.[57] U 07:20 prema moskovskom vremenu (05:20 prema nemačkom vremenu) zapovednici artiljerije su primili kodnu reč sirena započevši 80-minutno bombardovanje usmereno gotovo u celosti na ne-nemačke jedinice koje su štitile nemačke bokove.[54][58] Oko 3500 topova otvorilo je vatru na Treću rumunsku armiju, na severnom boku nemačke Šeste armije. Iako je gusta magla onemogućila sovjetskoj artiljeriji ispravke svojih ciljeva, nedelje priprema su im omogućile da efikasno gađaju neprijateljske ciljeve duž fronta. Sovjetska teška artiljerija je ciljala rumunske artiljerijske položaje.[59][60] Efekat je bio razarajuć, presečene su komunikacione linije, a deponiji streljiva uništeni. Mnogo rumunskih vojnika koji su preživeli bombardovanje su krenuli da beže u pozadinu.[54]

Protiv Treće rumunske armije: 19. novembar

[uredi | uredi izvor]
Napredovanje sovjetskih vojnika prema Kalaču na Donu

Napad na Treću rumunsku armiju je započeo u 08:50, predvođen 21. i 65. sovjetskom armijom i 5. tenkovskom armijom.[61] Prva dva napada su odbijena od strane rumunskih snaga.[62] Teško bombardovanje je sovjetskom oklopu u stvari otežalo kretanje kroz minska polja i razrovan teren. Međutim, manjak teškog protivtenkovskog naoružanja je uzrokovao raspad rumunske odbrane; 4. tenkovski korpus i 3. korpus stražarske konjice su do podneva probili liniju. Ubrzo nakon toga je i 5. tenkovska armija obezbedila proboj kroz Drugi rumunski korpus, a pratio ju je 8. konjički korpus.[63] Kako je sovjetski oklop uz pomoć kompasa nastavio da napreduje kroz maglu, osvajajući rumunske i nemačke artiljerijske položaje, tri rumunske divizije su krenule u povlačenje.[64] Nakon primitka vesti o sovjetskom napadu, štab Šeste armije nije uspeo da naredi 16. i 24. tenkovskoj diviziji, od pre angažovanim u Staljingradu, da se okrene i podupre rumunsku odbranu;[65] umesto njima, zadatak je dan oslabljenom i loše opremljenom 48. tenkovskom korpusu.[66]

48. tenkovski korpus je imao manje od 100 spremnih modernih tenkova za borbu protiv ruskog oklopa. Bili su i u nestašici goriva, pa je manjak tenkova naterao zapovednike da organizuju tenkovske posade u pešačke jedinice. Deo korpusa, 22. tenkovska divizija, je u borbama koje su usledile gotovo u potpunosti uništena.[67] Ušla je u borbu s 30 ispravnih tenkova,[68] a iz nje izašla s nekoliko preživelih tenkovskih posada.[67] Rumunska 1. oklopna divizija, pripojena 48. tenkovskom korpusu je vodila bitku sa sovjetskim 26. tenkovskim korpusom nakon što je izgubila komunikacionu vezu sa svojim zapovedništvom korpusa i pobeđena je do 20. novembra.[69] Kako su Sovjeti nastavili da napreduju prema jugu, mnogo sovjetskih tenkovskih posada je počelo da oseća posledice jačanja mećave, koja je delovala na ljude i opremu, blokirajući vizore.[70] No, mećava je isto tako dodatno otežala koordinaciju i nemačkim snagama.[71]

Treća rumunska armija je do kraja 19. novembra bila okružena.[69] Sovjetska 21. armija i 5. tenkovska armija su zarobile oko 27.000 rumunskih vojnika, glavne tri divizije i nastavile svoje napredovanje na jug.[72] Sovjetske motorizovane jedinice su korištene za iniciranje proboja, prekidanjem komunikacije između Rumuna i italijanske 8. armije, blokirajući moguće protivnapade na sovjetske bokove.[73] Dok su Crvene vazdušne snage mitraljeskom vatrom zasule rumunske vojnike u povlačenju, Luftvafe je pružala zanemariv otpor.[73][74] Povlačenje 1. rumunske motorizovane divizije, originalno pozicionirane na boku nemačke 376. pešačke divizije je omogućilo 65. armiji da zaobiđe nemačku odbranu.[75] I dok su nemačke snage započele s otporom pri kraju dana, s juga je krenuo još jedan napad na bok Šeste armije.[76]

Protiv nemačkog južnog boka: 20. novembra

[uredi | uredi izvor]
Pancer III na jugu Sovjetskog Saveza, decembar 1942.

Rano ujutru 20. novembra Stavka je telefonom kontaktirala zapovednika Staljingradskog fronta Andreja Jermenka s upitom da li će započeti svoj deo ofanzive na vreme, u 8:00 kako je planirano. Odgovorio je da će to učiniti samo ako se magla podigne. Iako je 51. armija otvorila artiljerijsku baražnu vatru na vreme, zato što štab nije mogao da kontaktira diviziju, ostatak snaga pripremljenih za operaciju dobila su naređenje da odlože napad za 10:00 časova.[77] Sovjetska 51. armija krenula je u napad na rumunski 6. korpus, zarobivši mnogo rumunskih vojnika. Kako se 57. armija pridružila napadu u 10:00, dalji razvoj napada omogućio je Staljingradskom frontu da u borbu ubaci svoje oklopne korpuse.[78] Nemačka 297. pešačka divizija posmatrala je kako njena rumunska potpora ne uspeva da se odupre napadu Crvene armije.[79]

Nemci su reagovali brzo, dopremajući svoju jedinu rezervu na tom području, 29. protivtenkovsku diviziju. Uprkos početnim pobedama nad sovjetskim oklopnim snagama, raspad rumunske odbrane naterao je diviziju da se ponovo premesti u nastojanju da pripomogne odbrani na jugu.[79] Protivnapad 29. protivtenkovske divizije koštao je Crvenu armiju oko 50 tenkova i zabrinuo sovjetske zapovednike za bezbednost njihovog levog boka.[80] Međutim, premeštaj nemačke divizije je značio da je do kraja dana samo 6. rumunska konjička pukovnija stajala između sovjetskih snaga i reke Don.[81]

Nastavak operacije: 20–23. novembar

[uredi | uredi izvor]

Dok je Staljingradski front pokretao svoj napad 20. novembra, 65. sovjetska armija je nastavila pritisak na nemački 11. korpus duž severnog boka nemačke Šeste armije. Četvrti tenkovski korpus Crvene armije napredovao je iza leđa nemačkog 11. korpusa, dok je 3. stražarski konjički korpus napao zadnje redove nemačkog korpusa.[82] Nemačka 376. pešačka i austrijska 44. pešačka divizija su započele razmeštaj svojih snaga duž sovjetskih bokova, ali su bile u nestašici goriva što ih je znatno usporilo.[83] Ostatak tenkovske pukovnije 14. tenkovske divizije uništio je pukovniju sovjetskog 3. stražarskog konjičkog korpusa koja je napala s boka, ali je njihovo protivtenkovska artiljerija pretrpela velike gubitke prilikom sovjetskog prodora.[82] Do kraja dana sovjetski 1. tenkovski korpus je naterao 48. tenkovski korpus na povlačenje, dok je sovjetski 26. tenkovski korpus zauzeo grad Perelazovski, gotovo 130 km severozapadno od Staljingrada.[84]

General Paulus u južnom delu Sovjetskog Saveza.

Ofanziva Crvene armije je nastavljena i 21. novembra, sa snagama Staljingradskog fronta koje su se probile u dubini od gotovo 50 kilometara. Do tada ostatak rumunskih jedinica na severu je bio uništen u izolovanim borbama, dok je Crvena armija počela napade na bokove nemačke 4. tenkovske i 6. armije.[85] Nemačka 22. tenkovska divizija, uprkos pokušajima kratkog protivnapada bila je smanjena na veličinu malo veće od tenkovske satnije i naterana na povlačenje prema jugozapadu.[86] Sovjetski 26. tenkovski korpus, uništivši velik deo rumunske 1. oklopne divizije je nastavio svoje napredovanje prema jugoistoku, izbegavajući borbe s neprijateljima koji su ostali u njihovoj pozadini, iako su ostaci rumunskog 5. korpusa mogli da se reorganizuju i brane uz nadu da će dobiti pomoć 48. tenkovskog korpusa.[87] Tog dana je general Fridrih Paulus, zapovednik Šeste armije, dobio izveštaje da su Sovjeti na udaljenosti manjoj od 40 km od njegovog štaba, osim toga, više nije bilo jedinica koje su mogle da se suprotstave sovjetskom napredovanju.[88] Na jugu je nakon kraćeg zastoja sovjetski 4. mehanizovani korpus nastavio svoje napredovanje prema severu, oslobodivši pritom nekoliko gradova u tom području od nemačke okupacije.[89] Kako su se nemačke snage u okolici Staljingrada našle pod okruženjem, umesto da dopusti Šestoj armiji da pokuša da izvrši proboj obruča, Hitler je naredio jedinicama u tom području da uspostave "odbranu iz svih smerova" i organizuju snage između reke Volge i Dona kao "utvrdu Staljingrada".[84][90] 6. armija i druge jedinice Sila Osovine, veći deo 4. tenkovske armije našli su se u okruženju Crvene armije. Samo je 16. protivtenkovska divizija započela s borbama za izlazak iz obruča. Zbog manjka koordinacije između sovjetskih tenkova i pešadije velik deo Četvrte rumunske armije uspeo je da se spasi od uništenja.[84]

Na dan 22. novembra sovjetske su snage započele s prelaskom reke Don i nastavile napredovanje prema gradu Kalaču.[91] Nemačke snage koje su branile grad, većinom sastavljene od osoblja za snabdevanje i održavanje opreme, nije bilo svesno sovjetske ofanzive sve do 21. novembra, a ni tada nisu znali kolika je jačina Crvene armije koja se približava gradu.[92] Zadatak zaposedanja mosta u gradu bio je dodeljen sovjetskom 26. tenkovskom korpusu, koji je koristio dva zarobljena nemačka tenka i vozilo za izviđanje kako bi se približio gradu i savladao nespremne čuvare.[93] Sovjetske snage ušle su u grad do sredine prepodneva i isterale nemačke snage, što je njima i 4. tenkovskom korpusu omogućilo spajanje s 4. mehanizovanim korpusom koji se približavao s juga.[94] Okruženje nemačkih snaga u Staljingradu je bilo gotovo 22. novembra 1942. godine.[95] Toga dana sovjetske formacije su takođe nastavile borbu s džepovima rumunskog otpora, kao što je bio otpor rumunskog 5. korpusa.[96]

Borbe su nastavljene i 23. novembra kako su Nemci pokušali s uzaludnim lokalnim protivnapadom kako bi probili obruč.[91] Od tog dana snage Sila Osovine koje su se našle u okruženju pomakle su se na istok prema Staljingradu kako bi izbegle sovjetske tenkove, dok su snage koje su uspele da pobegnu iz obruča nastavile s napredovanjem na zapad, prema nemačkim snagama.[97]

Posledice

[uredi | uredi izvor]

Tokom operacije Uran zarobljeno je između 250.000 i 300.000 vojnika Sila Osovine unutar prostora koji se proteže 50 km od istoka do zapada i 40 km od severa do juga.[98] Džep je sadržavao četiri pešadijska korpusa, tenkovski korpus koji pripada Četvrtoj tenkovskoj i Šestoj armiji i delove dve rumunske divizije, hrvatsku pešačku pukovniju i ostale stručne jedinice. Zarobljena oprema je uključivala oko 100 tenkova, 2000 komada artiljerijskog naoružanja i minobacača i 10.000 kamiona.[99] Prilikom povlačenja prema Staljingradu je ostavljeno mnogo opreme, a teško naoružanje je uništeno i ostavljeno uz puteve.[100] Mostovi koji premošćuju reku Don su bili u saobraćajnom zastoju zbog vojnika koji su se užurbano kretali prema istoku po veoma hladnom vremenu, nastojeći da pobegnu sovjetskim oklopnim snagama i pešadiji koje bi im mogle preseći put prema gradu.[101] Mnogo ozleđenih vojnika je pregaženo u toj zbrci, a mnogi koji su pokušali da pređu na drugu stranu reke hodajući po zaleđenoj površini bi propali kroz led i utopili se.[102] Gladni vojnici su popunili ruska sela u potrazi za hranom, a mnoga skladišta i kuće su bila opljačkana u potrazi za limenkama hrane.[103] Zadnji borci su prešli preko reke Don do 24. novembra i uništili most kako bi zapečatili napredovanje Sovjeta prema Staljingradu.[104]

Mapa Operacije Uran s glavnim smerovima napada Crvene armije i linijama fronta pre i posle operacije.

6. armija, u središtu haosa je započela s izgradnjom odbrambenih linija, otežanom zbog nedostatka goriva, streljiva i namirnica i opterećeni nadolazećom ruskom zimom. Takođe je trebalo da popuni rupe u liniji prouzrokovane raspadom rumunskih snaga.[105] Na dan 23. novembra, neke nemačke jedinice su uništile ili zapalile sve što nije bilo potrebno za pokušaje proboja i započele su svoje povlačenje prema severnom dijelu Staljingrada. Međutim, nakon što su Nemci napustili svoje zimske bunkere, sovjetska 62. armija je bila u mogućnosti da uništi nemačku 94. pešadijsku diviziju na otvorenom frontu; preživeli pripadnici te divizije su pripojeni 16. i 24. tenkovskoj diviziji.[106] Iako su nemački vojni zapovednici imali mišljenje da bi opkoljene snage Vermahta trebalo da probiju obruč, između 23. i 24. novembra Hitler je odlučio da umesto toga drži sadašnje pozicije i pokuša s opskrbljivanjem Šeste armije iz vazduha.[107] Jedinicama zatočenima u Staljingradu bi trebalo najmanje 680 tona zaliha po danu, količinu koju oslabljeni Luftvafe nije bio u mogućnosti da dopremi. Osim toga, oživljeno vazduhoplovstvo Crvene armije je bilo velika pretnja nemačkim avionima u pokušajima preletanja obruča. Iako je do decembra Luftvafe pojačan s flotom od oko 500 aviona, taj broj je i dalje bio nedovoljan da kvalitetno opskrbi Šestu armiju i delove Četvrte tenkovske armije s potrebnim zalihama.[108] Tokom prve polovice decembra 6. armija je dobila manje od 20% svojih dnevnih potreba.[109]

U međuvremenu, Crvena armija je ojačala svoj spoljni obruč s namerom da uništi okružene nemačke jedinice. Sovjetske armije bi napale nemačke jedinice na istoku i zapadu, s ciljem da razbije nemačke jedinice u manje grupe. Te zapovesti su počele da se izvršavaju 24. novembra i trebalo je da budu izvršene bez velikih pregrupisavanja ili pokretanja rezervi.[110] Spoljni obruč je bio debljine oko 320 km, iako je samo tri četvrtine te udaljenosti zbilja bilo pokriveno sovjetskim jedinicama; udaljenost između unutrašnjeg i spoljnog obruča je bila oko 16 km.[111] Sovjetski vojni vrh je započeo planiranje za Operaciju Saturn,[112] kojoj je cilj bio uništavanje italijanske Osme armije i odsecanje nemačkih snaga na Kavkazu.[113] Sovjetska Stavka je planirala početak operacije Saturn oko 10. decembra.[114]

Nemačke snage u tom području su od tada bile odvojene u novo stvorenu Grupu armija Don, a zapovedništvo nad novom formacijom je dana generalu Erihu fon Manštajnu. Grupa armija Don sastojala se od okružene Četvrte tenkovske armije, Šeste armije i Treće i Četvrte rumunske armije.[115] Iako je situacija izgledala turobno za Nemce, nakon kraja Operacije Uran je usledio trenutak relativnog zatišja. Nemačke i sovjetske snage su krenule u planiranje svojih sledećih poteza.[116]

Reference

[uredi | uredi izvor]
  1. ^ a b v Glantz & House 1995, str. 134
  2. ^ Bergström 2007, str. 87.
  3. ^ a b Bergström 2007, str. 88
  4. ^ Anthony Tihamer Komjathy (1982). A Thousand Years of the Hungarian Art of War. Toronto: Rakoczi Foundation. str. 144—45. ISBN 9780819165244. 
  5. ^ McCarthy & Syron 2002, str. 131.
  6. ^ Glantz 1995, str. 119.
  7. ^ Glantz 1995, str. 120.
  8. ^ McCarthy & Syron 2002, str. 135–136.
  9. ^ McCarthy & Syron 2002, str. 136.
  10. ^ Cooper 1978, str. 422.
  11. ^ Clark 1965, str. 239.
  12. ^ Clark 1965, str. 241.
  13. ^ Clark 1965, str. 242.
  14. ^ McCarthy & Syron 2002, str. 137–138
  15. ^ Glantz 1999, str. 17.
  16. ^ Glantz 1999, str. 18.
  17. ^ Glantz 1995, str. 129–130.
  18. ^ Glantz 1995, str. 130.
  19. ^ Beevor 1998, str. 225–226.
  20. ^ Beevor 1998, str. 226.
  21. ^ a b McTaggart 2006, str. 49–50
  22. ^ Cooper 1978, str. 420.
  23. ^ Cooper 1978, str. 418.
  24. ^ a b Erickson 1975, str. 453
  25. ^ Erickson, str. 453–454.
  26. ^ Erickson, str. 454.
  27. ^ a b v McTaggart 2006, str. 49
  28. ^ McTaggart 2006, str. 48.
  29. ^ McTaggart 2006, str. 48–49.
  30. ^ Perrett 1998, str. 17.
  31. ^ Perrett 1998, str. 21.
  32. ^ Beevor 1998, str. 229.
  33. ^ Clark 1975, str. 240–241.
  34. ^ Manstein 1982, str. 293.
  35. ^ Glantz 1995, str. 124.
  36. ^ Cooper 1978, str. 425.
  37. ^ Cooper 1978, str. 425–426.
  38. ^ McTaggart 2006, str. 50–51.
  39. ^ a b McTaggart 2006, str. 50
  40. ^ Glantz 1995, str. 134
  41. ^ Glantz 1995, str. 131.
  42. ^ Glantz 1995, str. 131–132.
  43. ^ Erickson 1975, str. 456.
  44. ^ Erickson 1975, str. 456–457.
  45. ^ Beevor 1998, str. 226–227.
  46. ^ Beevor 1998, str. 227.
  47. ^ Erickson 1975, str. 457.
  48. ^ Erickson 1975, str. 461.
  49. ^ Erickson 1975, str. 461–462.
  50. ^ Beevor 1998, str. 232.
  51. ^ Beevor 1998, str. 233.
  52. ^ Beevor 1998, str. 234.
  53. ^ Erickson 1975, str. 462.
  54. ^ a b v McTaggart 2006, str. 51
  55. ^ Glantz 1996, str. 118.
  56. ^ Beevor 1998, str. 239.
  57. ^ Beevor 1998, str. 239–240.
  58. ^ McCarthy & Syron 2002, str. 138.
  59. ^ McTaggart 2006, str. 51–52.
  60. ^ Beevor 1998, str. 240.
  61. ^ Erickson 1975, str. 464.
  62. ^ Beevor 1998, str. 240–241.
  63. ^ Beevor 1998, str. 241.
  64. ^ Erickson 1975, str. 464–465.
  65. ^ McCarthy & Syron 2002, str. 138–139
  66. ^ McCarthy & Syron 2002, str. 139–140
  67. ^ a b McCarthy & Syron 2002, str. 140
  68. ^ Beevor 1998, str. 245.
  69. ^ a b Erickson 1975, str. 465–466
  70. ^ Beevor 1998, str. 245–246.
  71. ^ Beevor 1998, str. 246.
  72. ^ Glantz 1995, str. 133.
  73. ^ a b McTaggart 2006, str. 52
  74. ^ Bell 2006, str. 61.
  75. ^ McTaggart 2006, str. 52–53.
  76. ^ McTaggart 2006, str. 53–54.
  77. ^ Erickson 1975, str. 466.
  78. ^ Erickson 1975, str. 466–467.
  79. ^ a b McTaggart 2006, str. 54
  80. ^ Erickson 1975, str. 467–468.
  81. ^ Beevor 1998, str. 250–251.
  82. ^ a b Beevor 1998, str. 251
  83. ^ McTaggart 2006, str. 54–55.
  84. ^ a b v McTaggart 2006, str. 55
  85. ^ Erickson 1975, str. 468.
  86. ^ Beevor 1998, str. 252.
  87. ^ Beevor 1998, str. 252–253.
  88. ^ Beevor 1998, str. 253.
  89. ^ Erickson 1975, str. 468–469.
  90. ^ Beevor 1998, str. 254.
  91. ^ a b Erickson 1975, str. 469
  92. ^ McTaggart 2006, str. 72
  93. ^ Beevor 1998, str. 255.
  94. ^ Beevor 1998, str. 255–256.
  95. ^ McCarthy & Syron 2002, str. 140–141
  96. ^ Beevor 1998, str. 256.
  97. ^ Erickson 1975, str. 469–470.
  98. ^ McCarthy & Syron 2002, str. 141.
  99. ^ Erickson 1975, str. 470.
  100. ^ Beevor 1998, str. 258.
  101. ^ Beevor 1998, str. 258–259.
  102. ^ Beevor 1998, str. 259.
  103. ^ Beevor 1998, str. 259–260.
  104. ^ Beevor 1998, str. 260–262.
  105. ^ Erickson 1983, str. 2.
  106. ^ Erickson 1983, str. 2–3.
  107. ^ Erickson 1983, str. 3.
  108. ^ Bell 2006, str. 62.
  109. ^ Bell 2006, str. 62–63.
  110. ^ Erickson 1975, str. 470–471.
  111. ^ Erickson 1975, str. 471–472.
  112. ^ Erickson 1983, str. 5.
  113. ^ Beevor 1998, str. 292–293.
  114. ^ Beevor 1998, str. 293.
  115. ^ Erickson 1983, str. 7.
  116. ^ Erickson 1983, str. 5–7.

Literatura

[uredi | uredi izvor]
Operacija Uran na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Операција_Уран&oldid=27546719”